Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 21, 22 May 1869 — Ka Nupepa Kuokoa. Na Hunahuna o ka Moolelo Hawaii. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

Na Hunahuna o ka Moolelo Hawaii.

HIKI KA ELELE I O PUPUAKEA LA MA KAU. I ka halawai maka ana ona me Pupukea. I kauoha mai ko kaikuaana e haele kakou ma ka mauna a hui aku me lakou ma Waimea, no ka mea, ua pau na alii a me na kanaka ilaila, owau wale no kai kii mai nei ia oe. A no keia mea, ku ae la o Pupukea a hele, a lawe pu ae la i kana kumu laau palau, a me ka ilio no ka lolo ana, a o ka elele no hoi i hoounaia mai ai, a he mau kanaka e ae no hoi. Ua hiki aku paha i ka elima ko lakou nui o ia hele ana mai. Ua hala paha na la eha a elima paha o ko lakou hele ana a hiki aku la i Waimea. Pela no ke kakali ana o ke kaikuaana a hiki nui ana lakou nei i ka po. Mamua ae nae o ko lakou nei hoohiki loa ana aku i kauhale, ua hoomoana iho la lakou ma kahi mamao mai, no ka lolo ana i na hauna laau palau ana i ao ai, ma ke kalua ia ana o ka ilio i lawe pu ia mai e lakou mai Kau mai. A ma ia lolo ana, ua ike ia no ka maikai. A ma ke ano ana iho o ke ahiahi, a hohola mai la ka po maluna o ka aina, hoopuka loa aku la o Pupuakea ma i kahi o ke kaikuaana e hoomoana mai ana me na'lii, na koa a me na makaainana. HOOLAHAIA KA LOHE. A hiki ka lohe i ka aoao mua, ua hiki mai nei o Pupuakea i keia po, nolaila, apopo no ka la pono e hoouka kaua ai na aoao elua, ma ke kahua kaua i hoomakaukauia. Ma ke ao ana ae hoi, ua akoakoa koke ae la na aoao kaua elua, mamuli mai o kela koa nui keia koa nui, e like no paha me ka laua hana mua ana, aka, he noho nae ia ilalo, a he ku hoi keia iluna. Ua oleloia, o ka Makaku hauna, o ka io ma ke alo pono kahi e paa ai ke kumu o kana laau palau, a pela no hoi ka hauna o kana. A o ka Puapuakea hoi, ua waiho ae oia i kana laau palau ma kona aoao akau, a o ke kumu ma ka lima hema, a pela hoi ke kumu o ka laau a ia nei, aia no ma ka lima akau. A no keia hana a ia nei, ike mai la ke kumu, me ka i mai, "E Kanaloakuaana e, haahaa ka laau." I aku hoi o Pupuakea, "I ka hale pau ke ao ana a ke kumu." Iloko no keia mau hua olelo ana i hoopuka uku ai, o ka laau pu no kekahi, a hue ana ma ke alo o ke kumu, a pakele ana. A no ia mea hoi, hala loa ae la ka laau mahope oia nei. Ia wa no, e hoomoe koke mai ana o Makaku i kana hauna, a pa mua iho la o Pupuakea. Ia wa koke no hoi, e koo ae ana keia i ka laulau o kana laau i ka lepo, oiai ua kunewa iho la keia i ka pa mua ana i ka Makaku hauna laau. A no ko Pupuakea pa mua ana i ka Makaku laau, olioli loa iho la oia, a nolaila, lilo ae la kela i ka oniu laau ana, e hookahakaha ana hoi, ma o a maanei. A ia Pupuakea paha e moni ana i ke koko o kona ukiuki, pane hou mai la ka-

na kumu kaka laau, "Hookahi no ka laau o ka ui e Kanaloakuaana make!" Ia lohe ana aku o ia nei i ka ke kumu kaukau ana ae, e hao ae ana keia i kana hauna mai ka lepo ae, (he hue lepo ka inoa o ia hauna) a pa ana hoi i ke poo o Makaku, ma kona maha hema, a haule koke iho la kana laau, me ka olapa ana ma o a maanei. Ma ia pa ana, holo a make aku la o Makaku. A ike mai la hoi ke kumu a Pupuakea i ka holo ana o Makaku, me kona manao paha aole la i make, a nolaila, kahea mai la oia, "E Kanaloakuaana, lilo hoi ko hoa paio." Huli koke ae la o Pupuakea i kona mau poho lima iluna, a i mai la oia i ke kumu ao laau ana, "Ua make, ua kukai ae nei ka ila o'u lima." O keia hua olelo ka mea e kamailio nui ia nei, "Kukai ka ila o Pupuakea." Ua olelo ia, he hapaha mile paha ka loihi o kahi a ua Makaku la i holo aku ai a haule a make loa aku la. Ua olelo ia no hoi, ua naha a puni kona puniu poo, no ia pa ana me ka ikaika. Ikaika io no nae hoi kela, oiai aole oia i make koke iho ma kahi ona i pa ai, aka, ua ka aku kona aho a hala he hapaha mile. E like me ka make ana o ke koa nui o kela aoao kaua, pela no ka luku nui ia ana iho o lakou, aohe nao ai i ka papaa, i ka ka mea o ka hoomauhala na ole ae. Ua oleloia no hoi, o na koena o ka aoao kaua i auhee, e ake ana e hoi i Maui, ua naholo aku i kai, i kahi i kau ai o na waa o lakou. A ia lakou i hiki ai ma kai, aia no ka lanakila e hahai koke ana mahope o lakou. A ike ae la nae lakou i ka lana mai o na pai-malau aku, a kuhi paha he waa, aka, i ka pii ana aku, e poho iho ana ilalo, a o ka make ka hope o ia kuhihewa ana. A ma keia mea, ua kaulana keia a-e pai-malau ana o Kamalalawalu ma. A oia iho la ka uku hoopai kupono o ka mea hookahe i ke koko hala ole. Ma keia kaua ana, e hiki paha ia kakou ke hoomanao ae no ke kaua ana mawaena o Davida a me Golia. Eia hoi kekahi; ua oleloia, ua pakele aku ka o Kauhiakama, (ka mea nana ka olelo kaulana, "Leiwi Kohala i ka nuku na kanaka") no ka pakela mama. Ma Kona ka kona holo ana. A o Hinau no hoi, no Kona no oia, a he kanaka mama no hoi, a oia ka mea nana i alualu aku mahope ona, oiai e holo ana kela mai ke kahua kaua aku, a oiai no hoi aohe kanaka o Kona, no ka mea, ua pau loa i ke kuahauaia i ke kaua ma Waimea. Pela iho la laua nei i u holo mehameha ai laua a loaa wale ai o Kauhiakama ia Hinau. A no ko ia la ano pio mai ke kahua kaua mai, nolaila, aohe ona manao ae e ola ana oia. Holo aku la no hoi o Hinau a loaa kela, ninau iho la, "O Kauhiakama anei oe?" Ae aku la no hoi o Kauhiakama. Pane hou iho o Hinau, "Mai makau mai oe ia'u, aohe make ana aku i koe." A no keia leo, mohala pono ae la kona mau maka, a lana ae la kona manao i ke ola. A mamuli no hoi o keia ano, i hookipa maikai aku ai o Hinau ia Kauhiakama. Kupono wale keia hana maikai ana; mai luna mai no paha. Pela wale no ko ia nei hana ana a hiki wale i ka wa i makaukau ai na waa a me na hemahema a pau o ka waa, a me na lako kino no hoi o ua alii opio nei. I ka makaukau ana o ia mau mea a pau, ho'e ae la keia ia Kauhiakama maluna o ka waa, me kekahi mau kanaka kupono 3 a 4 paha mai iaia nei aku. I ua alii nei nae i kau ae ai iluna o ka waa, ninau mai la oia, "Owai kou inoa?" Pane aku no hoi keia, o "Hinau." Mahope iho o ka Hinau hai ana aku i kona inoa, alaila, komo ihola paha ka manao hopohopo iloko ona, o ike ia auanei kana mea i hana ai, nolaila, i aku la oia ia Kauhiakama, "E ke'lii, a i hiki ola oe i kou aina, mai hookaulana iki oe i kuu inoa, no ka'u hana maikai ana iho nei ia oe; no ka mea, i kou wa e hookaulana ai i ko'u inoa, alaila, e maopopo ana no ka'u mea i hana iho nei nou, ma kuu hoopakele ana iho nei i kou ola, alaila, e kii ia mai ana ko'u ola a e lawe ia no kou ola." A pau ae la ka laua kamailio ana ma ia mea, huli aku la ua alii opio nei me ka olioli, no kona ola maikai ana ia Hinau. A me he mea la aia no malaila kona manao nui, me ka manao no hoi, e hoi no oia a hiki i Maui, a e hookaulana ana no oia ma ka inoa o Hinau, ka mea nana i

hoopakele iaia, aka, o ka Hinau kauoha hoi, hoopoina loa iho la kela. HOOKAULANAIA KA INOA O HINAU I ka hiki ola ana aku o Kauhiakama i Maui, ua nui na hauoli ana o na kanaka i koe aku o laila i ka huakai kaua, no ko lakou ike ana mai iaia, mai ke kahua kaua mai a ka make nui, no ka mea, aole lakou i manao e ola ana ia. Aka nae, ua lohe wale no lakou, ua nalowale loa o Kauhiakama, eia ka ke malama maikai ia nei e Hinau. No keia hana maikai ana a Hinau, ua lilo ae la ia i mea nui imua o ua alii la, a imua hoi o ka ohana alii a me na aialo. A no ka manao nui o ua alii nei pela, ua kapa iho oia o Hinau ka inoa o ka hale, a pela hoi i ka waa ana i holo mai ai, a i ka ilio a me kela mea keia mea ana e kapa aku ai, o Hinau wale no, a kaulana loa ae la ka inoa o Hinau ma Maui Hikina a puni. A no ka lilo nui o ka manao o ua alii nei ma ka hookaulana ana, poina loa iho la ke kauoha a Hinau iaia. A ma ka nana aku nae i kana hana, me he mea la ua like no ia me ka hana hupo a Kamalalawalu kona makuakane; pela no hoi paha keia i ka kakou ike iho, no ke aloha ole i ka leo kaukau i hai mua ia mai ai iaia. HIKI KE KAULANA O HINAU I HAWAII A maopopo ke kaulana o ko Hinau inoa a me ko Kauhiakama ma Maui a puni, pela no i hoomanaoia ae ai, na ua Hinau nei no i hoopakele i ke ola o Kauhiakama; a pela no hoi keia mea o ka make, i hopu koke iho ai ia Hinau, a make iho la. Ka i no a hala kana mea i ao aku ai ia Kauhiakama, eia io no ka e lilo io ana no kona ola no ko ia la ola. KE KAUA HOU ANA. Ma keia mea, ua hoala hou ia ke kaua ana me ko Maui poe alii. A ua oleloia no hoi, ua kauohaia na'lii o ka mokuaina o Kohala a pau, e holo e kaua aku ia Kauhiakama ke'lii o Maui. A no keia kauoha, pela i hao aku ai na'lii o ia mokuaina, a pae ana ma Hana i Maui, a hoomaka koke no i ke kaua. A ua oleloia nae, ua pio o Kauhiakama, a ua mo-kuia kona kino make iloko o ke kai me he moku la. A no keia hana ana pela a na'lii o ua aina lae makani Apaapaa la, ke hao mai papa paakai lua ka moana. Ua manao wale ia nae hoi ia mo-ku ana ma ke kai o ia kino make, i mea e kapaia ai, he inoa Kalanimoku, a nolaila mai paha ko Kalanimoku inoa. Maanei hoi kakou e na hoa lawe nupepa "Kuokoa" e nana pono iho ai a e hoomaopopo ai hoi i keia mau kuhikuhi, mai a Keakealani mai, Koihala, Lonoikamakahiki, Kamalalawalu a ia Kauhiakama hoi, no ka mea, ua popilikia maoli ma ka nana ana, a ua ahewaia, ua popilikia a ua make no hoi, no ka mea, aole lakou i malama i ke kauoha maikai o ke aloha, nolaila, ua pili ka poino i ka mea aloha ole, i ka mea nana i aloha maoli mai; nolaila, ua ili ae ke koko o ka mea pono maluna o ka mea hana hewa, a no ka mea, he wa naaupo ia, aole i ike i ke Akua oiaio, aka, ua like no ka lehova hoopai ana, mai ka wa naaupo a i ka wa naauao, he oia mau no a hiki i ka hopena o keia ao. (Aole i pau.)