Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 30, 11 February 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Noho ke Ala i ka Olu o Hiilawe!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA I MAUNA KEA AME MAIKAI WAIPIO, HE ALO LUA NA PALI Ua lohe ae la no kakou i ka olelo a ka hiapo a olua i laweia mai la imua o kakou i nei po, e Mooinanea, ke kupua a'u i hoike aku nei ia kakou. Nolaila, aohe hana i koe. Apopo hoouna aku na elele e kuahaua mai ka uka a ke kai, mai kela kapa a keia kapa o Waipio nei elike me ke kauoha akua i haawiia mai la. A nou hoi e kau hanai e Hina, e nana aku oe i keia po i ka hoike a ko kaikunane haku. Malia he olelo malu kana e hoea mai ana imua ou. Pau nohoi ka olelo ana a ke Kahuna, o ka hookuu ae la no ia o ka aha kukakuka a na'lii oia po; hoi nohoi o Aniani no kona hale, a hoi nohoi o Nanailaniakama (k) me Owakailunaikeaouli (w) no ko laua hale. I ke kakahiaka ana ae, ua hoouna aku la na'lii moi o ke Kalana a Ahupuaa o Waipio i na elele, e kukala i na kanaka mai ka uka a ke kai, mai kela kapa a keia kapa o ua oawa nani nei no ka makaala o ke kane ame ka wahine, ka opio ame ka hapauea i ka hoea ana mai o ka la o Ku-kolu. E huli na mea apau a nana ae i ka lewa lani no ka pouli o ka La ma ia ao. A ke ike lakou ia pouli o ka la, alaila, e hoi ka makua me ke keiki, ke kupuna me ka moopuna, ke kane me ka wahine, ka ipo me ka ipo, ke nui me ka liilii, ka ouo hou me ka ouo kahiko, a noho iloko o ka hale. Aohe mea hookahi e maalo mawaho o ka hale ma ia wa e poele ai ke ao o Ku-Kolu. Aole hoi ma ka oawa wale no o Waipio keia kalaheaia ana o nei kuahaua, aka, ua holo aku no ia a ke oawa o Waimanu maluna aku o na kualono e hele ana mai Waipio aku a ilaila; a pela nohoi ma Kukuihaele a hala loa aku i luna o Hamakua. Ua lilo keia kuahaua a na'lii o Waipio i mea nune nui ia e na makaainana; a he mea hou no hoi ia i na kanaka. Ua noho na mea apau me na manaolana pihoihoi he nui. A hoea i na la o Kaloa, e nee ana mai Kaloakukahi a Kaloapau, ua hoalaia na halau hale o na'lii moi me na'lii nohoi apau o Waipio, a ku a paa i uka o ka pali ponoi o ke oawa o ka Wailele o Hiilawe. He kulanakauhale okoa no ia ma kela ame keia kapa o ke kahawai. A i ka hoea ana i ke ao o Kane, ka'i kaoo alii mai ke kiekie a ka lau popolo-hua a Kane no uka o Hiilawe. A ia po iho malama na'lii i ke kapu o Ka-

ne, a hoea mai ke ao o Lono, liuliu na mea apau no ka malama i ke kapu o Lono. Ua noho ae la na'lii, mai na Moi mai, oia hoi o Nanailaniakama (k) me Owakailunaikeaouli (w) ka wohi kapu alii, oia o Hinaaiulunui, ame na'lii e ae o ua oawa kaulana nei o Waipio i ko lakou mau hale i hanaia me ka maiau e na lima hei o ko lakou poe ka uaka, a ke ku nei o Aniani, ke Kahuna nui i ka pule makalakalahia o na'lii, na makaainana, ka lahui ame ka aina. Ia wa, aohe mohai kanaka aka, he mohai holoholona wale no me ka awa, ka ua, na hua ai i hooulu wehiwehiia e na lau nahele lipolipo o ka waonahele. Nolaila, ke alana nei o Aniani i na mohai hoola i na'lii, ka lahui ame ka aina. Iloko oia mau la ke hoike mai la na ouli o ka lewa i na mea hoomaopopo, e hiki ole ai i ka holona ke hoomaopopo i ko lakou ano, koe wale no na poe kilo lani a opua hoi. Ua hala ae la o Kane, ua pau ae la o Lono, ua lele ka Mauli ola ka mahina, ua hoea i o Muku, kahi a ka poe kahiko i olelo ai: O Muku keia Muku ka malama. A hala o Muku, hoea o Hilo, ia wa olelo mai la ke Kahuna o Aniani: "Auhea oukou e a'u mau Alii, kua hanai kapu, ame oukou apau e na lii o ka aina; puka o Hilo, hanau ka malama; a eia kakou i uka nei o ka waokele o Hiilawe. Ua hoi e mai nei kakou i uka nei, oiai o ko kakou mau la i kauohaia mai ai, e ka mea nana ke kauoha, aia i ka la o Ku kahi ae nei e hoi mai ai kakou i uka nei; aka, no ko'u ike, he hana nui ka waiho ana'ku a hoea kakou ia la, alaila, pii ka Opae huna alii i uka o ke kuahiwi, nolaila, i hoea e ai au ia oukou e hoi mai i uka nei e noho ai mamua ae o ka la o ke akua i kauoha mai ai. Aole ia e maka ewaewa mai i ko kakou mikiala ma ka hooko ana i kana rnau kauoha. "A eia kakou i Hilo, apopo o Hoaka, a ia la aku hehi kakou i ka hiapo o na Ku. Nolaila, mai keia wa aku a hoea i Ku-kahi, Ku-lua, e noho oukou apau iloko o ke kapu. E pale ka wahine, e pale ka ai, e pale ka wai, e pale kela ono keia ono. I hookahi kamau ana o kela ame keia o oukou i kahi huna ai i kela ame keia la. A hoea mai ka la o Ku-kolu, nana aku kakou i na ouli o ka lani. Oia ka la nui aiwaiwa, ka la ia o ko kakou waiwai ame ko kakou nele. Oia ka la e pili ai ka hanu o na mea apau. Aia a hoea mai kahi-aka o Ku-kolu, alaila, hahau au i ka pule kanaenae ola mai ka lani a ka honua. Ua lilo keia mau olelo hoakaka a ke Kahuna i mea maikai i na mea apau; a i mea hoi e hoopauia ai ke pihoihoi o na'lii Moi, o Nanailaniakama (k) me Owakailunaikeaouli (w), a pela pu nohoi me Hinaaialunui no keia hoi e ana o lakou i uka o Hiilawe, oiai ua lohe pono lakou i ka olelo a Mooinanea i hoike mai ai ia lakou, aia i ka la o Ku-kahi e hoi ai ka ohana alii no uka o Waipio.