Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 15, 9 April 1870 — Kumumanao a S. P. Ahiona. [ARTICLE]

Kumumanao a S. P. Ahiona.

Heaha la ka hana nui e hana aku ai na Lunamakaainana tio keia kau Ahaolelo e hiki mai ana 1 Ke hoomanao nei au i ka papa hoikea ka Lunakanawai Kiekie imua o ke kau Ahaolelo, makahiki 1868. Ua ikeia he nui loa na hihia moekolohe i hoopaiia ; a he oi loa aku paha ka poe noho moekolohe me ka hopu ole ia. A e mahuahua hou aku paha keia hewa iwaena o kakou ma keia hope aku, ke hoololi ole ia ka bila kanawai i keia wa koke ae.

I ka mahina o lanuari i kaa hope ae nei, i kekahi la, ia'u e kamakamailio pu ana tne kekahi mau haole oihana aupnni ma ka Hale Hookolokolo o Lahaina, i aku au, " E imi kakou i kanaka pono a aloha lahui hoi i Lunamakaainana no kakou, i hele aku i ke kau Ahaolelo e imi ai i kanawai e kinai ai i! keia lehulehu wale ana o ka moekolohe, i mea e ulu hou ai keia lahui.'' Pane koke mai kahi lunakanawai, "Aole hiki ke hoopauia ka moekolohe iwaena o keia lahui. Aia a kaheia ka opea o na keikikane a paul i ka wa uuku, alaila paha e pau ana keia hewa." 1 kuu lohe ana i keia olelo, aole o! kana mai ke kaumaha o kuu naau. 1. Noi kona hooiaio ana mai ua nui loa ka poe moekolohe ma keia pae aina, me ka hiki ole ke hoopau ae i keia hana hewa. 2. No kona j hiki ole ke noonoo a loaa kekahi kumu inai-J kai e pale aku ai i keia pilikia nui iwaena o| keia lahui, a o ka hoopuka mai no ia i kona manao naaupo, i ku i ka hoowahawahaia. Aka, aole paha i like na manao a oukou, e na Lunamakaainana, me ko ua haole hawawa la. Ke lana nei kuu iranao, he poe oukou ua wae ia mai loko o kela a me keia apana ; aia ia oukou ka pookela o ka naauao, hoopono, ame ka aloha lahui hoi. Nolaiia, e uleu ae, e kuikahi ka inanao, e hoololi na pauku kanawai hoopai inoekolohe, i pa-lima a pa-umi paha ka uku hoopai, ke hoohalike me ka uku hoopui o ke kanawai kahiko e waiho nei; e hoole aku ika uku dala, i mea e hookuu ai i na lawehala moekolohe; e hoohalike me ke kanawai hoopai aihue—ma ka hoopaahao wale no ka uku hoopai, i hiki ole i kekahi poe nui o na dala ke lanakila maluna o keia kanawai, o aihue hou auanei lakou i ko hai wahine a me ko hai kaikamahine i waena o keia pae aina. » Elima.—E hoopau laikini kuai awa iloko o keia aupuni, me ka hookapu i ke kanū awa, kuai awa, a me ka inu ana i ka awa. O ka inu awa, oia. kekahi pilikia nui a'u i ike ai. He moonihoawa ke ano oka awa i waena o keia pae aina, e nahu nei i kela a me keia kanaka, kela a me keia wahine, ka mea e inu nku. Ke olelo iho nei kekahi poe, " No ka mai ke kumu e inu nei i ka awa." He alapahi ia. He lealea inu wale iho no, me ka puni ona kekahi, aole no ka mai maoli. Ua ike pinepine au i kekahi mau kino maikai no, a no ka inu i ka awa, lilo i kumu e ai a e inoino ai na kino. Aole au i ike i kekahi kino mai i ola ma ke inu awa ana. A heaha \a ka mea e loaa nei \ kekahi poe ka palapala ae inu awa mai ke kauka lapnau mai ? No ka hele aku oka poe palau imua o ke kauka, me ka olelo iho, 41 Ho mai ko'u ; o ka awa oia kuu laau e ola ai." A heaha la ka hana koe ake kauka ? He pono ohi wale mai no i kahi hapaha, a haawi aku i ka palapala «e inu awa.

Eia kekahi, na ke kanaka hookahi ka palapala ae inu awa, a ua lnwa na kanaka he lehulehu wale ko kii aku e kuai, me ke kuhikuhi iho no na mea ma keia awa, A o ka mea nana ka hale kuai awa hoi, kuai aku no i kela mea keia mea e like me kona makemake, rne ka niele ole aku i na palapala ae inuawa, o uuku loa paha ka lilo o kona awa, a poho auanei ia. Eia kekahi: ua lohe au, i kekahi manawa na Ua mea nana ka hale kuai awa no e kii aku i na palapala ae inu v awa me ko lakoudala ponoi no, alaila noi aku ka poe makemake inu awa e haawi wale aku i ka palapala, aka nae, ma kona hale kuai awa e kuai mau ai. Eia kekal)i, ina he mau pule, a mau mahina wale no paha ka ke kauka i haawi aku ai i kekahi palapala ae inu awa, e like ine ke kuhikuhi o ke kanawai, ua hiki wale no iaia ke kuai mau aku no ma ua palapala la, me ke keakea ole 18. Nolaila, ua aneane e lilo ke Kanawai Kivila, Mokuna 7, Haawina 2, Pauku 88, 89, 90, 91, i mea ole, a ua hiamoe paha na lunakanawai hoomalu apana, a me na makai hoi, ma ke kae o keia mau pauku kanawai. Nolaila, ke ike nei kakou a pau ua holo loa keia mea he īnu awa i waena o keia iahui. Ua holo loa na hale kuai awa i ko lakou kuai ana, a ke loaa nui nei i ke aupuni he puu dala no na laikini awa iloko o kela a me keia makahiki. Aka, ina e noonoo akahele kakou, alaila e ike ana kakou o ka inu awa i waena o keia lahui, ua like me ka naonao aki laau iloko o na kumu laau ; ina e waiho mau loa pela, alaila e hioa ana na kumu laau nui i ua mau naonao liilii ia. 1. He mea hoomake kino ka inu awa. Kaumaha loa kuu naau i ka ike ana he nui wale oa kanaka kino inaikai, me na wahine ; li opiopio hoi, no ka inu ana i ka awa, ua lilo i makole 9 me ka mahuna. A loaa kekahi poe i ku mai opuohao, a me kekahi mai e ae, a make koke i ka wa opiopio. Eia hoi, ua lohe au mai ka waha mai o kekahi kauka haole : " O ka inu awa, oia kekahi kumu e

loaa koke ai na kanaka Hawaii i ka mai lepero." Pela no kuu manao mamuli o kuu noonoo akahele ana, no ka mea, ua lohe pinepine au i ko oukou kapa ana i ka mai lepero •' he mai Pake," me he inea la na ka Pake mai keia mai. Eia kahi ninau :he 15 haneri Pake a oi ae e noho nei i waena o oukou, ehia la o Inkou i loaa i keia mai ? He ole loa no. Nolaila, ke hooiaio aku nei au i ka olelo a kela kauka, aole na ka Pake mai kela mai, no ka puni inu awa no. E hoao paha kakou e ninau aku i na makamaka i loaa i ka mai lepero e noho nei ma Kalaupapa, Molokai, me Kalihi, Oahu, alaila e ike nna, o ka hapa nui o lakou ua inu awd mamua oka loaa ana i kela mai. Nolaila, ke hoomaopopo aku nei au, o ka inu awa, ua aneane e like me ka iuu ana i ka laau make, ka mea e hooneoneo nei i keia lahui kanaka. 2. He mea hoopau dala ka inu awa. Ua ninau au i ka poe inu awa, " Heaha ka lawa o ke kanaka hookahi no ka awa ? " Hai mai no lnkou ia'u, " He hapawalu, he hapaha, a he hapalua i kekahi la, ke inu i ke kakahiaka a me ke ahiahi." Aka, c olelo au no ka mea uuku loa. He hapawalu ka lilo ika awa no ka la hookahi; ina e houiuulu iho iloko oka makahiki hookahi, ikeia he kanaha a oi na dala c lilo ana i kela mea lapuwule; a ina e hoolilo iho i kela mau dala ma ka ui, ka ia, a me ke kapa paha, alaila e mahuahua kou noho kuonoono ana, a me kou ohana. Aka, aole pela ka noonoo ana oka poe puni inu awa ; ua lealea loa lakou i ka inu i kela mea lapuwale, me ka lilo nui, a waiho wale kahi umeke a me kahi ipukai i ka maloo ; a o ka hune no hoi o kahi kapa 0 ke kino, aole o lakou mnnao nui malaila. A o kekahi poe hoi, ua kuai lilo aku i na holoholona, na apana aina, a me na waiwai e ae, i mea e loaa ai ke dala e kuai aku ai i ka awa. Auwe! aole anei he mea e hooilihune ai i keia lahui o keia mea he inu awal 3. He meu hooulu i na mea ino he nui wale ka inu awa. O ka awa a me ka rama, ua like a like ke ino oko laua hopena. Aka, "he mea Icalea, a he mea hooikaika kino hoi," wahi a ka poe puni nui i keia inau mea. Ano ka hookapuia ana o na kanaka Hawaii aole e inu ī ka rama, nolaila ua pipili akū i ka awa, me ka imi aku i awu ona, malaila e kuai nui ai. Eia mai ka hope—eha ka awa me he kopeana la ! 1. He molowa ka poe inu awa; ua lilo ka hapa nui oka manawa ika hiamoe no ka ona, a haalele wale i na hana kupono he nui wale. 2. E ulu ana ka hakaka iwaena o ka poe ona awa, a pepehi mai pepehiaku kahi i kekahi. 3. E hoolahaana 1 ka aha hulahula Hawaii me na hana uso ole iwaena o ka poe inu awa. 4. No ka ona awa ka mea i alakai i na kanaka iloko o ka moekolohe, a lilo ke kane i ko hai wahine, ao ka wahine hoi iko hai kane. 5. No ka inu mau i ka awa ka mea e inoino ai ke koko o na kane a me na wahine, i mea e hapai ole ai i ke keiki, a make opiopio paha ke keiki mahope koke oka hanau ana mai. O na mea elinia a'u i hai ai maluna, oia na | huu i ulu niai ai mai keia mea he inu awa— oia ka'u i olelo iho nei, o ka inu awa, oia ka mea e ulu ai na ino iwaena o keia lahui. Nolaila, pehea ko oukou manao, e na Lu- | namakaainana, aole anei e pono ia oukou ke j hoopau ī ke kanawai kuai awa iwaena o keia lahui, me ka papa ikaika loa ma ke kau kan»v#ai hou e hoopai ai i ka kanu mlu, kuai malu, a inu malu hoi i ka awa ? Aole pilikia ka poe mahiai ke kanu ole i ka awa, no ka mea, eia na mea kupono, me ka hiki wale ia lakou ke hooikaika e kanu aku—o ke ko, ke kalo, ka uala, ka raiki, a pela aku. He mau mea loaa no oke dala, me ka hoomake ole i ko oukou lahui iho.

Aole no e pilikia ka poe hoopukapulm ke rfuai ole i ka awa, no ka mea, ua loaa no ia iakou ke kumupaa, nolaila ua hiki no ia lakou ke kukulu i keia a me keia ano haie kupono, e like me ka hale kuai lole, hale kuai mea ai, a pela aku. E lona ana no ko oukou waiwai malaila, rne ka hana pololei nae a me ka noiau mainua o ko oukou imi loaa ana ma ka hoopukapuka awa, ka mea e kapae ana he dala pelio. Aole no hoi e pilikia iki ana ka poe inu awa, ina e hookapuia ko lakou inu ana, alaila, e koe ana ko lakou mau dala, e piha mau ana ko lakou mau umeke poi a me ka ipukai, e aahu ana lakou i na kapa kupono, e noho kuonoono ana me ka ohana,e lilo ole ana na waiwai lewa a me na waiwai paa i ka hoouhauhaia; aole no hoi e lilo ana i kanaka molowa, i kanaka'puni hakaka, i kanaka puni hula, i kanaka moekolohe, i kanaka hoomainoino i kona kino iho. Aka, ina roa kd olelo iho, no ka mai ka mea e inu ai i ka awa, alaila he nui wale no na laau e ae i kupono no ka mai. E nana iho i na haoie a me na Pake—aole 0 lakou inu i ka awa; ina he mai ko lakou,alaila, e loaa ana na laau kupono e ae e hoola aku ai. Nolaila, ua maopopo no, aole no ka mai ka mea e inu ai i ka awa, aka, no ka lealea inu no, a no ka puni ona kekahi. Ano boi, e na makamaka, e lokahi ae ka manao e kinai aku i keia hewa nui iwaena 0 keia lahui. Mai olelo iho oukou, e poho auanei ke aupuni i na tausani dala no na laikini kuai awa, no ka mea, he nui na wahi e loaa oi ke dala 0 ke aopuni, me ka hopena maikai. Aka, ina ua makau o pau auanei na tausani dala o ke aupuni, nolaila ka mea e hoomau aku ai i ka hoopuka ana i kela mau laikini koai awa he 20 a oi i waena o keia mau kaiaulu, ina pela, alaila ua poina oukou i ka noonoo iho, e pau auanei keia lahui i ka make, ke mau ka hoopu"ka ana i keia mau laikini awa. Nolaila, ke noi aku nei au ia oukou, e ka poe naau i piha i ke aloha lahui, e kuikahi inai i ko oukou manao me ko'u,« hooikaika

aku imua o keia kau Ahaolelo a oukou e j hana i kanawai e papa loa i ke kanu awa, kuai awa, a me ka inu awa, alaila, aole o u ; kanaiua iki no ka holo imua o keia lahui i. ka pomaikai me ka hikiwawe. j (Ade i pau.) ;