Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 40, 30 August 1862 — Page 2

Page PDF (1.76 MB)

Ka Nupepa Kuokoa.

hoomaopopo ponoia na moku ikaika o laua o ka Monita paha, o ka Merimaka paha, a ua hooneleia mai no hoi ka Akau i ka mea e hookaulana'i ia ia iho, no ka mea, ua hala kona hoa paio ka Pilikua hao o ka Hema. A oiai no hoi ua hooluoluia mai na manao o ke Aupuni, e keia puhiia'na o ka Pilikua Kipi; aka, he nui no ka poe i makemake e ike i ko laua hoao ana, me ke pio paha, a me ka hoopihoia hoi e ka Monita.
            E hiki no i ka poe heluhelu ke nana i ko laua mau kii, a e hoohalike hoi i ko laua ano, ua nui na pu o ka moku Kipi, a ua oi no hoi kona kino, a he uuku loa na pu o ka moku hao o ka Akau, a me kona kino pu no hoi. Ua pai pu iho makou i na kii o laua a elua, i hiki ai i ka poe heluhelu ke nana no lakou iho, i ke ano o na moku nana i hoouka ke kaua kaulana loa i hooukaia ma ka opu o ka moana. A oia hoi na moku nana i hoonaueue ka manao kaulike o na Alii o Europa, haalulu o Enelani no kona mau moku laau, a pela no hoi o Farani, Auseteria, a me na Aupuni e ae no hoi, a ua hoomaka koke e hoano hou ae i ke ano o ko lakou mau waa kaua moana, me ka hoolilo i na moku laau i mea ole. He loli nui keia o na mea kaua o ke kai.

Ka Nupepa Kuokoa.

Ka Make ana o ka Mea Kiekie, Prince Albert o Hawaii .

            Ua ili mai ia makou ka mea kaumaha a luuluu no hoi me ka minamina, i ka hai ana aku i ka make ana o ka Mea Kiekie, ke Alii ALBERT EDWARD KAUIKEOULI LEIOPAPA A KAMEHAMEHA, ma ka hora ewalu o ke kakahiaka ka hele ana o kona uhane. Ua hanau oia i ka la 20 o MEI, M. H. 1858, a ua make i ka la 27 o Aug., M. H. 1862. Nolaila, o ka nui o kona mau la o ke ola ana, he 4 makahiki, me na malama 3 a me na la 7. Ua hele aku ka uhane o ka Lani, aia ma ka Paredaiso o kona makua Mana loa, a ua waiho iho i ke kaumaha i kona mau makua Alii, a me ko laua mau Alii, a me na makaainana hoi ona. Ke kanikau nei Laua me ka minamina a me ka luuluu, no ka Laua makahiapo. Ke kanikau nei hoi na'lii i ke kamalei a lakou, a ke kanikau nei ka Lahui kanaka, no ka hiapo mua a ke Aupuni ; ka lakou KAMALEI, ka lakou MAKAHIAPO, ko lakou HAKU, a me ko lakou MANAOLANA. Ua ilihune o Hawaii nei i ke kamalei, i ka makahiapo, i ka Haku a me ka mea i manaolana'i.
            Ua ike mai kona makua iloko o ka lani i kona makame a me kona maikai; a nolaila, ua lawe aku no ia i kana, i mea e noho hoonani ai i kona alo iho ; aka, ua kaumaha loa kona mau makua Alii, a me ko laua mau makaainana, i ka laweia ana'ku o ko kakou Haku, a nui ke kaumaha ana nona; ua akoia aku oia mai ke alo aku o kona mau makua Alii, a ke noho kaumaha nei laua me ka ilihune i ke kamalei ole. Ua nui ko kakou poino, aka, he puuhonua no ko kakou e waiho aku ai i ko kakou kaumaha, a me ko kakou luuluu ; aia no o Iesu ke ku makaukau mai nei, e auamo i na pilikia a me na kaumaha o kakou. " Ua haawi mai ke Akua, a ua lawe aku ia." " E hoomaikaiia ke Akua," no luna mai no na haawina maikai a pau, a me he mea la i hanauia mai no ka lani i naue aku nei i Leialii no ke aloha a me ka mahalo. O kana mau hana no a pau mai kona hanau ana, he ku wale no i ke aloha, a o ka poe i hoohanohanoia ma ka launa ana me ia, ua ikea kokeia'ku no ka puapua'i ana mai o na hana a pau e pili ana i ke aloha. A no ia mea no, ua hoohuliia ka manao aloha holookoa o ka Lahui Hawaii ia ia, e kiai ana na manao aloha o kona lahui ia ia, ma na wahi a pau a kona kapuai e hele ai. Ua hele kona kino; aka, o ke ALOHA NONA, ua kanuia iloko o ka puuwai o Hawaii nei. Ua waiho mai ia i na hana pili aloha, a me na hana maikai ana, i hoike opiopio mai ai i kona poe kanaka, i mea nana lakou ka lahui kanaka o kona mau makua Alii e hoomanao ai, a e hoopili aku ai no hoi, i lilo lakou he poe maikai. Ua imi aku nei ia i ka hale hou nona, aia i ka poli o kona Makua iloko o ka lani, kahi a ka make a me ka eha e hiki ole ai.
"Hana Mana i ka hale Wailiula,
I akoia e Limaloa i Kaunalewa,
Ha—opua oki ke kaha ololo mauna ;
Koli kauhale liula i Mana—e, oki—a,
Oki mai nei ke aloha ua hoopale,
Ua kaha i ka hope kapu o ke aloha—ea.
Aloha Lehua ke ala iho a ka la,
I hoahiahi aku i ka laalaau.
Hele lilo hewa ka malu i ka Naulu,
I limaikiia paha e Waiolono ?
E keia eu kolohe o ka inuwai-e-a ka makani
Me he makani nui la ke aloha,
Ke kikiao pau ana o ka manao,—e—a."
                Ua nui no ko kakou minamina ia ia, a ua nui no hoi ko kakou aloha i na Makua Alii ona; a nolaila, e kukuli kakou e ka Lahui Hawaii imua o ke AKUA, MANA LOA, a e noi aku ia ia, e hooikaika mai, e hoomama, a e malama hoi i na makua o ka Lani i hele aku nei, iloko o keia ko laua wa e kaumaha nei. A Nana no e ninini mai i ka hoopomaikai ana, maluna o na Moi, ko laua mau Alii a me ka Lahui kanaka i keia wa o ko lakou kaumaha ana.

Ka la 27 o Augate, 1862.

            Ma ke kakahiaka ua puka mai ka la, aole me kona lilelile mau, aka, me he la no ua eehiaia e ka manao ae e naue ana ka Lani me ia, ua omalumalu no i na ao, a me ka ohu e kipu ana i na kuahiwi. He 18 minute mahope iho o ka hora ewalu o kakahiaka, hoomaka mai na pu ma Huehue i ka hooho i ko lakou leo halulu, e hoike mai ana i na makaainana o ka Moi, ua naue aku ka Lani, ke Kamalei a me ka Haku o Hawaii nei. Uwe mai ka leo o na bele, a poha mai hoi ka pu minute o ka moku kaua Beritania, a ua hoohapaia na hae a pau o ke kulanakauhale nei; ua paniia hoi ka puka  o na hale kuai a pau, a ua kahikoia hoi kekahi mau hale i ke kanikau; a o na kanaka hoi a me na haole, ua like lakou me he mea la, ua ai i kekahi mea e eehia ino ai a e kaumaha ai hoi o ko lakou helehelena; no ka mea, i ka nana'ku i na makaainana  o ka Moi ma ia la ua ilihia maoli lakou, no ka laweia ana'ku o ko lakou Haku. KAHIKO KANIKAUIA KA HALE ALII. Ma ka hapa hope o ka hora eiwa, kauia ke kanikau ma ka Hale Alii, a i ka hoomakaukau  no i na mea kupono o ke kanikau ana i ka Hale Alii, ua piha no owaho o ka pa o Hale Alii i na makaainana, me na waimaka no e hakoikoi ana mai o a o; aka, ua noho wale aku no mawaho o ka pa a hiki i ka hele ana o ka la i Lehua. Ma ia po, ua kau ke ano ma Honolulu nei, aohe halulu, a aohe no hoi he ano naue nui mai o ka lehulehu, no ka mea, ua piha io lakou i ke kaumaha, a me ka eehia hoi no ka hele ana o ka uhane o ka makahiapo Haku o Hawaii nei.

POAHA, 28.

            Ma ke kakahiaka nui, ua hoea mai ka la me kona helehelena kaumaha, a o na ao hoi, e kau luuluu ana me he mea la, e u ana i ka minamina. Ma ka hora eono o ke kakahiaka, ua hoopukaia'e ma ka Olelo Hoolaha a ka Puuku o ka Moi, e hoike mai ana, a ka hora eiwa ae, alaila weheia mai ka puka o ka Pa o Hale Alii, i hiki ai i na mea a pau ke hele aku e ike i ke kino kupapau o ka Haku o kakou, oiai e waiho ana oia me kona nani a pau, a me ka ilihia no hoi o kona kulana.
            Mai ka wa mai no i puka'i o na Olelo Hoolaha, ka hoomaka ana o na mea a pau e haiamu mawaho iho o ka Pa o Hale Alii. A i ka hiki ana i ka wa e hemo ai o ka puka, ua komo nui no na makaainana, o na papa no a pau, ka poe oo, ka poe ui, a me na keiki opiopio, a ua hoouna ae na poe i komo i ko lakou aloha me ka makena nui, e wawalo ana na leo aloha mawaho iho o ka Hale Alii. Ua hoomau no ke komo ana o na mea a pau a hiki i ka hora 12, ua kahea no hoi ka poe kahea inoa, i ka inoa o ka Lani, me na waimaka no e inai pu ana, a ua olo nui no hoi ka makena. Mahope o ka hora 12, ua paniia ka puka o ka Pa o Hale Alii, a ua hoi luuluu aku ka lehulehu i ke one o Hanakahi. Ua hoomau no ke olo ana o ka makena a hiki i ka wa a ka la e naue loa ana i Lehua, lohe hou ia he makena nui loa.

KANIKAU O KE TERMAGANT.

            Ua kanikau nui ka Moku Kaua Beritania; ua hapa kona hae, ua hoohioia kona mau ia, a o ke pena keokeo hoi o ke kino o ka moku, ua pena hooeleele ia; a ua kanikau oia mai o a o. Ua hoike mai nei ka Moku Kaua o ka makuahine Bapatema o ka mea Lani nona  ka uhane i hele aku nei, i kona u me ka minamina a me ke kaumaha, no ka lawe ia'na'ku o ke ola o ko kakou Haku Prince ALBERT EDWARD KAUIKEAOULI LEIOPAPA A KAMEHAMEHA.

Ka hookuu ana o ka Ahaolelo.

             Ma ka hora 12 o ka Poaono, la 23 o keia mahina, ua hookuuia na Hale Ahaolelo o keia Aupuni. Noke kaumaha o ka Moi a me kona Hale i ka mai o ka Mea Kiekie, PRINCE ALBERT EDWARD KAUIKEAOULI LEIOPAPA A KAMEHAMEHA. Ka mea aloha a Hawaii nei i make aku nei; nolaila, ma ke kauoha Alii, ua haawiia ka mana i ka Mea Hanohano, M. Kekuanaoa, a me ka Mea Hanohano, E. H. Allen, ka Lunakanawai Kiekie, e hoike mai i ka olelo Alii a ka Moi, imua o kona mau Aha kau Kanawai, mamua'ku o ko lakou hoi ana i ko lakou mau wahi, a eia iho na olelo a ka Moi:
            E na 'Lii a me ka Poeikohoia:
             Ua haiia mai ia'u e ke Komite Hui o ko oukou mau Hale, no ka pau ana ia oukou o na hana a pau a oukou i manao ai he kupono no ko'u Aupuni, no na makahiki elua e hiki mai ana.
             Ua kauoha maoli ia oukou no ka hoemi ana i na lilo o ke Aupuni, a mahope iho o ka noonoo nui ana, ua hooholo oukou he Bila
            Haawina. Ke lana nei ko'u manao e hiki  i ka mana Hooko, mamuli oia Bila, ke koo aku a e alakai aku i kuu Aupuni ma ke ano kupaa a me ka pono, no ka mea, aole paha e oi aku ana na lilo mamua o na loaa. Ua maopopo loa, he mea pono ke hookaawale i dala no na lilo mau o ke Aupuni, aka, he mea pono ole ke hooili wale aku i mau aie, i kumu e pilikia ai ko kakou hooilina.
            E hiki paha ke hoaie aku i dala no kekahi mau hana hou, i mea e pomaikai ai ka lehulehu, me ke akahele loa no nae; a e imi koke i mea e hookaa wawe ai ia aie, me ka noonoo pono hoi i na loaa o ko'u lahuikanaka.
             Mamuli o na Hoololi o ke Kumukanawai a oukou i hooholo ai, e pakeleia auanei ka huikau a me ka pilikia o ke Aupuni, no ka mea, ua maopopo he rula paa no ka ili ana aku o ka Nohoalii ma keia hope aku. Ua ike waleia no, ua hemahema ke Kumukanawai  ma kekahi mau ano, a mamuli oia hemahema, ua holo pono ole ka oihana Kau Kanawai; a nolaila, he mea pono ke hoololiia.
            Ma na hoololi a oukou i hooholo ai, ua loaa kekahi mau pono. Ua kauia keia Kumukanawai iloko o kekahi ano okoa, a ano e paha; a e hoololiia ana i kela a me keia manawa, e like me ka mea i maopopo he ku i ka pono o ko'u Aupuni; aka hoi, e hoololiia no me ke akahele a me ka noonoo pono. Ke haawi aku nei au ia oukou i ko'u aloha, no ka haawina kupono a oukou i hooholo ai no'u a me ko'u ohana. Ua like no ia me ke ano mau o ka Poeikohoia o ko'u lahuikanaka.
            Ke hauoli pu nei kakou no ka hoomahuahua ana o na waiwai maoli o ko'u Aupuni, a ke lana nei ko'u manao, o na Kanawai i hooholoia e oukou, e lilo ana ia i mea e kokua ai i ka pono nui o ka pomaikai o na kanaka a pau.
            Auhea oukou e na'Lii a me ka Poeikohoia : Ma keia hookuu ana ia oukou mai na hana o keia kau Ahaolelo, ua kaumaha loa au e hai aku ia oukou no ka mai pilikia loa o ko kakou keiki, oia hoi, ka Haku o Hawaii. Aole no'u wale no keia keiki, na ka lahui okoa no, a e minamina auanei oukou me a'u. Ua uhi paa loa ko'u Hale i ka pouli, aka, ke hilinai nui nei no au i ke Akua lokomaikai a me ka mana loa, e hoola hou mai oia, ina nae he mea pono i ko ke Akua manao hohonu, a e kokua mai ia kakou iloko o keia kaumaha.
             Ua olelo waleia e kekahi poe, e hoike mai ana ka Moi ma kana mau olelo i ka hoowahawaha ona i na Lunamakaainana; aka, he hiki no i ka lehulehu ke ike mai ma ka nana ana i na olelo a ka Moi, i ka oiaio ole o ia mea i oleloia. A e hiki no hoi i na kanaka o ka Moi ke hoomaopopo i ka maikai a me ka pili maoli no hoi i ke aloha o na olelo hookuu a ka Moi i kona mau Hale Ahaolelo. " E ke Akua, e malama i ka Moi."

NU HOU! NU HOU!
            Mai ke Kahua Kaua Mai!
            Ka pau ana i ke ahi o ka Mokumahu "GOLDEN GATE."
            Ka Hoouka Kaua ma Kalapepa!

            Ua ku mai ka moku Amerika War Hawk ma ka auina la o ka Poalua iho nei, ha 11 1/2 la mai Kapalakiko mai, ua ku oia mawaho o Mamala, a ua holo aku i Honokaona i ka Poaha iho nei. Ma keia moku, ua lohea mai na mea o Wasinetona iloko o na la he 13.
            O ka mea nui o na nupepa o Kapalakiko, oia no ka pau ana i ke ahi o ka moku mahu lawe leta Golden Gate, ma ke kauwahi e pili kokoke ana i Managanilo, ma Mesiko.
            Ma ka hora elima o ke ahiahi, o ka la 27 o Iulai, ka pau ana o ua moku la; he 338 ka nui o na ohua o luna, a he 198 ka nui o ka poe i make aku ; he $1,400,747.00. ka nui o ke dala o luna o ua moku la, ua pau i ke poho; a ua nui no hoi ka waiwai a me ke ola i poino. Eia iho malalo nei ka nu hou o ke Kahua Kaua mai.

KA HOOUKA KAUA O KALAPEPA.

            He kaua weliweli kai hooukaia ma Kalapepa moku aina o Vereginia, ma kahi e kokoke ana i ka huina o na alanui Kaamahu o Alexanadero, a me Orani. Malalo na Kipi o Gen. Stonewale Iakesona (Jackson,) e me Gen. Iwala; a o na koa Aupuni hoi malalo o Gen. Banks, a me Gen. Mc. Dowell, a ua nui loa ka poino o na aoao kaua, ua aneane 2,000 ka nui o ka make o na aoao a elua, ekolu Generala kaulana o ka Hema i ehaia ma ia hoouka ana, a ua eha no hoi o Gen. Banks o ka Akau, i kekahi no nae o kona mau koa lio kona mea i eha'i. Ua nee hope aku na Kipi, a i ka lohe hopeia'na mai nei, ke holo loa'ku la no i Rikemona. O ko na Kipi kumu no i emi hope ai, no ka ike ana no o Gen. Jakesona i ka hoopuniia ona e na puali koa Aupuni. Ke oleloia nei e kekahi poe akamai, e hiki ana no o Gen. Pope o ka Akau i Godonavile ma ia Poaono ae, aka, me ka hookahe koko nae paha ia e hiki ai ilaila. O Gen. Pope ko ka Akau, a o Gen. Iakesona ko ka Hema, he mau alii koa keia i ane like loa ke koa a me ke akamai i ke kaua, a nolaila, e hiki paha ke hilinaiia ke hui laua, e puahi ana ka hana. Ua kauliilii ka hele ana a na Kipi i keia emi hope ana'ku nei.
            Ua hai mai o Pope i ka emi hope o na Kipi, a ua hoouna 'ku oia i kona mau puali koa lio a me kona puali koa pukaa, a ke alualu nei lakou i na Kipi, a hiki loa 'ku i Rapidiana; no ka makau o na Kipi o puni auanei lakou i na koa Aupuni; nolaila, ua holo loa 'ku lakou i Orange Court House, o kahi nae a na Kipi i noho mua ai, ua lilo holookoa ia Generala Pope.
            Ua hoihoi ae o Gen. Burnside, i kona poe koa ma ka moana ae a aia i Faredarikabuga, Mokuaina o Vereginia, a ua okiia kekahi mau kaa mahu i hiki oie ai ia Gen. Jakesona, ke komo i Rikemona, ma na alahaka, he 20,000 paha ko lakou nui. E kauohaia na ia poe e hele loa i Rikemona, pela ka manao wale ia.

            MAI KO MAKALELANA PUALI MAI. Ma ka la 5 o Aug., ua hiki aku ka puali koa o Makalelana, ma kekahi wahi kiekie i kapaia o Malvern Hill, aia ia wahi mawaena o Rikemona a me Turkey Bend, kahi a ka puali koa aupuni e noho ana, i lohe mua ia mai nei. Ua hoounaia kekahi o na koa aupuni ma ke kapa Hema o ka muliwai James, no ka manaoia o haalele auanei na Kipi ia Rikemona, a holo loa aku i Petersbug e hoomoana'i.
            Aka, aole no he hoike nuiia o na mea a Makalelana e hana nei, he hana malu loa no kana e hana mai nei. Aka, e hoouka kaua nui no nae paha i keia mau la mai.
            Ua lohe waleia mai nei, ua haalele o Gen. Biurigada i kana oihana malalo o ke aupuni o ka Hema, a e holo ana i Farani; aohe no i maopopo loa ka oiaio o keia mau mea. Ua hopuia he mau mokumahu Beritania, no ka hoao e komo i na awa i paniia, a o ka nui o ka loaa no na waiwai oia mau moku, ua mau miliona dala.
            Ke hana houia nei he moku hao no ke aupuni, e W. H. Webb o Nu Ioka, he eono iniha ka manoanoa o ka hao, a he elua hale poepoe o luna e like me ko ka Monita. O ka uku oia moku ke hanaia, he $1,250.000.

No Europa.

            Ua hoopuka mai kekahi hoa o ka Hale Ahaolelo makaainana o Beritania, i kekahi manao e hoike mai ana i ka paakiki loa o ka Hema e kuokoa lakou; a nolaila, he pono ia Enelani ke ike aku i ka Hema, i pau ai keia kaua huliamahi ana ma ia aina, ua hoopaapaa nuiia, a ua hoihoi hou oia i kona manao.
            Ua apono o Haku Russell i ka ikaika o na manuwa o ka Akau i ka hoopaa i na awa, a me ka hopu i na moku ma kahi e kokoke ana i ka Bahama's.
            Ua hoouna hou ae nei o Farani i na koa ma na palena o Roma; a no ia mea, ke kahea nei o Garibaldi i mau poe koa pualu, e hoouluulu koke ae ma Sisili, a ke hai aku nei hoi ma kana olelo kuahaua, ua hiki mai ka wa no ka hana ana. Aole nae i maopopo kahi o ua hana'la i waiho ai, aia la i hea? Iloko o kekahi haiolelo ana a Garibaldi i keia mau la'ku nei la, ua hoopuka pinepine oia ma kana kamailio ana i ka huaolelo " Roma, a i ole ia o ka make," a ua hooho like mai ke anaina ia mau olelo me ka hauoli nui, nolaila, he mea i ane maopopo, ke kaua o Farani, me Italia, a o ke kumu o ia kaua no ka hookeke no o Roma, a me na Napela no hoi.

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

            BABETISOIA KA HAKU O HAWAII.—Ua Babetisoia  ka Mea Kiekie, ka Haku o Hawaii, ma ka hora 10 o ka Poaono, la 23 o keia mahina, ma ka Hale Alii, e Rev. E. W. Kalaka, ma ke ano o ka hoomana o Enelani, imua o kona mau Makua Alii, na Alii, a me na Kuhina, a ua kapaia kona inoa o ALBERT EDWARD KAUIKEAOULI LEIOPAPA A KAMEHAMEHA.
            O ka wahine a ke Komisina Beritania, ma ka aoao o ka Moi Wawhine Vitoria, o Enelani, ka makuahine Papatema o ke Alii opio, a o Mr. Synge ke Komisina Beritania, ma ka inoa o ka Mea Kiekie, Prince of Wales, ka Hooilina o ka Noho Alii o Enelani. Ua manaoia na ka Bihopa e babetiso; aka, no kona hiki ole mai nei hoi, a me ka loaa e ana hoi o ke Alii i ka pilikia; nolaila, ua babetisoia imua o ke Komisina o Enelani, e noho ana ma koonei alo Alii.
             Ua holo aku ka moku kaua Beritania Charybdis ma ka hora eono o kakahiaka Poalua,  e holo ana i Tahiti. Ua maikai kona puka ana'ku mai loko aku nei o ke awa, he nui ka poe i hele aku e nana i kona puka ana.

            CORNWELL.—Augate 26, 1862, ma Ulupalakua, Honuaula, Maui, ua make aku o John W. Cornwell. He 22 ka nui o kona mau makahiki, a o ia no hoi ke keiki a Henry a me Adellia Cornwell, o Honolulu nei. Ua nui ke aloha o kona mau makamaka a pau ia ia, a me na makua hoi o ka mea make ko makou aloha a me ka hui pu ana hoi me ka menemene i ko laua kaumaha. E hoolewa ia ana kona kino kupapau ma ka hora 4 o ke ahiahi o ka la Sabati, oia hoi ka la 31 o Augate nei.

            KA POLENESIAN PAHA? KA PAKIPIKA PAHA.—Ua loaa mai ia makou he pepa i kauia na inoa o ka Polunesian ma kekahi aoao, a o ka Pakipika ma kekahi aoao. E oluolu e hai mai i ka inoa o ka pepa.

            FAKIE O SIVA.—E hana hou ana no ka haole hana mana, a hana kupanaha hoi i keia po, he nui na mea ano hou, a maikai hoi e hana houia ana; nolaila, e hele nui mai na kanaka a pau, i pau io ai ke kuhihewa i ka ohai o Papiohuli.

Na Palapala.

He Mele Kanikau
NO KA HAKU O HAWAII.

Kanikau la he aloha,
No ka Haku o Hawaii,
Ua hala e aku nei. Ka puka'na mai a ka la.

Ua hala e aku nei,
Ka puka'na mai a ka la.
Ke uwe kanikau nei,
Na'lii o ke Aupuni,
Me ou makaainana.
Mai Hawaii a Lehua.

Me ou makaainana,
Mai Hawaii a Lehua.
Noho iho nei makou,
Me ka u me ka minamina,
Ko Hawaii Kamalei,
I laweia e ka make.

Ko Hawaii Kamalei,
I laweia e ka make.
Kanikau iho makou,
I ke kani a na pu.
Me na bele kekahi,
Me ka hapa a na Hae.

Me na bele kekahi,
Me ka hapa a na Hae.
Huli iho nei Ema Lani,
Aole ia i loaa,
Aia paha i ka Lani,
Me ka MAKUA MANA LOA.

Aia paha i ka Lani,
Me ka MAKUA MANA LOA.
Ke noho nei makou,
Me ke aloha nui loa,
Ko Hawaii Kalaunu,
I hala e aku nei.

Ko Hawaii Kalaunu,
I hala e aku nei.
N. KUOKOA.

Ke Samesona o na ninau
            AWAHA LIONA A R. P. HEEIA.

E ka Nupepa Kuokoa e ; Aloha oe :
             Ua paipaiia mai au e ka makani kipe pua hala o Puakei, e kokua aku i kuu hoa o ka iu o ka la o Lahainaluna, a me ka makani kuehu lepo he Kauaula, kahi a makou i noho iho ai me o'u mau kaikuaana; i ka hale puka aniani nui o ka naauao, e imi ana i na talena loloa o ka naauao, e kokua aku ia ia i ka pane ana i na ninau waha Liona a R. P. Heeia. Oiai ua kupilikii paha kuu hoa, aole paha, i ka pane ana ia mau ninau. A ke pane nei au ia mau ninau, a me na hoohalahala pu hoi no ia mau ninau.
            Ninau 1. Ehia na Miriametere mai Haena a hiki i Haliimaile ? Haina. He 25 Miriametere, 67,004 iniha keu, penei e imi ai; e huli mua i na mile mai Haena a hiki i Haliimaile; penei e huli ai. E nana i ka Palapala Aina no Hawaii nei, a, aia ma ia Palapala Aina, ua loaa ka Lonitu o Haliimaile  he 157 ° 48' 45" Kom., o kona Latiku 21° 18' 24" A., a o ka Lonitu o Haena 160° Kom.; a o kona Latiku 22° 19' A.; Noloko o ka Lonitu o Haena, e lawe i ko Haliimaile, * a ua koe ka Lonitu okoa 2 o 11' 15" = me na mile he 150 23/100 A.; noloko o ka Latiku o Haena, e lawe ae i ka Latiku o Haliimaile, a ua loaa 1° 0' 37" ka Latiku okoa; a ua like ia me na mile he 70 04/100, a e hoouluulu i ko laua mau Latiku; a ua loaa mai 43 ° 37' 24", ao ka hapalua oia huina, he 21° 32' Latiku waena ; a penei na like ana.
            Me ka Latiku okoa 70 04/100 1.84535 Koo okoa o ka Lat. waena 21° 32' 9.96858 Lonitu okoa 150 23/100 2.17696 Kahapili o ka ihu 63 ° 24' 10.30021 Me Hanai 90° 10 ———— Lonitu okoa 150 23/100 2.17696 Koo okoa o ka Lat. waena 21 ° 32' 9.96858 Loa Meridiana 139 8/10 2.14554 Me koo okoa o ka ihu 63° 24' 9.65104 Latiku okoa 70 4/100 1.84535 Hanai 90° 10. ———— Loa mai Haena a Haliimaile 156 4/10 2.19431 Ma keia imi ana, ua loaa mai na mile, ka loa mai Haena, a Haliimaile 156 4/10; a ua like hoi me na iniha 9,909,504, a e imi i ka nui o Miriametere iloko oia mau iniha, penei: He 393,700 iniha 1 Miriametere, no ka mea, he 39.37 iniha 1 Metere, ua like ia me 10,000 Metere 1 Miriametere, oia 393,700. I ka puunaue ana, ua loaa mai na Miriametere  25, a me na iniha keu 67,004. † Ninau 2. Ehia Diametere mai Lehua aku, a hiki i Maelieli i Koolaupoko Oahu ? Ua hemahema keia ninau, no ka mea ; aia ma ke ana loa o ko Farani poe, aohe i ikeia ka Diametere—he Decametere ka pono. No ka mea, o ke Diametere, he wahi huaolelo haole kela, a penei hona ano ma ka olelo haole, ( Diameter) a o ke ano ma ka olelo Hawaii, he Anawaena; i na pela, penei ka heluhelu ana ke pela. Ehia na Anawaena mai Lehua aku, a hiki i Maelielii, Koolaupoko Oahu. Hemahema loa ke pela ana o ka ninau ; aka, i na he Decametere, alaila, penei e hana ai keia ninau. E imi mai i na mile mai Lehua aku a hiki aku i Maelieli i Koolaupoko, Oahu ; penei i imiia ai, o ka Lonitu o Lehua, he 160° 29' Kom., a o ka Lonitu o Maelieli, he 158° Kom.: a o ka Latiku o Lehua, he 22° 04' Akau, a o ka Latiku o Maelieli, he 21° 23' Akau, penei e hana ai. 160° 29' — 158° = 2° 29' = 158 mile Lonitu okoa. 22° 04'—21° 23' = 41 mile Latiku okoa. 22° 04' + 21° 23 = 21° 2 43' Latiku o Haena, a penei na like ana. Ma ka Latiku okoa, 41 mile. 1.61278 Koo okoa o ka Lat. waena, 21° 34' 9.96803 Ka Lonitu okoa, 158 mile. 2.19866
                Kaha pili o ka ihu, 74° 24' l0.55411 Me hanai. 90° 10 ———— Lonitu okoa, 158 2.19866 Koo okoa o ka Lat. waena, 21° 43 9.96803 Loa Meridiana, 146.8 2.16669 Me koo okoa o ka ihu, 75° 24 9.42972 Latiku okoa, 41 1.61278 Hanai, 90° 10 —— Loa mai Lehua, a Maelieli, 156. 2.19316
                Ma keia imi ana, ua loaa mai na mile he 156 mai Lehua a hiki i Maelieli; a ua like ia me na iniha 9,834,160, a e imi kakou i na Decemetere iloko o ia mau iniha ; penei ka imi ana. He 10 Metere ma ke Decamatere hookahi, a he 39.37 iniha Enelani, hookahi ia Metere; a ua like ia me na iniha he 393.7 1/10 iloko o ke Decamatere ; a e puunaue i keia iloko o kela mau iniha he 9,884,160 ua loaa mai na Decametere he 25,105 a me na iniha keu he 321 3/10.

            Ninau 3. Ehia na Metere mai ke Diametere  honua a ke Okiwaena ?
            Haina. He keu loa keia o ka ninau hemahema; a hawawa ka haku ana, he Diametere kela ma ka olelo haole, a he anawaena ma ka olelo Hawaii; ina pela, penei ka heluhelu ana ma ia ninau, " Ehia na Metere mai ke anawaena honua, a hiki i ke okiwaena?" Oia, he anawaena ! Kupanaha ka ninau iho i ke anawaena iho no. Akamai io no o ua o R. P. Heeia.
                E R. P. Heeia e! ke pookela o na kanaka Hawaii, ua hoouna mai oe i keia mau ninau au, me kou manao aole e loaa ia makou. E kuhi ana no anei oe, o oe wale no kai aoia, aole o makou kekahi, ke hai oiaio aku nei au ia oe, ua aioia no makou ia mau ana loa o Farani, oia hoi, ma na mea e pili ana i ka Helu ; aka hoi, ma ka heluhelu ana i na olelo holookoa o ka olelo Latina, ua hapa mai paha ka poe ike i ka heluhelu ana ma ka olelo Latina &c., ma ko makou aoao.

            E R. P. Heeia e, " E nihi ka hele i ka uka o Puna." O ku auanei i ka nuku eueu, ke wiliwili la ka huelo o ka Ilio, e waihoia iho no la ia ninau au, no ka hemahema loa. E ka hoa e! akahi no paha oe a haku wahi ninau nau ; ea, i kuu manao, na hai mai keia mau ninau au, aole no hoi paha i loaa ia oe. I ka nana ana i kau mau olelo, a me kou ouli, ua ku i ka hooio, a me ka hookiekie.
            E ka hoa e ! e hana oe i kau mau ninau  a pono, imi a loaa, alaila, hoouna no, ua maikai ia, aole e hoohalahala. E wiki kaua e ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii, i ike mai o'u mau hoa i na hailoaa o na ninau waha Lioha, ma kou Helu 36 i hala'ku la. Eia iho ke Samasona nana e uhae ka waha o ia mau Liona. Owau no me ka mahalo.
 J. P. KELIIKANAKAOLE.
            * Aka, eia ka hemahema ma keia ninau, o ka Haena hea la keia ? O ka Haena paha i ka Lae o Kumukahi, ma ka Akau ae o Hawaii ? A o ka Haliimaile hea la keia? O ka Haliimaile i Maui paha ea ? A i ole ia, o ka Haena i Kauai, a me ka Haliimaile i Honolulu paha ea ?
             Ina o Haena i Kauai, a me ka Haliimaile i Honolulu, ei ae no ka loaa maluna ae.

Olelo pane ia J. W. Maluna,
A ME KA NINAU AKU IA IA.

E ka Nupepa Kuokoa e; Aloha oe :
            Ua loaa ia'u ka Helu 35 o ka la 26 o Iulai  iho nei ; a maloko oia Helu, ua ike au i na manao kokua o J. W. Maluna ia G. M. Koha.
            E J. W. Maluna e, eia mai ke lawe aku nei ka Nupepa Kuokoa imua ou, i na kaulahao keleawe e liia'i oe maluna o ka uluniu o Pokai. Ua ike au i kau mau olelo, a ua noonoo nui loa au me kuu hoomaopopo loa hoi i ke ano nui o kau pane ana, a kaena ae hoi ma ke akea, i ka naaupo a me ka hookiekie o W. Piliole, me ke kuleana ole. Aole maopopo, aole no hoi he ku i ka oiaio o kau pane naaupo ana pela, he hookano wale iho no kau e like me G. M. Koha, Beni , a me Keliikanakaole. I ko'u noonoo ana he ike kapakahi kou, aole oe i ike i ka pono o na aoao elua, o ka aoao o G. M. Koha paha kau i ike, a o ko W. Piliole aoao, aole maopopo ia oe. Nolaila, hoolaha ae la oe, a kuupau no hoi i kau mau kihikihi imua o ka lehulehu, me ka naaupo a me ka noonoo ole. Eia no ma kuu lima e waiho nei ka palapala a W. Piliole , a ma ia palapala, ua maopopo loa ia'u kou hoopunipuni a me kou ho-a-a hoi.
            Eia ka pono, e pa wahi ninau iki iho kaua, a nau no e hai mai, i ole ia oe, i ou mau hoa, iho hoi, a i au mau moopuna ae hoi. Penei na ninau:
             Ninau 1. Ehia na kilometere, ka laula o Helevetia ?
             Ninau 2. Ehia na kilometere ka loa oia Aupuni?
             Ninau 3. Ehia na kilometere huinahalike idem ?
             Ninau 4. Ehia na kapuai ke kiekie o ka Mauna Urala ?
             Ua ma'u iho la no ia mau wahi kaulahao