Ka Lei Momi, Volume I, Number 14, 6 November 1893 — Page 5

Page PDF (456.00 KB)

This text was transcribed by:  Kekaianiani Irwin
This work is dedicated to:  Kupuna Kauahipaula

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, NOVEMABA 6, 1893     5

 

le hooholo a ka lahui Hawaii no lakou, ka lakou mau hana a me ko lakou hopena e nalo loa aku ai, mamuli hoi o ka hooko ana aku i ke kauoha koho balota, ke koho io hoi, a ke Aupuni o Amerika Huipuia.

 

          O ka hua o ia mau ohumuhumu ana, ua hooholo lakou a penei iho ka laau lapaau a lakou i manao ai. Ua koho lakou e ae aku i ka Amerika Huipuia koi no ke koho balota, ke koiia mai hoi, eia nae, e noi aku ana ua poe la e ae ia mai ana ka lakou, a ua hooholo nui iho la e lawelaweia ke koho e like me ke kohoia ana o na Alii Ahaolelo o kakou nei malalo o ke kanawai o 1887. Pehea keia, ea—pukamaka la! Pela io paha auanei, ke aeia mai nae hoi.

 

          Ina e hiki ana ia lakou ke hookikina aku a ae mai o Amerika Huipuia, alaila, manao ae ko kakou kanaaho ia e ola ai. He hopohopo nae hoi ko makou no ka aeia mai o ka lakou. Ina ua manaoia e haawiia ka pono i ka lahui Hawaii e koho no ke ano o ka lakou hooponopono aupuni e makemake ai, a laila, he mea makehewa no lakou ka hoao ana mai e punuku i ka lahui a puaikaika. Aohe loa no nae hoi e hewa ke hoao nui mai no. Eia nae, he mea makehewa loa ko lakou hoao mai e hoonele i ka lahui i ka pono koho akea mamuli o ke kulana waiwai, oiai, ua nui ko lakou awaha ana no ka makeeia o ka pono laahia o ke kanaka; aka, e hookuu aku i ka loa a me ka laula, a i ke kahua kalaiaina akea hoi o ka hooponopono laulaha ana ma o ka lahui la, aole hoi ke kahua e hoikeia ae ai o ko lakou moowini a papau haalele loa, a i kulike ole hoi me ke kahua i lilo ai ko Amerika Huipuia inoa i mea ku i ka mahalo ia e ke ao nei, a ua lilo hoi ia inoa i mea laahia ma kahi e ku ana i ka makeeia o ko ka lahui leo.

 

          Ke manaopaa nei no hoi makou aole paha o Amerika Huipuia e hoolohe wale mai ana i ka lakou nei mau kanaenae aku me na leo puawi o ka hanehane, oiai, o ka hoomauia ana aku o ka hanohano o ia Aupuni ka mea oi loa aku a kona mau luna hooko e makee ai. He makana ia i hoiliia i kela me keia hanauna e hiipoi laahia ai. Ina e hoolohe mai ana ia Aupuni i ka lakou nei mau kalokalo aku, alaila, e lilo ana ka hewa i hanaia mai ia Hawaii nei ma ka inoa o Amerika Huipuia i mea lapuwale haalele loa, a aole hoi e hiki ana kela kiko eleele ke holoia ae mai ka inoa laahia aku o ia Aupuni hoa 'loha, a he hewa hiki ole ia i keia lahui ke kala aku.

 

          Malia ua haakei ae ka manao pauakaaka o ua puulu anunu la a manao nui iho la e hoohaiki i ke kuleana koho akea o ka lahui. Ua manao lakou mamuli o ia hoohaiki ana e loaa ai ia lakou he lanakila kamahao. E aho no lakou e hoao e hoopaneenee aku ia Amerika huipuia, a malia o puniia mai, manao ae kahi ola o keia mau la maka poniuniu. Aole o kahi ola wale ia e loaa mai ana, aka, e mau mai ana no ka aai ana o keia au o ka hoihope, ke kuemihope, ka pilikia, pilihua, ka inea, ka hune, ka poho, ka poino a me ke kunana, a koe aku no i ka ohi ana i na uku o lakou. Oiai, aole no e ko ana ko ka lahui iini, he mea makehewa wale no ke kualehelehe ae, no ka mea, ua akaka no ia makou e lanakila ana no ka lahui, a o lakou hoi—aohe ana e ikeia aku.

 

          Ke noho nei makou me ka hilinai ole no ka puka ae o ka hoike a Kuhina Balaunu, a o na olelo wale ia ana no ia hoike, mai na k@@eo mai no ia o na poe hoohuiaina. No ka haule o ko lakou manaolana, pono hilikau wale ae no, aia ka pono o ka loheia, a oili okoa ka nonohua a me ke kuakoko ekaeka o ka naina hakumakuma. A eia no hoi makou ke noho nei me ka hilinai, aole ana ma ke koho balota e akaka ai "ka hua i ka umauma" o na Hawaii, aka, aia no ia Amerika Huipuia ia mea, a o ka makou hoi e manaoiao nei o ka hoihoi ae no i ko ka lahui oiwi kuleana a me kahi o ia kuleana i noho mua ai.

 

          E hamau nui iho no hoi kakou la, a ke lalau ole ka makou koho, e ike aku ana no kakou i ka hopena e like me ka makou e manaopaa nei. Ke paialewa nei no ua auna koaka la, aohe nana ae i ke ahua e kau ai, he pono ahua no. O kela o keia hapuku aia ka pono o ka loaa o kahi mea i maliuia aku ai. Pono no i kela a i keia, e hailuku wale no la no ma o a maanei e like la me kamalii nuha.

         

          Ma ka hookuu ana hoi i keia mau kikonikoni ana, ina ana ma ke koho balota, heaha la hoi ka hewa o ia, oiai, ua pono no ia i ko ka lahui manao, aka, ina hoi o ka hoihoi okoa ia mai no o ke aho a me ke ea, aohe a makou olelo ana, oiai, o ko ka lahui olu ia. Ina e loaa mai ana ka hope iho ia kakou me ka maalahi, a me ia maalahi e kalae kahua, aohe olelo hou ana aku, no ka mea, ua olu kakou a ua maha hoi.

 

NA LONO KUWAHO

 

          Aohe no he mau lono ano nui loa i loaa mai ma ke ku ana mai o ka Auseteralia i ka Poaono iho la. Ua hookaulua makou i ka huai aku i na lono i loaa mai, a ua lawe ano nui ae no hoi makou i kekahi o ia mau lono, a eia iho malalo, a i keia helu aku hoi e hoike pau ia aku ai a koe ole iho kahi.

          Eia mai nei ia Kuhina Wilisina kauoha a pau a Peresidena Kalivilana a me kona Aha Kuhina no ka hooponopono ana i ka ninau e pili ana ia Hawaii nei, a aia maluna o kana mau hooko ana ka hilinai a kona Aupuni. A mamuli o ia lawelawe ana, ke hakilo mai la ka pa papai Amerika no ona mau lono.

          Ua kauohaia aku e Amerika Huipuia kekahi Adimerala o ia Aupuni ma na aekai o Berazila e hoi a e pane nona iho. O ke kumu o keia, iaia i hoea aku ai ma ke awakumoku o Rio de Janeiro, a mahope o na kipu aloha ana a kona moku i ka hae o ke aupuni, ua huli ae oia a haawi aku la no kona moku i na kipu aloha ana no kona hoa Adimerala Berazila, oia o Adimarala Melo, ke alakai kipi. Ua lilo keia i mea hoohaahaa i kona Aupuni a hoowahawaha hoi i ke Aupuni Repubalika o Berazila, a he kue maopopo hoi i na rula. Pehea hoi keia lono no na Pi Gi o kakou nei? A e ane like ana paha me kela ae la ke kumu o ke kauohaia mai o ka Adimerala maanei e hoi.

          Maloko o ka Hale Senate ua haawi pio wale aku no na poe kue i ka bila sileva, a me he mea la, ua hoauhee nui ia aku la. He lanakila kamahao ae la ia no Peresidena Kalivilana a me ka aoao Democarata.

          Ma Europa hoi ua lilo kela hookipa ana a Farani i na aupuni mokukaua Rusia i mea kamailio nui ia. Ua wawaia ae no hoi, aia o Italia ke ii la no ke kaua aku me Farani, me he mea la nae, e kue ana o Moi Umebato ia mau hoeueu manao kaua ana.

 

          Malalo o keia au hooponopono aupuni elau pau me na lima kakauha, ua auamo ae na poe hookaa auhau o ka aina nei i ke koikoi o na lilo no na pualikoa ma kahi i aneane aku e piha ka huina $125,000, a no eiwa wale no malama o keia hoonuililo ana. Malalo o ke Aupuni Moi, ua hooholo ka Ahaolelo he $50,000 no na Koa Kiai o ka Moi, a he $40,589 no ka Puali Puhiohe, na Hae a me na Kipu aloha ana, he huina nui o ka $90,589 no na makahiki elua. Ua makehewa makou ke hookuanui wale aku no i na olelo ana no keia mau hoolilo uko ole. Na oukou no ia e ike mai.

 

          PAewaewa makou ma ka helu i hala i hoike aku ai no ke kulana aie o ke Aupuni. Ma kahi hoi ka emi iho he $10,000, o ka pololei ma ia wahi ua pehu ae he $2,773.34. Aka, ma ka hoike o ka pule i pau iho la, ua emi iho he $24,500.18 o ka huina nui o ka aie, a e ikeia no hoi ma kahi kaawale aku o keia helu. Ua ulu mai kela paewaewa o makou mamuli o ka huahelu i hoolaha ia ae, aole nae i hoopololeiia, a oi loa aku nae hoi ma muli o ko makou ehaeha ke @@ ak e noi no na huahelu pololei ma ka hale a lakou Pi Gi e paikano haakei nei, ka hale a makou i makee ai mamuli o ka hoolaaia ana no na Moi a me na Alii o Hawaii nei. Eia no makou mahope o ke Alii ka Moi ou, e Hawaii!

 

          Oiai , i ka akoakoa ana o ua puali Pi Gi mailuilu nei iloko o ko lakou aha--kuka i ka pule i hala iho la, ua hooholo nui ae e hoomahuahuaia ka uku o kekahi o ko lakou paalalo ma Wasinetona, oia kela kakauolelo mua iho nei o ke Keena o ko na Aina E, Mr. F. P. Hastings, kekahi hunona a Kapena Ki i make mua. He $300 kona uku o ka malama, a ua pakui hou ia aku i $50 hou iho no ka malama e hoomaka ana mai Iune mai, piha pono ka $350 o ka malama.  O ke kuhina o lakou malaila, Mr. L. A. Kakina, o ka uku no i hookaawaleia no ia oihana ma ka Bila Haawina, a o Prof. W. W. Alekanedero hoi, o kona uku Luna Anaaina Nui no. Ua hoikeia ae o ke kumu o kela hoomahuahua ana i ko kela kakauolelo, no ka nui ka o kana mau mea i hana ai no ka pono o ke Aupuni aihemu a aipalamaunu o lakou. Nui ko lakou mahaoi o ka haawi wale ana aku no i ka hai, a heaha la ka pomaikai i loaa mai i keia aina ma ona la.

 

          Ua loaa ka makana makamae hou i ka Papa Ola o keia au, oia hoi, ai ka ma'i fiva ulaula ma Hilo, a eia hoi ma Honolulu nei ka ma'i eha o ka puu (dipeteria). He mau ma'i lele keia ae la, a he mea pono e makaala loa ka lehulehu, "e nihi ka hele ana mai hoopa," o ka pilikia nui auanei. Mai Hilo mai ko Honolululu nei ma'i, a ke manaolana nei makou aole e laha loa aku ana. Aia kela mau wahi ae la malalo o ka hoomalu ana, a he mea pono e makaala loa ia, a ua mahaloia ka Papa Ola ma ia mea, a pela no hoi me ka Papa Hoonaauao, ma ka hookuu ana i ke Kula o Kauluwela no elua pule hoomaha mamuli o ua ma'i la, oiai, aia koke aku no mauka

 

(Nana ma ka aoao 8.)