Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 5, 31 January 1863 — KA MOOLELO O LAIEIKAWAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O LAIEIKAWAI.

MOKI N A XX. ā-MAKE AKl' LA O KAlLlOKAlauokekoa. liīo ae !a ka noho Alii a ' P Bll oa ' a Kekaiukaluokewa, a hoo- ; ponopono aku la oia i ka aina, a me ! na kanaka a pau malalo 0 kona noho Alii. I Mahope iho o ka pau ana o kana hoopono- : pono ana i ka aina, a me kona noho Alii ana. ; Ia inanawa, hoomanao ae la 0 Kekaiukaluoke\ra i ke kauoha a kana aikane no Laieikawai. I la Kekalukaluokewa i manao ai e hooUo i ke kauoha a kana aikane, kauoha ae la oia i kona Kuhina, e hoomakaukau i na waa hookahi mano, no ka h\iakai kii wahine a ke Alii i Havraii, e like me ka aoao mau o ke Alii. A makaukau ka ke Alii kauoha. lawe ae la ke Alii elua mau punahele, a lawe ae la i na kauknualii ka poe kupono ke hele pu me ke Alii, & lawe ae la oia i kona mau aialo a pau. I ka malama i oieloia 0 ka Mahoe mua, i na m&laina iuaikai 0 ka moana, haalele lakou ia Kauai, a holo aku i Hawaii. Ua nui na la i hala ia iakou ma ia hele ana, Ma keia holo ana a lakou, hiki aku la ma Makahanaloa i Hilo, ma ke knkahiaka nui.

• Ia manawa, 01010 aku kahi kanaka nana i iko ; mua ia Laioikawai i ko Alii, •• E nana oo i . kola anuenue e pio la iuka, o Paliuli no īa, , oia no ua wahi la, inaiaili no kahi i loaa'i ia'u." E nee ana nao ka ua o Hilo ia mau la .a lakou i hiki aku ai ma Makahanaloa. A no keia olelo a kahi kanaka, i aku ke | Alii, " Alia %\-au e manaoio i kau no Laiei- ' kawai keia hoailona, no ka mea. he mea mau ! iloko o ka wa ua ka pio o ke anuenue, nolailn, i kuu manao, e hekau na waa, a e kaii, ' kakou a maiie ka ua, aiaiia, i pio mai ke ■ ■ anuenue iloko o ka wa ua ole. alaila maopoj po no Laieikawai ka hoailona." Ua like ko' i ke Alii manao ana ma keia mea me ka Ai- • wohikupua. ; A no keia mea, noho iho la iakou ma!aiia| e like me ko ke Aiii makemake. Hookahi! anahulu me elua Ia keu, haaleie ka malie o Hilo, ike maik&iia aku la ka aina. 1 ke kakahiaka nui o ka la umikumamalua, puka aku la ke Aiii iwaho mai ka hale |ae. Aia hoi e hoomau ana ke auuenue e | iike me inamua, ma ke kiekie iki ana'e o ka ■ la, aia e pio ana ke anuenue i kai o Keaau, ua haja ae Ia o Laieikawai i kai. (E iike . me ka kakou kamailio ana mamua ma ko Aiwohikupua moolelo.) \ Ma kela la, pau ko ke Alii kanalua ana; no kela hoaiUna, a holo aku la a hiki i Keaau. Ia lakou i hiki aku ai ina Keaau, ua j hoi aku o Laieikawai iuka o Paliuii. j Ia lakou i hiki aku ai. ua nui na kamaai-; na i lulumi mai e makaikai ia Kekalukaiuo-1 kewa ; me ka olelo mai o na kamaaina, "Aka- j hi no ka aina kanaka maikai o Kauai," i I keia la a Kekalukaluokewa ma i holo •

ak'U ai a hiki i Keaau. Ua iko mua inai o Waka o Kekalukaiuokewa koia. Noiaila, ma kela hoi ana a Laieikawai i uka o Paiiuli, i keia !a a Kekaiukaluokewa ma i hiki aku ai ma Keaau. Olelo mai o Waka i kana moopuna, 'Olai sho hou oe i kai, no ka mea. ua hiki mai la 0 Kekalukaluokewa i Keanu, i kii mai la ia oe i wahine oe. Make aku ia o Kauakahiaiii, kauoha ae la i ke aikane e kii mai ia oe 1 wahine, nolaila, o kau kane ia. A aeoe o kau kane ia, ku oe i ka moku, ola no hoi na iwi. Nolaila, e noho oe iuka nei, a haia na !a eha, alaila iho aku oe, a ina ua makemake oe, alaila, hoi mai oe a hai mai i kou makemake ia'u." Xoho iho la o Laieikawai a hala na la eha e like me ke kauoha a kona kupunawahine. Ma ke kakahiaka nui o ka ha o ko Laieikawai mau la hoomalu, ala ae la oia, a me kona kahu kuapuu, a iho aku la i Keaau. U laua i hiki aku ai, ma kohi kokoke iki e nana aku ai i kauhale; aia hoi, ua hiki mua aku o Kekalukaluokewa ma kulana heenaiu mamua o ko laua hiki ana aku, ekolu nae mau keiki e kxi ana ma kulana heenalu, o ke Alii a me na punahele elua. Ia Laieikawai nm e noho ana ma kahi a laua e hoohalua ana no Kekaiukaluokewa, aole nae laua i ike i ke kane a ke kupunawahine i makemake ai. I aku o Laieikawai i kona wahi kahu, " Pehea la kaua e ike ai i ke kaae a'u a kuu kupunawahine i olelo mai nei V Oleio aku kona kahu, " Pooo kaua ke kali a pau ka lakou heenalu ana, a o ka mea e heie w*ale mai ana, aole he paa i ka papa hee-

nalu, alaiia, o ke Aiii no ia, o ko kane no ka ( hoi ia." i Ma ka oielo a ko Laieikawai kahu, noho iho ia iaua maiaila, e kaii ana. Ia manawa, hoopau ae la na heenalu i ko i lakou manawa heenaiu, a hoi mai ia a pae ! iuka. i i f la wa, ike aku ia iaua ike kiiia ana mai, o na papa o na punaheie e na kanaka, a la*! weia aku la. oka papxi heenaiu hoi o ke Alii, na na punahele i auamo akn, a hele ! wale mai !a o Kekalukaluokewa, pela i ike i ai o Laieikawai i kana kane. | I kela manawa, oleio aku la knhi kahu ia 1 Laieikawai, " E nana oe, o ka mea e hele j waie mai la aole he mea ma ka lima, o ko: kane no ia a ko kupunawahine i oleio ma» | Ia ia oe." | A maopopo iho la ia laua ka laua iaea i! iho mai ai, alaila, hoi aku la laua a hiki i; Paliuli, a hai aku la i ke kupunawahine i ka laua mea i ike ai. Ninau mai Ia ke kupunawahine, "Uamakemake oe i ko kane." '* Ae," wahi a Laieikawai. I mai o Waki, " Apopo, ma ka puka ana o ka la. oia ka wa e a-u ai o Kekalukaluo- j kewa i ka heenalu oia wale, ia manawa, e hoouhi aku ai wuu i ka noe maluna o ka aina a puni o Puna nei, a maloko oia noe, e hoouna aku no wau ia oe maluna o na manu a hui olua me Kekalukaluokewa me ka ike j oieia, aia a pau ka uhi ana o ka noe maluna o ka aina, ia manawa e ike aku ai na mea a pau, o oe kekahi me Kekalukaluokewa e hee mai ana i ka nalu hookahi, oia ka manawa e loaa'i ko ihu ike keiki Kauai. Nolaila, i

kou yu\n ana mMiioko akr. »>»** kou toio oo o kamailio iki aku i kokahi o aolo t koknhi kan«.\ j\ou> hvu i kfk:ilu w.ih:no, ai:\ a iai ko ihu :a Kokauikaiaokowa, o:a kou man.iwn o ka:na:i:o ai n\<> moa •* -I<\ Aia a [v\u ka olim ho«>nnhi ana, a':.ui.\. lnw.i. na aku wau i na uiai\u, a mo ka noo mah'.n v o ka ain.\, o kou manawa ia o ho: m:\t ni »>o ko kano a ioko o ko ohia haio. alniia. *> hooiaaia ko kino e like mo kii'u makomako." A [»au keia nmu moa i ka haiia la Lmo:kaw.u. hoi aku U oia ma kona Haioalii. e.a a mo kona kahu. Ia Laieikawai me kona kahu ma ka hnio, nuhope iho o ko kauoha ana a kona kupunawahine. Hoounn ae la oia i kona knhu o kii akn ia Mailohaiwale, Mailekaluhoa. Mailelauiii, Maiiopakaiin, a me Kahaiaomapunna, kona mau hoa kuka e like me ka lakou ho<>hiki ana. A hiki inai la kona mnu hoa kuka, kona mau kiai kino hoi, olelo aku la o Laioikawai, 41 Auhoa oukoa e o'u mau hoa, ua k\»kti ae noi au mo ke kupunawahino o knkou, e ha<\o wau i kane na'u, nolailn wnu i hoouna aku nei i ko kakou kahu e kii aku ia oukou e like me kn kakou hoohiki ana, mahope iho oko kakou hui ona maanei. O ka makemake o ko kakou kupunawahine, o Kokalu' kaluokewa kuu kane, a pohea ? Aia i ka kakou hooholo liko ana, ina i ne mai oukou, ua pono no, ina e hoole mai, aia no ia i ko k:\kou manao." Oieio nk\i o Kahalaomapuana, u t*a pono, ua hoomoo ae la no ko kakou kupunawnhino e like me kona makemake, aohe a makou oioio. Eia nae, a i hoao oe ike knne, mai haaieie oo ia makou e like mo ka kakou hoohiki nna; ma knu wuhi e hele ai, maiaila pu kakou, o oe i ka pilikia, o kakou pu iiaiia." ī mai o Laieikawai, " Aole wau r hanloio ia oukou, a hiki i ko kakou mau ia mako." Eia hoi, ua ike mua ae noi kakou ma na Mokuna mua, he mea mau no ia Lnieikawai ka iho i kai o Keaau, ma ka mooioio o (luuaiiiki, a me ka mooleio o ka heio aiua nna 0 Aiwohikupua i Hawaii, a oia m:\u no a hiki 1 ko Kokalukaiuokewa hiki ana i Haw m. I na mnnawa a pau o ko Laioiknwni h**l»* ana ina Keanu. He moa mau i koia k' iki ia Haiaaniani ka iko ia Laioikawai ma K< nau, me ka iko oio nao o Halnani.mi i kalii e hele mni ai o Lnioikawai. o ka mannwa e hiki ni i Keaau, oia iho la no ka manaw.i o ike ai o Haiaaniani, a me na mea o ao ; mai ia inanawa mai ka hoomakn ann o ka mnnao ino e ako e ioaa o Lnieikawai, no!<- nao r hiki, no ka mea, ua alaiia mai e ka liiiahiia, a hiki oie ke pane aku. A o ua Hnlnaninni noi, ke kaikun.\n«> o Maiio, he keiki kauiana ia ma I'una no ko kannka ui, he keiki koaka nne. I ka oha o na la hoomaiu o Lnioiknwni, h.e mea hoohuoi ia Halaaniani ka naio ani o Laieikawai. aoie i hiki hou rna Koanu. Ia Haiaaniani i hookokoke mni ai ma kalii 0 na kamaaina o Koaau, iohe iho la ota, o lilo ana ua Laieikawai nei ia Kekaiukaiuokewa. la manawa, hoi wikiwiki aku la oia o haiawai me kona kaikuahino me Maiio, Oleio aku la kona kaikunane, •' E Malio, 1 pii mni nei wau ia oe e kii oe i ko'u makomake. Xo ka mea, inala a pau a'u o naio nei, ma Keaau no wau, no ko'u ike mau i keia uahine maikai, nolaiia, ua hookonukonoia mai wau e ke kuko e hele pinepine e ike iua wahine nei. Ama keia ia, ua iohe aku nei wau e līlo ana i ke Aiii o Kauai i ka la apopo; noiaiia, o ko mana a pau maiuna iho ia o kaua hke e iiio la'u keia kaikamahine." i niai ia kona kaikuahme, " Aoie na he wahine e, o ka moopuna na a Waka, o Luieikawai, ua haawi ae ia ke kupunawahine i ke 'Lii nai o Kauai, apopo hoao. Nolaiia, e like me kou makemake, e hoi nae oe a kou wahi, a ma ke ahiahi poeleele pii hoa mai, a mauka nei kaua e moe ai, oia ka inanawa o kaua e ike ai i ko nele a me ka ioaa." Mamuli o ke kauoha a Malid i kona kaikunane, hoi mai la o Halaaniani a ma kona hale noho ma Kula. A hiki i ka manawa i kauohaia nona e hele aku i kahi o kona kaikuahine. Mamua o ko laua manawa hiamoe, oieio aku la o Malio ia Halaaniani, " Ina e moe kaua i keia po, a i loaa ia oe ka moeuhane, alaila, hai mai oe ia'u, a pela no hoi wau." la laua e moe ana, a hiki paha i ka pili o ke ao, ala ae ia o Haiaaniani, aole i loaa he . moe ia ia, a ala mai la no hoi o Malio ia ma- j nawa no. 4