Ka Makaainana, Volume IV, Number 3, 15 July 1895 — Page 5
HONOLULU, OAHU, POAKAHI, IULAI 15, 1895. 5
"MALOO NA IWI I KA LA."
-
Ua lilo kela uku hoomau ia Kama'lii Kaiulani i pulakaumaka no kahi poe o lakou nei ma ae, a o ka hopena i loaa, ua hooleia e ka Aha Senate a waihoia aku la a no ke kau mua ae o ka Ahaolelo. Ea, o ka "olelo hooholo hilinai ole" ae no hoi paha ka hana pono i koe.
-
Nui ko ka Aha Kuhina hooikaika no keia kumuhana, oiai, na lakou no a me ka Peresidena i hookomo iho iloko o ka bila haawina, eia nae, ua pii loa ke kai o kahi poe iwaena o ua poe loea nei, o na poe no nae hoi i pae hewa mai ianei me kahi pono ole, o ka wini wale no ka ukana o ka lawe ana mai. Ua oki nae hoi oe e makau nui ana.
-
Heaha no la hoi ka mea i halawai malu nui ole ai, alaila hoao hou aku no hoi paha kahi Haki pouhaa ukulii e hooweliweli aku Ina no hoi paha i hanaia pela, aohe no hoi e nele ana ka loaa a aeia mai. Ano pio loa hoi na halawai malu ana i keia wa, a ua lilo ae hoi i mai ahulau iwaena o kekahi mau ahahui.
-
Ke pahola nei keia ano mai ahulau iloko o ka Papa Ola. O ke ano no paha o ia, aohe makemakeia ka lehulehu e lohe a e ike i ka lakou hana, he mea hoi i ike ole ia i na au i hala. A ka i no la hoi ilaila wale no, pau. O ka Ahahui Hoole Waiona o na Wahine Haole kekahi i haule pu aku la iloko o ia makalua awaawaa o na hana o nei au oehaa a ka hemolele i noho alii ai. He keu no paha hoi a ke kupaianaha a ka launa palena ole mai. O na ano hana hunahuna iho la no hoi paha ia a keia poe puni i ka uhi kauwewe, eia nae, moa kolekole no ka umu.
-
Lehulehu no na hana apiki o kela au, ahea no la hoi pau. O ka hope loa iho nei, o ia ka onouia ana aku o kekahi bila kanawai imua o ka Ahaolelo, mai ke Komite Hoonaauao, o Keoki Wilikoki ka lunahoomalu. Ua manaoia ma ia bila e hoopauia ke aoia ana ma na gula kuokoa, koe wale no a aponoia ia kula a mau kula paha e ka Papa Hoonaauao. Aohe apakau aku a koe mai, ke hele ia ia a kapakahi wale, a ewaewa hoi ka pili ana o na nihoniho.
-
I ka nana a hoomaopopo iho, me he la he kanawai keia e kipehi ana i na kula Bihopa, kane a wahine, na kula Katolika Roma, kane a wahine, a me na kula e ae a kekahi poe. Me he la o ka mea i anoi nui ia, o ka hoohiki aku o na kumu o ia mau kula malalo o ke Aupuni. A o kekahi hoi, ina e manaoia he aina kuokoa keia, he hoao maoli ana no nei e keakea i ke kuleana o na makua e hoouna i ka lakou mau keiki no ka hoonaauaoia ma ka lakou kula i makemake ai.
-
Eia nae hoi ka Papa Hoonaauao, ma o keia bila kanawai, ke hele mai nei e keehi i keia pono, aia wale no a aponoia e ia. A o kekahi hoi a ka Papa i makemake ai, o na keiki a pau e hele ana i kela mau kula, aole loa lakou e manaoia he poe keiki hele kula, aka, he poe keiki haalele kula. Nui no ka maalea o na ewe mikanele.
-
Poaha iho la i kipehi aku ai ke Kuokoa namu i ua bila la, a o ka Bihopa hoi o Honolulu maloko o ka Buletina Ahiahi. E hoomanao kakou he mau nupepa oili auwina la keia mau nupepa ae la a elua. I kahi la ae no, imua o ka Aha Senate, nui ko ke Kuhina Waiwai hoopahenehene i ua bila la, i ka maopopo ole o ka manao iaia, oiai nae hoi he umi ana heluhelu ana. Ua keu ae no hoi kahi poe e iho, a puka hewa ae ana ka luaui o ua bila la, wahi a ko makou lohe mai, o Wili Kakela, ke Kuhina Hawaii hou no Wasinetona. No ia mea ae la i ewe mikanele ai keia bila.
-
I ke alo iho la no ka hoi ka ulu a o ka hala no ia." Pela no me keia bila a Kakela. Ia la ae la no a imua no hoi o kela mahele kiekie ae o ko lakou Ahaolelo, ua kinaiia iho a pepehiia a make loa. O ka huna ae paha hoi koe ona ia "kaupoku o Hanalei," i ka ua mea o ka hilahila i ke kamakeloaia o ia punua peepoli. Ina i hooholoia kela bila, alaila, he kinai loa ana aku ne ia i ka holomua o ka naauao ma o kakou nei, a heaha aku la auanei hoi ko kakou wahi hopena i koe.
-
O ke kuleana e imi i ka naauao no na keiki a kakou, o ia kekahi e na haawina kuokoa i koe mai ia kakou. A ke lilo aku hoi ia, alaila, aohe waiwai hou aku i koe malalo e keia ano noho'na aku. E hoomaopopoia no hoi, eia no kakou ke uku nei i na auhau kula no ka malama ana i na kula Aupuni, aka nae, mawaho ae hoi o ia auhau, aia no ke kuleana pilipaa me ka makua e hoouna i ke keiki i ke kula e makemakeia ana, ina paha he kula Aupuni a he kula kuokoa paha. Ke manao nei nae hoi ma keia kanawai e komo mai e keakea me kela kuleana pilipaa o ka makua. I pono wale ai no ka make loa ana a ku ka ae o ka hilahila.
-
Mamuli o keia ano hana ae la a lakou nei ma ae, i ano like loa aku paha hoi me ko Rusia, i nui loa ai ka wahawahaia o ko Kole au hooponopono. Ina no i hooholoia nei bila, e lilo no i mea kupono loa i na haole ke hoohui ae a noi aku i ko lakou mau aupuni like ole e nana mai a e hoopakele a kakoo mai hoi i ko lakou mau pono i haawiia aku ia lakou malalo o na kuikahi a me na ano e ae i maa a i kuluma. A he kumu kupono no hoi nei no ke kukuluia ae o na Aha Hookolokolo Kanikela.
-
Ua kakooia ka Seamana mau olelo, a makou no i hoolaha ai mamua aku nei, e kue ana i na hana uko a waiwai ole a na mikanele maanei, i mea oiaio loa, mamuli o ke kakooia ana e ka Rev. O.P. Emekona. He haiolelo ka Emekona i oleloia i heluhelu ai imua o kekahi o na ahahui kuloko o na ewe mikanele, e hoike ana hoi oia i ka emi a haule nui o na hoahanau o ka hoomana Kalawina.
-
Mai ka 19 725 hoahanau iloko o 1863, a iloko o 1895 nei, he huina hoahanau o 4 784. Ea, he keu keia a ke emi ino, a he hoike maopopo loa hoi keia no ka waiwai ole o na ao ana a na mikanele. Mai 1865 a 1890, he kowa o 25 makahiki, ua 30 pakeneta ka emi mai o ka lahui, a ua aneane hoi e 70 pa-keneta ka emi mai o na hoahanau. A ma kahi hoi o ka emi o ka hoomana Kalawina, ua pii mahuahua aku hoi na hoahanau o na hoomana Katolika Roma, Anekalikana, a me Moremona. Aohe hoi ia na makou e hoike aku, oiai, ua pau mua no ia Misita Seamana.
-
He noi ka Bihopa Wilisi imua o ka Ahaolelo no ka ukuia aku o ka huina o $450, he koena hoi no ka haawina uku kula no kekahi mau hauhana ma ke Kulanui Iolani i hooholoia e ke Kau Ahaolelo o 1892. Ua haawiia i kekahi komite o ka Hale, a ua hooleia ka uku ana aku, no ka mea ka, wahi a ko ke komite manao, ua hoopalaleha ka Bihopa a hala ka manawa a ke Kuhina Waiwai i hoolaha ai no ka waihoia aku o na koi.
-
Eia nae, aole pela ka mea oiaio. Ua waiho aku no ka Bihopa i kana koi imua o ka Papa Hoonaauao, a na oleloia aku aohe dala. Aia ka a loaa ke dala, alaila, kauoha aku iaia. O ia kauoha aku iaia kana i kali loihi ai a hiki wale no i kona waiho ana imua o ka Ahaolelo. A o kahi mea hilu loa nae hoi, i ka Poakahi i hala iho la i koho ai ka Aha Senate e ukuia kela koi a ka Bihopa.
-
Ma ia la no hoi i hoikeia ae ai ka lualai like ole o na manao o na poe loea e nana kanawai nei. Ua hooholo lokahi ia he koi na Kamu Kiliniwota no kekahi mau hana i lawelaweia e ia ma ko ano komisina palena aina iloko o 1881 no $80.28. Na Alekanedero o Kamu i kakoo. O ka Bihopa hoi, ua kakoo wale la no oia mamuli o ka pono a me ke kaulike. Malaila ka like ole. Hookahi no mea kue i ka Bihopa iloko o ka Aha Senate, oia o Kikila Balaunu, ke kaikoeke o ka Rev. A. Makinikoki.
-
He kanawai Kaa Alahao Uwila kekahi imua o nei kau kuikawa o ka Ahaolelo, ina hoi he ano kuikawa io na hana, aka, i ka hoomaopopo aku, aohe wahi mea a kuikawa iki o na hana e noke nei, a ua like no me he kau mau la. O kekahi o na Hoahanau Kakela, oia o Kimo, ka Luna Dute Nui, kekahi mea pomaikai e nai nei ma ia bila noi pono a kuleana kaokoa, i hui pu hoi me Limaikaikaika a me kahi poe lehulehu o Vitoria, Beritania Columebia. E kala kahiko i lilo ai ia pono kaokoa i ka Hui Alohao Hawaii, a he imi apa wale mai no hoi ka keia poe.
-
No ko Makanalese, mea eli luawai, inaina loa paha hoi i kela haawina hoomau no Kamalii Kaiulani, ua kiola aku oia he poka pahu iloko o ke ahaina o ka Aha Senate i ka Poakahi i hala, ma ke noi ana aku i haawina uku hoomau no ka wahine kanemake a Kale Kaaka. Aole no paha hoi oia i manao oiaio maoli ma keia noi ana, no ka mea, aole kela wahine he ilihune. O ka makou hoomaopopo aole oia i kuka mua me kela wahine, a he hana hoohaahaa a hoohilahila hoi nei iaia. No ka ukiuki a me ka inaina wale no paha hoi neia noi.
-
Ke noke mau nei no ka nupepa Pi Ki Adavataisa i ka huai mau ae i ke aka o na moku hali lako kaua mai o waho no ke kipi a hoohiolo mai i nei Aupuni. Ua hoike mai keia mau hana i ko lakou ma ae hilinai i ka oiaio o ia mau lono palaueka a na nupepa o Kapalakiko. A ua noi aku hoi ka Loio Kuhina i $5 000 no ka puali o na Koa Kiai Makaainana. Kau io no ka hoi ko lakou nei ma ae weli ia Akepoka la.
-
I holo aku nei ka hoi ka mokukaua Lehua mamuli o kekahi loaa ana o ka Papa Mikanele Hawaii i ka ma'i ahulau o ka halawai malu. A i awiwi aku nei ka hoi ka holo ana i hiki pono ai ke kaili hou mai i kekahi mau mokupuni papapa a puu pohaku paha, mamua ae
-
[Nana i ke koena ma ka aoao 8.]