Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 14, 6 April 1865 — Page 1

Page PDF (1.47 MB)

KA
NUPEPA KUOKOA
Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.
BUKE IV. HELU 14. HONOLULU, APERILA 6, 1865. NA HELU A PAU 175.

" KA NUPEPA KUOKOA.,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaha keia Poaha.
$2.00 no na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono, ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU — he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei : he 25 lalani, $1.00 ; 50 lalani, $2.00 ; a pela'ku.
KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O KA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA — ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA, (Lona Hooponopono.)

KA " NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY THURSDAY,
$2 00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 ; twice for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertisements must he paid for in advance. KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives will be inserted on the subscription list until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price. THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A. M. to 4 P. M.
L H. GULICK.
Publisher.
Volume I. II. and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $1.50 each.

A. F. JUDD,
ALAPAKI, (oia ke keiki a Kauka.)
LOIO !

Ma ke kihi o ke Alanui Papu, a me Kalepa
Honolulu, Oahu, Iune 30, 1864. 151-3m.

S. KUPANEA. J. W. KEAWEHUNAHALA.
Loio ! Loio !

                KE HOOLAHAIA'KU NEI I NA KANAka a pau o keia Aupuni, ua makaukau na mea nona na inoa maluna e Kokua, a e lilo hoi i LOIO no na mea a pau e loohia ia'na i ka hihia, a e pale ana no kekahi hihia imua o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni. He mau mea laua i aoia i ka OIHANA HOONAAUAO ma ke Kulanui o LAHAINALUNA, a ua aoia hoi ma ka OIHANA Kanawai, a me ke kakau ana i na Palapala o kela ano keia ano, e ka Mea Hanohano G. M. ROBERTSON (LOPIKANA.) A o ko laua Hale Oihana, aia mauka iho o ka huina o ke Alanui Hotele a me Maunakea ma Honolulu, Oahu.
Honolulu. Feb. 6, 1865. 167-y

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.

Eia na huke kuai, a me ke kumukuai, Baibala nui no na Awai o na Halepule, $4 00
  " Ohana, ano nui, me na kii, } { 2 50
a me na Moohana, } 5 00

  " Ohana uuku iho, me na Moohana, ili ulaula, } 1 00
  " Ohana, me na Moohana wale no, 62 1/2
  " Okoa, - - - 50
Kauoha Kahiko, i paiia i ka M. H. 1838, 25
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 1/2
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Hoikehonua, Hoikemanawa, ame Kuhikuhi no ka Moolelo, } 25
Haiao, - - - - - 25

Hele Malihini Ana, - - - - 25
Wehewehehala, - - - - - 25

Lira Hawaii, - - - - - 25
Na Olelo Hoopomaikai, - - - 25
No ko ke Akua Ano, - - - - - 25
Lira Kamalii, - - - - - 25
Kumumua Hou, - - - - - 12 1/2

Moolelo Ekalekia, - - - - - 50
Hoike Palapala Hemolele, - - - - -25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, - - - - - 12 ½

Eia na buke i haawi waleia.

Haawina Baibala.
Ui.
Olelo Ao i na Wahine Hawaii.
Ko Dawida Malo Kumumanao.

L. H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o Hawaii.

PAHU KUPAPAU !!

                AIA I Ka MEA NONA KA INOA MALALO nei, na PAHU KUPAPAU o kela ano keia ano, no ke kumukuai emi loa. He mau Papakaukau, Hale-pa, a me na mea waiho lole.
F. KAISER. Hilo, Hawaii, Feb. 1,1865. 166-3m.

OLELO HOOLAHA.

                UA HOOPII MAI O NALEPO(W.) KUE I kana kane mare ia ALINA (PAKE k.) no Honolulu mamu, e hooki i ko laua mare ana no ka nalowale ana no na makahiki ekolu o ua ALINA (PAKE k.) nei ma ka aina e, aole i lohe ia mai. E hanaia keia hoopii imua o ka Mea Hanohano R. G. Davis kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie ma ka la 23 o Iune, i ka hora 10 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
WM. HUMPHREYS. Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie. Honolulu. Feb. 20, 1865 169-4m

Ka Anesona Moolelo
No Hawaii nei.
HELU 10.
NO WAILUKU.

                E holo ana makou i Wailuku, ma ka aoao komohana o ka puali e hui ai o Maui Hikina me Maui Komohana. Mahope iho o ka hala ana o ke kowa ia makou, mahuahua mai la ka makani, a kupikipikio ke kai, a aohe no hoi i maikai loa ko makou pae ana aku. Halawai mai me makou o Alekanekelo ma kahakai, aka i ka nou ana mai a ka makani ahai lepo, ua konoia mai makou e palulu i ko makou mau maka. Hoohoa aku la makou i ka nou mai a na makani ikaika, no na mile he umikumamalua, a ua pulupe makou i ka ua, i ko makou aneane ana aku e hiki i Wailuku.

HE MAU MOOLELO NO WAILUKU.

                He kanaha makahiki i hala ae mahope, mai ka wa ia Rikeke a me Situata ma i lawe mua mai ai i ka euanelio i keia mokupuni, a he kanakolu no hoi makahiki i kaahope mai ka wa ia Gerina i hoomaka mua ai i ka hana ma Wailuku. Maanei ia i hana'i eha makahiki. Mahope mai ona o Limaikaika, eono ona mau makahiki; a o Kalaka mai, elima ona mau makahiki, a o Konede mai, ewalu ona mau makahiki. I ka hapa hope o ka M. H. 1856 ua kahea ia aku o Alekanedero e ka ekalesia, a ua hoonohoia, oia ko laila kahu. Ua hoomaka ko Bele noho ana me he kumuao la i ka M. H. 1841, maanei, i hui ia mai me kekahi kula kaikamahine i hoomakaia i ka M. H. 1836, a o Mika Okana wahine ka mea kokua iaia. Ua ike au i na hooiaio o ka pomaikai o ka kakou mau hana ma ia mau mokupuni, a ua kaumaha loa au, no ka hoopau koke ia ana o ia hana i ka M. H. 1846, a ua helelei loa hoi ia mau hale, ina e manaoia ana e hoala hou ia.

KO WAILUKU LEPO A ME KA MEA ULU.

                Ua momona a hohonu ko laila lepo, a ua mahi nui ia no ke ko malaila. He nui no ka ua, aka aohe nae i lawa, a ua eliia he mau auwaha ma ka aoao o na puu, i mea e lawe mai ai i ka wai o na kahawai, a hookahe aku maluna o na mahinaai. Ua kuai ia na aina i kupono no ke ko, no na dala he kanawalu no ka eka hookahi. He nui loa na loi kalo ma na kapa o na kahawai, i hoopihaia i ka wai. O keia apana, oia kekahi o na wahi hooulu nui loa, no ia mea he kalo, a mai loko mai olaila i hanaia'i ka poi. O ke kalo kanuia ma ke kula, ua mahiia ma Hawaii, aka, o ke kalo oi loa o ka maikai ua hoouluia maloko o kawa. O ke kalo me he mea la ua likke me ka ualakahiki ; a ua oi aku mamua o ka uala nui o ia mau mokupuni. Ua oi loa aku ko'u makemake ia mamua o ka ulu, i kanuia ma ia mau mokupuni. O ka poi oia no ke kalo i kuiia, kaluaia, a i hoowaliia me ka wai, a i hoawaawaia hoi. I na kanaka he mea nui loa ia ma ka lakou paina ana.

NA HALEHALAWAI.

                O ka luakini ma Wailuku, he hale pohaku nui maikai. Hai mai o Alekanedero ia'u, he ehiku mau halepule oia ano ma kona apana. Na na kanaka wale no i kukulu, a hookahi halepule i koe aole i paapono. Elua mau halepule i hooanoia, a hookahi loaa he kahu kanaka kokua maoli. Elua o'u haiolelo ana ma ka la Sabati i ka aha kanaka nui, a ano Kristiano ma ka nana aku; he kula Sabati kahi, elua haneri keiki kane, a me na kaikamahine. Na na kanaka wale no i himeni, a i ko'u hoomanao ana ae i na la mua o Nu Enelani, ua ane like ka maikai. Elua mau haiolelo i haawiia mai i ko'u lima, a na Alekanedelo i unuhi ia mau mea. Hookahi ia'u, a hookahi i ka Papa Misionari Amerika. Ua haiia mai au na kekahi loio kanaka i haku ia mau haiolelo. Ka haiolelo i ka Papa penei ia :—

HE HAIOLELO MAOLI.

                " E oluolu oukou e na Makua Karistiano oiaio : Ke hoouna aku nei makou ma ka lima o ka oukou Elele, i ke aloha o na hoahanau o ka apana o Wailuku, o ka Mokupuni o Maui, a me ko makou, ko na Komite nana i kakau i keia.
            " Ua olioli makou i ka hai aku i ka papa Misionari Amerika, no na pomaikai i ili mai maluna o ka pae aina o Hawaii nei, mai na elele a oukou i hoouna mai ai i o makou nei.
            " 1. Ua ahonui mai ke Akua ia makou, a ua haawi mai ia makou i konu Uhane, e manaoio aku i ka Makua ; ke Keiki a me ka Uhane Hemolele.
            " 2. Ua ike makou i ka heluhelu ma ka makou olelo, i ke kakau, a me na mea helu.
            " 3. Ua hanaia, ua hooholoia, a ua hoaponoia kekahi Kumu Kanawai, a me na Kanawai, i mea e noho malu ai malalo o ke Alii.
            " 4. Ua hookuuia ae makou mai ka noho kuapaa ana, malalo o na haku hookaumaha, a pakaha wale.
            " 5. Ua aoia mai makou he mea hilahila no na kane, me na wahine, a me na kamalii ke hele kohana, e like me ko makou mau kupuna a hiki loa mai i ka wa ia Kamehameha II.
            " A ke hoomaikai aku nei makou i ke Akua, ka Makua mau loa, no ka hiki ana mai ia makou kona aloha, i loaa ai ia makou na pomaikai i hai ia aku la maluna."

NO KO GERINA APANA MA MAUI HIKINA.

                Ua loihi loa ka noho ana o Gerina, ka mea nana i hoomaka mua keia wahi, ma Makawao Maui Hikina, malalo o ka Ahahui Misionari Amerika. Ua ake nui au e hele e ike i kuu aikane kahiko, a hoa kakau palapala hoi, a kaumaha loa hoi au no ka hiki ole ia'u ke hana pela. Ke kumu o ko'u ake nui loa ana, no ka hai ia ana mai, aia kona apana, ma na wahi ake nui loa ia e ike oia ia mokupuni. Ma ka papa hoike hope loa, au i ike i na ekalesia malalo o kona malama, he 1100 ka nui o na hoahanau.

KE KII O NA MAUNA.

                He maikai loa ke kii o na mauna ma ke kua aku o Wailuku. Ka lua pele me ke ahi, e aa ana i ka wa loihi i hala aku, i keia wa nae he kawaha mauna nani, me na paia kuhoho pololei, i uhiia me na laau uliuli, mai luna a lalo; o ke kumu nae oia no ka ma-u mau i loaa mai na ao mai. Ke nana aku mai kahi kanoa, he wahi ponaha nui maikai ia. Ma kekahi kawaha nui a hiki i ke kai, he eha mile ka loa, kahi a ka pele i kahe mua ai, i keia wa he kahawai kahe mau na ka wai.
            O ka poakolu ko makou manawa i hooholo ai e holo i Lahaina. I mea e pale ae ai i ka maluhiluhi o ka holo ana maluna o ka lio, ma ka pali o Aalaloloa, ua holo makou e kau maluna o ka waapa, ma ka aoao hema o ka puali, ehiku mile ka loihi mai ko makou wahi i noho ai. Nolaila holo aku la makou ilaila. I ko makou hiki ana aku aohe waapa malaila, a huli hoi mai la makou; aka ua hooluolu ia mai makou ma ka holo lio maikai ana, i ke kakahiaka molaelae maikai e like meia. Ua waiho molaelae mai ia makou o Haleakala ma Maui Hikina, he mauna ku kilakila nui; a o lalo o ua mauna la he kanakolu mile ka loa, a o kona kiekie ua oi aku mamua o ka umi tausani kapuai. E poholo pu no o Nu Ioka, o kona mau hale, a me kona mau mahinaai iloko ona.

HE KAHUA AKOAKOA ILOKO O KE KAI.

                No ka holo lea ana o na mea i hooponoponoia ai, nolaila aole makou i hookaulua ia mai, a he umikumamalima mile ko makou holo ana, hiki aku i Lahaina. Kekahi hapa o kahi a makou i holo mai ai ua uhiia i ke akoakoa ooi, a he ike moakaka lea ia, a aohe no hoi i mamao loa mai ka ili kai iho, O Alekanedero kahi i hele pu mai me makou.

NO LAHAINA.

                Ina e nana ia mai o Lahaina mai ke kai mai, he ulu laau nui uliuli, i hui ia mai ka niu, ke kou, a me ka maia, aka he mau kiekiena palahalaha aku kahi ma ke kua aku, e ohu ae ana me he mauna la. Ke nana ia mai, mai Lahainaluna, elua mile ke kaawale aku o ia wahi ma ke kua aku, me he mea'la he mahinaai i hookahe maikai ia i ka wai, a e hoholo ana mai o a o o ke kapa kai ekolu mile ka loa. He ololi na alanui, a o ke kulanakauhale, ua oi aku nae ka maikai ia wa; na helehelena o ka naauao aole i like aku me Honolulu. Ka ko laila kanaka mea e hilinai nui nei i keia wa o ke kanu ko, i kanu nui ia iloko o ko laila a-e momona.

KA AHAAINA A KA HAKU.

                I ko'u iho ana i ka Halepule pohaku maikai, me kona mau noho o luna, ka towera, ka bele, ka ilina e waiho iho ana mawaho, kahi a na make i mahaloia e moe, a me ke anaina Kristiano nui ma ka la Sabati, aohe no ia he mau mea uuku ia'u. He mau haneri hoahanau i noho mai ma ka Ahaaina a ka Haku. Ua ike lea au he kakaikahi o lakou i inu nui i ka waina, i oi aku mamua o ka mea maa ma ia mau ahaaina, a pela no i hanaia ai ma Kailua. Ma Wailuku i mea e pale ae ai ia hana kupono ole; na na Diakona no e kau aku i ke kiaha i na lehelehe o ka mea e inu ana. Akahi no au a ike i ke ino e ulu mai ana iloko o ka ekalesia Korineto, ke ole ka Aposetole Paulo e hoohewa ikaika loa ia.
            Oia na hua o ka naauao, aole nae lakou e hele pau mai ana i ka wa hookahi.

HE MOOLELO NO KA NOHO IA ANA O LAHAINA.

                O Rikeke a me Situata, e like me ka mea i hai mua ia aku ai, o laua ka mea i noho mua i keia wahi. Hiki mai la o Balauina, ka misionari e noho nei, iloko o ka M. H. 1837. Mahope mai, o L. Anaru, Gerina, a me Polepe, o Kauka Kapina, Mika Okana, a me Mika Wada, he mau wahine laua, ia nei lakou a pau ma ka manawa pokole. Ua oi aku mamua o elua tausani i komo mai iloko o ka ekalesia, a ua oi aku hoi mamua o ewalu haneri i make iloko o ke kupua Karistiano ana. Ka nui o na hoahanau i keia wa eono haneri me kanaha kumamalima.

KA MAKUAHINE MOIWAHINE KEOPUOLANI.

                Ka mea i Bapetizo mua ia ma keia wahi, a oia no hoi ka mea i bapetiso mua ia e na misionari. Oia ka mea i oi loa aku ke kaulana mamua ae o na poe a pau i hiki mai. O Keopuolani ia, ka wahine a Kamehameha akahi, a ka makuahine hoi a Kamehameha elua, a me Kamehameha ekolu. Mai ko'u hiki mua ana aku, ua ake nui au e ike i kona wahi i noho ai, no ka mea, o kekahi o ka'u mau hana i ko'u noho ana mai ma na hana misionari o ke kakau i wahi moolelo uuku nona. He ike lea ia mai mai ka halepule, ka hale pohaku i olelo ia ai, aia iloko olaila kahi i waiho ai kona kino. Ma Wailuku kona wahi i hanau ai iloko o ka M. H. 1778, a o kona mau kupuna, ua oi aku ke kaulana mamua o kekahi poe e ae o ia mau mokupuni. Na ka ohana o kona makuakane i noho i Alii maluna o ka mokupuni o Hawaii, no na hanauna he nui wale. O kona Kupunakane o Kalaniopuu, ke Alii o Hawaii i ka wa i make ai o Kapena Kuke; a o kona Kupunawahine, o Kanona, ka mea i hanai kaikamahine ia ia, oia ka wahine i apo aku i ka a-i o Kalaniopuu, iaia e hele pu ana me Lono, me ke koi aku ia ia e hooki ae i ka hele ana iluna o ka moku, a oia ka mea i loaa ai i kanaka ka hakaka ana. Ka ohana o kona makuahine kai noho alii loihi maluna o Maui, a i kahi wa ua noho alii maluna o Lanai, Molokai, a me Oahu. Ua hookuu loa ia na ohana elua, ma ka mare kuloko ana.
He umi kumamakolu ona mau makahiki i ka wa i mare ai ia me Kamehameha I. He mau wahine eha e ae no kahi ana ; a he mea no hoi ia e hoike mai ana i ke ano o ia wa, nolaila ia i ae aku ai iaia, e hoa-o hou i kane nana, oiai ia e ola ana, a he mea mau no hoi ia i na wahine, no lakou na kulana koikoi. Pe keia ko Kalanimoku noho ana ; a mahope mai ona o Hoapili, a hiki wale i kona wa i make ai. Elike me ke kaulana o keia mau kanaka ma ka moolelo o ko laua aina, pela no hoi ko laua kaulana ma ka moolelo o ka hiki ana mai o na misionari. Ua hai aku au mamua aku nei, he kaikamahine ia no kekahi ohana Moi, he wahine na ka moi, a he makuahine no na moi elua, a oia no hoi ka mea mua i komo mai iloko o ka ekalesi ma ia mau mokupuni.

KA MOOLELO O KEPAKAILIULA !
MOKUNA XXIV.
KA PAE ANA O KEPAKAILIULA I NIIHAU.

 

                I UA PO NEI A KE ALII I HOLO ai a hiki aku keia mawaho loa'e o Waimea i Kauai, o ka wanaao ia, a hoolana iho la keia i kahi waa ona, me ko ia nei manao e pae iuka o Waimea, aka, manao wale iho la kela, i na ia e pae make ia, no ka mea, he la kapu heiau ia no keia Pae aina a puni, oia ka po o Mahealani a ao ae. Nolaila, holo loa aku no keia a pae i Niihau ; ma kahi o kekahi Aliiwahine Opiopio, o Kahelelani ka inoa o ua Aliiwahine la.
            Ia ia nei i pae aku ai, o ke kupono ana ia o ka la i ka lolo, me he mea la o ka aina awakea ia, (o ka hora 12 i ka manao o ka poe naauao.) Ia ia nei e holo ana ma ka moana a hiki i ka aina, aole i haalele na anuenue ewalu ia ia nei, a me na punohu ua-koko elua. Aka, ia manawa nae ana e hele aku ana a kokoke iuka o ka ae one, ua ike mua ia mai keia e na Kahuna o Niihau, a ua makaukau na Kahuna e uhau mai i ka ihu o ka puaa, e like me ka hana ana i Keaau i Oahu nei, aka, aole keia i ku aku ma ka ae one.
            No ka mea, ua pololi loa ke Alii, ia manawa, hookupu mai la ko Niihau a puni i na moena pawehe, na aahu kapa, ka puakai, ka malo kuaula, a ku ka puu, hookupu na mea ai, ka puaa, a me na mea e ae. Elua ona la i Niihau, ia po iho, holo malu aku keia ma ka moana, a ao ae la, ua nalowale ka aina, hele wale aku la no ko ia nei waa i ka lepo. Ma ka mole aku o Kaula kona holo ana, a ma ka hikina hema ae, hoi hou ia a hiki i Lehua, holo hou a nalowale o Hawaii nei, pela ko ia nei holo ana'ku ; a o ka lele aku o ke ao-opua maluna pono ae oia nei, ia wa hu mui la ko ia nei aloha i ka wahine ia Makolea, a kau ae la oia i keia Mele malalo iho nei. Penei ua Mele la :
            " Kau i ka lani ke ao opua makani, He ao haili aloha no kuu wahine, No kuu hoa i ka pili o Heleikalani. O kuu lani Haku Alii ka'u e uwe nei, Eia au la i ka lewa lani, I ka moana uliuli lipolipo a ka ino, He mea ino ke aloha e ukali mai nei, E haawe mai nei i ke kua ke ope aloha, A he aloha no — e ! Aloha wale — a."
            A pau ka ia nei oli ana, ko ia nei holo aku la no ia, kau ae la ka hoe iluna, noho wale no keia na ke au e lawe. Ia wa a ke au e lawe ana ia ia nei, ua nanea loa keia, a pauhia iho la e ka hiamoe nui, i ko ia nei wa e kulou ana me ka hiamoe, kani ana keia wahi manu, lohe keia, ala ae la ko ia nei hiamoe, i alawa'e auanei ka hana, ku ana keia aina nani, ku mai ana ka niu, holo mai ana ka moa, ku mai ana ka ulu, waiho mai ana ka hua kaulai, e kaulai mai ana ke kapa, e a mai ana ke ahi, aohe nae he hele kanaka mai ma kahakai. A, manao wale ae la no keia o Kuaihelani paha keia aina, e aho e pae au iuka.
            I ko ia nei wa i pae aku ai, aohe mea e ae i halawai mai me ia nei, hookahi wale no he luahine kuilena, ua hele a alualu, ua hele ke oho a pala (poohina,) makau keia, hoolana mai la keia i ka waa mawaho iki mai, no ko ia nei makau i ua luahine la, no ka mea, he luahine ano e loa keia. O keia luahine he moo, oia ke kupunawahine o Aukelenuiaiku oia i oleloia e J. Kaunamano ma ka Pakipika, a no ko ia nei makau loa, hoohina malie no keia i ka waa. Alaila, hea mai la ua luahine la ia ia nei, " E ! e Kalani, e kuu Haku, kuu Pulapula, e pae iuka." Alaila, pae aku la keia i ke one maloo.
            Alaila, ia manawa, lalau mai la ua luahine la ia ia nei, a hoonoho iho la iluna o kona uha, a honi iho la, me ka ninau iho, " Ea ! heaha ka huakai e Kalani i hiki mai ai ?" I ae la keia, " He huakai makaikai, a he huakai hakaka kekahi," a pau ka laua olelo ana pela, koi aku la ua luahine la e hoi i ka hale, aia no ou makuakane i ka hale, a me na'Lii, a hoi aku ia laua. I ko laua wa i hiki aku ai, ua makaukau na mea ai a pau e waiho mai ana. No ka mea, ua ike mua ia keia ia nei e hele aku ana i ka moana.
            Ia manawa i makaukau ai o uka i na mea ai, a i ko ia nei komo ana iloko o ka hale, ua hele mai na'Lii kino akua e ike ia ia nei. Na lakou no i ai-puupuu mai i ka ia nei mau mea ai a pau loa, ia wa ana e ai ana, kau mai la ua luahine la i keia Mele malalo iho, penei :
            " O oe ia e Kapunohuulaualani, Ke Alii ke kupu-eu o na moku, Nana i alo ka ua puanaiea o ka moana, Ke kupu ka eueu o Hawaii-kuauli, Na wai ka lani oia nei la — e, Na Hinaaikamalama lani, Kuu lani ka keia ke nakolo nei, Ke haalulu nei na moku o Kuaihelani, Ke pee nei na kino akua o lakou nei, Ke hoike mai nei hoi he kino kanaka, Aloha e ka lani — e."
            Alaila, aloha mai lakou a pau. [Aka, eia ka mea kupanaha a kakou e nana mai ai,] ua oleloia o Kuaihelani " he aina akua," pela ma kekahi Moolelo o Hawaii nei. Eia no ka he mau alii kekahi no Hawaii nei aku.
(Aole i pau.)

Kumumanao.
" E MAKE LOA ANA AUANEI KEIA LAHUI HA-
WAII, E HIKI PAHA KE HOOLAIA ?"

                Ua oleloia, elima no Lahui-kanaka ma ka Honua nei, oia ko Europa, ko Asia, ko Amerika, ko Aferika, a me ko Malae. A noloko mai o keia mau Lahui kanaka, na Lahuikanaka he nui wale, e like paha ka nui me ka nui o na aina i laha aku ai no mamo. Pela hoi keia Lahui o Hawaii nei. He mau mamo mai lakou o ka Lahui i kapaia o ko Malae, oia hoi ka poe i oleloia, he hapa ko lakou eleele, he ihu pepe, ua manoanoa na lehelehe, he papalina nui, he lauoho ikaika, he ihu laula, a he waha nui. Nolaila, o keia Lahui o Hawaii nei, oia no na kamaaina kahiko o Hawaii nei, i laha mai mai ko Malae mai, a mai laila mai a hiki i keia wa. Aole pili keia Lahui o Hawaii nei, i ka poe aole lakou he mau kamaaina kahiko no keia Pae moku. Na kupuna paha a lakou, a me ko lakou mau mamo.
            No ka mea, he nui no na malihini e noho nei ma Hawaii nei, aole nae e hiki ke kapa aku ia lakou, he Lahui Hawaii. Ua hele mai kekahi poe mai ka Ainapuniole Komohana mai, ilaila i noho ai na Lahui-kanaka, ko Europa, ko Asia, a me ko Aperika. Mai ka Ainapuniole Hikina mai kekahi poe. He mau manao mai no kekahi poe o na Lahuikanaka ma ke Komohana, a me ka Lahuikanaka Inikini.
            Nolaila, ke noho nei na kanaka ma Hawaii nei i keia manawa, iloko o na mahele nui elua na kamaaina kahiko a me na malihini, a iloko hoi o na hooluu like ole, he ulaula, he keokeo, he eleele, a me na hapa keokeo, hapa eleele, a pela'ku no.
            Aka, e ka mea i koiia mai ia'u, oia no ka pane aku i keia ninau ; " E make loa ana auanei keia Lahui o Hawaii nei, e hiki paha ke hoolaia ?" He pilikia no ko'u iwaena o na manao elua, o ka pane aku, e make loa ana keia Lahui o Hawaii nei, a o ka hoole aku, aole e make loa ana, e hiki no ke hoolaia. No ka mea, eia no ma ka lima o ka mea e ae ke ola a me ka make o na kanaka, a me na Lahui-kanaka.
            " Owau, owau no ia, aohe Akua e ae, owau wale no, owau ke pepehi, owau ke hoola, owau ke hoeha, aohe mea nana e hoopakele ae mai kuu lima aku." Kan 32 : 29. Nolaila, aia wale no i ke Akua ka make a me ke ola o keia Lahui o Hawaii nei. Ina ua manao paa mai ke Akua e make loa keia Lahui Hawaii, e make loa io ana no ; a ina hoi ua manao oia e hoola, e hoolaia ana no.
            Aka, ke ulu nei na manao elua iwaena o kekahi poe no keia Lahui, o ka make loa ana, a me ka hiki ke hoola hou ia. Ina he oiaio, aia no i ke Akua ka make a me ke ola o keia Lahui, alaila, pehea la e hiki ai ia'u ke ekemu aku i keia ninau ? Aole e hiki ia'u ke ekemu aku, no ka mea, he pohihihi no ia'u, aole he maopopo.
            Eia nae, ina i ikeia ka pu-wa ana o ka uwahi, alaila, e manao no auanei kakou e make ana no kela kanaka, aole e hiki ke hoolaia. A ina hoi, ua ike lea no kakou, o ka mea i loohia'i ua kanaka la, he mai hiki no ke hoolaia, alaila, e manao no auanei kakou e hiki no ke hoolaia kela kanaka. A ina i ninau ia mai kakou penei : " E hiki anei ke hoolaia kela kanaka mai ?" Alaila, e pane koke aku no auanei kakou, e hiki no ke hoolaia, no ka mea, ua maopopo me ko kakou ike ana.
            A pela no hoi paha e hiki ai ia'u, ke pane aku i ka haina o ua ninau nei ; ke nana mua ia kekahi mau mai o Hawaii nei, a maopopo, ina he mai e make loa ai, alaila, e pane aku no e make loa ana no, aole hiki ke hoolaia ; aka hoi, ina no e maopopo, e hiki no ke hoolaia, alaila, e pane koke aku no me ke kanalua ole, e hiki no ke hoolaia.
            He mea hoopau manawa nae paha ko kakou imi ana i ko Hawaii nei mau mai i keia manawa, malia paha, ua holo like no ko kakou manao, ua loohia ia no o Hawaii nei i na mai he nui wale, a nolaila ka emi hiki wawe ana o keia Lahui ea ? Ina pela, ua pono ia kakou ke noonoo ma kekahi mau mea e ae; a maopopo, alaila hoopili mai. A ina i pili, o ke oki iho la no ia ; a ina hoi i pili ole, oia iho la no.
            I ko kakou heluhelu ana ma na moolelo iloko o na buke hoonaauao a me ke Baibala no hoi, ua ike no kakou, ua pau kekahi mau Lahui-kanaka i ke lukuia e ko lakou mau enemi, a ua nalowale lakou, ua kauliilii ma kela wahi keia wahi. Heaha la ke kumu o