Ka Naʻi Aupuni, Volume I, Number 2, 28 November 1905 — KA MOOLELO O KAMEHAMEHAI. Ka Na-i Aupuni o Hawaii. KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA [ARTICLE]

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

Ka Na-i Aupuni o Hawaii.

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

Ua hanai a ua malama iho la o Naeole i kana hanai alii ma na kaiaulu o Halawa me ka nene-ihi-kapu. O ka waiu i hanai ia ai ua alii opio nei, oia no ka uala maka i wa'uia a aeae, a hanaia no hoi a popo, alaila, kauia iho la ma ka manawa o ua alii opio nei. Pela ka Naeole hanai ana i ua alii opio nei a piha ka makahiki. I ka nee ana i ka lua o ka makahiki, ua hanai aku la oia (Naeole) i ua alii opio nei me na owili luau ono a palupalu o na oawa pali lipolipo o Halawa. A ma ia manawa hookahi nohoi ke komo la no na miki poi uouo i ua 'lii nei, a pela no hoi me kela a me keia mau wahi mea ai kupo-> no i na keiki ouo hou oia mau la. 1 ka hele ana a piha na makahiki he elima o ko Naeole hanai kapu ana i kana hanai alii, ua hoihoi aku la oia—Naeole—i ua alii opio nei imua o ke alo-alii o Alapai Nui, oiai e noho ana ia ma Kohala Akau ia mau la. 0 kahi i i kapaia o "Kokoiki," e kokoke ana i ka heiau o Mookini, oia kahi i noho ai o Alapai Nui. Mai ka wa i hanau ai o Kamehameha a hiki i kona wa i hoihoi ia aku ai a noho pu me ka Moi Alapai Nui, e noho ana no o Alapai Nui ma Kokoiki i hoikeia ae la. Malaila oia kahi i hoomakaukau ai i kona poe kanaka no ka holo ana mai i Maui e kaua ai me Kekaulike, ko laila Moi iloko oia wa. I ka wa i hoihoi ia aku ai o Kamehameha I imua o ke alo o Alapai Nui, ua nui ka nune o na kahuna, na kuhikuhi puuone, ame na kilo kilo oia wa no ke ano o ka inoa o ke alii opio, oia hoi o Kameha meha. Ua laulaha koke ae la na wawa olelo ana mawaena o ua poe kahuna nei o ke aloalii, oia hoi na kahuna a me na kilokilo pai punahele i na 'lii e ae, e lilo aku ana keia, alii i mea nana e hoomehameha i na 'lii e ae apau o ka aina, a ua olelo ae la lakou, he mea pono ke o-u i ka maka o ka wauke oi opio pio, aka, aole nae i hooko ia ko la ko manao ino, oiai, he nui no na kahuna o Kamehameha e pulama ana iaia me ke kiai ana me ka makaala loa I hoomanao hoi kakou ma keia wahi, o Alapai Nui, oia kekahi o na keiki a Kalanikauleleiaiwi, ke

kaikuahine o Keaweikekahialiiokamoku, a wahine no hoi nana me kana kane me Kauaua-a-Mahi ke keiki a Mahiolole, he alii nui koikoi no Kohala. Nolaila, he alii o Alapai Nui no loko mai o ka papa alii Mahi o Ko hala. O ka lua o na keiki a Kalanikauleleiaiwi wahine me Kauaua-a-Mahi oia o Haae, a he kaikaina ponoi oia no Alapai Nui. O Haae hoi kai noho aku me Kekelaokalani a Keawe hanau mai o Kekuaiapoiwa II, ka luaui makuahine o Kamehameha. Nolaila, keiki no o Kamehameha na Alapai Nui ma o Haae ala, kona kaikaina. A o lakou apau he poe aliii wale no no Kohala Nolaila, ua maopopo ae la paha i ka mea heluhelu kahi i pili ai o Kamehameha ia Alapai Nui. He mau alii laua a elua noloko o ka lalani alii "Mahi" o Kohala, he makuakane hoahanau (uncle) nae hoi ma kekahi olelo ana, oia o Ala pai Nui, a he keiki hoahanau hoi kekahi oia o Kamehameha. Nolaila, e hoomaopopo kaua e ka mea heluhelu i keia manao: Hanau o Kamehameha ma ka maikahiki 1786, (ma ke koho wale aku no nae keia); elima hoi ona makahiki i hanai ia ai e Naeole ma Halawa, a hoihoi ia ai a noho pu me Alapai Nui, noiaila, o ka makahiki 1741 ia. Ua noho o Kamehameha ma ke aloalii o Alapai Nui kona makuakane hoahanau mai ia wa mai a hoea paha i ka makahiki 1754, ka wa i make ai o Alapai Nui ma Kikiakoi, ma Kawaihae, Kohala Hema. Nolaila, he umikumamawalu ka nui o na makahiki o Kamehameha ma ka wa i make ai o Alapai Nui. Eia hou kekahi mea a kaua e ka makamaka heluhelu e nana ae ai, oia ka make ana o Kālanikupu apaikalani Keoua, ka luaui makua kane o Kamehameha I, oia hoi, ua make oia ma Piopio, ma kahi kokoke i Wailoa, Waiakea. ma ka Apana o Hilo, ma ka makahiki 1752, wahi a ka mea kakau moolelo Aberahama Fernandez, (a wahi hoi a Kamakau o ka makahiki 1749 ia:) Ma ia wa, ua hiki aku ko Kamehameha I mau makahiki i ka umikumamaono. Ua olelo ia, ua make o Kalanikupuapaikalani Keoua i apukoheoheo ia e Alapai Nui. O ka oiaio ame ka oiaio ole oia mea aoie i maopopo. Ma ia wa e noho ana ke aloalii o Alapni nui ma Piopio, a o Kameha meha pu hoi kekahi e noho ana malaila ia manawa. Ua ike oia i ka make ana o kona luaui makuakane (ma ka mookuauhau). E noho ana hoi o Kalaniopuu ke kaikuaana hapa-koko o Kalani kupuapaikalani Keoua ma Kalepo lepo ia wa. I ka lohe ana o Kalaniopuu ua make kona kaikaina, ua manao iho la oia e lawe malu ia Kamehameha mai ke alo mai o Alapai Nui, oiai hoi o Kamehameha he mea puna hele loa na kona poe kahu hanai a me Alapai Nui.