Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 36, 5 September 1868 — KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA. I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA.

I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI.

lIKI,r 2. A lohe pu mai no hoi inal»ou, ua makau maoli no ka ua Kapena nei o ke kialua, no, kona ike ana mai he Moku Kaua ko uiakou e holo aku ana, a nana pu mai no hoi ia, ii k*a paikau ana i na kia. na pea. a me na i a, A hoomanao ne la, he Kala Kula, a me ke Kala maoli, ka ukaua o kona moku, o kona! puiwa ae la no ia ! A i ka ike ana mai i ka i Hae Pelekane, maha iki kona manao, aka, i ka pulelo ana aku o ko kakou Hae Aloi, hoo- ; hikilele loa ia lakou a pau, a nolaila lakou i| hoi aia pau ilalo ; me ka haohao loa, heaha j la ke ano o keia Hae ano e, i kau la 'e ai ma j ke Kia waena o ka iNlanuwa Pelekane, kahii kapu wahi a lakou, a noa wale no i na Hae! kupono no ia wahi ? Ai ka hai ana aku u ke Alii Pelekepoka. o ka Hae Moi ia o Ha- ; waii nei, a o ke Alii Wahine Kaue Make o' Hawaii nei, me kona mau ukali ko luna ?! hoopuka mai ana kela ina oleio ano kana*| lua penei; Ina oe e olelo mai nei, oka Moi 1 Wahine o Beritania ko luna o ko Manuwa,| ina ua manao io aku au i kau mau olelo ? ! A pela laua i nkaaka ai ma na kike oleloi

ana, a me ka wala kiaha waina ana mnikaii loa ana, wahi a ke keiki Alii Pelekane, a hoi' mai ai. ; Ma keia wahi aku o ka makou holo anaj aole he mau inea hou a'u e kukahekahe aku | ai, oiai ua lawa 'ela keia inau aoao, koe wa- ! le no, o na hana lealea e hoomakaukau ia'i; i kela ahiahi keia ahiahi ke malie maikai, il me e hoonanea 'i i ka uluhua o ka holo Mo-f ana loihi ana ; Oia hoi oka Himeni ana, i ka Hula ana, ka hana Keaka ana, a me kai Hookani-kani Pila ana, a hiki wale i ke ko»; koke ana e ku. Ina po mamuao ke ku ana, | he ua, he hekih, me ka uwila, a he poulii! kekahi wa ; A i ka po hope loa, haule keka-1 hi nhi nui mai kaLnni mai, a poha ma kahii kokoke !oa i ka moku o makou ; A i ka ole- ! io mai a ua alii moku o makou, mai poino ' ka moku ina e haule pono mai iluna. Ia la| ae, hoomaka ko makou ike aoa aku i ka Ai*j na, a i ka hoomaopopo ano, eia ka o na Ku- ; ahiwi oke Aupuni o Mekiko! oke ano nui o keia mau Kuahiwi i ka nana ana'ku ī I kahi loihi, be awaawaa, he mokumoku, a he| panoa; aka i ko makou kokoke una'ku, a| hooaiaka e holo ma ko lakou mau kahakai, a : pili ike Awa ; he aina uliuli, wehiwehi. ai onaona ; ua paa pono loa na knhawai, a me| na awawa, ī ka lanu uliuli a hiki i l.e kahakai; a me he nahele wao 'la na wahi a pau! o ka aina, i ki makailai aku malana o ka< moku ; koe wale no na Puu. a me nn Mauna. j He mau wahi mokupuni liilii, a he mau pukoa lehulehu ma na aoao a eiua o ka Nuku oke Awa. a makou i hookomo aku ai. Ao-; lenae makou i ike «ku, he mau kai ko>bola | kekahi. nolaila aole he nalu o ko lakou kaha- •

kai. o ke opu waie ae no a ka aie o ka Mo-i iai. a kapi ae i« i ke kue maka o ka peii, a' ma kahi paii oie, be pahola waieaku no i!una o ke one, ma kekahi wahi, a iluoa o ka. iliili, roe ka paaia. ma kekahi wahi.

He wahi Awa maikai ioa kokeiawahii; ka oana'ku ; oa kokoke ioa e puni ka aoaol Akau, a nie ke Komohaoa Akau, i na kak»i puu be leholeho ; roa ka aoao Hikioa hoi o na Kuahiwi no a makou i ike aku ai. e moe laUni aoa i ka Heoa ; a mi ka ao«o Hema hoi, he abua aa, a panoa waie iho no. O ka īnoa o keia wahi o Akopaiako, (Aeupako) o kekahi no ia o na koiaoakauhaie kahiko oj ke Aupuni o Mekiko, i kona inau " ia ei na

mho." He sno:no loa k* nai;» anii'ku ike ano o ka aina. a it-e ».ihr i kukulu t« a? v> ke kuiaoakauhile: aW*. ma paha o ka w~* e mau ana ke ano kahiko o tsa tnc« Kaua ? He waht īknika loa keia i ke pak aku t k» «nemi. rne ka uuku ioa o ka haoa ; a roe he mea la. oia no kekahi kumu i koho at ka poe i kukulu n>u* ia wahi i kulm«kauha!e no lakou; ano ke Awa boi paha kekahi, a ke k« la oo ka Papu a ia poe i hana *i,»ole t wawahi ia ; ua hlo nae i mea waiwmi ol«, no k« mea, aole ana hana. He mau 'Hale nunui. a ano ioioa ko iakou. i hahau la nie ka Pohaku; aole nae he kiekie ioa. He mau Haie lepo, laau. a mauu no hoi kekahi. O ka poe waiw-ai a me ka poe koikoi, o na kamaaina o keia w/,hi, he poe keokeo—hauit. uli, a klokeo—'iakea—kea no boi kekahi; 0 ka poe haahaa, he eleelewaie n«; en nae, he lahui Paniolo itkou a pau. He nui no na malihini i noho aku iiaiia, noka imi ioaa. O kekahi mea inomo loa o keta wahi a*u 1 hoowahawaiu'i, oKa teeia loa ; ina la a pnu o ko makou noho ana ilaila, ua puni io4 k« ili ike pohapoha ika wela o ka la. He oiv aio no kaknu ke olelo ae, he mau aina weia ko lakou, aka aoie puha au e wahahee ke hai ae i ko'u manao, ua oi paiua *ku ka weia o ke kuianakauhale o Akupaiako, i ko ka«! kou wahi weia ioa, nana 'ku Konohiki iua ka la ia Olowalu, 1 ka la t ka inakani kahi aoao, Na Ukumehaine ka nau a ka makani. Ikiiki launa oie ka noho ana oia wahi; o ka wela no ia o ka po o ke ao. aole no hoi ka wai ,4 luu poo o kuu ama," ® moe aku ai la hoi i ka ioku a ka pue*wat,olu iho la bot ka wela a ka ia, be ole ioa no ! iloko no nae

oia ku kanono o ka wela, ike aku no <>e i ka nonoho mai a ka poe ilihune ma na kapn alanui, me i<u wahi mea kuai. Nana 'ku • 4 hapala ke kea nu ka eie kn aio kane, Ua wahiue, me kamalii. ku no na wahi ipu* hao inea ai. kau na wahi kilepa-kihei. p.iina ae no ia poe i ka lakou, hoonuu ae no hoi kah» i kaua, pepelu inai no hoi ke kulo pupu, he nana'ku c, •• he ula okoa no." la ike aua 'ku ia lakou Ma, Hu mai ko'u alohn, 1 ko (ilakoheo poe, Hoomanao ae no au, ia al.iinu Nuuanu, la Mom-ka-haae hoi, Me Uai o Poleiewa, Waiho na papahi lei, Na owili o ka paka, Na hinai hua manu, Na mea a pau loa, Aia i Aku<palako, Ko lakou poe like.

1 kekohi ahiahi o ko mukou mau la o k» noho nnn i kem aina ; ua heie inakou i k J holo lio me ke Alii Wahine. noho no r. o; ka'u wahine, no kona oniaimoi, a no ka l co»| mnlu ia no hoi keknhi e ke Kauka. ona | lio a pau i l.iwe ia mai no makou, mamuii o| ka hooiimalima i:t ann'ku, he poe lio maikai wale no; u« hookaawaleia no ka lio laka loa.l no ke Alii Wahine ; a o na lio e ae, aia no| īa i ka liwae ana'ea na kane i manuo ia, e; holo pu me ia ; ua Inwe mua no ke Kapenn j i kona lio. a me ke Komikina, he mau lio, inaikai no ko iaua a eiua ; o na lio i koe, ' no'u, a me Hapakini, o ka lio i lawe ia mai, ai me ka manao ia no'u, he lio nui iki ae ia

i na lio e ae n pau. he ano kau-kaumahi^nae! i ka'u nnnn'ku ; a o ka lua hoi o ka lio, ua: manno i:i no ke Alii Wahine, aka no ka manno ia o pono ole ia lio la ia, un hoole ia, a: lilo ia ia ka lio i manao ia no Hapakini; a ii ka ninaninau pono ana i na kamaaina, i ke ano o ua lionei ; ua inaknu o Hapnkini, no kn hni ana mai o ka mea nona ka lio, i konn , ui-uiiani loa, n olelo no ia. e noho ; aka no; ka makemake loa u kc Alii Wahine ia ia e

holo pu, nolaila haawi aku au i ko'u lio no- ' na ; me ko'u manao, e lawe i ka lio ana ij makau ai no'u. I olelo uku ka hana e pane mai ana ka mea nona ka lio, aole ka e : pono ia'u m lio, o haule auanei, no ko'u koi; loa, ne mai kela, me ka olelo nae, ina au e hauie. mai ahewa aku ia ia. He wahi lio uuku wale no i ka nana'ku, he maikai loa . nae kona oiwi; o kona noho a me kona kau-, iawaha, ua hoonani ia i n* pihipihi kaia, v me na mea kuweluwelu kiiika. a kaia no hoi. 1 e like me ke ano maa, o ka poe Mekiko ; be i maikai maoli no i ka nana'ku. a i ko'u kao ana'ku iiuna ona, elua mea nana i paa ia ia ; a i ka noho pono ana iho īiona o ua wahi ! lio nei. me he T U | Ua kohu iho nei no ao. I ka ue i ka noho paipai, kau a mea oka palopalu launa'. ole mai. 1 ka haeie ana'ko • makoa, oiai he pohako waie no ko iakoo alanui, | Huīla ka pnea o ke aa. | I k& hao o kooa mau kapoai. , Aole au i kau hou i kekahi lio maikai e like me keia, ma na wahi a pau i hele i«'ku ; nei a puoi ka Honua, aole oo hoi t Hawaii ■ nei. He mau la pokole wale no ko makou o ka nohoana i keia wahi. no ka mea, i kipa waie aku no makou ilaila. e hoopiha hoo i kn moku i ka nanahu ; eia nae, ua lawa pooo , loa ka mokemake noho iiaiU, no ka pilihua i ka wela ; a uolaiia oo i hiki ole ai, ke makaikai pono lo<a aku, i na %vabi a pau u ia aina

a niakou i noiio a;, e btki a; U hoi, ke «k«> ka poao ko Ukou uoho ana. iua ke kuaaioa 'ko. f ko'u manio wr*!e iho t«e, mt k» na* na «na'ku ii nna. he msu nm maikm lo« ktk«hi o 14 knpiAahakai e waibo d«i, ma ka aoaio Akau. m me ki ao«o Hema, o km P<v»i-o}ooltt Akau ; o?a ho» mawaena e ia 1 Ama a inakou i noho ai, a 114 Kalepooi» Naw»i oie n><>ntona no hoi o K*lcpont, Ka Aina a ka «raia a n>e ka meli i kahe ai, ( Ake Kula hot «»e ke Kaka 1 hu«i ai, wah» aka olelo aka Haole. 1 lilo «rale ai no boi ha ia Maieka, i ka inomom o k« ainn; a ke Panioio i uha-ni ai, 1 na Keneiuni mamua aku »»e». Oka noho #na pah* ait poe ; ilana, i na makahik» he nui loa, a na kekah» 0 na lahui ulu nni. a kakou e ike nei, ina ua kawowo; me ne» ia hoi ke iaha ne» 1 Hawaii nei, ku ia hot ka o)«>io ann. No m«ua ka hiki 'kai, Puni Oahu u inaua, Aka puiwa ae pa auanei na manao 0 ki» kou, a olelo iho, prla aku paha auanei ko kakou m«u w.thi P«e Aina, ka ! Ua ike ia 'ku U ia, wahi a ke koa oka wa kahiko, , hookahi »;o |>«ha a lakou puleehooho iikeai E P»e e, i pai* ka kaua l a, O ka Hoku 0 ka nulmu ike 0« ia Pae, , Eia io no ka, ona iwi no la e hoiehole ia i mai nei, heaha i.i ? O ka ihoiu mua iho ka p*ha, O ka moku no ke poholo ana, Aole e pohnioana ka aina, Eo ae no hoi poha »n ia, » O ka oha pili wale no. 1 Koe iho no kaio paa mapli, | He hula 00 ka n»ea e hemo »i I I'iki ne i ka p*p* nuwne ona, ! Wali kel» o k.« pili *eiki ia, Ka ua mea o kn ninka-«i'au.

la inakou e noho iina il-«i!a ; u« kipa ne o ; K»penaG, H. Scott o ka Manuwa Mahu |Amerikake * S.irnnac." n»o knna k» iki. a ka» i kauoleio no hoi nana. o D M. Sc«»tt, « mf | keknhi m«u nlii e ih'» no o koiin niuku, r ; ike i ke Alii \V«hi»-.e ; omir ku nna liikou | ilaila, m»mua e» ko makou hi ki ana'ku, a o kekuhi mea i kipa ne e ike. ia la no, o ka meit i olpl» ia mai, he hope Kiaama ; o kona inoa Paniolo. owai la. Ka holo ani mai Akupelako aku a hiki i Pa* nam,3, a mii leila aku i ApinewaU. I ka mnkauknu ana 0 na mea a pau 0 ka moku. mahope »ho 0 ko makou kau ana «ku iluna. o ko makou hoopuka aku no i«,» holo j ana, aole he mau mea a k.ikou e kamnilio |ai ina keia holo »na aku, a hiki wale i ke i »hi«hi, mamua ae o ko makou hiki ana'ku | i kahi i mnnoi* ai eku ka moku. Ia ahi* lahi. hai mai ana ke Kapenn, e kuu ia ana

ki heleuma o inokou, mnwnho mai o na walne, a me nn wnhi Mokupuni liilii; A i kc kakahiaka ae, e hookomo ai i ke awa ku moku. Ika hiki ann onlailM, un liekMU io no ka inoku o makou, a inalnila innkou i ku a) ia }>o. Ika \va kakahiaka nui lo«, o kn makou holn hou nku In i»o ia, a hookomo i ke awa. Eku nna keknhi manuwa mahu B?rit»nia iiaila, o ke Kiiipuna konn inon, (Tribune) a o ka Haku KilipoU (Guilfon) kona Knpenn, (i Hnwaii nei no ia alii Pole* kanemamua.) Mnhope iho o kona ki pu aloha ana mai, holo mai ana e ike i ke Ain Wahine, a me lakou hoo*|>eic*kan« iho no hoi.

He mau hora loihi no ko makou liuliu ana, e hoomakaukau ai, no ka iele ann i uka o Pannnw: no ka mea, o ke awa a inakou i ku aku ni. be wabi inamao 104 mai no ia, mai ke kulnnakauhaie mai 0 Panama, a me kona maoii; A he wahi mokupuoi no hoi i kaawale loa, mai ka aioa nui mai, a o ka ii!o;i o ia wahi mokupuni, o Knpoka, (Ta> bog< ) He mau mokupuni eae no kekahi e ku puni ana iwaana o ke kaikuoko nui o

Panama. nka no ke kukulu ia nna o na hat« wniho nanahu ma kahi mokupuni a makou 1 ku aku ni, c?a pahu kekahi komu e ku mau ai nn Moku Mahu 0 na ano a pau ma» Iniln, oiai he mnu moku e ae no Wekahi e ktt ana i ke awa ik>ko aku. I kn makaukau ana 0 na mea a pau loa, ua aio-alo la makou e na waapa o ko makou moku, iluna 0 kahi Mokuahi uuku laweohua a rne ka ukana. o ka Hui Nui o Panama. Ua kokoke like tio pnha ka nui 0 ia wahi Mokuahi me ko kakou wahi Pele; eia naa ma La aoao ko iMa mau huila, aoie mahopa e like me kein. U* kapili ia no hoi kela a pakiikii, i hiki ke holo ma na wahi papao* • kt manao oei no hoi au, he loihi iki aku 00 paha ki ta Pele, a ua kapili ia no hoi i hale nui i luna 0 lra papa hele, me na ooho, a hooluola ai o na ohua, a be maa olepelepa ma na aoao a pau, a poni ua h«k nei, i n»ea e 010 ai ka poe e noho ana iloko. He moana iotht ioa no »a a makoe 0 ka holo ana ako. ma» kabi o ka moko • ku ana, a hiki i ke kul.nakauhale, me be m«a la, ua aoe t>ke no paha me Kahoolawe, a biki i Lahaioa. eia nae; b« Mea ole ka loa 0 Hawaii la. I ke kue nome a ka haila U, No-oo*oobo aoa makou i oka; KiUkHihu. oa mai la ka mea oa liilii 0 m aioa, kapa» kapalili mai 1« i ka iii o ke kai, hoomaoao mai la no ao ! ka oa welo loa o Hilo, Ka ua hoki bee oeliu a ka b«ata. i ko'u pae aoa'ku mka mt m Uaule, oiai

ui hr :-i mua ka'u wahine mc ke Alij Wahine. Kulam-/nn 'i h-i N.m'i Puuomnn*. H-.»5 «iii ke k»r*. Ei ak«.i «<*! i o ! na k:-a-Vsuny. nf»h<. urn ana i nei msf? w Ha. mum»«. £ anapnni «n;i s V t l;n»a 0 Mok-ja*.vc<>-#co. E'ooei ka Uiu a Pap*Uuat,j. i /><l"