Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 41, 12 October 1867 — KA MOOLELO O ALAPAKI KA NUI, KA MOI MUA O BERITANIA. [ARTICLE]

KA MOOLELO O ALAPAKI KA NUI, KA MOI MUA O BERITANIA.

! MOKŪNAIV.

| UELU 3. I : £ like me ka inakou i hai mua aku ai. ua ; alob.a ae ka iloi Etelawulufo i ke kaikaiiiai hine a ka Moi o Famni, oia hoi o ludita ; a j nolaila, nonoi ae Ia oia e mar2ia laua. Ao- . he nae iioi makou i ike pono i ke kumu oka makemnke ana o ke kaikan.ahine alii ludita e hoohuiia iaua ma na kaula gula o ka mare aua ; maiia paha. anoai ua kono ia mai oia j e ka puni hanohano, no Le kaulana a me ka : mana o na aiii ikaika o ia nu, e iike la me ; Eteia\vuiufo, aole no ka makemake maoli i ; hoomomoaia iloko o kona puuwai. 1 ka inanawa i pau ae ai na hoopoiuluhi ; waie o na mea e ae, ua ae maikaiia ko laua I m»re ana. A mahope koke iho no hoi o ko [ laua hoohuiia ana ae i hookahi io, lawe pu I la o £telawulufo i kana wahme opiopio : me ia i Enelam. O na mnolelo i hoike ia m#i no keia mars ana o iaun, me be 1h iie | mau kaao hoopunipuni waie iho no, no ka : mea, he umikumamalua iho no ka nui o na mnkahiki o ludita i keia wa i mnreta f i : laua. Ua kapa ae ko Sakona poe i fco ludita inoa, o Leoteta ; a o kona ano kamaiii a me ke kupom* oie ptha o ko laua mare ana, j kekahi mau kumu i nui ai ka pilikia o ko ! Etelnwulufo noho aupuni ana, aka, he ma* > kuahkifc maikai loa nae keia oo Alapaki. No na kaikcaa!<a o Alapaki. poe kanaka iaona o!e na kaikoaana o ! Alapaki. he poe okalakala ; n o kekahi o li« 1 kou kai hoomakaukau iho e kue 1 froma ma- : leuakane, i kona manawa i hala aku ai i Koma, o Etel/,balada kona inoa. O ka epana kahi ana i nooo alii ihoai, oin kami i ko- ■ no ako e hookaholi i ka maiuhia o ko lakou ; noho nna, ke hoi m«i kona makuak»ne. Oa Ihookapilipili ae no hoi oia i ke kamu o ko ; na mnnao kipi i kooa makuakane, no kona > pai ioa ka i kana wahine mare hou a kiekie. • He mea oiaio no na* hoi la ma ka oana aku, ua koohanohano loa ae o Eteiawulufo i Lana alii wahiue opiopio. no ka nu» o Wona aloha ia. ia ; a o keia iho la ke kumu enemi ' loa o Etelabalada. Aohe makemake o ka makuakane e kaua. no ka mēa, wahi ana. be oi aku ka maikai o ka noho maluhia ana o ke aupuni. mamua o ka hookahekoko aua a mokuahaua, 110UU&, ae ae ta oia i kekahi hapa o kona aupuni no Etllatnladn, i mea e ;pau ai kona maoao kaua. Klua makahiki i hala ae mahopa aiai o , ; keia wa, make iho )a o £telawa!ufo, a iili iho h ke aupuni holookea a pau la Etelibv

Uua. I j vā.-N» Aky um ii a t:>iu kaoaka kuoa o& aa kaikuā&M o Ai*po4i. 4 pela oo ko EteUbohda a.co, kai no o ke ki» ■ pi asa 1 kom ankuakaoe, a hAfttri » «ka ni : kekabi hapa o ke aaponi ia ia» o ka pau iho ! 1 la. ia boi ia o kooa ana pono oie; 00 ka ia-; i «oa ole iho k kam mao bana pooo < ! oje ilaila, oolaiia* i kii okoa ai no ia e mane; lia ludita, ka Moi Wahine Kanemake 0 Eoelani, a tnakuahfoe ko!ea no hoi 0 oa Ete!ibalada oei. 0 kfcla mars hou ana 0 lu<Jita| , ia £tc!abilada, he lamaku tio ia e hoaiai 1 i mai ana i kana mau haua pono oie. a i enea j hoi kekahi na kakou e hoomaoe ae ai ma ka | ! nioau aoa f no ko iu<lita manao paha e mau ! koua haoohano M« Wahine, ke kumu 0 ko- : ( na uvikemake ana e <nare i ke keiki a kan» | ! kane. I ko makou manao wale, aehe noima-; Uaoio o ludita e mste me Etciawalufo i ko| ! laua vra i maieia ai, oiai he opiopio loa 00 !0 iudita, aka, no kana keiki paha. Mamuii: ! o na mea i haiie mai wahopeiho oko Kteia. ) wulofo make ana e hoomaopopo aku ai ka-i ' kou i ke ano e ana a me ka oi.iio o keia. I 1 ka hala ana ae 0 keia mau la kupikipiIkio 0 ka aina, o ko Alapaki manaw-u no ia Imawaena 0 na makahiki ewalu a hiki i ka | umikumamalua. He keiki akamai loa oia, !a he hohonu Hoi kona mau manao ; he molakaka loa ia ia kana mau mea a pau i ike ai; i aoia ai a i hana ai hoi. A o ka hapa nui 0 na mea a pau i hoonaauaoin iioko 0 ia nu, ua ao wale ia no e īa ; a 0 na mea nui a pau i ike ia e ia ma Eeelani, ltalia a me Farani, ua liio ia i mau mea maa mau loa imua 0 kona mau mnka ; e like la me ke ano 0 ka noho o ua Poo Alii o Europa : na oiUana hoi e pili aua i na uiea kaua 0 kela ano keia ano. ! He oi ioa aku.ko Alnpaki makemake ioa i na buke. mele o ko Anekelo Sakoua poe i hauu ai iloko o ia inau la, O na mea i hakuia ai, ua hana ia me he mau kaao la, he ano keaka nae, e hahai ana i ke akamai 0 na koa kaulaha a me na poino o na malihini hele a me na kanaka auwana 0 kela ano keia aho. Ca like ko Aiapaki makahehi nui nnā i keia ni\u buke mele, me ko Alekanedero makahehi nui ana i na buke mele a Homera. Ua ake nui oia e hoolohe i ua mau mele la, a e kukai hou ia mai hoi lu heluhelu ana, me kti makemake nui e.lilo ua mau imelelai mee paaaaau nana īua ka papa 0 ;kona naau. lloko nae 0 kona manawa i ake inui ai e hoopaauaau, ua kono a!;u no oia i | ke ahonui 0 !<a mea akaniai i ka lk'l-iielu, le papalua pakolu, a papaha hoi ka heluhelu Jia ana mai, i hiki ia ia ke hoopaa aku i na ,|huaolelo a puu p ka buke mele. i Ua hookahaho ia paha ko oukou manao e | ka poe heluhelu, n0 ko makou hoakaka e |ana aku tiei mamua, he keiki naauaoo Alapaki, a me kona hiki mua ana ma na mea a | pau i ao ia aku ai la h, aole nae lie hiki ia | ia ke heluhelu. Ae, o ke ao ana i ka helu» • helu a me Ue kakaulimn iloko 0 ia maliawa, |aole ia 1 like me ko ka wa hou mai nei, ao--1 le 00 i ao ia na mea a pau i ka heluhelu, aia iwale no o ka poe Moneka a me na kakaulolelo, 0 lakou wale no ka poe i aoia ; o ua ! Ahhiwa'ia na poe hanohano, a me na Moi, he kakaikahi wale no ko lakou poe i ao ia. A no ko iakou ike ole i ku heiuheiu a me ke kakauiimp, nolaila, role.« hiki ia lakou ke kak&u maikai i ko lakou mau inoa mala)o o na palapnla piii aupuni a pau ; he mau kaha pea pupuka ke ikeia inaiaio 0 na pala- | pala pili aupuni; a 0 kekahi o ia mau palapala, eia no ke waiho nei a hiki i keia ta. 0 ka oiaio maoli, aole no i raaa na poe o I k* aoao kiekie i ke ao la e heluhelu, a e kaj kau hoi na ka poe o ke kulana haahaa ia | mau hana. i Ua kakaulima wale ia no na palapela a ipau, na buke, na mnolelo. me ka nui o ka luhi a me ku mikioi nae. O na hua nunui, ua kahnia īa a maikai loa, i hoonani ia jsp na poo kii a me na mea e ae no hoi e nani ai. Ua loa% no hoi m ludita kekahi buke Imele 0 Sakona, a no ka mea hoi, ua aoia oia i ka heluhelu i kona wa ma Fan»ni, no'laila, ua hiki ia ia ke heiuhelu i ua buke ia. 1 kekahi ia, u*ua ae ta 0 Alapaki i ua bu« ke la, a komo ia mai ia iloko ona na maoao imakahehi i ka nani o oa hua i kakauia ma- ; loko o ua buke ia ; 0 kaoa mau mea nae e imahalo nui ai, 0 na haa oonui i hana loea iia a maikai. E noho aoa hoi kekahi 0 kona loaa kaikuaaoa malako o ka mmi, oa oi ba • ae no nae hoi ko iakoo nunoi i ko ia nei, i ' ka wa a lodita 1 oielo mai ai. e loaa 00 oa buke nei i kekahi o lakou, ke ike mua nae oin i ka heluhelo. He omikumamaioa wale no na makahiki 0 Alapaki i keia manawa, ata, ua hoala ia mai nae ka manao ikaīka iloKo ona e ike i k* heluhelu ; a o na kaikuaana no hoi kekahi ona i manao e ao i ka heluhe'u, ao!e no oae 1 hooikaika loa iho lakou maiaila. Imi koke ae ia no o Alapaki, a loaa iho !a ka mea e hiki ai ke ao mai iaia i iea heluheiu. A hala ae la kekahī ma,cawat loaa iho la ia Alapaki ka ifce e hiki ai ke helaheiu. nolaila, olelo ae la ia nana ka bttkē uieie Sakona » iodtia. Heemaka

\ iho l"k tiO tn\ e atr*ai;rt\j » ua Lu»e ka-o leaiea t«v; ; uvO'ialik» .a. t ,e <,•• u Hauo'i nui o ludita i ka ioaa aru o ka i*r ia Alapaki e hiki ai ke heioheio, a hoeko koke ae no hoi oia e like me kaoa hoohiki ana. e ii!o ua bcke ia i ka mea hiki mua o iakou i ka hefuhe(u. ' Ala ia hope koke iho no, loaa aiai la iaia kekihi mau buke hou, m«i kana kutsu naoa j i ao mai iaia i ka heluheiu—a m* ia «ra mai, no i iana hou ai kona maoao ikaika, e ao ia oiai oia ika oielo Latina. Oke ano hoi o > ke ao ena o oa hauoana o keia aupuni keia, aupuni iloko o ia au, ua iike no ia me he | ikei hookahi ia i awaiauiu ia i na hipuu he ' oui, oo ka mea, o Ka olelo Latina, oia wale | no ka oieio nui i kamaiiio la ai, a e kakau-1 iiina ia ai hoi iwaena o keia iahui ktia lahui. t 0 na buke hoi i maoao nui e na kanaka | nnauao o na aupuoi a pau o ia wa, oia no j na buke mele, na mooieio a me kekahi mau | mea i paiapala ia e na poe akamai o Homa, j a o ke pookeia iho ia iakou o oa buke naa* i uao oka wa kahiko. He nui ae no kekahi mau buke i palapalaia e na Moueka, no ko ke Akua ano a me na hana ekaieaia e piii ana ika Baibaia t ua kakau wale ia no ma ' ka oieio Latina. Ona kope o keia mau bu- j ke, ua paiapaiaia lakou a pao maloko o na { wahi noho o na Moneke a me na Monasete- ; re. Ua lilo nui no hoi ka manawa oka poe naauao i ke kakao nna ī ua buke. No ka nui hoi o ka iuhi, noiaila » inanao* | ia ni, he mea kupono ole kein hana i na ke* - iki alii i manaoia i Hooilina Moi no ke Aupuni, aka, in Aiapaki hoi, oo!e i knna mai! kona hoopapau e ake ana e ike i ka heluhe*; iu ame ke kakau. Aole no hoi no ko Ete-: i;\wuiufo manao ana e hooili ia Aiapaki i ke { aupuni i Moi mehope ona, ke kumu i ike ole ai o Aiapaki i ka heiuhelu, aka, no ka mea hiki oie no kekani maioko o ka Haie Alii ke ao aku m ia. • No ke ano imi o Alup-'iki, a me ka ikiuka hoi o konn mau noonoo, i hiki aiiaiake! kaikai pouo ae i kona moa a ke kahua kau-1 lana o ke akamni, eleu, oluoiu a me ke aio- j ha. Un kui aku kona kaulana ike akamni' ma na mea nuauao a pau i noia iaia iloko o j ia wa ma na WHhi a pau, kona tv*iwo oie a | me ke koa, me he kanaka hahai iiona ia. ! i E hiki no hoi iaia ke ioi aku i ke ano o keia n me keia, a nie ke kuhikuhi ana aku i na wahi kupono o ka hoouka kaua ana, a nie na mea like. lioko o keia opiopio ioa ona, he akamai nae kona i oi ae mamua o na mea kino e ae, i iike ke kuiana me kona, Aohe no i mau ioa ka hui ana o ludita me Etelaba]ada, ke keiki a kana kane mua, ka eiemakuie Moi hoi Etelawu)ufo, no ka mea, ua hoohikiieie ia na mnnao o kanaka e keia mare ku oie i ke kanawai o ka Hoo* ilina Moi, me ka wahine a kona makuakane. j Papa ikaika ne la ke pooo oa Bihopa o Ene-; Uni ia Eteiabalada, me ko kauoha pu ae iaia, e hookaawaie kokeia keia wahine—-Aoloi oia waie no, aka, haawi ae ia l.a Bihopa i uku hoenai koikoi no keia hewa ana i hana ai. Ma ia hope koke iho no, haaieie ia iho la { 0 ludita, a no ia meu, kuai !ilo aku ia oia i na aina a me na waiwai e ae a pau a kana mau kane i haawi mai ai iaia, a hoi ae ia i koua aina hannu, me ka haalele ana ibo hoi ia Alapaki kana keiki aioha uui. Aoie no 1 iiuliu iho mahope o keia hoi ana ona, ma* re hou iho ia oia i ke koiu o kaoa mau kane. he keiki aiii oia no kekahi aupuni e moe ana mawaena o ke Kai Baietika ame ka Rine. A mai keia manawa nku kooa nalowaie ana maioko o na koiamu o ko Alnpaki mooieia Aole t pau.