Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 43, 28 February 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Like Ole Kuhio me Wilikoki!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA II KA NOHO ANA O KUAIKAUAKAMA ME HINA–KA HANAU ANA O HAINAKOLO AME KA LAUA MAU KEIKI E AE. O ka lalau iho la no ia o ua kanaka nei he wahi kaula aha makalii i hanaia no nae i kaula maa. Alaila, lalau iho la ia he wahi a-la uuku; he keokeo ma kekahi aoao, a he eleele hoi ma kekahi aoao. Kau iho la oia i ua wahi a-la nei ma ke kaula maa, me ka olelo ana iho: E maa a-la loa — e! Kiina ko haku aia i uka o Opae-lolo. Eia au o Keaukanai, ua hiki mai la i ka aina o Waipio nei.'' A pau nei mau huaolelo a Keaukanai i kikepakepa iho ai, o kona maa aku la no ia i ua wahi a-la nei. E like hoi me kekahi ahi kao lele i oili mai loko aku o kona wahi i hoopahu ia aku ai, pela ua wahi a-la nei a ke keiki maa ala loa o Kuaihelani i lele aku ai no uka o Opae-lolo, kahi a Kuaikauakama e noho ana me kana wahine o Hina. Oiai ua wahi pohaku nei e lele aku ana, ke lohe la o Kuaikauakama i kekahi halulu nui, oia no oe o kekahi kikiao makani e nee hele mai ana mai ka hema mai (oia paha ka makani kona) a pela nohoi o Loheloa, kono kaikoeke e lohe pu nei i keia mea halulu. O Hina nohoi kekahi e lohe nei i keia halulu nui, huli ae la oia a ninau ae la i ke kane ia Ku: "E! Heaha hoi nei mea e halulu mai nei? He makani kona paha?" "Pela paha hoi," wahi a Kuaikauakama i pane mai ai i ka wahine, me ka olelo ana mai nohoi: "He halulu ano e wale no nae keia a'u e lohe nei." I kela wa hoi a Kuaikauakama ame Hina e ukamailio nei, aia o Loheloa ma ke kua o ka hale kahi i na- nea wale ai no i ka lailai malie o ia la. Aka, i kona wa i lohe ai i ka halulu elike me kona kaikuahine a kaikoeke kaikaina nohoi i lohe ai, ua kaulona pono aku la ka lena a kona mau onohi maka ma kahi o ka halulu kamahao ana e lohe ana. A i kona nana pono ana'ku ike aku la oia i nei pohaku a ka nui launa ole e lele pono mai ana mai kai mai, a o ka ilina o ua pohaku la ma kana hoomaopopo iho, oia ko lakou nei hale. O kona wa no ia i ku ino ae ai iluna, a olelo ae la: "Kai ko makou pakele mai pau ka hoi makou i ka make i nei pohaku a ka hoona

hoa nui wale ka hoi o ka nou ia ana mai o uka nei. Heaha la hoi, nau mai nohoi e ka pohaku make au; aka, i paa aku oe i kuu lima e na eleku, aia kou wahi e moe kau a moe hooilo ai o uka o ke kuahiwi." I kela wa i oni paa iho ai na wawae o ua eueu nei a ka ikaika, lele na lima elua o ua lawakua nei imua me ka makaukau pono no ka hopu lima maoli ana i ka pohaku e lele mai nei me he moe kololio ana 'la na ka poka pahu. Ke nu nei ka makani, ke opaipai ia nei na halau hale o lakou nei, pukalaki ke pili o ka hale, a loheia ae la ka leo hooho maka'u piha pihoihoi o Hina: "Auwe! Pa-pa-pau paha auanei kakou i ka make? Eia ka hale o kakou la ke opaipai nei me ka ikaika. E hanee poha auanei ka hale o kakou." "Kauwa make loa hoi oe ia'u e na pohaku'' wahi a Loheloa i kuhea ae ai me ka leo nui, a poha ana kekahi mea kani ma na poho-lima o ua Loheloa nei. O ka paa iho la no ia o ua pohaku nei i ua kaeaua iwikani nei o Waipio. I ka lohe ana hoi o Kuaikauakama ame Hina i ka hooho ana ae a Loheloa "kauwa make loa oe e na pohaku," ua puka mai la o Kuaikauakama i waho o ka hale e nana ai i na pokii kaikaina, a kaikoeke hoi ma kekahi olelo ana. Ninau mai la oia i ke kaikaina: Heaha keia au i hoopuoho ae nei? "Heaha mai auanei hoi kau, e ka hoahanau," i pane aku ai o Loheloa i ke kaikuana haku, me ka hoomau ana'ku nohoi i ka olelo ana: He pakele paha ko kakou mai pau kakou i ka make, i nei pohaku a'u e paa nei. Aole paha keia he a-la, he pali kuahiwi maoli no. Ina paha o ka lele mai nei no ia o keia pohaku a pepe ko kakou hale, a ma-make nohoi kakou." Hookuu iho la o Loheloa i ua pohaku nei ilalo, a ua haahaa kaupoku o ko lakou nei hale. Nana mai la o Kuaikauakama i ua pohaku nei, a ike mai la oia he ulu kona ano apau. He ulaula kekahi aoao a he keokeo hoi kekahi aoao. Alaila, kulou iho la kona poo ilalo a hiolo iho la kona mau waimaka ma kona mau papalina; alaila, olelo mai la oia i ke kaikaina: "Auhea oe, e kuu pokii! Aole keia he pohaku e ae; aka, he elele kena i hoounaia mai nei e ia makuakane o kakou o Keaukanai. Ua hiki mai ka oia i Waipio nei. Eia ka pohaku o Kuaiheiani la ke hoike mai nei imua o'u, e kuu pokii, ame a'u nei nohoi. No laila, e iho au i kai e hui me ka makuakane, a e noho oe me ko kuahine." Ke ike mai la nae o Kuaikauaakama i ka hele o ka ula enaena a weweo pono iloko o na onohi maka o ke kaikaina, a i ka pau ana o kana mau olelo imua o ua kaikaina nei ona, o ka wa ia a Loheloa i pane aku ai imua o ke kaikuaana haku ona, penei.