Ka Makaainana, Volume V, Number 19, 11 May 1896 — "HAEHAE KA MANU!" [ARTICLE]

"HAEHAE KA MANU!"

Aia la ihea kela iwi iloko o ko Kowela poo. " Ua lohe mai makou ua ao aka kekahi Hawaii iaia e kauia ke alahao o na k&a panee hali pohaku o lalo aenei o kahawai iluna o na kua laau me ke kooia ae malalo, e like la oae ka hanaia ana o na alahaka ma kekahi tnau wahi e ae; eia nae, aole o Kowela i lawe maī i kela ao ana, aka, ua hana aku no e like me kona ike a hooaioeia aku la īluna o ka lepo. Heaha ka mai o ia hana o ua poo.iwi la? Ua uhi pu ia ke alahao e ka lepo ijuaiia mai ē ka mea omo-l«po mai ka nuku aku o ke kahawai a ua p malalo, ma kahi paha o ekotu a oi aku kapuai. Puhili ka ike o loea iwaena o na ewe mikaaele. E aho no ka hoi ka ike o ka holona. Lehulehu ae no na hana hooiuhi a hoomakeaka & ua poo-iwi ia. O kekahi ka, ua hana akukuluia he hale waiho mea hana ma ka aoao inauka o alauui Hoiele, ma kahi kokoke no i kahawai, a i ka paa ana, kaikaiia a makai o alauui Moi, a mailaiia mai ka hapai hou ana a hoihoiia ma tahi mua 1 kukuluia ai. Mooluaule ua. > ■ Wahi mai no a ko makou lohe, makemake iho nei ka ua poo iwi la e nna a maopopo i kekahi wahi o ua kahawai la e haoaia nei,'ua lawe aku oia i kanāpa.| uana a knkulu iwaena o kahawai uie kona hele okoa a hiki ka wai i ka opu. Pehea mai ana la na poe ana-aina e ae i m>i ano h«\na a nei t kulā no kahi ooe

eteeku ai a ; maopop.'> no ka mea i makemakeia He keu no paha bci a ka hoomakeaka, Eia iiae, aohe hooholoia ae i haawina hoomaa uona, ,be oi aku ia o ko ke Aupuni emi mauiua ae o kana mau hoonui lilo wale. 0 kahi hoonui liio ana, e.ole keia ua nui ana iho nei, ik.eia ai, o ia ka hoolana pu ia o na wahi o iaicr ae nei o Kauu akel & ame Kamanuwai, no ka paa o ka wai ika pa pobatu, aohe he malaelae pono oke kahe aoa o ka wai. Aia paha ke akaka oia hoonui hlu a komo ae ua hoopii ana poe ona waiwai o ia ehau wahi i hoopoiuoia.

Ua oluoluia ka Peresideoa e kakauiaoa ike kauawai hou e pili ana i na hana hoowalewale a piepieie hookamakama a ua mana hoi i keia wa. Kupaianaha no kekahi aoao o ua knnawai la. Ua hoomaopopo ke Aupuni ma oua kanawai la eia no h'e poe hookamakafca, aka } ua papa aku i ke pakaukau ae o ia poe i ka lakou mau mea paahaoa, a he "mikamina" hoi ka hewa_ o na poe hele aku e ike a e hoolauna me ia poe.

Eia nae, ma kekahi kulanakauhale eV < 3 la me Honoiulu neiy he mea A ono loa ke hookaa-

waie a hoomaopopoia ia ano poe, i noho huikau ole ai hoi tne kahi poe e ae. Lehulehu na koa wahine ole, na luina o na moku, a he oi loa aku noi na kaae wahine ole, nolaila, he hewa pono ka hookamakama, a "aole ioa e hiki iki ana ke kinaiia. Ina no e kauia na rula ku pono no ka hoomalu a hooponopono ana, ua lawa loa no ia. No na hana hoowalewale hoi e hookamakama, he uku ana no paha ka loaa o na poe e kau ai o p.a l.oopai ana. Aole no pah<i hoi o īa wale, he nkn ana .no paha ka ae o'na kaikamahine opio ua hana Ukou 'm howa a ua hoowalewaleia hoi lakou. 0 na kahoaka no nei ksnawaij e lilo ana no paha i kanawai make a hoopiha buke wale iho no, oiai, ua la\ya no hoi kakou me na kanawai, o ka hooko pono wale aku no ka mea i koe. Pau ae la keia. Pepehiia kela olelo hooholo aie elala a Ser«:ntoa Eli-luawai a make loa i ka Poakahi i hsla, he 7 kue ia 0 ke koho a na hoa 0 ka Aha Senate, Na nei hana 1 lioeu hou ae i ke Kwhina Waiw&i e ku iiuna 5 e kamailio ma ke Kue, me kona hoike raa oli ae uo ua k noonoo pono ia ke kumuhana aie e ka Mana Hooko a ua hiki ole loa hoi ka mea i uianaoia e kela olelo hooholo ke 1 hoomaopopoia e ke Aupimi. Imua hoi o ka Hale o na I Lunamakaainana i ka Ponkolu

iho la, ua eu bou ae uo ke Knbina Waiwa! e knmailio no ke Kanawai Laikini bou a ke Aupuni. Na Lunamakaainana L®pikana na olelo no ke kapakahi o nei kanawai imi loaa hou a ke Aupuni, i waihoia mai e ke Kiihina Waiwai, ma ka hookau ana aku i auhau hookaumaha hou maluna o na poe i koikoi ka auhauia ana i keia wa. a aole iioi he imi aku o ke Aupuni i wahi e hooiia ai ona loaa mai' ka hookau ana aku i mau auhau koikoi maluna o na poe i ulakolako kv*pono, e W& me na ona mahiko e ohi nui nel i ka puka mai ko lakou mau kuleana mahiko a me na poe ona waiwai e noho nei ma na aina e, kahi Loi a lakou elu nei i ua pono i loaa mai nei aku. Ma ka ke Kuhina pane aku hoi, aa hoike maoli ae no oia i kona huikau, no ka mea, iaia e kamailio ana no ka pomaikai o ka hookau ana i na laikini maluna o kekahi liiau hana e lawe laweia nei me ka laikini ole* ua hoomaka pu ae la no oia e kamailio no ke Kanawai Hoohuihui Aie me ke Kanawai Auhau Loaa Ea, ua hapala paha ke kea, na ka ele ka hoi ka ai.

O kahi oiaio ole ake Knhina i hoike ae ai, ua olohaka ka Waihona iaia i nobo Kuhina ae ai iloko o 1893, Ikz i *kahulihia r<i o ke Aupuni o ia wa a pau pu rae kp Aha Kuhina, he nui kf< dāla o loko o ka Waihona a me na hooia kopono mai kekahi banako a mau banakc> paha "no ke kokua aku ke nele. Loaa pono keia ma'i atblo pelu o ke Kuhina la» He wahi kuniu pale ole !oa kela. A no na lilo hoi o kR hoopio ana ! ka ala hoohaunaele o 1895 a me ko kinai ana 3ka ma'i i oi loa akū no hoi paha ia mau hoolilo ana ina lawelawe ana uo a ko ke Auputii aeao. Na ko ke Aupuni aoao n.o i/. paipai kela hoohaunaele hoouui lilo, aua ko ke Aupuni &oao uo lioi i iiooi loa ue i kela ma'i, i oleloi* ai he ko!era, a oi loa aku maiuua o ke kupono. Ano ke koe iho paha oua iwi wale no, eia ke makemake nei Ha ke kanaka ilihune e hoeikaik;i an» i pQno nona iho a me kona ohann e ukn 4 e pani a e pnnai no ia mnu hoo!i!o mit hewa x a & «jru wale ana, Ha ok Uou ka i haawiia i keln kau&wai boobvybhi aie a ke Kubiua i ka Poakahi ? hala, aka 4 i ka Poalimp, nei i halawai I me kou* "ka mske 10.\ M ia e I koua poe hoa'loha oka pohat j Uke» P&u elua keia a tue ka

StU..t •: I'j i Ā'S ' '-r I • ,v »• ■■ .-.,'■ . , ••-;■■■■..■■ •' is« ne. nn ,-e : s ■ *•'' ij ;īiU 1 '" Ji '• 1 % '■ kt i \-iu h**.*i L* * X" :• i};), e '--ku n-i n no j flna t?irN'.hiki h-u kn. i Ok- h' i iif* < ivio v»rt , Se;iiitoi !•-., i ku n« bona \ iiotsv 'i ; . mauiuo r.ku ~'fi ' nifttuuii U o i\H uja v *:\o amkee a : ai )ha o ia poe dah* ia Hav/eii j nei, uo k r Ak." i k;i o haawi , mai i r-» Ko'-iU.i *Mua. Ile hihio j paha ke.i U'j uw oiCa eii iut»wai , la. Uf> - 'Hk' l.'M JXi:3UOU e -fr- . hi<~i b ' >Vi aoa kt? kuhiku'.'h No it. »io{»a a s*e kokua io ka pn'oN -ie o ke Se;ihto;i Naita .Uuu'ouu i hoike ne ai ! aok; lua o],d - kuai wa h i hona 1 iki \iifi iiiia loa ?nai\ a r»o ia | kuum U" «'i.) n īiie Be?iritod ! Haiial<* Wh]' kaiiHuki : kue ai i , ka k<- Kuhii'-i bita. Eia 1 nae, oia ktkt hi o nn poe i nui ka j a 'aia hko hti i ua , &iua e k;-.; piepio'o iu.i ,>i, j ao-e loa L. * i: * ua b j \ o ka ! ainw na■.-ia i hookohi aku. Apiki a' j)ei oiikaueie. He nele maopopo U\- t paha uīe Xfi manao kokna ::e, a , kulikeolo ui hoi rae k-\ uoi,- . ;■< kona hoa Se-n -it -'a. Mahope o ka hooiolo ahiii ;HiH • -no keknh; mau.-.htbBd *m:i, ua , wdiiio aku *t S3iiit» Ho'uke i ka hoike h ke koiuile wae e pili ' aiia : k \ ( U'.-opii m ua j Piikiki imua o ka Aha S .-nhte i ka Poakahi- i hala. Aohe mea i ioaa iii/'i j- i na Pakikī. Ua hoike i;.; komite eohe no i j loli ane iiui ioa ■■ae ka 0.. m h':ua ma ni\ mz\Afco iuvi ks v:a m'.i o ua poe la i-laweiawe aua ia auo bana A*iV» ka hoop&n ]oa aku hor i ka iaweia mai o ko Asia pee i p; e ua papaia uo īa i nei wa, koe wale no e like b Cne ka m-ake-make ii?xiahhnh o .Via mnhiko. | = ' A no;ka ' iako.u hoi i ko. ai ao j ke kaulike ole o n.a ', ho "> ku v*' Wh&u aaa, u'ā ;uausio .k'e komite ua like no ko I.afkou heluia ana me ko na poe oae a aole hoi i oi aku ke koikei maīuua o lakoii mai ko na poe e ae. Ua hanaia no iaa helu *aahan &ua e like la me ke kauawai,- a ' aole hōi i hoopii hoo ia ae aoi loa ae iuai ko ka wa aai o ko lakou hiki mua loa ana mai i!ok«: o 1886, a iaa ua kainike ale ma kekahi man mea, eia hoi he kauawai imua o ka Aha »ielo i nei kau uo ka honp niopoao n;,a ia mau hemaheuiA a paewaewa ma ka hoohanaia aua. Pehea aua la ka niauao o uh Pnkiki no keia paue a ke komite ! Ahaolelo? I ka makou , iho, aole loa kea 1 ku uk- ko J lakoti muuao. Ua koho mua \a ao uae aohe pomaikai e loaa mai ftuaift}ak T >u, 010 '

i kt:hi!i*?wa, u I**3 ku u we 1 k .- v -, ri ' >v •,' i t i ke ;"i ' c > 'i' % . 1 l'p ''i ' koīi ho-j nku j itif ; i 'kn ue'.