Ka Makaainana, Volume IV, Number 15, 7 October 1895 — Page 1

Page PDF (914.11 KB)

Ka Makaainana.
BUKE IV - Ano Hou. Honolulu, Oahu, Okatoba 7, 1895. HELU 15.

PUOHA A PUIWA E!
-
Hookalakupua ka Po aMai Pau Pulu, Aohe Mea Koe.

                     Me he uwila la ka hoi ka hikiwawe o ka pahola ana ae o ka lono a puni ke kulanakauhale nei i kakahiaka Poalima iho la, ua pae mai na poe kipi me na lako kaua ma ko kakou mau aekai, a e hooukaia aku ana kekahi kaua weliweli. Ua kau ka weli i na poe a pau no keia lono hoolele hauli, a heaha la ia i ka manao ana o kekahi poe. O kahi o ka hoomaka ana mai o keia o ka hoomaka ana mai o keia lono e pahola ae a puni ke kulanakauhale mai kai mai no ia o Puuhale, mai ia Solomona Mahelona, i ka hora 1 o ka wanaao Poalima.
                     Wahi ana i hoike ae ai, ua hele aku imua ona kekahi haole loihi, umiumi ulaula. E paa ana ma na lima o ua haole la he mau pu panapana a he elua mau apo poka ma kona kino. Mahope iho o ke ku iki ana me ka aloalo ana o na maka ma o a maanei, na ninau mai la ka ua haole la iaia - "Pehea la ka loihi e holo ai a hiki i Maui?" Ua pane aku no hoi o Mahelona e like me ka hiki iaia. Ninau hou mai la nae ka haole, - "Pehea ka mamao a hiki i Rabbit Island (Mokupuni Rabita - Manana). Ua hoole aku oia aohe ia i ike ia wahi, oiai, akahi no oia a lohe ia inoa, Rabbit Island. He mau ninau e ae kahi a ua haole la i niele mai ai iaia, a pau ia, ua huli ae la a hele makai. Ua nana hoomau aku la no oia i ua haole la a kau iluna o ka waapa, a he eha a elima paha haole e noho ana iluna o ka waapa ia wa ana i hoomaopopo aku ai. Ua lako wale no lakou me na mea kaua. Mahope koke iho oia i holo ae ai no kekahi poe e hele pu me ia e nana pono ai i keia poe hookalakupua, oiai, ua hele mai la ka oia a makau, ua hele a haalulu a holo ka maeele ma o a maanei ona. Oia a me ke keiki a Hanale Pika (H.G. Treadway), nona ka inoa o Thomas Treadway, e noho kumukula nei ma ka Halemai Lepera o Kalihi, a me kahi mea iho, ka i nana aku i ua poe la o ka po a nalo iwaho. Na kela keiki paha i hoi ae a hahai i kona makua kane, a hoikeia mai ai ka lohe i ka Halemai. I ka wa i loaa ai ka lono i ka Halewai, ua hoouna koke ia e Kapena Sakota he eha mau makai ma na lio. Ia lakou i hiki aku ai, aole ka enemi, a o Mahelona ka i laweia mai no ka Halewai e nienieleia ai no kana mau mea i ike. Ua telepona koke ia o Ilamuku Balaunu ma kona hale, a hoea ae la ia i ka hora 2. Iaia i ninauinau ai ia Mahelona opio, ua olelo aku ka oia ua moeuhane paha oia, aka, ua paneia aku ka aole loa pela, oiai, ua ike pono ka kona mau maka a ua hui a papa leo pu. Ma kana kauoha ua hoomakaukauia ae la he waapa hueloboti a kau aku la ka Ilamuku me kekahi mau makai, a holo aku la no kahi i hoikeia mai ai o ka lono. Aohe mea i loaa aku a hoi wale mai no i ka hora 5 o ia kakahiaka. Ua holo hou aku la no oia me na makai i ka hora 8 a 9 paha no lalo o Puuloa e hakilo ai. O na makai kaulio hoi mauka aku nei lakou me Kapena Paka, Nidamu a me Evana, maluna o ke kaa me na pu. Oki ma hoi lakou nei o ka hele ana aku, no ka mea, ua ao loa no i hele aku ai a ua hala mua ke akule i ka hohonu.
                     Mamuli o ke ano pioloke oa o ke Aupuni no keia lono, ua hoomakaukauia ae la ka Eleu no ke alualu ana i na kolohe, a hoounaia aku la he hookahi pukuniahi me 12 mau koa, a me hookahi lutanela iluna o Eleu. A mamua o ka hora 12 ua kau aku la o Kapena Kini a holo aku la o Eleu no ke alualu ana i na enemi. Aole he mea hookahi i loaa, koe wale no o Ilamuku Balaunu me na makai ma ka waapa, a laweia mai. Ua holo aku ka Eleu maluna aku nei o Oahu nei, a ua nele no ka huakai a hoi wale mai no i ka hora 4:15 o ia auwina la no, hookahi mea i loaa, he alaala linalina a he ahui maia pala kapule.
                     Lehulehu wale o na lono e i ana he poe hoopae opiuma kela, a pela aku. Wahi a kahi oleloia ua hopu pio ia o Kalaudine i Hawaii, a ua lilo ia Akepoka ma Eia nae hoi kahi mea apiki, ua ku mai no i kakahiaka Poaono nei.
                     O kekahi kumu paha hoi i oi loa aku ai o ke pioloke, i ka olelo ana o na makai kaulio ua ike pono aku lakou i kekahi waapa me na kanaka o luna iwaho pono aku o Puuhale, eia nae, aohe a lakou mau pu raifela. I ka hoomaopopo aku, o kela waapa no ia me na makai o luna. Pomaikai no ko lakou nele ana i na pu raifela ole, ina la aohe nao ai i koe o ia poe i ka papaa, a keia poe hoi mauka nei i kuhihewa ai o ua poe la ia o ka po. Mai hu ka aka.

HOOKAHI MA'I HOU.
-
Hoopu ke Kolera a Oili Hou
mai ma Kalaepohaku.

                     He mau la ka i hala iho mai na ma'i a makou i hoike aku ai ma ka helu i hala a puka ae nei no hoi, e hoike mai ana no aole no i pio loa.

Oili Hou ma ka Halemai Pupule.

                     Ma ka po Poakolu iho la, o ka hora 8:30 paha ia manawa, ua hoikeia ae la ka lono i ke kahua-poo o ka Papa Ola, ua puka hou ae ka ma'i kolera maka Halemai Pupule. Ua hoouna koke ia o Kauka Hebeta i kahi i hoikeia mai a loaa aku ia o W.H. Wheeler, he haole Amerika, kekahi o na ma'i o laila. Ua lawe koke ia oia no Kakaako a i ka hora 6:40 no o ke ahiahi Poaha iho la i make ai. He 65 ka nui o kona mau makahiki, a ua 15 makahiki o ka noho ana ma Kalaepohaku.

Ma'i Kolera Paha ma Kuaaina.

                     No Honuaula, Maui, mai nei hoi ka lono malalo iho: "Ke ano ma'i e oleloia nei he kolera, o ia ka eha iloko o ke poo, nahu, hi, luai, ua loaa iho nei makou ia ano, ua piha kanaha aole nae he ola i poino."

Na Hunahuna Like Ole.

                     Aohe mea i hooholoia e pili ana no ke kukulu pa ia o lalo aenei o kahawai.
                     I ka Poaono nei i puhi ahi ia ai na kauhale i koe iho o Kapuukolo aenei i ku iho nei iloko o ke kai, a he puu lehu ia i keia wa.
                     Ua pau ka noho hoomalu ana o na poe hana makai o na uwapo Osianika i ka auwina la Poaono nei, a ma ka uwapo Pakipika i kakahiaka o nehinei.
                     No Hamakua, Hawaii, mai nei ka lono ua puka ae ka ka ma'i kolera iwaena o na limahana Pake hou i laweia aku nei ilaila. Ua koe nae hoi ka hooiaio loa ana no ia mea.
                     Auwina la iho no o ka Poakahi i hala i hoihoi hou ia mai ai o Kahananui no ka Halewai mahope o ka hoole ana o ke kauka aole kona he ma'i kolera, aka, he hi maoli no.
                     A hiki mai i keia kakahiaka, hora 6, he 25 na poe ma'i i ola, a he 63 na make, hui 88 poe ma'i, i maheleheleia iwaena o na lahui, penei: Hawaii 76, hapa 4, Amerika 4, Pukiki 2, Kepani 1, Pake 1.
                     Aohe kapu i koe o ka malamaia o na halawai ana i ka po, ua hoopau ae nei hoi ka Papa Ola ia wahi o ka rula Ua halawai po iho nei kahi poe, a i ka po nei hoi i pule ai ma na luakini, aka, o na halekuai waiona, eia nui no ke paa nei.
                     Mamuli o ka hooikaika ana a E C. Makapolena imua o ka Papa Ola, ua loaa ka aeia o na poe kalepa waiona e hoouna a e hooko aku i na kauoha o na mokupuni mai, mai na waiona o Europa a me Amerika, a koe no ko Iapana me Kina.
                     Minamina na loi kalo o uka o Kapalama i pau i ka hoopoinoia, eia nae, e uku ana no ke Aupuni no ia hana ana. Ua lohe mai makou ua noi ae o W. Luka Wilikoki e kuai i ke kalo oo, a ilaila no hoi e hoomoaia ai, aohe ka he ae o ka Papa Ola. Auwina la Poaono nei, ma ke keena o ka Ilamuku, i ukuia ai na paahana i hana iho nei ma ia hana hoopoino kalo.
                     Ua oleloia ua inu no ka kela haole pupule i ka wai o ka loi, aohe nae hoi i maopopo loa ia mea, ua koho wale ia no. A ua lohe mai no hoi makou ua lehulehu no ka na poe pupule o Kalaepohaku i loaa i keia mai, aka, ua paleia ae no i ka loaa koke aku o ka laau. Wahi a kekahi i olelo mai ai ia makou, - "Ua hoaoia e upoipoi a e huna, aka, aole i aeia mai o luna." Me he la, pela io no.

-

                     Muimuia mau ia ka pukaaniani o ke keena o ko makou Puuku i keia mau la iho la, no ka nana a makaikai ana i na kii o na keiki o ka Puali Puhiohe Lahui, i paiia maluna o ka lakou pepa kuhikuhi mele puhiohe ma Kikako. He kinokohu maoli no.
                     Ua huli hoi mai i kakahiaka Poakolu iho la a mo ku iwaho o Mamala ka mokukaua Beninetona mai Lahaina mai. I ka Poaono iho la i holo aku ai oia no Hilo a me kekahi mau wahi e ae. E huli hoi mai ana oia mahope o ka pau ana ae o ke kolera.
                     Ua hookahakaha paikau ae na pualikoa o ka Repubalika i ka po Poalima iho la ma na alanui o ke kulanakauhale nei. Ua maki aku kekahi mau puali mawaho aku nei a hala loa i Pauoa, a i kai hoi kekahi puali o Kalia i ka lawaia alamihi. Aumoe no hoi i hoi nui ae ai i ka halepaikau.
                     He ahi uuku ka i hoopuoho ae i ka hale inu kope o Hanale Nolete, ma alanui Papu i ka po Poalima nei, a ua pio koke no nae me ka hoohana ole la o na kaawai. Aole nae no ia hale ke ahi, aka, no kekahi pahu opala o ka Hui Lako-Hao Hawaii, maikai iho. E ole e ike koke ia, pakele ai ia wahi mai poino, oiai, he lehulehu loa na pahu aila ma kahi kokoke ia wahi.
                     Ua hopuia a hookolokoloia imua o ka Aha Apana i ka Poakahi i hala, o J.M. Vivasa a me J.M. Texeira, na mea nana e hoolaha nei kekahi nupepa Pukiki ma ka inoa "A Sentinella" no ka hewa laibila i ka hope peresidena o ka Ahahui Pukiki Sana Anatonio. I ka Poalua mai i pau ai na olelo ike a ua hoopaiia mai ka inoa mua he $150 me $3.50 koina, a o ka inoa hope he $50 me na koina. Ua hoohalahala loa aku laua i ka Aha Kaapuni.