Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 5, 31 January 1863 — Page 1

Page PDF (1.70 MB)

This text was transcribed by:  Kawehi Housman
This work is dedicated to:  ke kula o Nāwahīokalaniʻōpuʻu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE 11.    HELU 5.                                              HONOLULU, IANUARI 31, 1863.                         NA HELU A PAU 62.

O ke Kuokoa, o ka Pakipika, OWAI KA OLE O KE KUOKOA.

         Eia  e Na @ Kuokoa ; Aloha e:

 O @ no ka oi o Maui Hikina, a na maka e ike nei ka pualehua i noho malu, i pulu i ka ua n@ ke hilu oe he ia noenoe, ka lala hoahele o Hina Kaaukuu i kau i ka wehi hiehie ole, kou wahi e noho mai la.

          Ae! ae!! he keu! he keu! he keu no oe; he puni hoonuu mea hou, a. ia oe, a! Kihe ka @! No Kaamola mai o iala, no Kaapoku  mai no oe; pooheepali kela, puheemiki mai no oe. O ka Hee-awe muleilei a iala, o ka Hee-awe loihi mai oe, nana e hao mai pau no oe!!! Ua pau kuu kanaenae ana ia oe ma keia pepa, e hili ae au e nana i hope.

          Ei ae hou no ua wahi Saakaiki nei o Honomaele, e aha hou mai ana la, hilahila ole no, no ka iliki anaʻku nei paha a ka makani ikaika wawahi hale o kuu aina, he Kona. Oia,e paa aku la hoi oe i ka hao a ke Kona, a paehu liilii ka opala i o i anei.

          E ke hoa, e Kailipaele e, ua ike au ma kou kukulu manao ukouko ole i hoopukaia ma ka Helu 2 o ka Hoku o Oct. 23, M. H. 1862 nei, he lapuwale wale no ka ano nui o ia mea au i kakau ai, eia, o ka hoonaukiuki, i kahi ai oe e piha ana ai i ka uluhua, aolhe wahi mea a uluhua iho.

          Nolaila, e ka makamaka, aole oʻu manao e pane aku i na lehulehu no kau mau olelo papaka a me ka alauka; eia wale no kaʻu mea e kamailio aku ai ia oe, i ike ai ou mau maka, a i lohe ai hoi ou mau pepeiao.

          Kamailio mai oe ma ka pepa Pakipika, no ka puni mikanele he maemae ka hana; he haole mikanele no kona mea e kohu ai, ka ua mea he puni maemae. Ua ike makou he haole o Wini, he mea hoowahawaha ka haole i ka poe iliulaula. Ma keia mau manao eu la ea, ua akaka iaʻu Aia oe iloho i ka pouli o ka inika a me ka eleele o ka lanahu, a me ka uliuli o ka Muhee, he po okoa ia au e noho mai la.

          Nolaila ae e iliki aku ai ia oe ma ke Kuokoa o Oct. 18, M.H. 1862, i na ihe-laumaka e Puukapele, i holea a wini kakala, i hinua i kukui o Lilikoi a pahinu kela, me he noke-palaoaʻla i ke kuahiwi o Haleakala, oia hoi paha ko ike ai, houkeke hou mai ko lehelehe i ke anu ame ka opili i ka ua a ke Kiowao.

          Ua kuhi no anei oe e hemo ana ko maku hie, e pau ana ka hie? I keia makahiki no ka lawe ana o ko Kona Hema nei i ka Buke 2 o ka nupepa ae e hakukole mai nei, ua hiki aku i ka haneri a oi akuʻ e ka Pakupika, ka nupepa au, aole wau i ike nui maanei ia poe. 2, 4, 5, paha lakou ka poe i lawe. Pehea keia?

          E i mai oe, no ka papaia, (ke papa!) e na mikamele, ae, a ina pela ua papaia na hoahanau ekalesia e na mikanele, a pehea na hoahanau ekalesia ole, aole hoi lakou i papaia? E kahaha iho paha auanei oe a olelo iho, no ke aha iho la la hoi ka lawe ole? E noi aku au ia ole au ia oe; Eia: no ka lihi pakepake ea, aohe pekekeu, he pohue lele aoao, oia ka haina, i hoke panoo.

          Eia hou: Oka puni Mikanele a maemae au i nokenoke ai ma ua pepa la au, ua ike maka oe i na hana maemae a ua poe mikanele oe i na hana maemae a ua poe mikanele la i noho ai me aʻu, a me oe, a me lakou la ku, a me lkou nei ae; kainoa no hoi he wahi pa-u palaholo kou mamua, a he wahi puoa lauhala ko wahi hale e noho ai ia wa, a i keia wa, pehea. he nohoʻla no anei oe ma ia ano? Aole! ua hoopauia mamuli o ka hana a ua poe mikanele puni maemae la.

          Eia hou no; Mamua iho o ka wa aole i hiki mai ua poe mikanele nei, he nui wale ke kaua, ka luku, ka pepehi, ka hao wale, hoino wale aku me ke kanawai ole, a hiki mai ua poe puni maemae nei, haawai mai lakou i ka olelo hemolele a ke Akua, a me na mea hoonaauao a pau, i ike ai ko anei a malama na maka, a i ikeia keia mau mea i oleloia maluna he ino, o ka haalele no ia; pehea oe i keia wa e noho la? Heaha la kou wahi malo e hume ai a hele aku i kui opihi ma ke pa kahakai o Honomaele? A heaha kou wahi kapa moe o ka po? O kahi malo lau-i nae paha o Liloa, ame kahi ihu anu o Waimea? Oia paha?

          Ina aole oe i ike no ka moowini ou maka ea, e aho no e kapu ko leo, mai pane-e-e mai o ku hou i ke A-u, i ka ia nuku oioi o kai uliuli, kaipolohua mea a Kane.

          E aho ia la, o ka olo-u oloa ka o ka lae i ka makani kulai hale o kuu aina he Kona. Ke pii nei ko Hulei-hale keiki ua ahiahi.

        KALAIOKONA

         

        Ke Kaua ma Tenesi.

         Ua heluhelu kakou ma keia pule iho nei i ka moolelo o ka hoouka kaua weliweli ma Stone River ma Tenesi Hikina, a ua ike iho kakou i ke ano puahio na mea i hanaia malaina, a me ka haunaele aku, haunaele mai o na puali koa a i elua iloko o ka ulu ana Ceda, a i me ehike ai i ko kakou manao ke haku iho i ike ai i ke ano o na mea i hanaia malaila, nolaila, ua pai iho makou i keia la i ke kii o kekahi mau koa o na aoao e kaua mai nei, i ikemaka mai ai ka poe heluhelu i keia pepa i ke koa nui o na koa lia o ka Hema.

         Oiai i ka wa i komo ai o na puali koa o ka Akau, a me ka Hema iloko o ka ululaau Cesa, i na koa aupuni e hee aku ana, aia hoi e hele pono mai ana kekahi mau koa lio kiu ma kahi o kekahi mau koa lio aupuni e hele aku ana: a i ka wa i halawai ai o na enemi kekahi me kekahi, aole o kanamai o ka piena o na aoao a elua, a hoouka koke aku la  na kipi i na koa aupuni, ua hikiwawe loa nae na pu a ke koa Akau, a ua kuia wale mai no nae ma ka lio o ke koa kipi, a ma ia manawa no kipu koke mai la ke koa kipi, a make i ho la ka Lunakoa lio o ka Akau. Ua nui no ka hakaka ma ia hope a holo aku na koa aupuni. Ua ie no kakou i ka hee nui ana o ka Akau mailoko aku o ka ululaau Ceda, a me ka hopena o ia mea.

KA MOOLELO

-O-

LAIEIKAWAI.

MOKUNA XX.

A MAKE AKU LA O KAILIOKAlauokekoa, lilo ae la ka noho Alii a pau loa ia Kekalukaluokewa, a hooponopono aku la oia i ka aina, a me na kanaka a pau malalo o kona noho Alii.

         Mahope iho o ka pau ana o kana hooponopono ana i ka aina, a me kono noho Alii ana. Ia manawa, hoomano ae la o Kekalukaluokewa i ke kauoha o kana aikane no Laieikawai.

         Ia Kekalukaluokewa i manao ai e hooko i kekauoha o kana aikane, kauoha ae la oia i kona kuhina, e hoomakaukau i na waa hookahi mano, no ka huakai kii wahine a ke Alii i Hawaii, e like me ka aoao mau o ke ʻAlii.

         A makaukau ka ke Alii kauoha, lawe ae la ke Alii elua mau punahele, a lawe ae la i na kaukaualii ka poe kupono ke hle pu me ke Alii, a lawe ae la oia i kona mau aialo a pau.

         I ka malama i oleloia o ka Mahoe mua, i na malama maikai o ka moana, halele lakou ia Kauai, a holo aku i Hawaii.  Ua nui na la i hala ia lakou ma ia hele ana.

         Ma keia holo ana a lakou, hiki aku la ma Makahanaloa i Hilo, ma ke kakahiaka nui. Ia manawa, olelo aku kahi kanaka nana i ike mua ia Laieikawai i ke Alii, "E nanaoe i kela anuenue e pio la iuka, o paliulu no ia oia no a wahi la, malaila no kahi i loaa iaʻu." E nee ana nae ka ua o Hilo ia mau la a lakou i hiki aku ai ma Makahanaloa.

         A no keia olelo a kahi kanaka, i aku ke Alii "Alia wau e manaoio i kau no Laieikawai kela hoailona, no ka mea, he mea mau iloko o ka wa ua ka pio o ke anuenue, nolaila, i kuu manao, e hekau na waa, a e kali kakou a malie ka ua, a laila , i pio mai ke anuenue iloko o ka wa ua ole, alaila maopopo no Laieikawai ka hoailona." U like ko ke Alii manao ana ma keia me me ka Aiwohikupua.

         A no keia mea, noho iho la lakou malaila e like ko ke Ahi makemake. Hookahi anahulu me elua la keu, haalele ka malie o Hilo, ike maikaiia aku la ka aina.

         I ke kakahiaka nui o ka la umikumamalua, puka aku la ke Alii iwaho mai ka hale ea. Aia hoi e hoomau ana ke anueneue e like me mamua, ma ke kiekie iki anaʻe o ka la, aia e pio ana ke anuenue i kai o Keaau, ua hala ae la o Laieikawai i kai. (E like me ka kakou kamanailio ana mamua ma ko Aiwohikupua moolelo.)

         Ma kela la, pau ko ke Alii kanalua ana no kela hoailona, a holo aku la a hiki i Keaau. Ia lakou i hiki aku ai ma Keaau, ua hoi aku o Laieikawai iuka o Paliuli.

         Ia lakou i hiki aku ai, ua nui na kamaaina i lulumi mai e makaikai ia Kekalukaluokewa;  me ka olelo mai o na kamaaina, "Akahi no ka aina kanaka maikai o Kauai."

         I kela la o Kekalukaluokewa  ma i holo aku ai a hiki i Keaau. Ua ike mua mai o Waka o Kekalaukaluokewa keia. 

         Nolailai, ma kela hoi ana a Laieikawai i uka o Paliui, i keia la a Kekalukaluokewa ma i hiki aku ai ma Keaau.

         Olelo mai o Waka i kana moopuna, "Mai iho hou oe i kai, no ka mea, ua hiki mai la o Kekalukaluokewa i Keaau, i kii mai la ia oe i wahine oe. Make aku la o Kauakahialii, kauoha ae la i ke aikane e kii mai ia oe i wahine, nolaila, o kau kane ia. A ae oe o kau kane ia, ku oe i ka moku, ola no hoi na iwi. Nolaila, e noho oe iuka nei, a hala na la eha, alaila iho aku oe, a ina ua makemake oe, alaila, hoi mai oe a hai mai i kou makemake iaʻu."

         Noho iho la o Laieikawai a hala na la eha e like me ke kauoha a kona kupunawhaine.

         Ma ke kakahiaka nui o ka ha o ko Laieikawai mau la hoomalu, ala ae la oia, a me kona kahu kuapuu, a iho aku la i Keaau.

         Ia laua i hiki aku ai, a kahi kokoke iki e nana aku ai i kauhale; aia hoi, ua hiki mua kau o Kekalukaluokewa ma kulana heenalu mamua o ko laua hiki ana aku, ekolu nae mau keiki e ku ana ma kulana heenalu, o ke Alii a me na punahele elua.

         Ia Laieikawai ma e noho ana ma kahi a laua e hoohalua ana no Kekalukaluokewa, aole nae laua i ike i ke kane a ke kupunawahine i makemake ai,

         I aku o Laieikawai i kona wahi kahu, "Pehea la kaua e ike ai i ke kane aʻu a kuu kupunawahine i olelo mai nei?"

         Olelo aku  kona kahu, "Pono kaua ke kali a pau ka lakou heenalu ana, a o ka mea e hele wale mai ana, aole he papai ka papa heenalu, alaila, o ke Alii no ia, o ko kane no ka hoi ia."

         Ma ka olelo a ko Laieikawai kahu, noho iho la laua malaina, e kali ana.

         Ia manawa, hoopau ae la na heenalu i ko lakou manawa heenalu, a hoi mai la a pae iuka.

         Ia wa, ike aku la laua i ke kiiia ana mai o na papa o na punahele e na kanaka, a laweia aku la. O ka papa heenalu hoi o ke Alii, na na punahele i auamo aku, a hele wale mai la o Kekalukaluokewa, pela i ike ai o Laieikawai i kana kane.

         I kela manawa, olelo aku la kahi kahu ia Laieikawai, "E nana oe, o ka mea e hele mai la aole he mea ma ka lima, o ko kane no ia a ko kupunawahine i olelo mai la ia oe."

         A maopopo iho la ia laua ka laua mea i iho mai ai, a laila, hoi aku la laua a hiki i Paliulu, a hai aku la i ke kupunawahine i ka laua mea i ike ai.

         Ninau mai la ke kupunawahine, "Ua makemake oe i ko kane."

         "Ae," wahi a Laieikawai

         I mai o Waka, "Apopo, ma ka puka ana o ka la, oia ka wa e a-u ai  o Kekalukaluokewa i ka heenalu oia wale, ia manawa, e hoouhi aku ai wai i ka noe maluna o ka aina a puni o Puna nei, a maloko oi now, e hoouna aku no wau ia oe maluna o na manu a hiu olua me Kekaluklauokewa me ka ike oleia, aia a pau ka uhi ana o ka noe maluna o ka aina, ia manawa e ike aku ai na mea a  pau, o oe kekahi me Kekalukaluokewa e hee mai ana i ka nalu hookahi, oia ka manawa e loaaʻi ko ihu i ke keiki Kauai. Nolaila, i kou puka ana mailoko aku nei a kou haʻe, aole oe e kamailio iki aku i kekahi mea e ae, aole i kekahi kane, aole hoi i kekahi wahine, aia a laa ko ihu ia Kekalukaluokewa, oia kou manawa e kamailio ai me na mea e ae. Aia a pau ka olua heenalu ana, alaila, e hoouna aku wau i na manu, a me ka noe maluna o ka aina, o kou manawa ia e hoi mai ai me ko kane a loko o ko olua hale, a laila,e hoolaaia ko kino e like me koʻu makemake."

         A pau keia mau mea i ka haiia ia Laieikawahi, hoi aku la oia ma kona Halealii, oia a me kona kahu.

         Ia Laieikawai me kona kahu ma ka hale, mahope iho o kekauoha  an a kona kuounawahine. Hoouna  ae la o ia i kona kahu e kii aku ia Mailehaiwale, Mailekaluhea, Mailelaulii, Mailepakaha, a me Kahalaomapuana, kona mau hoa kuka e like me ka lakou hoohiki ana.

         A hiki mai la kona mau hoa kuka, kona mau kiai kino hoi, olelo aku la o Laieikawai, "Auhea oukou e oʻu mau hou, ua kuka ae nei au me ke kupunawahine o kakoume  hoao wau i kane naʻu, nolaila wau i hoouna aku nei i ko kakou kahu e kii aku ia oukou e like me ka kakou hoohiki ana, mahope iho o ko kakou hui ana maanei. O ka makemake o ko kaou kupunawahine, o Kekalukaluokewa kuu kane, a pehea? Aia i ka kakou hooholo like ana, ina i ae mai oukou, ua pono no, ina e hoole mai, aia no ia i ko kakou manao."

         Olelo aku o Kahalaomapuana, "Ua pono, ua hoomoe ae la no ko kakou kupunawahine e like me kona makemake, aohe a makou olelo. Eia nae, a i hoao oe i ke kane, mai haalele oe ia makou e like me ka kakou hoohiki ana; ma kau wahi e hele ai, malaila pu kakou, o oe i ka pilikia, o kakou pu ilaia."

         I mai o Laieikawai, "Aole wau e haalele ia oukou, a hiki i ko kakou mau la make"

         Eia hoi, ua ike mua ae nei kakou ma na Mokuna mua, he mea mau no ia Laieikawai ka iho i kai o Keaau, ma ka moolelo o Hauailiki, a me ka moolelo o ka hele alua ana o Aiwohikupua i Hawaii, a oia mau no ka hiki i ko Kekalukaluokewa hiki ana i Hawaii.

         I na manawa a pau o ko Laieikawai hele ana ma Keaau. He mea mau i keia ke@ ia Halaaniani ka ike ia Laieikawai ma Keaau, me ka ike ole nae o Halaaniani i kahi e hele mai ai o Laieikawai, o ka manawa e hiki ai i Keaau, oia iho la no ka manawa e ike ai o Halaaniani, a me na mea e ae; mai ia manawa mai ka hoomaka ana o ka manao ino e ake e loaa o Laieikawai, aole nae e hiki, no ka mea, ua alaiia mai e ka hilahila, a hiki ole ke pane aku.

         A o ua Halaaniani nei, ke kaikunane o Malio, he keiki kaulana ia ma Pana no ke kanaka ui, he keiki koaka nae.

         I ka eha o na la hoomalu o Laieikawai, he mea hoohooi ia Halaaniani ka nalo ana o Laieikawai, aole i hiki hou ma Keaau.

         Ia Halaaniani i hookokoke mai ai ma kahi o na kamaaina o Keanu, lohe iho la oia, e lilo ana ua Laiaekawai nei ia Kekalukaluokewa.

         Ia manawa, hoi wikiwiki aku la oia e halawai me kona kaikuahine me Malio,

         Olelo aku la kno kaikunane, "E Malio, i pii mai nei wau ia oe e kii oe i koʻu makemake. No ka mea, i na la a pau aʻu e nalo nei, ma Keaau no wau, no koʻu ike mau i keia wahine maikai, nolaila, ua hookonokonoia mai wau e ke kuko e hele pinepine e ike i ua wahine nei. A ma keia la, ua lohe aku nei wau e lilo ana i ke Alii o Kauai i ka la apopo; nolaila, o ko mana a pau maluna iho ia o kaua like e lilo iaʻu kela kaikamahine."

         I mai la kona kaikuahine, "Aole na he wahine e, o ka moopuna na a Waka, o Laieikawai, ua haawi ae la ke kupunawahine i ke ʻLii nui o Kauai, apopo hoao. Nolaila, e like kou makemake, e hoi nae oe a kou wahi, a ma ke ahiahi poeleele pii hou mai, a mauka nei kaua e moe ai, oia ka manawa o kaua e ike ai i ko nele a me ka loaa."

         Mamuli o ke kauoha o Malio i kona kaikunane, hoi mai la o Halaaniani a ma kona hale noho ma Kula.

         A hiki i ka manawa i Kauohaia nona e hele aku i kahi o kona kaikuahine.

         Mamua o ko laua manawa hiamoe, olelo aku la o Malio ia Halaaniani, "Ina e moe kaua i keia po, a i loaʻa ia oe ka moeuhane, alaila, hai mai oe iaʻu, a peno no hoi wau."

Ia laua e moe ana, a hiki paha i ka pili o ke ao, ala ae la o Halaaniani, aole i loaa h moe ia ia, a ala mai la no hoi o Malio ia manawa no.