Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 21, 21 May 1864 — Na Elele Makaainana. J. I. DOWSETT. (KIMO PELEKANE.) T METCALF. (MEKA.) G. P. JUDD. (KAUKA,) W. N. PUALEWA. [ARTICLE]

Na Elele Makaainana. J. I. DOWSETT. (KIMO PELEKANE.) T METCALF. (MEKA.) G. P. JUDD. (KAUKA,) W. N. PUALEWA.

1 ka pule i hala'e nei, ua hoopuka aku makou i kekahi wahi mea hou, oia hoi ka hoihoi ana o na kuhina i kekahi o na olelo oloko o ka Olelo Hoolaha Alii, oia hoi na olelo penei: "me ke kuka pu hoi no ka pono o ka lehulehu, a no ka noonoo ana i ka hemahema o na Lala o ke Anpuni i mea e hiki ai na hana o ke Aupuni." O keia hoi hope ana o na Kuhina me ka lawe hou i ka lakou mau mea i olelo ai, ma ka olelo hoolaha Alii mua iho nei, i hoolaha ia hoi ma ka nupepa haole, Pacific Co7nmereial Adaertiser ame na nupepa liilii i pai mua ia iho nei, he hoiVe kukaokaoia, e hooaiai mai ana i ka lakou hana kapulu, ko lakou pnlale, ame ko lakou noonoo pono ole i na mea e pili ana i ka lakou mau oihana, a iloko no lakou o ka pupuahulu i kono ai, a i alakai hewa ai hoi i ko kakou Moi Lokomaikai, a kakau ai oia i kona inoa ma ka Olelo Hoolaha Alii i hoopuka mua ia mai ai. He mea hilahilla loa keia hoihope ana ona Kuhina o ka Moi o Hawaii nei, a i ka wa e ioheia'i o keia mau hana imua o na aupuni e o ka honua, he mea maopopo e akaaka ia, a e heneheneia mai ana no hoi ko kakou nei mau Kuhina ; no ka mea, ona palapala Ano Nui a pau i hoopukaia me ke kakania o ka inoa īhikapu o ka Moi, he mau palapala ia i manao ia, aole e loaa kahi hewa hookahi—he mea hoi i kuka pono ia, a i noonoo loihiia, me ka ike maopopoia no hoi o ka pono o na huaolelo apaui na palapala a mau palapala la paha e manaoia ana e hoopu-1 ka akea'ku ; a no ia mea, e like me ka hoihope ana o ka la ma ka noi ana a Hezekia, pela no e hoihope ai ko kakou ( Ke Aupuni Hav/aii) inoa hanohano imua ona Aupuni hanohano o ka honua, anolaila, ke ninau nei makou i ka lehulehu mai ka loa ame ka laula o ka aina, he pono anei keia poe e noho Kuhina nei, ke hoomau ma ka oihana Kuhina a lakou e noho nei ? Me he mea la, ua like no ka ka lehulehu pane me ka makou e manao nei, oia hoi, o ka lakou olelo pane no oia no, aole! Aole ! Aole loa no. Anolaila, ua pono loa ko ka lehulehu koi ana e hoopauia keia poe Kuhina hoihope, a poe Kuhina hemahema no hoi, a e paniia ko lakou hakahaka e ka poe makaukau, ame ka poe hoi i komohiaio ia e ke aloha no ko Hawaii nei Moi, amekona mau Alii, ame na Makaainana, —ka poe hoi e hiipoi ana i ke Kumukanawai, ke kahua paa o ko ka Moi, Na'lii, ame ko na Makaainana mau pono. O ka poe wale no o ia ano kai kupono ke lilo i mau Kuhina no ka Moi, a i mau hoa kuka hoi nona, no na mea henmhema o kona aupuni, a aole he pono ke haawiia na hana koikoi o ke aupuni i ka poe e hoike mai ana ma ka lakou mau hana i ko lakou hemahem, ame ko lakou kupono ole ke noho roa na oihana a lakou e noho mai nei.

No ka mea, ua ike e ia nokolakou hemahema, a ua maalahi hoi ia ike e ia ana i ola honua, a o ke aha ka kakou hana pono i keia manawa ? Oia no ka hoopau aku, oiai aole i nui mai a i hohonu hoi ka ino a iakou i hana'ii, a e like me ke kinai ana i ka laulaha ana o ke ahi, oia hoi he mea oluolu wale no ke kinai i ke nhi 1 ka wa uuku o ka lapalapa, aka, ina e hookuuia a nui loa ka lapalapa ana, o ke ahi, alaila, ua lilo ia he mea nui loa ke Ihoopio aku ; pela hoi na Kuhina, ina lakou e hoopauia i keia manawa, oiai e lahilahi ana ko lakou hemahema a lakou no i hoike mai nei, alaila, e lilo ana ia he mea oluolu, a he mea hoi e poino nui ole ai ka pono oka lehulehu; aka, ina noe hoomt.uia ko lakou noho ana ma ka oihana, alaila, malia o hana hou aku lakou i kekahi hana hemahema i oi ole ae paha ka hUakUa mamua o keia hilahila e loaa mai ana ma keia hana hemahema a lakou, aka, e oi ae ana paha ka poino e ili mai ana iluna o ke aupuni a me kona Lahuikanaka, no ka mea, o na pilikia a pau e uluhia mai ana i keia Aupuni mawaho mai, maloko mai no ia o ke akamai, a me ka naaupo oka hana ana ana Kuhina. No ka mea, ina kakou e alawa'e i hope, e hiki no auanei ia kakou ke hoomanao ae me ka poina ole, ī ka hana inoia ana mai o ka kakou mau waiwai, Hao uoale ia ko kakou Moku Aupuni o Kamekameha 111, —ua pau ka kakou mau Pukaua i ke Oloia, " pau na poka lele i ke kai," a ua hiki aku na dala o ko kakou poino i ka $>100,000. No hea mai la keia poino ? Oke aha la ke kumU i koiia'i ke AupunioFarani, e hoouna mai i koJ?a mau Mokukaua e kokua i kanaLunai ai iaoei? Ua loaa anei ia poino ia kakou, wamuli oka makemake mai o Farani e ha^^ 0 ' 6 • Aolelhe oleloa no. Aka, ua loaa ia pili^ a kakou mamuli o ka hemahema o ka hana a kakou Kuhina oko na aina e—e hoopauia' naft& Kuhina ona aina e mamua'ku oia me ke o kona hakahaka e kekahi Imnaka e ae, ina ia a °i e e loohia kakou i

ka poina a me ka hoohilahila ia ia manawa

Pela hoi keia, ke ike nei no kakou i ke ala-1 kai hewa ia o ka Moi e keia mau Kuhina ma na mea e pili kulokoanaoke Aupuni, aina e hoomauia ko lakou noho Kuhina ana, alaila, malia o ka iki keia o ko lakou hemahema i hoikeia mai nei, a ma keia manawa'ku paha auanei, hana hou lakou i kekahi hana hemahema i na Aupuni nui o kakou e noho kuikahi neī, a o ko kakou komo aku no ia iloko oka " imu puhi ake Kohola." E like me na moku, aia a maikai ka hookeleia ana, ala % holo pono, a i na e pono ole ka hookele ana, alaila, oka ili iho la no ia; a pela hoi kakou ka moku honua, aia a maikai ko kakou alakai ia ana ialaila pono, a ina e hewa, alaila, o ko kakou kau no ia iluna o ke ako'ako'a o ka manao ino o na Aupuni e aku.

No keia mau kumu, ke noi haahaa aku nei makou ma ka inoa o na Kanaka Hawaii oiaio a pau e hoopauia keia poe Kuhina e noho nei, a e kohoia o ka poe makaukau ke noho ma ko lakou wahi. Aole anei i koi kekahi o na Kuhina e noho nei, e haawi aku i ke Kuokoa o ko kakou Aupuni ia Beritania Nui, iloko o ko kakou hora o ka pilikia nui, i ka wa a Farani i hookau īho ai i kona mau Kapuai hao iluna o ko kakou mau ai ? He olioli ko makou e hoonaauaoia mai makou ma keia mea e na Kuhina.

He oiaio ke mau nei no ka ano ka—kanalua o ka lehulehu, no na mea e pili ana i ka Olelo Hoolah Alii, e kahea mai ana, e hele aku e halawai na Makaainana ma o ko lakou inau Elele la, me ko lakou Moi, me ke kuka ana no ka hoololi i ke Kumuhana. He kumu pono io no ko ka lehulehu ane maka'u ana, oiai o ke Kumumanao e manaoia nei, oia no ka hoololi a me ka hoonaueue ana i ko

lakou Kumukanawai, ke kahuapaa o kolakou mau pono makamae i hookawowoia'i; he mea nui no ia, a he mea hoi i ku io i ka hoomaopopoia, e na kanaka Hawaii oiaio a pau. Aole o ka pono wale o ka Moi, na Lii, a me na Makaainana o keia hanauna wale ke Hookaumahaia ma keia mea o ka hoonaueueana i ke Kumukanawai, aka, o na hanauna mahope aku o kakou—aia amaikai ko kakou waiho ana'ku i na kumu alakai, alaila, hiki pono ia lakou'la ka pomaikai, a ina e ino ka kakou kumu alakai—a me ko kakou waiho ana'ku i ke ano o ka noho ana, alaila e ilihia'ku no ka poino iluna o lakou.

He mea maopopo, aole no he pili Kanawai iki o keia ano e manaoia nei e hoololi ko ka kou Kumukanawai, a aole no hoi ma ke Kumukanawai ka hoololi ana, oiai ua haiia no ma ia mea, ke ano o kona hoololi ana, ina e manaoia e hoololi, aka, ua hiki no nae ke hoololi ia ma kekahi ano, a penei no ia :

O ke Kumukanawai, he olelo hoohiki paa ia iwaena o ka Moi, na 'Lii.a me na Makaainana,—ma ia mea, ua hoakakaia ko ka Moi mana, a me ko na 'Lii, a me ko na Makaainana. Ua haawiia no ko ka Moi mana, me ka hoakaka pono ia o kona palena, a pelahoi ko na 'Lii ame ko na Makaainana; o lakou no na poe nona ka oielo Aelike i kapaia he Kumukanawai, aole e hiki i kekahi ke uhai ma kona manao iho, ke ole e ae na aoao a pau i hoakakaia ma ua Kumukanawai la. A nolaila, ke kahea mai nei ke Alii i kona mau Alii, ame na Elele a kona mau Makaainana e hoouna'ku ai e hnlawai me ia iloko o ka Ahaolelo Elele, a i ko lakou hiki ana ilaila, alaila, e waiho mai ana paha ka Moi i na mea ana i manao ai e hoololi imua o kona mau hoa i Aelike ai ma ke Kumukanawai; a ina ua pili ia i ka maikai a me ke kupono, alaila, o ka ae no paha auanei ia o na 'Lii a me na Makaainana, alaila, o ka hoololiia no ia o ke Kumukanawai, mawaho ae o na mea i hoakaka inaoli ia iloko o ia mea. He oiaio, aole no ma ke ano Oihana a ano Kanawai la hoi keia hui kuka ana, aka, he hui Kumukanawai ole no.

Penei no nae ke ano ma ka hoohalike ana: Ina paha he mau kanaka ekolu, a Puna, o Hilo, ame Hamakua, ua hoohiki lakou ma kekahi olelo aelike, e hoakaka lea ana i ke ano o kela ame keia o na mea a lakou i aelike ai, me ka hoakakaia no nae o ke ano e hoopau ai, a e hoololi ai paha i kekahi o na mea i aelikeia, ke ikea ka pono ame ka pomaikai ole ; a no ke nahili loa ana o ka hoololi ana, i na e hahai mamuli o ke kuhikuhi a ka olelo aelike mua a lakou, nolaila, kahea e Puna ia Hilo, ame Hamakua e haele mai e halawai, a e kuka hoi iwaena o lakou iho, me ka waiho nae i ka olelo aelike a lakou me ka uhaki ole ia, ke mau la no kona mana, ame na pono a pau i hoakakaia iloko o ka lak«u olelo aelike i hoohiki ai. Alaila i mai o Puna ia Hilo ame Hamakua, " E ! e na makamaka, ua nana iho nei au i ka olelo aelike a kakou i hoohiki ai, a ua ike iho nei au i ka pilikia, anolaila, i ko'u manao e pono kakou ke hoololi ia mea, no ka men, ina kakou i kaukai aku a e hoololiia e like me ka olelo o ka Aelike a kakou, alaiia, nahili loa." A ina eae aku o Hilo ame Hamakua, alaila, o ka hoololi iho la no ia, a, aole e lilo ia hoololi ana i mea kanawai ole, no ka mea, ua aelike no ka poe a pau nana i kakauinoa ua aelike la. Pela hoi ke ano o keia e hanaia mai nei ia kakou. Ke kahea mai nei ka Moi i Na'Lii, ame na Elele o kona mau makaainana e hele aku e halawai kuka me ia, a aia a hiki aku lakou, alaila, waiho mai kela i na mea ana i manao ai e *taoioli,:a ina e ae na'Lii ame na Makaainana oka hoololi iho no ia, no ka ej a. Moi, pa'Lii ame W Maluea Ua cl

kaainana, na poe ekolu nana i hoohiki ma ka olelo aelike o ke Kumukanawai. No keia kumu !a, a no ka mea hoi he mea nui ke Kumukanawai, nolaila, aole he pono o kakou e na makaainana e hoouna'ku ī na Elele i ike ole i ke kanawai, ame ke ano o ke Kumukanawai; aka, e hoouna ma na poē naauao loa, a ina no e makemake na Makaainana e hoouna i ka lakou mau Kahunapule o kela aoao keia aoao hoomana pono no; aka, o ka mea nui loa e hiipoi ai, oia no ka hoouna aku i na Elele akamai, i makaukau ma ka hana Kau kanawai, aole ka poe maa- | lea waha wale iho no, me ka piha i ka hemahema. A ina he pee naaupo ke kohoia i mau Elele, alaila, auwe o Hawaii nei.