Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 47, 20 November 1869 — Ka Nupepa Kuokoa. NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII.

E na hoa, e imi ae paha kakou i na kumu a laua ala e kuee nei ia laua iho, no ka mea, ua hanauia na Kalola a Kekuiapoiwa o Liliha, a o Kamehameha no hoi, na Kekuiapoiwa a Kekelaokalani, a muli o Keeaumoku a muli hoi ia o ua o Kekuiapoiwa a Keawe laua o Kalanikauleleiaiwi. Aka, ua kapae ua o Kekuiapoiwa i kona muli o kana mau keiki Kekelaokalani, ina ua kuhihewa ole nae kakou. Oia hoi paha, ina na ua Kekelaokalani la o Kalaniakua, pehea la e kaawale ai ia hookae ana? Ina paha ma o Lonoapii la me Kihapiilani a me Piikea w. a o Piilani wahine paha. Aka nae hoi, he mea ole loa na'lii kahiko o Maui mai a Kamalalawalu mai a ia Iao a me Keoneula, ua pau maoli i ke pio. Pela no ko o Oahu nei, na pio ia Kahekili, a ua haawi ae oia ia Oahu no Kamehameha. A i hoeu ae ka hana o ka mea kipi, ua oki oe i puu ana ka nuku i Nahuina, a komo poo ana me ka make ma Wahi-

awa, pau ke ola, (Kalanikupule) kapaeia ae ka pono a Kalola kona kaikuahine, e noho ka pono malalo o ko laua kaikuaana, (Kamehameha). Pela no paha ua Kalaniakua nei. Ka imi ana o Kalaniakua i make nona. Ma keia manao o ua Kalaniakua la e ike ai kakou, no ka mea, ua ili ae maluna ona ke kaumaha no na mea i oleloia ae nei maluna no ka Liliha mau hana, a nolaila, ua kauoha ae oia ia Kekuamanoha, e hana i laau make nona, i pau ai ka Liliha panepane ana nona. A no keia manao i ulu ae iloko ona, nolaila, ua kukakuka pu oia me Namahana kona kaikuahine a ua kaumaha pu laua no keia mea, nolaila, ua hanaia ka laau no ia la e make ai, e like me kona makemake i ka make. Aka, o ke kumu nae o ia make, aohe no i maopopo ia wa. Ua lohe mua ia no kona make, aka, o ke kumu nae o ia make, aohe no i maopopo. Ua make oia ma Kuloloia, ma ka pa o Kekauonohi i lilo iho nei ia Haalelea, ma ka aoao hema aku o Mokuaikaua, no ka mea, ua piha pu ia wahi i na'lii a me ia la pu, a me Liliha a me ke Kauonohi paha i kona wa uuku. Ua oleloia, ua hunakele ia kona kino kupapa e Kekuamanoha. No keia mea, e nana pu ae no kakou e na hoa i ka hana a keia alii wahine, no ka mea, ua noonoo oia me ke kaumaha, no ka pono ole o kana mea i hana ai. A eia no nae na kumu o ka manao ana pela; 1. O kona manao nui i kona ali iho. 2. A o ka manao ole i ko hai pono. 3. O kona mau pepehi kanaka. Aka hoi, i mea e pili pono ai ka Solomona olelo, e i ana, "E hookukeia ka mea hewa iloko o kona hewa, aka, lana no nae ka mea pono i kona make ana." Pela no hoi paha kakou e kue aku ai i na hana a pau e kue ana i ka Baibala Hemolele. Ka make ana a Namahana. Ma keia makuahine alii maikai, ua ike ia kona ano hoomalu maikai ana iaia, a

ua oleloia, oia ka wahine oi o ka maikai a me ka hanohano maoli. A e like no hoi me ka nui o kona wahine maikai, pela no hoi kana mau hana i kona wa ui, a pela paha ia i lilo ai i wahine mea kane na Kamehameha Nui. Aka, ua ike no nae kakou mamua ae nei, ma ke ano pili kino hoahanau, no ka mea, na Kekaulike no, a na Kekaulike no, a nolaila, ua mua a muli na ka mea hookahi mai laua, a o lakou paha. I ka wa nae i make aku ai o Kamehameha, lilo koke no ia na Keeaumoku, no ka mea, ua oleloia no hoi, he kanaka maikai oia, a ua pili hoahanau no paha ia lakou a pau. A pela no hoi paha kakou e nana maoli ae ai la, o ka maikai o ke kino a me na maka, he kumu alakai mua ia no ka hana hewa. O ka lealea ka lua. O ka waiwai a me ka hanohano ke kolu. A no keia mea, ua maopopo ia kakou ma na hana mamua aku nei, no ke kiekie o na mana aupuni o ke diabolo, nolaila, ua hiki ole ke hoomau ka noho'na kuapapanui o ka pono a me ka malu o ia manawa, no ka mea, ua hoopiha mau ia ia manawa i na kuko iwaena o na mea uhane a pau, i kela a me keia mea. A pela kakou e ike nei i na mele a mau mele paha a lakou i haku ai. A penei ua mau mele la a lakou: "O na manu makua A me na punua, Pau pale, mahu Aku la ia lua.'' A wahi hoi a Kaahumanu. Eia hou hoi: "Neea mai ke kai A me ka wai mai, A pili iki wale Pihaaama, Hele aku o ke kaha Loa o Pupukea, O ke one o Puulu i Waialee, O ke one hanana O Hanakaoe. Manao aku o ku,

O ka ulu hala o Poloa, O ke ko ku makuaole I Ahamau—e, E hamau ka nana A ka maka." Wahi hoi a ua Namahana la, aka nae, aole paha oia mau aina ana e hai nei ma kana mele ae la maluna ka io o ia mele. Aia ma Kawaihae, no ka mea, o ka poe a pau i ike i ke one o Kawaihae, e maopopo auanei ia lakou ia one a me kahi papali ana makai ae o Puhaukole, mai ka moolapa i ka umu o Keoua, mai Puukohola ae a i ke kahua hale alii ma Kiihuakoi. Aka nae hoi, e pono e nana pono e na hoa opio i keia ano o ia wa. Malia

paha pela oia i loohia ai i ka mai puha mau i kona wa oo ma kona mau wawae. Ua ike maopopoia ia ano ona, a ua make oia i kona wa luahine maikai ma Kuloloia, ma kona hale, a ua kapae ke aho i kana kaikamahine, he muli no kana mau keiki, o Kuloloia ka inoa, no ko ia la wahi i make ai. Pela na mea ano makee haku o ka wa kahiko. Eia hoi; i ka wa e olo ana ka pihe makena, a e waiho ana kona kino kupapau, ua hiki mai kekahi mea mai Waialua mai a wahi e ae paha, he hoa make pu me ia la i ka lua hookahi, no ka mea, he mea mau ia i kekahi poe makee alii mai o loa mai, aka, no ka maluhia ua kuu ia oia mai ka make pu mai me ia la, aka, o ka Hooilina Moi, ua hookaawaleia aku oia ma Waikiki ia wa kumakena, no ka mea, ua haumia loa o Honolulu no keia mau kupapau alii, a pela no na mea make e ae e hana ai ia ano haumia kupapau. Aka hoi, he mea paha ia na kakou e manao ae ai i na hana iwaena o ka Iseraela, he hoike no lakou mai keia ano lahui, ke ole nae au e kuhihewa. Ike mua ana i ke kanaka Sekotia. I ka makahiki 1811 paha, ua ku mai ma ke awa o Honolulu kekahi moku Beritania, a ua oleloia, no ka poe Hui o ia ano e noho ana ma Keomolewa, nolaila, ua manao wale ia, ua lohe lakou, ua lilo holookoa na mokupuni a pau o keia pae aina ia Kamehameha ko lakou makamaka maikai, pela lakou la i hoouna mai ai e halawai maka pu me Kamehameha, a e kuka pu me ia no ka pono, e kokua i ka lakou hana, i mau kanaka hana pu me lakou ma ia muliwai nui. Ua ae aku no o Kamehameha ia mea, o ua hoouna ia he hookahi haneri kanaka maluna o ia moku. O ka lawe mua ia ana paha ia o na kanaka malaila no ka pepehi hulu ilio ma ia mau wahi, a pela hoi ka ike mua ia ana o ke ano kanaka o ia lahui ma keia pae aina. A nolaila hoi o R. C. Wale ko kakou Kuhina no ko na aina e i

make aku la. Eia ka he lahui ano like o na aahu, a ua like loa me ia aahu i ike mua ia ko keia wa. Elua ku ana mai o ia ano moku ohi kanaka. Elua kanaka o ka Hooilina Moi i hele pu ma ia mau moku, o Hanamake ka mua, a o Uluhua ka lua. Pela no hoi ko na'lii e ae mamuli o ko lakou makemake i ka lole a me na mea like e loaa mai ana ia lakou, no ia mea, aohe aa paa iho ia mea he lole. Kakaikahi loa nae na moku o ia ano i ike ia ma keia awa ia manawa, aka nae hoi, o na moku Amerika ka i ku mau mai ma keia awa. Pela hoi ka ike ia ana a na wahine Hawaii e pinana ana iluna o ia mau ano moku a pau i ku mai ma keia awa. (Aole i pau)