Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 36, 5 September 1868 — KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

Na S. M. Kamakal'. HKIiU 87. No KA NOIIO AIH ANA 0 KAUIKEAOULI MALUNA O KE AuPPNI, A UA KA* PAIA O KAMEUAMEHA 111. Ka make ana o Elisabkta Kaahumanu. I ka lohe ana o na'lii, na kaukaualii, ka hu ka niaknainana, ua make o Kaahumanu, a ua hoilioi in mai iloko o ke kulonakuuhele; a ia wn, ua piha koke ne la ke nlnnui o Manon, Makiki. Knnelau, Kahun, Koulu, a liiki i Pohukainn i ka uwe makena, e naauaua nna kekahi poe, e uwe kauknu ana kekulii poe, e uwe helu ana kekahi poe, e <iwe kuo ana keknhi poo, e uwe ann kekahi no ka minamina, n e olelo ana " uu inoku ke knulnhno o ke aupuni ;"oe uwe nna kekahi poe maloko o nn mele inon nlii ; a he nui ke ano o ka uwe ann o ka aha uwe kumakena, nka, uu mokumokunhun in ka nnau e ka paumnko a me ka minamina i ke'lu alohn Alii a aloha mnkaninunn hoi. Ihiila ko'u iae ana i kn Moi Knuikeaouli e uwe helu nna ; " Auwe Kuu Knliu! Auwe kuu hoa konpuni nm—ku !! Auwe ko hanlele i kenupuni o k«—u—n !!! Auwe ko hnalele m'u—l» !!! " M Mihnlnnaau i kuaknhiki ka newn ana, • Ke kaha ana aku nei ieina aku nei liuliu, Liua pnin oku nei i Kuannlin, I Analio i Analipo, Lilo nku la i ka pnia kua a Kane, 1 ke alnnui manwe uln a Kannlon, Keehi kulnni aku nei ka hele ana, E Mnlolokihaknhakuleiohua. Ke'lii i kulu hiolnni i nui newa aku nei, I lele aku nei i ke kohiana o kn pewa, I kenno kohikohi ana o kn pawn. Ka lilo ana m-ia-10-oia-e-," (a pela 'Lu)

( E iMKMiianawanui oukou e ka poe heluhelu i kahi nioolelo oke Aliiwahine kaulunn, a e hoakaka iki aku au). Un hannu ia o Knnhumanu ke Aliiwnhine knulana nia Mnpuwena, i Knuiki, ma Hana i Maui. Ua lawe ia ma kekahi wahi ana uuku poopoo, ma ka aoao o ka puu o Kauiki, o Paliuli ka inoa oia wahi ; u o kewe a me na aa, ua laweia e kunu mn Kaninmako, ma Kuwaipapa, aia mauka aku o Pihehe. Ua han&u ia no hoi eia i ka makahiki 1768, mahope iho o ke kaua o Kalauonakukui, ma Molokai. He kaua ia mahope o ke kaua nna ma Kalaeiliili i Waihee. O Namahana i Kaleleonalani ka inoa oka makuuhine o Kaahumanu. A elua nae mau keiki a Namahana me ke kaikunane haku ona, «tn no hoi o Ka. mehameha iNui. O Peleioholani ke keiki mnkahiapn» a o ka lua o na keiki, o Kuakini o Knlani ; a uo ka make ana o Kamehnmeha Nui, ua lilo ia Keeaumoku, ke keiki a Kumnniku, a laua o Keawepoepoe, nolaila, o Keeaumoku ka ma« kuakaue o Kaahumanu, a o Kaahumanu

hoi ks laun kaikamahioe makahiapu aie ke kane hou. Xo *E ALII ANA u KaaHLMANU. Ile ;iiu no o K?ahumanu, he kaikuahme no Kanieiianieha 1., a he Kaikuauine n<» h«»i no»a, no ka me«. hookahi no o hui* kupunakane o Haae——\oho ako i H»»e i« Kekeia, o Kekuaiapoiwa, a aa KekMia[M->!vva o Kainchatneha I. Noho | hoi o Haae ia Kalelemauli, a nana mai o Haal<>u, a na Haalou nwi hoi o Nniuaha* na. He kaiku«ihine o Niimahana no Kamehameha. Aoie no i loihi loa aku ko Uaua honaiina. Ma kh «oao o Keeoumo<ku ka makuakane o Kaaliumami, na Kalaimkaulelei Hwi me Keawe o Keeaumo|ku ; a na Kee;tun>oku me Kamakaimoku, !o Keaoua ; a na Keaoua me Kekuiapoiiwa, o Kamehameli.i I. Na Kaloniikauleleiaiwi me Lonoiaaliaupo. o Keawe- ! noepoe ; a na Kea\vepoef»oe ine Kumaai- ; ku o Keeaumoku ; a uu Keeaumoku me INamahana o Kaahuinanu, nolaila, he i kaikuahine o Kiiuhumanu no Kamehajmcha ma keia aoao. Ua loihi iki keia laoao inamua o ka uoao kaikamahine. | { Na oukou aku paha ia e hoopili aku jmaga Mookuauhau a me i:a Mooolelo 'Hawaii.) 0 ka noho ana o na makua o Kaahu- ; ma Hana, he nohoana pio, n ua holo pio ,aku lakou ma ka nioaua, uiai Molokai iaku, no ke kipi nna ia Kahekili Ahuma- ; nu. O ka npana aina moku lioi o Hnna, ' he npana ia no Ilnwaii. A o ke alii Kia■aina o Hana ;i me ka puukaua o Kauiki, o Mahihelelima, mnhilo nku o Kalaniojpuu ka Moi o Hauaii. I He poe mii no ka poe i hele pu me na makua o Kaahumanu, he poe ahi me im ohua. O Kekunmnuoha me Kamakahukilani n me Haalou, a o Kawhiwawaeono i kona wa opiopio ; o Kaeamno|ku me Namahana, a me kekahi poe alii e ne, na koa hoi n me na ohun. O ICalanimoku no kekahi i hanau pu mu Kuuiki. 1 ka hanau ana o Kaahumanu, he poe wahine wale no na Kahu nana i hanai. O ke kupunawahine o Haalou ; o Apo. o Eleeleioho a me Wahinuaa. Ma ka aina o Knwaipapa kuhi i hanai ia ai o Kaahumanu. He kaikamnhine punahele loa o Kaa- j humanu i knnn makuakane ia Keeaumo- j ku, a he lei huiu mamo oia i kona poe makuahine n me kona pne inakuakane, a me kona kupnnawahine. Eia hoi kekahi kuiuu i punahele ai o Kaahumanu i na makua a me na hoahanau o na makua, o Knahumanu wale no ke kuikamahine i lona ia lakou. nolaila, j I ua lilo o Knahumanu i kii milimilia i kii j onohi maka ni lakou. !

no o Ukou nia»*UokaMP «» Keawein»ep*"<; a ma 0%. «nakuahme kanwiie. no ka mea. O Ko iaua la ir.»knahtne. o Kumaaika boi ko Keeaumoku. O Kekaha 3 me m aina a patj o Kekaha, he p«>e aina n no Kaineeianioku uta ; a . a»a honokua moUla oku M«»i Kalaniew A%Keiweaheulu kekahi alu ma Knpauliia, a ina kon« mfiu kumupaa hoi io i me Keaiukekua.

I ka manawa i luki mai ai o Kapena Kuke a ku mna ae ni i Keaiakekua a ina iKaawaioa, i ka I.i 17 o ka maiama o laj nuari I i"9. a iiiki i ka make ana o Kaj pena Kuke, i kapaia o Lono, i ka mala-! |ina o Feberuari. i ka ia 14, ma Kaawaaia no o Kaaiiumanu e noho ana ma* |Ha waii, iloko o kona mau la opiopio. a ; |oiano iioika II o kona mau n akahiki. ;0 Kekupuohi ma ka poe wahme j iloko o ia mau la, a he waliine no hoi oia i na Kalaniopuu. O Kalola Pupuka o H<>nokawuilani ka wahine ioa ; a o Kanekanekapolei kekuhi wahine a Kalauiopuu. i A make o Kalaniopu. un nui opi»»pio ae: la o Kaahumanu, oole nae i kupono no; ka hoao mare ana i ke kane. 4 *. (Aole i pau.}

| Oko Kaahuinanu hanai ia ann i konn j ! wa uuku n knmnlii hui, he oi loa nku no Ikona hoolohe i ka leo o na makua n me I ke kupunawahine, n pela no hoi i na kaliu. Olelo ilio l i o Haalou ke knpuno j wahine ia K>»nhumanu, 44 He vvahine oe e ku aku anu i ka moku, a e moe aku I nnn na hoalianau a pau ou iuiua ou." j U» pono no ia koho ann, ua hanni no j n ku i ka poeo o ka liina, ua mili no a | inoho ke nka iloko, nohe kuko aua e halla ai. Oka hanai ana no hoi kekahi i !ke «lii iku iloko o keaweai. He inonomano hi!i iloko o Kuihewakauaupena, he j honu peekue iloko o Kekaulike, he hilihiii honu iioko o Kalniikanleleiaiwi ; he kuhiukumu hinu alii iioko o Keawe ; he kahaea i mnnomaio iloko o Manokaiani(io. Nawai no hoi ia e hala ia oleio. 44 A i aku ka muimuia o Palehuna, ; O ka nahele wale o Haiaimalama, | Ona lehua n Kanaioaahookau." | I ka maiiHwa e kaua ana o Kalaniopuu ; ka Moi o Hawaii, me Kahekili Ahumnnu | ka Moi o Maui, i ka A. D. 1777—1779, oia ka uuuinwa i hoi ai o na (nakua o Ka- ( ahumanu i Hawaii, a me ko lakou inau piiikana a pau, a o Kaaiiumanu pu no < kekahi. Oka inoa Kaahuinanu, tia ka- j paia no .namuiī o Kahekiii Anumanu ka ; Moi o Maui. A tia kapaia no hoi ma- | muli o ke aopanopano i okupu pu ae me ; ke ao keokeo, e hoohaehae ana ma na I aoao eiua o ka iani ; a ua kapaia kela | mau ena ao, he maau hekiii. Ua hanau ) no hoi ko Knnhumnnu kaikaina oia hoi f o Kaiieiiieimaiia Hoapili-wahine, ma Ka- < wai(>apa i Haua. 1 ka hoi ana n na makua inamuii o ; Kainniopuu ka Moi o Hawaii; a o Ka* ; meeinmoku me Kamanawa i Kahoupookalani. he mau mahoe iaua. he mau hoa* hanau hoi no Keeaumoku ka makunkane o Kaahumanu, no ka mea, h*K>kahi