Ka Makaainana, Volume V, Number 14, 6 April 1896 — Page 5

HONOLULU, OAHU, POAKAHI APERILA 6, 1896. 5

"HAEHAE KA MANU!"

Ua manaoia e like me ka maikai ana o ka Poalima nei, Poalima Maikai, pela no la hoi e maikai ai na hana a ke komite Ahaolelo e pili ana i ke kanawai o na mea ino wale mamuli o ka hookamakama. Aohe hana a ka Ahaolelo ma ia la, aka, o ua komite la ka i hana. Ma ia halawai komite ae kekahi poe mikanele, e laa na Rev. H. W. Peka, H. Binamu, a me kahi poe e ae, o ka inoa mua nae hoi ka alihikaua o ia auna.

                Na ua Peka la ka olelo aia ma kahi o 600 ka nui o na wahine Hawaii e ola nei ma keia kulanakauhale mamuli o ka hookamakama, o kona akenui nae hoi, e hoopau loa ia ke kanawai e ku nei. Ma ka aoao kue hoi i keia manao ka Loio Kuhina, Kauka Rokeke, a me kahi poe e ae, Aka, ma ke koho ana, ua ko ka aoao hoopau loa. O ko ka Ahaolelo manao koe, pehea ana la ia?

I ka makou hoomaopopo iho, ua pupule paha kela Peka no kona laukua ana i na wahine Hawaii, me ka noonoo ole iho aia no iloko o kona ohana kekahi mea nana i hoopoino i kekahi kaikamahine Hawaii opio mamua, a ua nunui na maka iwaho, a ua lilo mai ia kaikamahine i ka ulaia. No makou iho, aia makou ma ka aoao kue aku iaia, a e kokua ana hoi i ka hoomauia o ke kanawai e ku nei.

Aole i hewa ke kanawai, a malia aia ka hewa ma kona hookoia ana. O ke kanawai e ku nei, o ia kekahi o na kanawai kahiko loa, i hoalaia hoi no ke kinai ana i na anoano ino a na haole e kanu ai iwaena o na wahine oiwi i ka wa o na kau kaulu moku okohola a me na manuwa. He kumuhana nui ia i noonooia e na alii o ia wa, a o keia kanawai mai ka hua.

He mea maopopo ua emi mai ke ino, mamuli o ka hiki ana ke hoomaopopoia na wahine e pakaukau nui ana ia lakou iho i ka loa a me ka laula. O ka hewa hookamakama, aia no ia iwaena o na anaina a me na lahui a pau mai mua loa mai, a aohe i pio iki a hoea mai i keia au. He ake paha e loaa wahi inoa nona. Oi noke iho nei i ka opiuma a hohole ka maia, eia ke noke nei i keia kumuhana a o ka pala aku paha hoi koe.

Ua olelo aku o W. O. Kamika i ua o Peka e pono oia e lawe i ka hana o ke kinai ana i nei ino a ua ae oia. Wahi mai o ko makou lohe, ua hele koke ae oia ma na kauhale o ia ano poe wahine e ninaninau ai, a aohe nae hoi i loheia no ka hua o ia huakai O ka kakou paha hoi ia e kakali aku ai a hoike ae ua mea "hemolele" la i ka hana pono e hiki ai ke kinaiia, a ke lanakila oia, alaila, e mahaloia oia Pehea ae hoi iwaena o na wahine Kepani, Pukiki a me na haole, ua hemolele loa aenei hoi lakou?
                Wahi no o ka hoike a ua Peka la, ua oi loa ae na wahine hookamakama mamua ae o na poe i paa ko lakou mau inoa. Pela io paha, aia aku hoi ia i kana huli ana, a ke loaa nui io no, ola kona mau iwi ke hiki aku i na la e kanikoo ai. He auamo pu a he ki kanaka kekahi hana ike a ua Peka la, a e pono no e hoomau aku, malia o loaa aku no iaia ka maka-bulu o ke ano eiki pihulu, alaila, ola na la opiopio.

Ke holo hou nei ke kaa poniniu (mere go rauna) a J. A. Vitoa, a na kau Pake i kukulu iho nei. He ewe oia no makou, a he hapa hoi no ka Aina Pua, a o ka makou hoi ia e haohao nei i kona haawi ana i kana hana ia hai, me ka ike iho no ua ilihune a ua pilikia kahi poe o kona lahui. A mawaho ae hoi o ia, i ku no kana hana a i ola no hoi i na oiwi, aole loa i na Pake.

Aohe ka makou he kue aku i kona imi i pono nona iho a me kona ohana, a i kona imi aku hoi i ka mea emi e lawelawe ai i kana hana, i mea hoi e hoemi mai ai i kona lilo O kona kuleana ia. Aka, o ka makou i makemake ole ai, i kona haawi ia hai, e like me na hoakaka ma ka pauku mamua ae, a nana ole mai hoi i kahi poe iwaena o ka lahui e hanai nei iaia a e mau ai hoi o kana hana.

He mea oiaio no paha o na Pake no kahi e kokua nei iaia, eia nae, aole ka lakou kokua i like aku me ka na oiwi. Mai no nae ua makamaka la a manao iho he kue pilikino keia iaia. Ua kaawale loa ia mea mai i o makou aku. Ma ke ano makee lahui wale no nei e kamailio nei, aole ma kekahi ano e ae.

Aia ma kahi okoa ae o keia helu kekahi hoike e pili ana no kekahi mea i hanaia maluna o ka awai o Kawaiahao, he mau La Pule i hala ae. Ma ia hoike, ua oleloia ua huhu ka Rev. H. H. Paleka i ka Rev. J. Nua, no kona hoike ana i kekahi mea a Paleka i manao ai he mea pilikino, oia hoi, he mea ua hanaia a Paleka hoi i makemake ole ai e hoikeia i ke akea.

Mamuli o nei huhu ana o Paleka, ua akaaka ano pahenehene ae ke anaina, a ua pono no, no ka mea, akahi no a hoike maopopo ia ia ano hana a kahi poe mikanele haole i hoounaia i Maikonisia O makou no hoi kahi e hu ae nei o ka aka, no ka mea, o ia ano hana no malaila, o na hana no ia a Paleka ma i hana ai maanei. He noa huna nei na lakou, a ia Nua kolohe hoi, hoikeia ae

Palena ole nae hoi ko makou mahalo no Nua no kona hoike ana ae i keia noa huna a na mikanele. Ke kuhihewa ole makou, o ke alu like ae paha hoi koe o ka pule a ka auna hemolele o Paleka ma e paa pio ko Nua uhane iloko o ka luaahi pio ole o Gehena, i hoopai hoi no nei hewa nui loa ona. Auwe, weliweli ino! A make no oe la, e Nua, ia lakou ma iho no. Ihea no la hoi oe ike mua, aole o ka oiaio ka lakou i makemake ai e hoikeia.

Oi noke iho nei o Misi Kate Fila e loaa iaia he wa e ike a e kukai kamailio pu ai me ke Aliiaimoku a no ka ae ole ia mai, ua noke oia i ke kakau hailiili me ka hoino pu, o ke ano no e like la me S. E. Bihopa a me Alapaki Kauka ma. He keu no hoi a ka hilahila ole. Nona nae hoi kau wahi mea a makou i lohe mahui ai, ua kamaaina ka oia i ka noho ana o ke Kulanakauhale Loko Paakai, Uta, iwaena o ka ohana wahine a Birigama Iana. Lapuwale no nei wahine haole aau'a.

"Waikahi ka manao" o T. H. Kewiki me na mikanele, no ka mea, nana ka haiolelo o ka po nei ma kela luakini heana o na powa, ma Kawaiahao, e pili ana no na hana ekalesia ma Enelani. O ka makou no ia e haohao nei no ua makamaka la o ka lahui i na la i aui ae, o kona ku hou no ma kekahi awai o na poe ana i hoino pili kalaiaina ai e kamailio no na mea pili ekalesia. Ua hoike mai keia ano ona e like me na olelo i kaunakomoia mamua ae. Kupaianaha!

Eia nae, aole loa makou e olelo ae ana mai no oia a ku ma ia awai e kamailio ai, oiai, aohe o makou kuleana iaia. He pono no ia nona a aia no iaia ia wahi. O ka makou hoi e haohao nei, mamuli o kana ao ana i hoohiki ole ai kehahi mau opio Hawaii malalo o ke Aupuni oehaa e ku nei, ana hoi i hoino loa ai i ke ano o ke kukuluia ana ae ma o ke kipi ana i ke Aupuni kumu oiwi, a waihoia aku na oihana me na uku mahuahua. Mai ka hooko ana o ia mau opio i kana ao a hiki mai i keia wa, aohe ana kokua i hana ae no ia mau mea, aole loa hookahi, he ole a he ole loa no.

O ka makou a me ka ka lehulehu i ike nona, a makou no hoi i hoike ai mamua loa aku nei, ua haawi oia i kahi kokua ana no ua heana la o na powa. Me he la, i ka hoomaopopo iho, ma na hana pili kalaiaina wale no paha oia i kue ai. Ina pela, pehea no la hoi oia i kokua ole ai i na mea ana i ao ai, e aho no hoi kahi hana.

Aole o kona hoopilipili aku i na mikanele kona mea e maikai ai. E kala kahiko no oia i hoinoia ai e ia poe. A oiai hoi, aole makou i hele kino aku o hoolohe i ka po nei, ke koho wale nei no makou, ua hoopuka ae paha oia i kekahi mau olelo e eha ai o Paleka, a loaa hou no he mea no ia kahunapule e huhu ai, e like me kona huhu ana ia Nua.

Piipiikai mai nei hoi ko Hilo poe. He halawai hamama ka i malamaia i ka po Poaono, Maraki 28, a ua oleloia o na poe i hiki aku he ekolu luna Aupuni, iwakalua kumamalua luna paahana mahiko a me ekolu poe paahana Pukiki. O keia poe ae la ka i akoakoa ae e hoike i ko lakou inaina no na bila haawina a ke Aupuni imua o ka Ahaolelo, no ka nui ole o ke dala i hookaawaleia no na hana hou ma ia Mokupuni nui.

Ua hoomakeaka no keia poe kakaikahi, e hoike mai ana no i ka mau o ko lakou hoihoi ole ia iloko o ko lakou mailuilu. Mahope iho ka o na haiolelo ana, ua hooholoia he olelo hooholo a kohoia he komite o eha lala e lawe mai i Honolulu nei. I o kakou nei iho nei ua komite la a ua hui pu me ka Mana Hooko i kakahiaka Poakolu iho la, o lakou a me na wahaolelo o ia Mokupuni iloko o ka Ahaolelo. Aohe i akaka ka pala i loaa mai.

Nui no ka haakei o keia poe omilumilu, me ka manao paha aia ilaila ka puka a me ka napoo ana o ka la. No Maui hoi ka oleloia i ka oioi, eia ka hoi o Hawaii aku ka oi. O ka makemake o kela poe kakaikahi e hooholoia i mau haawina dala mahuahua no lakou, me ka noonoo ole iho no kahi o ia dala nui e loaa mai ai. He keu no paha keia poe noonoo akahele ole, aia wale no a no lakou a pau loa, aohe ka nana ae ia Oahu nei.

E ole ka hoeueu a na Pukiki, hoomaopopoia na mea e pili ana i na lilo no ka lawe ana mai i na paahana. O kekahi o na mea i hoomaopopoia, ua loaa

[Hoomauia ma ka aoao 8.]