Ka Nupepa Elele Poakolu, Volume V, Number 16, 16 April 1884 — HE MOOLELO KAAO NO KEONI WAILA! KE KEIHI ALII O ENELANI. A O KA MEA I LOAA AI O KA AINA HEMO- LELE O KA MONEKA KAHIKO A ME KE KAIKAMAHINE ALII APE. MAI KA PENI (MAI A W. S. LOKAI) HELU 1. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KEONI WAILA! KE KEIHI ALII O ENELANI. A O KA MEA I LOAA AI O KA AINA HEMOLELE O KA MONEKA KAHIKO A ME KE KAIKAMAHINE ALII APE. MAI KA PENI (MAI A W. S. LOKAI) HELU 1.

,:i »' ' * \ 3 KA_ manawa e noho ana o Ke»ni Waila"" .1 me kona mau naakua oia wale no, aohe . lu«, ua iiniKeona mau makua e loaa ona kohoolua nona e nono ai i ko Jaua aio, a ua !'0 oo la manno, mamuli o ka loaa ana ia bfia he Kaikamahine, a ua lawe ia ma.i a hauēi-pu ia laua a nunui like, a «a hookomo like 4a laua I ke Kula Alii o Enelani. I'ka piha ana o na -nakahiki he 20 i na iniīu leeiki nei, ua pau na ike o ko Ia ua Au? 1 pāill .! ka lewa xa la.ua. a o laua no ka Papa Ekahi o ia kula. A niahope iho, ua lilo o i Khēe-i Waila i Oop« K umu no' ua kula la, i a,@ kona -kaikuahine hoi, ua hopmau aku la 1 (noeift,-I ka hēle ana ia kula, a hiki i kona ' A'onio hna'ak'u i kekahl kula okoa. .. i Aia/nae i ka manawa no o iakoh'e noho ( e *ina ml' pa' makua, o ka laua'hana mau o ka i %gani |patea i ka -wa paina, a i ka wa noho £ Wale* i^o-no, pela mau ka laua: hana; a hala ' t -« ' : .akou noho ana nae na nia-;r L-:;. ak. o na makua i ka mole o " e iiana nei, o laua wale ] '~ " "nu a me ka mole o kn laua ■! a ' ■ . i e

.. . . ...nnawa a iaua e hansi jnat: ' ua ūa manu o Kaula uj •■'"īnalule'na pua i ka wao. ) «i me k« manao maikol ■ • " keiki no ia i'nrL_-,."/ ■ ioilu, f, ūū pL: ...v niaiiao o kekahi i kekahi. ,i« ;:fi hele ko iaua makuakane • . «•".•: :?s ,-V:'- r v--'..4TT-M.oi e kul i muu konao gula no laua, no ke kefkik«ne 'a nv. ke kaikamahine; a loaa, ua haāwi aku Ja oh 1 ko le kaikamahine komo ■• e:;v. . #ie*ka i aku, Auhea oe, eia kou leomo. a«le illo I k; inen e ae, o kau kane mare wale '$o iaia e iilohik A eia hoi kou komo e ffeepn4 Waila, :a oe waie no, aolo e: liio keia i ka mea e ae, o bn wnhine mare wa> no iaia* e lilo aL & hala he mau nuihina hon aku elna, ua 'ike, ka makinhine a laua i ka nane huna a ka laua mau keiki. Aia i kolakou manawa . e honniakaukau ana no ka paina kakahiaka, ua ibe"-aku. [a ka. mak-uahme o laua i ke konio o ke kaikunane aia ma ka. Iima o ke a&nah-ine, a peia hei ko ke.kaikuahine i ke | ' *':ssswbsi:^ - KaMiiane. No ka mea, i ko lakou wa e•i'heiL ana, e paani ana no ua mau keiki nei, enlllli ane na koino ma na lima o iaua, ua ike"^toakaka ■ loa 'āku ko laaa mā'ma 1 na komo o 1auas ko kokahi aiaK kekahi. a~ua • iiio no oia, ke haim apiki nei ka iaua mau lrit9£i ma ice,ano apiki a pauhakee. A pau ka lakou paina ana, ua heie ka laua raaa keiki i ke kula, a noho n« hoi na ma.kun, ine īea manao hooliuoi mau i ka inakuahine no ka laua mau keiki, a pela keiae. hakilo mau ai i la la a pau no ka laua maū ha-fa e hoomahie mnu nei, iae 'he leane lu kekahi na kekahi. a he wahine hoi la kekahi pa keleahi; a ua waieaiaua ma ia hana, ua "muiiiio Inu» a of e-he — rkc 3u o ka la-uinnoa-

huna. A, %ū lanpai hei na hnii o he knnu ano. a laūa; a ua komo hoi na ima mua i ka waha, manao ke ola o kiai lokep pa peu iā t ka i-o m u a -ka u-,- au hoi o olelo-iho ai, ANoho no i Puna' ke ala me ke onaona. Onaona ka mni'e ka hala o Keaau, ■ Aloha ai uo ke kini o Kaniaiku, Ku mai kaua na hua kiekie iluna, ■ Hoak&kaio i ka lai o Wahinekapu." "" A ka a uluhua loa 'ka makuahine no ka - hulali mau -o.ka o»ohi..o k-e.-ko.mo maka lima • ' -fe" "*• , \. -o nallēiki, a ua haohi. wale ka manao o ka waMne aole he hoike iki i kana kane no keis„..fpea e pili ana i ka laua mau.keiki, A' /i»ā;'kofMihY •maaawaī.la . māikai i. hele ai ka kuāemaU' keikl i.Jta. kia' hana mau,.ua hoo- . makili aku ka wahine i- kana kane. ' E ahea .-.oe-:0: ka ,:Makua -Moi, he .wahi manao ko'u ia oe e hai aku. ua ulūkū' ioa ia ko'u manao no ia »et, aoie e hiki ke -kaohi :iho. Heaha ka imiaan e ko'u rnikaafiiiie Aiii?' Da ike au I kekahi .tn«a no na, keiki a ko kākou wa e paina ai, ua ike au .... U / Jrv.:5|#ju :;V'- - .. ■■• ."•••••••:•.- j'K'l.

; i ke komo o na keiki a ko.ua, o ko ke ke'i! . kane komo ain i ke kaikamahine, a pela r ! Iioi i ko kekahi, ua I ilo aku lilo mai ka me au i papa ni, aole e lilo ke komo o 'kekal i"ka mea'e ako, a pela no hoi ko kekahi kekalii mea e ak«s o ka laua mau mea wa: rfo e mare ai. aiail-a lilo aku. Eia nae, k Ike nei au, aole i malama na keiki a kana ka ieo kauoha au a ka makoa, a me iie me ; la, ke ike nei paha lana ia laua iho. oiako' manao oiaio maoli. Fa i lolie ai. kana kane i kei " Tah!no u!<ix, ua aao e •v. -*-•«=.- : --- ... - 'E -- ^ n-uo e hookar wale i ke Kaikamahine Aiii, ke Aupuni e, oia ka. aina o ma kanaka eep (mahu), ī ike pono ole i na ha na ha um ia keia honu a , a oia ka aina i hooholo maika ia e ife A'iii ka Moi, e lawe ia aina e >ailn ai kana pua leau i ka iu, a hifej, ī ka palen; hope o kona manao. ti-i kauoha aku la oia kekahi Kapena o na moku mannwa Helu ; e heie-iīiai e laumi pu me ia, e kuka pi rae ia no kekahi manao huna i ike ole ia < līai. Ja manawa, ua hni keia me ku Kapena rae kona kauoha aku, i leou hoi ana noai ne aku, e hoopiha oe i kou moku i na tnea ai na pono wai, a ir,c na hemahemn a pau.ne ka holo moana; n mnkaukau ea, alaiia, e hele hou mai oe ia'u, u hai mai. Ua makaukau no ka liaa lele tnai i ka ama nei » e iawe aku oe i kekahi mea mai ko'u home aku, n hoopae i ka aiilā o na ma-hu. A pau' na nwnao o ka Moi me ke Kapena, □ a hoi ke Knpena a kona rnoku,.ua hoopiha i na jjiea a pau i knuoha īa, a ua hana no iioi a makn-ala. A makiukau kona moku, >a- he-le mai oia e hui me ka iVIoi, a hoike :nai la, ua niakauka u au no ka hblo i "ka ia ipopo. hora 10. A hoi aku ]a tia Kapena K-i a hui me kana Ewa, a hoike aku e holo ma wau i ka la apopo i ka aina e, ' he heoina na ka iVloi Lu no kekahi hana ana i ininuo ni. :\1a ka la e ]taale!e ai nn mokii nei, ua īao ae la īia-moku nei i' na hae a. koweīo ma i ka makani, e hoike mai ana i ka poe > ka nina.

t I ' U_- /"U.ko'u la heo keia, | i Ua moho pono na i I i wa i 1 N ■ • r-U Hooiho ka moku ka huini, ' 1 ;I: A pae i lea aina kupanaha; ■ Na hiiui o ke ao malama.'" I j Ma keia inanawa e makaukau nei ka j moku, aole i ike iki na keiki no k'eia mea a | ko iaun mau makua e hana malu nei. A • hiki ī ka manawa i makaukau ai, ua kii ia ) ua kaikamahine noi i ka hale kula, a hoihoi , ia mai a hiki imua o ko laua alo, A kn ao ! la ka makuakane a pane aku la, fi kuu kai- , kamahine, eia ka manao hope o'u ia oe e , kuu kaikamalAoe. ma keia hora7 o kou hora ■' hope keia ma ka home nei, a haalele iho oe, 1« e luwe ia ana oe-ma lea aina e, a e hoi 00" \a ra;i kou hale, a e hoomakaūkau nou iho, a' | e hele mai. aole e kali k#manawa hou, iee ! holo nei imua ke.au no kou hoie ana, a haa- | iele ' iho ia'u a me kou mama, a tnc kou S horne aloha i walea oi mai koa wa a! waiu | mai a hiki i keia hora au e haalele nei, a e Ihapaiae oe i wahi kanaenae aloha no kou I home aioha nei, a penei : i "Paa kuu inanao aloiia, i „ Pna mm: pan mau; ..... i Paa knu mana-o-a-!o-ha-, — ; I ka aina iianau o'u. , j ■ ■ " . Haalele la h aalele, Haalele i ka hoine; H o m e. inaikai, Iio me' ma ikai; Aioha ke Ea, aloha ka liko, Ē ,lawe ia ana wau I ka ai'na n'u i ike ole ai." A pau kami -ināu' olelo' hoalohaloha no ka home ua huli nku in oia a ma kona rumi oa wahi lole a.pau, a puka aku

la oia a» mawaho o ka hale 0 kon§ kaikuua- ' ne haku, pnlapala aku ia me ke polie, e olelo ona ua uianao nei penei : " Ip. oe e Keoiīi , Wnila. alolia oe, eaa nu ke iawe la nei i ka ainauUn i ike oleai. Aloha oe." ; Hoi ae la oia a ma kona wahi nnni, p'-ne ae la, Aloha oe e ka rumi ahi i hiolam ajj f : aloha ka hoa. Eia au ke hele noi i ke ala ike ole ia e a'u a me oe. . i • : A nau ia, o kona hoi aku la no ia a hiki i H j I* - kahi o kona mau makua e noho mai ana e 1 ' kāii, a komo aku aku la keia a nolio; ua ku ) | ae la kona makuakane iiuna a pane mai la} J Ē kuū lei nani kaikamahine, e ku ae oe a e ' { heie, a e"' haaleie i ka horne5 a e kau -ma ke ' |'kaa. .. • c j l£rmanawa, o ko ianei oili aku la no ia a { ku ana i walio, a o.ka eleu mai ia nb ift o ke 1 kaiaiwa kaa i ua o uAftUt kupukupu. ka uka i o Kalena;" a naio ana iloko o ke ka» rae ka I Tke ole mai.o/na mea a pau,- a hap, akis la ke- e kaa no ka/uwapo. (Ārofcaftī iva aku- " r*

a p T KA lohe ana o- ka J"de i i mr2 i L i. X kaikamahine .i ma kona ika P'^u imi i i kona haawi ant< akn i h no ko p u km > a kaikamahine. ug huli r.c U o - i imn " \i 0 j la i kana kaikamahine penei : j E kuu Amelia aloha. (oia ka moa o ke 0 'kaikamahine) ano, mamoii o 1-a loknniailea' a n ui paiera ole o keia r p t<, ,t hnmi 3rm j mai t ka po-ke pua ia oe i olaih \r nianao j au ua aie nui loa .oe iaia: a t ■ u ! oi no •j kana mau makana m oe, "cL" e, :: •; :c 3 e hoaikane ia olua, a e ^l e noi Im 'uiii i k-pkahh ■:- ia maiiawa ua ae iua: ia Kana icaikazua1 , hine, a puili aku la oia i ka a-i o I-a kakou lei, rae na honi kuwili anu; a e aoiiie raa; a ana i ko laua hauoli piha no ko 'au? c>ana ; i mau hoaHoha oiaio. I ka pau ana o ka iakou mau heLuialaal hope loa, ua hoi aku la kek\ a me keia msa ; o la-Uou no ko la kou mau home iho. Ia Mele i hiki aku ai i kona haie. e noho mai ana no hoī kona wahī makuaki.aa a e i ' ^ kali ana hoi oia me ka pihcino: nni 'no <a loihi loa o Mele. l Ua haī aku la o Meie laia i na niea a pau i hana ia, me kona liie ana ī aikane na ke hauna'Wahine opio; a he raea hauoli loa iho la īa s ka nianao o kona makuakane. A no kona pihii hauoli loa; nolaha, ua hana iho la oia ī kekaiii eke ie, rao kona kakau pa i ka inoa o ke Kauna-wahine opso. 1 ka paa ana o ua eke ie nei, ia wa na noi aku la oia iaMele e iawe i ua eke se nei, 3 makana na kana aikane. He mea hauoli loa iho !o ia s āo lleie ni?w nao; a i ke kakahiaka nui wale o rekahi la ae, ua ala ae la oia mai kona 'niamoe niai •„ lioomaka aku la oia e hele no'ka haie o kam aikane. ], I kona hiki auu akn « l;a haie o kana a i I kane Moha, ua hookipa ia aku la oia nie na lAolianoiiaiio hs r,ui. a ua lilo ia mau hoo« - kipa ana he mea n«J na ko Meie manao e ku'ko ai- oiai, aole oia i moeuhane mua, e loaa ana la iaia ia mau hoohanohano ana. No ka loaa ana ia Melo o "keia raau hoo* iianohano, nolaiia} ua lioomaka ae la ka manao lili e kupu iloko o ke 'kauwa wahine ; a- kana aikane opio, oia o Magarera. ' .1 ka w a a Mele i haawi aka ai i kana wahi makana uuku i kana aikane, aa haawi ia maī la iaia na hoomaikaī ana he nui; a na • ia mau hoomaikai ana i ho.oi pakela ae 1 ka - uluku ana o ka manao liii koliu ole iloko o Magiifeta.. ■Oiai ke Kaima-wem'.e.e opio e miiikaa ana i'ka makana a kona aoa'ioha, ua huki akli ■la kona makuahine iaīa a ma kekahl rum : okoa akti} a maiaila laua i kamailio ai no ka laua uku.no keia makana uuku i Loaa i kaua kaiknmahine. • Ua lioohoio iho la laua, e. haawi I kekahi o na lole nani o Amelia I kana aikane. Maamei e-ita- -ina-kamaka , e ..haalele. aku kakou i ke kamailio ana no ke Kauna-wa» h::ie opio a me kona makuahine, a e huli ae kakou a nana aku i na mea hilahiia o'le i hana ia mai maluna o Mele, oiai laua e noho' kokoolua ana me ke kauwa wahine h ilahila. oiēiu kana aikane. ina ka i'umi i-iioo-kipa ia, akuāioMeie. I ke komo ana aku o ke Kauna-wahine opio a mē-kona makuahine iioko o kona rumi komo kapa, aia hoi ua wailio iho la kona' i knna konio lima nani i omau ia tne oa daimana he- nui, maiuna o kekaiil wahi pakaukau e ku kgke ana ma ka puka aniani ina ka aoao H ikina o ua rumi neij a^la-mia n Meie i"'ike.i keia konio, a hookahi mea i i ke . pia no ke.kauwa wahme hiiahila ole a karia aikane aloha. • I kumu e hooko la ai 'o kona mau manao , h koh u ole, -nolaiia, ua ku ae la oia mai o si neho ae, a heie aku la a ma ua-pūka innni nei, ā lalau ilio- la i ua komo nei ma leona hoike ole aku ia Mele. A oiai oia e ; <u ana .malaila, ua kahea la mai la oia e iona haku waMne-opio, a hooko aku la oja ba leo o kona haku opio 'oie ka hikiwawe, io ka mea, ua ko kaaa mea x leuko a.i, r 2t laia i komo aku ai jloko o ka rumi kahi a lona haka opio a me ko.na t _ ua ne e_ loho ana, ua kauolia la mai la oia e opiopi kekahi lole silik» nani o kona haka wahine >pio; a ua eleu .aku la oia a pau na mea i rauoha ia aku iaīa. [KO KAHĪ WA ASū]#. i