Ka Makaainana, Volume V, Number 21, 25 May 1896 — Page 5

Page PDF (865.68 KB)

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, MEI 25, 1896 5

nao o ka Aha Kiekie, nolaila, ua hoopauia oia mai kona kulana Lunakanawai Apana aku no Wailuku. E like no ka hoi me ko Adamu haule ana ia Ewa, kana wahine, pela no hoi me neia. O ka lunakanawai nae hoi i loaa pono aku ai e poonao ana, ua palekana a ua ola no oia. Nui no paha ka apiki a me ke kupaianaha.

            Mamuli hoi o ko J. Ewaloa Keama ae ana i kona hewa puhi okolehao, ua hoouna aku ka Lunakanawai Apana iaia e noho i Kawa no ekolu malama a me ka uku pu ae hoi i $100 me na koina. O kekahi luahine haole hoi i ae ole i kona hewa no ke kuai waiona me ka laikini ole, aka, ua ku aku imua no o ia Aha ae la a ku i ka hewa, ua hoopaiia e uku i $100 me na koina.

            O ka makou hoi keia e haohao nei, pehea la i like ole ai keia mau hoopai. No ka like ole anei o na ili? Ina aole no ia, alaila, no keaha la? Malia no ka like ole paha o na hewa, he puhi rama kahi a he kuai laikini ole hoi kahi, eia nae, ua uhaki no laua a elua i ke kanawai e kiai ana i ka pono o na poe kuai laikini.

            Nui no paha hoi na hoohihiu a hoolauwili ana a ke kanawai. Ua ae hoi kahi i kona hewa, kanono ka hoopai; aka, o ka mea hoi i hooluhi i ka Aha, he hoopai dala wale no, a ke ukuia ae, o ka pau ae la no ia. A imua hoi o ka Aha Kaapuni ma ke kiure he elemakule haole no lalo o Koolau ka i hookolokoloia iho nei no ke puhi rama a ahewaia, he hoopai wale no kona o $100 me na koina. Kaulike ole no la.

            Po Poakolu iho la, he Pake ka i hopuia no ka hele me kekahi kaa huila palala me ke kukui ole. Ma na hiohiona o keia, aneane e hiki ole i kahi mea ke hele i ka po me ke kukui ole, a i ole ia, lawe paha i kahi puolo me ke kukui ole. Pehea no hoi ke kauoha ae i na makai e hele ana i ka po e kau ae i kukui iluna o ka lakou mau laau newa. Ua like a like, a o ka hooko pono ana paha hoi ia i ka mana koikoi o ke kanawai.

            Ua lilo aenei o Kauka Lokeke i Kakauolelo no ka Papa Hoonaauao. Loaa ole no hoi kona kau e haule a e nele ai i kahi hana. He keu a kona pipili mau, me he la ka hoi ua paa na alakai o ke Aupuni iaia malalo o kekahi mo raki. O ka hua paha hoi keia o ka hooliloia ana o ia oihana i oihana Kuhina.

            Oiai, o ka makahiki helu kanaka keia o Hawaii nei malalo o ke kanawai, owai ana la ke lilo aku ana i luna nui no ia hana, no ka mea, ua lilo ae la hoi o Kauka Lokeke i Kakauolelo. Oia no mamua iloko o 1890, a ua loihi no ka hoololoiahili ana, i nui ai paha hoi kahi uku.

            Malalo o ka bila kanawai i aponoia e hoolilo ana i ka Oihana Hoonaauao i oihana malalo o ka hoomalu ana a kekahi Kuhina, ua lilo ae ka hanohano o ia kulana hou i ke Kuhina o ko na Aina E, nolaila, ua pau elua oihana iaia. Pela no hoi paha lakou nei ma ae e pono ai. A heo aku nei hoi o Kamika no Iapana a me Kina, o Kupa iho la no ma kona kulana Loio Kuhina.

            I "elekule" aha no la hoi ia o loko o ka Aha Senate a ka Mokupuni o Hawaii o ka hoouna ana mai. Me kona ike ole no i ka namu, eia nae, ua hiki i kona poo ke kunou a ke luliluli, a i a i kona alelo hoi ke ae a ke hoole, me ka maopopo ole iaia o kana mea e hana ai. Aia a hoomahele kamailio ia aku e kahi, alaila, wikiwiki ae ka olelo aohe i maopopo iaia.

            Me ka ike no o nei elekule aohe ona ike namu, hoole nae aohe makemake i maheleolelo no ka Aha Senate. Ma ia hoole ana, ua hoike ae oia ua lawa loa kona ike i ka namu, eia nae hoi, ua hoike mai kana mau hana i kona olalau mau. O ka makou i na poe kupono o ka moku a Keawe i ke koho balota no na Senatoa, mai no a koho hou mai ia J. Kauhane. Ua hala kona au, ua elemakule.

            Aohe olelo ana i koe, e hooholo loa ia ana na kanawai Laikini a me Auhau, a pela no hoi me ke kanawai Auhau i na Loaa. Aole o ia mau kanawai, aka, o ke kanawai kahi e ae ana i ka hookomoia mai o na waina Kaleponi, me ka dute ole, ina nae malalo iho o 18 degere ka ikaika o ka alekohola. Na ke Kuhina Waiwai no keia kanawai hope. E hauoli nui ana na Pukiki ke emi mai ke kumukuai o na waina, a pela pu no paha hoi me ko kakou poe inu waina. O ka pono no paha hoi ia.

            E lilo loa aku ana paha hoi ka Oihana Makai i na hana paikau a hoomaamaa kiki pu a na koa ma kahi hoi o ka malama a hooko pono ae i ka lakou hana a ka lehulehu e uku nei. Aia i na kakahiaka nui poniponi lakou e hele nei i ka paikau iwaho o Makiki, a nele ke kulanakauhale nei me na kiai. Ua ulu mai keia hiohiona mamuli o ke ake hookelakela paikau o ke Kapena Poo.

            Ma kekahi ano ae, he hana hooluhi no hoi kela i na makai, oia hoi, o na poe i ku i ke ahiahi a huli i ke aumoe loa. O ia poe kahi e hele pu i ka paikau, me ke ana pono ole o ka hiamoe, a ke huli hoi nui mai, aole no e loaa ana he maha a ku hou imua o ka Aha Apana, ina nae hoi he mau hihia ka lakou a ku nui hou no i na huina me ka maluhiluhi. Waiwai ole no hoi paha ka hooluhi hou ana aku i na poe ua luhi mua.

            Poakolu iho nei ka akoakoa ana o ka Ahahui Kauka ma ko lakou halawai makahiki. He poe kauka Aupuni wale no ka hapanui. Nui ko lakou walaau ana ma na mea e pili ana i ka lakou oihana. Ua hiki ole ia lakou ke waiho malie i na mea pili kalaiaina, nolaila, hoopaumaele ae la no ia lakou iho. I hewa nae paha hoi kahi i ke ake o ka Ahaolelo e hoopii ae i ko lakou laikini me ka uku mau ia i kela a me keia makahiki, oiai hoi, aole pela lakou mamua, he hookahi no uku ana i kinohi, o ka pau no ia a pau ke ola.

            No ka nui paha hoi o ko lakou hewa, kii ai i ka Rev. A. Makinikoki e pule i ka wehe ana o ka lakou halawai ana a ua hookoia. Haohao keia kii o ia poe ia kahunapule. Ua hooko oia i kana hana i kiiia aku ai a ua palekana paha hoi lakou mai na hewa laweola o lakou o ka lawelawe lapaau lalau ana paha hoi i kahi poe, e laa paha hoi me kela poe o ke kau kolera. Ahiahi Poaha iho nae, ua nuu ae lakou i na mea-ai a me na mea inu o kekahi ahaaina a lakou no i haawi ai ia lakou iho. Ola!

            O kahi mea lea loa nae paha hoi a ua poe holona la i hana ai, o ia ko lakou noonoo ana e hoakaka maopopo loa ia ko lakou uku lawelawe lapaau, ma ke ano panai paha hoi no ka ka Ahaolelo mea e hana nei. Ma ia manao, ua papalua a papakoluia na hoouku ana mamua ae o ka mea e hanaia nei i keia wa. Ke hooholoia pela, e nele ana no lakou i na poe mai, e like la no paha hoi me ko lakou nele i keia wa.

            Nolaila, e akahele loa kakou ma keia mua aku, aole loa he pono iki ke loaa i ka mai, he nui ka lilo ke kii aku i na holona. Eia nae, ua koe ae no na kauka i hilinai nui ia e ka lehulehu mawaho ae o keia poai, a malaila no kakou e palekana ai. Nunui nae hoi na waha o ua poe la i ka olelo ae no na kumu e hiki ai i ka lahui ke hilinai aku ia lakou a hele ole ia hoi kahuna. Aole o ka hoopii loa ae i ko lakou uku ka mea e maliuia aku ai.

            Waiwai ole no hoi ka Papa Hoonaauao e hoolaha nei no na kohokoho no ke pai ana i ka hoike a ia buro. Mamua aku nei, o ka ko makou Puuku ke koho haahaa loa no ke pai ana i na bila kanawai o ka Ahaolelo, he ole no ka haawiia mai; pela ana no hoi ma ka hoolaha a pai buke ana i na kanawai o keia kau Ahaolelo, o ia haawina like ana no.

            Pau na makika, wahi a ka oleloia, no ka mea, ua loaa mai nei ka ia J. Masadena, Komisina o na Ululaau, he 1,500 lana mai Iapana mai ma ka mokumahu Kina o kela mau pule aku nei, a ua pau nui ka i ka hookuuia iuka o Pauoa. Ke pau io, pomaikai kakou; aka, i pau ole, e pono oia e hanaiia i na makika, i emi hou mai ai hoi kekahi mau paona ona.

            Imua hoi o ka Aha Senate i ka Poaono nei, ua eu ae o Senatoa Hanale Walakahauki e ninau no keaha la i kono ole ia ai ke Komite Malama Ola o ia Aha Senate e ukali pu aku i ka Papa Ola ma kana huakai i Molokai. Ma kana hoomaopopo he hana hoowahawaha keia e like la me ia i hanaia ai i ka papapai. Pololei!

            E like no paha hoi me ko ka papapai makauia, pela no hoi me ke Komite o ka Aha Senate. Aia no a he poe wahine haole malihini, na kauka malihini, na poe kakau nupepa o na aina e, a pela aku, alaila, wikiwiki ka aeia. E huhuia no a e pono, no ka mea, he hana kapakahi.

            Ua manao paha hoi ka Papa Ola he hui ko na nupepa a pau, i makemake ai i hookahi wale no mea kakau e hele ai. Pehea la ka Papa i manao ai e hiki pono ana i ka mea kakau o ka nupepa Pi Ki Adavataisa ke kakau i kekahi manao no ka nupepa Kuokoa namu. Aohe no he lalau aku a koe mai.

            Mamuli o ka makemake o ke Kuhina Waiwai, oiai, nana ka bila kanawai i waiho aku, e pau ana na koena poo-leta kahiko i ka hoopoinoia, ma ke puhi ahi ana paha, a ma kekahi ano e ae paha, ke hiki aku i ka la pau o keia makahiki. I aha ai la ka hana ana pela, oiai, he mau dala okoa no hoi ia o ke Aupuni.