Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 36, 3 September 1864 — Na Palapala. Ia Kumu Ao. [ARTICLE]

Na Palapala.

Ia Kumu Ao.

E Kumuao k ; Aiohi oe:—lke iho lu \v:iu i nn olelo nu ma ka Helu 33, o ka .Yuprp ; Kuoi o i, o ka la 13 o Augate nei; nana tho la wau, ka ! oolea ka ilikina iho, he wahi ho ino ka hoi na he owala mai ? Aloha nu paha oe, e ke kuaaina i heie ai i ka makaikai ia Honoiulu, o ko lilo no ka ia i Kumuao, a hoewe ka noho ana ilaila, he Kumuao ka oielo. E ua hoa paaua nei, ua makemake au e kuka pu kaua no na mea a'u i hai aku ai ia oukou, ame kau hoi e haua mai nei. O ko pooolelo, " Olelo pane ia Lihau Anuenue." Aka, heluhelu iho lu wau, a i nana, a noonoo hoi, ike iho la wau ma ka j Nupepa huokoj no kau pnne ana inai, aloha |aku oe ia ia, a hai aku hoi oe i ko ike aua i j kuu mau olelo, ame ko mahalo ana ae no, e J i ann, <( nona kela mau hua e kau kehakeha ; ae la maluna." He oiaio, ua kau kehakeha 0 " Lihnu Anuenue,'* wahi au e Kumuao ewala. / 0 na mea a'u i hai aku ai ia oukou ma ka Helu 31 o ka u Nupepa Kuokoa," o ka \ la 30 o lulai, aole no wau i lawe pau loa | mai, aka, oielo aku no wau ia oukou. i na pu mai i ka pono ame ka hewa, a ke hoa- | j hewa io mai nei no hoi oe ; heaha )a hoi. | ua hewa ia, kapae ae ia. Pela no o*' e owala ai, aole no oe e laka ana. Ua olelo hoi oe, " Ua makaikai mau nu 1 ua manao la ou, me ko'u noonoo hoi. e loaa io mai ano ia'u ka pono ku io maoii i ke nlanui o ka naauao, &c." Ua makaikai 10 no paha oe, a ua v alea paha ko mak;t i ; ka nani o na pua a'u i kui ai ī lei no ko wn> hi papale, a no ko a-i hoi, nolaila, aole hoio pono kau noonoo ana, a lawe mai nei oe i kau mau olelo ku ole i ke ano naauno, me j he hooio l;i, i manao mai ai kekahi poe, he j aknmai io. j Mai mahalo wau ia oe, ina t ike oe, ua |hewa na mea a'u i hai aku ai, a he mea pa> ! ha e holo ole ai ka ike o na haumana, uiaila. je waiho mahe ae no i ke akea, na rula a ua | kanaka, a na ka lehulehu īa e kaupaona mai: i malia paha, ina i ona ua piha welu; b« tnau l | lepo maoh no hoi auanei ia la, a'u i hai aku ai ia oukou. 1 ko'u manao ana , ua noonoo lalau loa oe a ua hoomaopopo ole loa no hoi i na tnea a'u i palapala aku ai ia oukou. He mea mau no nae i na kuaaina, ke hele ma ke alo nlii, he pio-o i o i anei; nolaila, aole nooneo | pono i ke alanui, hoa-a heiee hoa-a'i. Like loa oe pela, e nana oe i na mea a'u i palapala aku ai, a e nana hoi i na mea au i uso oi<» mai nei. No ko hoa-a maoli, nolaila, boo)e wale oe, aole loaa ia oe ka pono ku io maoi; i ke alanui o ka naauao. Ke olelo mai nei hui oe, o oe kekahi •> ko 7 u mau hoa paaua o nei mea he hoonaauno i ka lahui opiopio. O ka oukou noho ntr: no anei ine P. ma i o ai o Kawaapae la. l;ia ! pehi, ua loaa io aku la ia oe na rula e nU.«j mai ai. Eia hoi, ke olelo mai nei oe pe»»?i j I" Ma kou manao mua. No na kamaiii aoui loaa na hua, oia hoi keia, A, E» L O, a pe--11 aku, e hoonoho papa ia lakou imua o ktkahi Papa Eleele, e like me kou ike, ua lavr.t na hale kula mai Hawaiia Kauai, a ekakau ke kumu i kana hua e mnkemake ai, aok* ma ke ano lalam pololei, mai ka A, a hiki « ka W, oiai ua loaa e ka! i na haumana o ko oukou hele ana raai. M Ma keia mea, ke ike lea nei wau, ua hapuku wale mai oe i na olelo aole na'u, me ho mea la na'u ia, aka, ua ae no wau, e hoonoho i ; na kaxnT\\n mwa o E\ee\e, «o Wa men, o ka pono loa ia i ko'u manao. wau i olelo ak'i o kau manao. Ua olelo aku no anei au ia oe, tsa ike au. ua lawa na hale kuia a pau mai Hawaii * Kauai i na Papa Eleele ? E naiia hou *bo . oe i maopopo. Eia ka'u, ua ike au, ua ua. , na Papa Eleele ma na hele kula—Aoh? kulike loa kau me ka'u. He okoa loa o lawa. f f [ a he okoa hoi o nui. i

Eia hoi, aole au i kauoha aku ia oukou, ' aole ma ke kakau ma ke ano lalani pololei; a aole no hoi a'u olelo, ua loaa e i na haumana na hua mamua o ko lakou hele ana mai. Eia ka'u, aole nae e pono ke kakau īho ia A E 1 a hiki i ka W, no ka mea, ua pa& naau e na inoa mamua o ko lakou hele ana mai ike kula. Ona inoa kai paa naau e, aole o na hua kai loaa e i kuhihewa paha oe ? A i ole, aole la hoi ou ike i ka'u mau mea i kakau ai. Ke olelo hou mai nei hoi penei; "Ea ! e kuu hoa, e nana i kou manao i kukulu ai, no na kamalii aole i loaa na hua, A, E, 1, O, a pela aku, ua kuhke anei kau wehewehe, me ke kukulu ana o kou manao ? Ina e mamo ana oe i keia mea o ka hoopuka manao ma ka nupepa, alaila, e wehewehe ma ke ano kulike i ke kumu manao, aole e like me keia ke kaawale loa." I kuu nana hou ana i na men a'u i hai I ; aku ai ia oukou ma kela Helu 31 oka la 30! o lulai; ua maopopo no ia'u, ua kulike loa no ine ka'u i manao ai, a i wehewehe aku ai no hoi imua o oukou a pau ; aole wahi | mea a kaawale iho. Ke manao nei wau, ua kau no kau olelo au maluna pono iho oka piko o kou poo ; a ua pili pono hoi keia olelo ia oe. "0 oe ke ao aku ia hai, aole anei oe e ao ia oe iho ?" A oia ano iike no, " No keaha la e nana'ku ai oe i ka pula iki iloko o ka maka o kou hoahanau, a he kaola nui no ka ! hoi iioko o kou maka iho ?" Auwe ! he kaola nui no ka iioko oka maka o Kumuao. Heaha la ia kaoia ? He hooio, hoakamai, he mahaoi, a pela aku no. E Kunnmo, ina e noonoo pono oe, a e hana hoi c like me na mea a'u i oleio aku ai ia oukou, na ke kumu no e kakau i na hua, ma ke ano kikokikoi; aia no hoi i ka hua ana e manao ai, e ike lea no oe, aole ia he mea nahili wale, a aole no hoi he luhi, aole no hoi he hakalia. A ina no e malaina ka haumana ia ao ana, ua pono loa no ia ; inaopopo koke no ke ano o na hua, aole hui- \ kau, o ka lehulehu mai o na hua, oia ka inea e hihia ai. E like me ka oleloa ka poe haku mele, 14 Hewa kuu maka i ka nui o ka lehua." Aole hoi e makehewa ko ka haumana hoopaa ana ma ia ano, no ka mea, aole e ku oia mau ana na hua e like me A E i, &c., e kikokikoi ana no i ka wa e hookui ai i na i hua. Aole no hoi he mea paakiki loa ke ; i hoonoho ae ina hua e like ine lee kau ana | ma ka Papa ika A nunui, ke maopopo ke ; ano o kela hua keia hua, alaila, emoole loa. E nana iko inoa, Kumuao. Pehea la, ua t paa mau unei na hua e like me ke kau ana! | ina ka Papa A nunui ? Aole, ua kikokikoii ' no, oka hua K, oia ka hiku o na hua, ua kauia mamua, a o ka hua U, oia hoi ka lima ona hua r ua kauia mahope o K, a pela aku no. No ka mea, ina eku oia mau ana na hua ma ko lakou wahi, alaila, aole hiki ia kaua ke olelo pu me ka palapaln, aole hoi I e loua ko inoa, Kumuao. Ina paha ua kakauia penei, a o uu K m, aluila, he keu aku a ka hemahema loa. , Eia hoi, ao!e oe i hoao e ao aku i na kamalii e like me na mea a'u i hai aku ai ia oukou, no ka mea, ua hoopukaia ma ka He- < lu 31 oka 14 Nupepa Kuokoa," ma ka la 30 o lulai, oia ka Poaono, aole au kuia o ia la me na haumana ; oia no nae paha, ua kula I '• no oukou ia la ?Amaka la 31 o lulai, he Sabali ia, aole paha oe i kula me au poe haumana ia la ? A ma ka l'oakahi ae, he la lealea ia, no ka hoihoiia ana mai o ka Ea o Hawnii nei ; no ka mea, o ka ia 31 o lulai, he Sabati ia, nolaiia i hoopaneeia ai a ka • Poakahi ka la lealea. A o ka Poakahi, oia no ka la 1 o Augate, ! ai ka Poalua, la 2, ua kula paha oukou ma ia la, oia paha ko la i hoao ai, aka, aoleoe i ■ olelo mai nei pela, aua hoao oe e like me ' ka'u mau mea i olelo aku ai ia oe, ahe luhi ■ me ke nahili wnle, aole loa ! Eia wale no kau, " Ua makaikai mau au i ua manao la ' ou," aole oe i olelo mai, ua hoao, aua ao | aku ina haumana, ahe nnhili wale ame ka j lohi, nole holo, oka makaikai wale iho no 1 ka ! kai no e hana iho oe. 4 Amakala 3 o Augate, ua waiho aku oe ! iko inau wahi kauna olelo hawawa, ma ka

> lima oka mea e hooponopono ana ike Kuo--1 koa. J\le ka olelo mai hoi, u aole ia oka 1 ru!a e hiki wawe ai ke ao ana, oka poe a i akahi a hoomaka &c." Me ko hana io ole | ana no ka ! a hoole wale iho no ;me he mai kapo la ike awakea loa, e hoolohe ana, " ao- | he malamalama oka la." Pela maoli no kou ! ano. i Aole hoi oe i hana mua, a ike, e maopopo ai la ia oe ke nahili, aole loa no! No ka mea hoi, aole io no oe i hai mai nei pela imua o m&kou a pnu loa ; nolaila ea, mai hoole wale mai oe. Eia ka'u ia oe, e ua hoa | nei, e hoao oe a ike ika nele, alaila hoole ) mai. Hoole enooeme ke ano naaupo maI °^* | A ina he mau rula kau e hiki wawe ai ke 1 ao ana ina kamalii, e waiho ae no imua o j ke akea, e like no hoi me a'u nei i waiho 1 • aku nei la, a pela no hoi oe. O kou pono 1 ' wale no ia ; aka, oko hana mai pela la, aole 9 i ia he mea maikai, aole hoi i kupono ia hana Si' i kou hoa, ina he hoa paaua pu kaua ma kef i ia oihana. Ika nana aku, he hooulu hoo- ■ 1 paapaa wale no la iwaena o kaua, he mea hoopukapuka akamoi. O kou ano maoli no

Aka, aole no nae wau e hopo aku ana ia oe, no ka mea, ina no oe e huhu, a owala mai, aole no e loaa mai na niu a Kane ia oe, ina e huhu iho oe, e okioki iho no auanei kau maka sila i kau pepa ; a ina no hoi e owala mai, aole no eku mai; oko wahi kikala no ke maloeloe, no ka mea, eia no o Lihauanuenue i kahi e. A ina no hoi oe i piha loa i ka ukiuki, imi loa no ia'u; malia, he Hawaii imi loa ka oiwi; a ina no hoi no Lanai, kokoke loa no ia ; loaa koke ae no wau ia oe e noho ana no ika maiu oka Oliana. Ua lako, aole he hemahema. He lhe no, ahe maia no, aia no i kau mea e koho ai. Eia hoi, ke olelo hou mai nei hoi oe ; penei. " Manao alua. No ka hookui ana i na hua. Ma keia rula au i wehewehe mai nei, ua kulike no hoi ma kekahi mea, aka, aole nae i pau loa ke ano o ka rula e holo hikiwawe loa ai ka haumana mai kona mau kulana mua a i ka heluhelu ; a ina o ka rula keia au i manao ai, a pela e holo ai me ka hikiwawe, ke hoole aku nei au me ke kanalua ole, aole ia o ka rula e holopono ai ka hana." O keia manaoio, he mau mea no ia e holo hiki wawe ai, a ke ae mai nei oe i ke kulike ana ka ma kekahi mau mea; N eaha la hoi! e hai mai Ike koena. Aka., i kuu hoao ana e like me na mea a'u i hai aku ai la, ua holo maoli no, aolie nahili ana. Pela io no i holo ai ka'u haumana. A he inea kupanaha hoi Uou hoole loa iho, me ke kannlua ole, aole ia o ka rula e holo ai. Kai no, o kau pono, e like me ko olelo mua ana, aole i pau loa ke ano o ka rula e holo hiki wawe ai. Me he mea la, e hoolilo loa ana no oe i na mea au i apono mai ai i mau mea pono ole. Pela ka oiaio. O kou ano ia. No ka heluhelu ana. Ke olelo mai nei oe, "O ka heluhelu maikai ana, ua like no ia me ke kamailio ana o na mea elua." Pela iho la ka heluheiu maikai 1 kou manao ea ? A pehea, ina no hookahi kanaka e kamailio mai anu. e like paha me ke Kahunapule i knkau i kana Haioa ma ka pepa, a ehai mai ana oia imua o ka lehulehu, me ka noho malie o ke anaina a pau ? 0 kau, aia a like me ke kamailio ana o na kanaka elua. Ke ike inaopopo nei wau, aole he maikai o kau ru)a la ; Aka, olelo mai paha auanei oe, 11 nau hoi ia rula," ke hoole aku nei wau, aole na'u ia. E nana oe i ka'u. Oka heluhelu maikai, oia ka hoike pono ana ma ka waha, i ke ano o ka mea i kakau ia, a i pai ia paha e like me kona ano maoli, &c.

Ke ulu mai nei keia manao hai. Me ke ir»o, a me ka hawawa o ka Kumuao heluhelu maikai ana i hai mai nei; pela no he ino a me ka hawawa o kana mau rula e hoike mai ai, a eao nei i kana mau haumana ! " Ua pono no ko huna ana i kau mau rula, ke hauna e mai nei no ke ino. Oka hoomaka ana no keia, hapa kue e no. O na wa-' hi rula kahiko loa no paha kau e malama , nei la, a na wahi elemakule a me na wahi j luwahine e malama nei la ? Oia hoi, o Humuhumunukunukuapuaa, a me Neki. Kai no e imi i mau rula hou. Oleloa no hoi. lna e hemahema ke ao ana a ke kumu, no ke kumu no ia hemahema ; no ka mea, o ka haumana i pono, e like no ia me kana j kumu. Oia hoi keia Nanehai. Me ke ano o ke kumu, pela no ke ano o ka haumana. Ina e hawawa ke kumu, e hawav>a no auanei na haumana ; a pela aku no. He nui loa ka hemahema o na kamalii ma ka heluheiu ana, a pela no hoi paha kekahi poe o kakou. Pela wau i hai mua aku ai ia oukou mamua—Aole wau i huna ia mea. Ua hemahema. k> no kekahi mau Kunaukula, ma ka heluhelu ana. E like paha me oe, e Kumuao, o kau heluhelu maikai iho la ka ! ia, aia a like me ke kamailio ana o na mea elua. Ina paba e kalakala ka laua kamailio ana, a ina paha e kamailio huhu ana laua, me na leo kalakala, he heluhelu maikai ia ea ? Maikai io. Ke maikai. No na mea helu, &c. He oiaio no na mea a'u i hoike a.ku ai e pili ana i ka Helu ma ka Helu 31 o ke " Kuokoa," aole paha, ua hana io no pela kekahi poe o oukou, o oe paha kekahi o lakou ? Akahi ua puiwa ou, i pa aku nei ka hana, o ka hikilele e

mai nei no īa. Aole no hoi paha wau i oielo aku ia oukou, o ka hapanui o oukou kai hana peia, e kupono ai kau olelo, (ua koe aku nae ka hapnnui o na kumu.) O ka'u i olelo aku ai, j " He nui no ka hemahema o kekahi poe ma ka helu, aole akamai, &c; a pela hoi, o ke ao ana a kekahi poe kumu &e. Aole a'u olelo o ka hapanui o kekahi poe kumu, ina o ka hapanui ia, oia iho la no; a ina no hoi o ka hapa uuku ia, oia iho la no. Ua pili lua no ka'u olelo ano, aole wau i hoike lea aku, a o ka hapanui ia. Aole no i pau loa na mea e pili ana i ka helu, he mau mea no i koe, aka, o ko hookui e mai nei no keia, o ike ia iho paha oe he ohuie. Aka, o kekahi mau kumu iho la no ia, o ke akamai ole o na kumu, o ka hoomaopopo ole o na haumana, o ke no kapulu o ua kumu, anie ka nmnao nui no ka ia hoike wale no. Owau kekahi e hooki nei muanei, a ina e pane hou mai ana oe, a he lalau no, aole nana ponoi iho, aole hoi be hele pololei ma ka mea e oleio ia nei; alaila, aole no wau e pane aku ana. Pau hewa ko'u manawa, a

luhi hewa hoi ko'u kino, makehewa hoi ka'u pana ke pana aku ia oe, aole oe he aama kualenalena, a he honu nui kua-ea-ea. Me ka mahalo no, L. Anuenue.