Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 17, 23 April 1870 — Page 2

Page PDF (1.70 MB)

This text was transcribed by:  Mathew
This work is dedicated to:  Kuuipolani Reyes

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KE KUOKOA, HONOLULU, APERILA 23, 1870

English Column.

            Speaking of a recent gale in the vicinity of White Pine, Nevada, one miner remarked : “Why, it’s a reg’lar typhoid ;” whereupon a comrade patronizingly remarked to the bystanders, “He’s an ignorant fellow; he means tycoon!”

            The “Food Journal,” published in London, states that a sample of tea sold in that city as fine green powder tea, on examination proved to be nothing but common “caper” leaves, ingeniously faced and manipulated.

            It is rumored that Deweese, the carpetbagger, cadetship seller, from North Carolina, will be succeeded in Congress by James Harris, a negro. We trust he will not be so black outside as Deweese was inside. 

            Hydrate of chloral, the new famous medicine for producing sleep, which is so greatly in demand that it is utterly impossible to supply the trade, is made by passing a current of dry pure chlorine gas into absolute alcohol until the contents of the flask are converted into hydrate of chloral. 

            The Chemical News contains a paper showing how the spectrum analysis of applicable to detect adulterations in wine, malt liquors, drugs, butter and cheese.

            Just now the spots on the sun are uncommonly large and abundant.  A few days ago one could be seen with a common opera-glass properly protected. 

            Very high chimneys, such as two near Glasgow, which are over 400 feet high, are very apt to get out of perpendicular, under the influence of high wind, before the mortar has time to harden.  They are generally straightened by repeatedly sawing into the bulging side, and on removing the saw the chimney settles the thickness of the cutting. The Scientific American mentions the case of a chimney 345 feet high in Barmen, Prussia, in which the method tried was to replace whole layers of brick by thinner layers and allow the chimney to subside.

            Platinized looking-glasses promise to replace those at present in use.  They are prepared by painting the surface of the glass with a preparation of chlorid of platinum and oil of lavender, borate and protoxide of lead, and then baking the glass in furnaces.  This puts on a very thin layer of platinum, which makes an excellent and cheap looking-glass when put on a dark background ; but it may also be used for windows, and will allow the light to come in during the day, but form mirrors when the outside blinds are shut at night. 

            CALIFORNIA TEA.—We have been expecting to get our supply of tea from China over the Pacific Railroad, but it seems likely that it will not be long necessary for us to send to China for our tea, but that we will get it from the tea-fields of California.  The Japanese colony of tea-growers, who have settled there, have made a very successful beginning in the work of cultivating the plant.  The seed-nuts are coming up finely, and the foothill lands are found to be admirably adapted to the tea culture.  If this experience be justified by the time, and if California prove to be really adapted to the growth of first-class tea, the Golden State will derive more wealth from this valuable plant than ever she drew from her mines.  The new illustrated weekly, of London, The Graphic, announces that in forthcoming numbers of that paper for the current year, the whole social and out-of-door life of the United States will be pictorially represented by an artist of the highest skill and reputation, who will make a tour of the whole country, reversing the ordinary tour by landing in San Francisco and coming eastward.  The railways, the architecture, the theatres, the churches, the street scenes, the agriculture, the great steamers, the public assemblies, the freedmen of the Southern States—all that makes up American life will be carefully delineated, and in order that nothing of the spirit of the sketches may be lost in the engraving, the artist will draw upon the blocks that are to go into the engraver’s hands.  This will impart a new and lively interest to the Graphic for American subscribers. 

            EDUCATION AND LITERATURE IN SPAIN.—There are, in Spain, 27,000 primary schools, frequented by 1,500,000 children ; 6,400 high schools, 10 universities, and 20 technical schools.  The Madrid library contains 300,000 volumes ; the Barcelona library 136,000 volumes.  In the archives of Simanacas there are 70,278 packets of charters and other documents ; in the archives of Alcala there are 35,000 packets containing similar MSS., 34,000 in the archives of Aragon, and 97,000 in the archives of national histories. 

            HOGS IN SOCIETY.—If you had traveled as much as I have for seats, and for the best ones—for bad manners are contagious : if you had traveled as much as I have on steamboats and seen how people that are most decorous at home, when the bell rings, and there are to be two tables, rush through the cabins and down stairs to their meals, you could appreciate the necessity for a reform in this manner.  But I do not think you need go to steamboats or railway depots to be convinced of this.  If you have been invited to fashionable parties, and seen what pigs men make of themselves who are well fed at home ; how they behave at the refreshment table; how they lose their self-respect, you do not need any further argument on this subject. –Beecher.

            A PITHY SERMON TO YOUNG MEN.—You are the architects of your own fortunes.  Rely upon your strength of body and soul.  Take for your motto self-reliance, honesty and industry ; for your start, faith, perseverance and pluck, and inscribe on your banner, “be just and fear not.”  Don’t take too much advice ; keep at the helm and steer your own ship.  Strike out. Think well of yourself.  Fire above the mark you intend to hit.  Assume your position.  Don’t practice excessive humility ; you can’t get above your level, as water don’t run up hill—haul potatoes in a cart over a rough road and the small potatoes will go to the bottom.  Energy, invincible determination, with a right motive, are the levers that rule the world.  The great art of commanding is to take a fair share of the work.  Civility costs nothing and buys everything.  Don’t drink ; don’t smoke ; don’t swear ; don’t gamble ; don’t steal ; don’t deceive ; don’t tattle.  Be polite ; be generous ; be kind. Study hard, play hard. Be in earnest.  Be self-reliant. Read good books.  Love your fellow-men as your God ; love your country and obey the laws ; love truth ; love virtue.  Always do what your conscience tells you to be a duty and leave the consequences with God. 

NU HOU KUWAHO

Ma ke ahiahi Poalima aku nei i hala, o Aperila 15. Ua komo mai la ka mokuahi “Idaho,” Kapena Floyd ma ke awa o Honolulu nei, mahope o ka hala ana o ka la ku i oleloia ma ka Papa Hoike manawa holoholo.  Maluna mai ona i loaa mai ai na nu hou o na aupuni o Amerika a me Europa.  Aohe no he mau nu hou hoohikilele manao, aka, ke waiho aku nei no nae makou i na mea hou a makou i lawe mai ai no ko makou poe heuhelu, a na oukou no e kaana iho no oukou. 

 

No Amerika

            Ma ka Poakahi, la 28 o Maraki, ma ke kulanakauhale o Kapalakiko, ua hohola ae la maluna ona kea o omalumalu o ke kaumaha, i ka laweia ana aku o ka Mekia Generala Geoti H. Tamaki, ka Alihikaua nui o na koa o ke aupuni o Amerika Huipuia, mai kona ola ana ma keia ao a i ka aoao mau o keia ola ana, oia kona make ana.  Ma ka la o kona make ana, ua hele mai oia iloko o kona Hale Oihana, oiai oia e noho alii koa ana maluna o ka mahele koa o ka Pakipika, a o Kapalakiko kona wahi noho oihana, ma ke ola maikai loa.  Ma ka hora akahi a mahope iho o ua la nei, i ua Generala la, e noho ana maluna o ka noho, loaa koke iho la oia i ka umii eha loa.  Lele koke aku la kekahi o kona mau kanaka ukali ma kona aoao e paa ai.  Ala ae la oia mai ka noho ae, a laweia aku la oia ma ke keena mahope ae o ka Hale Oihana, a nonoi mai la, e hookaawale ae i komo mai ka ea.  Haalulu iho la oia, a haule iho la maluna o ka papahele.  Kaikaiia ae la nae ia, aohe ike mai.  Ua kii koke ia he eha mau kauka, a ua hana lakou e like me ka ike a loaa hou iaia ka noonoo, a mamuli o ke kokua ana mai o kona poe lawelawe, holoholo ae la oia mai kona keena aku a mawaho o ka laula o ka hale, a hoi mai la.  Ma ka hora 3 o ia auina la, loaa iho la oia i ka lolo, a pau loa mai la kona ike ana.  Ua lapaauia oia me ke akamai, aka, aole nae i hoi hou mai kona ola.  Ma ka hora ehiku a me ka hapa, lele loa aela kona hanu, a waiho iho la oia he alii koa make.  Ua hoioiia aku kona kino kupapau e kona ohana i ka aina hanau ma na mokuaina Hikina, a malaila e hoonalo ia aku ai oia.  He Alihikaua keia i hele i na kaua he lehulehu i Mekiko a iloko o ke aluka o na kaua huliamahi o ka Aoao Akau me ka Hema.  Ua alohaia a ua mahaloia oia e na mea a pau i launa me ia. 

            Ua hiki ae ma Nu Ioka, kekahi palapala, mai ka puulu ana-aina ae ma ka puali o Panama, i hoounaia ai e ke aupuni o Amerika Huipuia @ ana i kahi e eli aku ai i ala-wai mai ka moana Atelanika a i ka Pakipika.  Ke ola lakou a pau me ka maikai, a hookahi o lakou i mai, he maloeloe, o ke kapena o ka moku i kauohaia nana e ana, aka, no kona hapakue, aole oia i hele e naku aku ma ka aina.  Ua okiia ke alanui, he ekolu mile iwaena aku o ka aina, alaila, hui me ka muliwai i oleloia, e kahe ana i ka moana Pakipika.  Ua hoomakaukau mua ia lakou e na ilikini, aka, mahope iho, ua lilo lakou he mau hoaloha, a ke kokua nei lakou i ka poe ana ala-wai.  Ke lana nei ka manao no ka loaa ana o ke alanui e holo ai ma ka wai.

            Ke hoike hou mai nei no hoi kekahi palapala mai Panama mai, ua hoike ae kekahi kapena moku, he haole Amerika, ua ike oia i ke alanui kupono e eli ai i ka puali o Panama, a no ia mea, ua hoolimalima iho oia he waapa pea a e laweia ana i Panama ma ka wai wale no. 

            Kokoke e hooiaio ke aupuni Columebia i ke kuikahi no ka eli ana i ka puali o Panama. 

            Ua hoike mai kekahi nupepa o Havana, aia malalo o ka poe o Cuba ponoi e waiho la, ua oi aku mamua o elua tausani legera mile kuea.  He ekolu tausani ewalu haneri kumaha wale no legera kuea o ka aina a pau, nolaila, aia wale iho no iloko o ko Sepania malu, he 1804 legera kuea ; a maloko mai olaila, ina e paa ana i na kipi mawaena o Villasa a me ka Okana Hikina, a hoolaweia mai ia n@au legera kuea, alaila, o ke koena iho, e hoike mai auanei ia, ke paa nei malalo o ko Cuba malu, ua oi ae mamua o elua hapakolu o ka aina. 

            O ka nui o na kanaka i oi aku ka waiwai mamua o ka hapalua miliona, e noho la ma ka aina o Sana Lui, Missouri, a e auhauia nei i kela a me keia makahiki, he kanakolu, o ka poe hoi e auhauia nei ma ia wahi hookah no, i oi aku ko lakou kuonooono mamua o akahi miliona, he umi, o ka poe hoi i oi aku mamua o alima miliona, he ekolu.  Ke uku nei o Generala Kalani i kona mau auhau maluna o na $110,000 ; a o Generala Keremana hoi, maluna o na $23,500.

            Ua hookaawale ka Ahaolelo o Amerika Huipuia, o ka la 6 o Aperila, oia ka manawa e noonoo ai ko ka Hale i ka hoike a ke Komite o ko na aina e. no ka ike ana aku o ke Aupuni o Amerika Huipuia ia Cuba. 

            Ke noonoo ia nei e hoomoe i alanui kaa ahi mai Sana Tiago a i Kile. 

            Ua kuai ia aku ka waihona buke o kekahi haole kaulana o Kikako, oia o Ioane A. Laiki, nona ka nui o na buke i hiki aku i ka 2,700.  O ka nui o na dala i loaa mai ma ke kuai ana aku i keia mau buke, $40,000. 

            Ke hapuku nei no ka poe eli gula i na lua dala i hu mai nei, aka, ma ka hoike mai a kekahi poe, aohe no paha he mau lua waiwai nui. 

            E aneane ana ka Peresidena e hoolaha i olelo kuahaua no ke Aupuni holookoa, ke komo mai na mokuaina elua i koe iloko o ka Hui hookahi. 

            Aia ko kakou makamaka, ka Rev. L. H. Kulika ma na Mokuaina Hikina.  Ma na la mua o Maraki kona hiki ana aku ilaila.   

No Europa.

            Ua hoahewa mai nei ka Aha Hookolokolo Kiekie o Tour, i ke Keiki Alii powa Pierre Bonepate, ma ka hoouu ana iaia i $1,000 wale iho no ; a oia mau dala, e haawiia i ka ohana o ka mea i make, mamuli o ka powa ia ana.  Ina he oiaio, he hookahi tausani dala wale no ke kumukuai o na haole Farani, alaila, ua ahona ka negero i kuaiia. 

            Ua hoonohonoho mai la ka nupepa “Manawa” o Ladana i keia hihia nui, a ua olelo iho la oia, “Aohe o Pierre Bonepate he kanaka e hilinaiia aku ai e malama i na mea make, aka, he pono e malamaia aku oia e like me ke kanaka hehena.”

            Ua hoike ae na nupepa o Parisa, ua kauoha aku ka Emepera Napoliona i ua alii powa la, e haalele ia Farani, a e hele aku i ka aina e.  Ua loheia ae, e holo ana oia i Amerika, a malia paha, o ku hou no kaua hakaka, pepehi hou iho no ua alii puni koko la.  O kea no mau no ia o ke koko farani, he kipikipi. 

            Ua lohelohe hou ia ae no ka ohumu kipi ma Farani, a no ia mea, ua kauohaia na Makai e hopu i kekahi poe he iwakalua. 

            Ua kauohaia ke Count o Iava, ka mea i pepehi i kekahi haole Sepania, ma ka hakaka hookelakela a make loa ai ka haole, e hoi mai, oiai he hookahi makahiki i hala aku nei, ua holo aku oia i ka aina e.  Ua lono ia ae, o ke kumu o kona kauohaia ana e hoi mai, i mea e kipapa ai a paa i ke alanui e like me ka hihia mawaena o ke Duke Montpensier a me ke Keiki Alii Don Henry Bourbon, i make loa ai ma ka laua hakaka hookelakela loa ana mai nei.  Eia nae, aohe i holo ke Duke no kona lanakila ana, eia no ia ke noho nei ma Madarida.

            Ma keia hope aku, o ka mana kau Kanawai o ke Aupuni o Farani, e maheleia no ia mawaena o na mana ekolu, ka Emepera, na Alii a me na Lunamakaainana.  O ka nui o na Lala o na Alii. he hookahi hapakolu ka emi iho malalo o ka nui o na Elele mai.  Ma keia hope aku, e hoololi wale ia no ke Kumukanawai o ke Aupuni, mamuli o ke noi a na makaainana, a me ka manao e ana o ka Emepera. 

            Ma ka po o ka la 28 o Maraki, ua haawi ae ke Kuhina Noho o Amerika Huipuia ma Ladana, i ahaaina no ka hanohano o ka moi Wahine o Netherlands.  He nui na maka hanohano i hiki ae. 

            No ka nui loa o na moku hau e lana ana ma ka ili kai o ka Atelanika Akau, nolaila, ua kauohaia na mokuahi a pau e holo aku ana mai Livapulu aku, e holo ma ka hema, i ole ai e hookui me kela mau moku hau. 

            Ua kokoke e holo mai Ladana aku ke au moku lawe waea olelo o Cuba.  Ua makaukau lakou a pau.  A ua hoike ia ae, o ke keu keia o ka aumoku maikai o na aumoku hoomoe waea i holo mua iho nei. 

            Ke hoaoao nei na keiki o ke Kulanui o Okefoda a me Kamaberige ma Ladana, i ka hoehoe i ko lakou mau waapa no ko lakou heihei makahiki, i ike ia ai na keiki ikaika o lakou i ka hoehoe waapa i kela a me keia makahiki. 

            E hana ana o Parisa i Kula Hooikaika kino no na kanaka, a i kula hoaoao hoi i ka au i ke kai a me ka wai.  O ka nui o ka lilo no ia mau kula e hapaiia ana, he $600,000.  Aohe no i kana mai.  Aole me ka puu dala nui ka Hawaii e hee nei i ka nalu, a e au nei i ke kai lewa, a e lele nei in a kawa kiekie ma na kahawai a me na kapa kahakai. Malia no paha he mamo no na ke koloa ke maa la. 

            Ua hiki ae na lono ma Ladana a ma Lisebona, ke alualu la na koa Paregua mahope o na meheu o na kapuai o Peresidena Lopezo, ka mea e lehelehei la maluna o na puu na kuahiwi a me na kualono ; a ina e loaa oia, alaila o ka hua ia o kela kaua pepehikanaka i kaa iho nei maluna o kela mau aina, a e ole e hui mai elua, ina no paha na ia la aku no ka ai.  E hoohuli mai paha auanei o Lopezo i na Ilikini i mau koa nona, a hele hou mai ma ka waonahele e ki mai ai i ka lakou mau pua.  Aole paha pela, no ka mea, he koho wale kela.  Eia no paha ke noho e kakali i kona hopena ma keia ao. 

 

Pahu ka Mikini Hoomaloo Kopaa, ma Halaula, Kohala Akau.

 

            I KA NUPEPA KUOKOA ; Aloha oe :

            Ma ka po o ka Poalua, Maraki la 29, A. D. 1870, ua pahu hou kekahi mikini hoomaloo kopaa, a weluwelu liilii loa.  Ke kumu o ke pahu ana, no ka hookomo nui ia o ka mahu e hookaa ai in a mikini, nolaila, ua ikaika loa ke kaa ana, a komo ia paha e kekahi mea e ae paha malalo ae o ka mikini i ka wa e kaa ikaika ana, nolaila, ua pii pu iluna a hookui me ka pale owaho, o ke pahu ae la noia.  O ke kopaa kai lele mua mai a pa ma ka maka o kekahi mau keiki a hina ilalo, a mahope iho, lele mai la ka pale hao oluna o ka mikini a pa ma ke kuli o kekahi keiki, o Heanu kona inoa, hina oia ilalo; a pa aku la ua apana hao la i ka papa o ka paia o ka hale, lele hope mai no a pokakaa ma kahi kokoke i kahi i hina ai o Heanu, ame kekahi keiki iho, o Kalauokalani kona inoa.  Ua ala ae o Heanu me ka eha o kona kuli a holo, a o Kalauokalani, ala ae la a hoopaa i ke ki o kekahi enegina, ua paa mua no hoi ka enegina o ka mikini i pahu ai ia Heia.  O kekaki keiki hoi, pee no oia malalo o kana mau mikini.  O kekahi poe, ua holo.  Aole ola i poino i keia pahu ana, aole e like me ke pahu ana mamua i ka makahiki 1866, i ka malama no o Maraki, la 24, i ka Poalua, hora 4, ahiahi ; i ka hora 8 hoi keia o ka po. 

E haawi ana ka poe i pakele i keia poino i ahaaina, ma ka Poaono, la 2 o Aperila.  He ma u wahi mea hou iho la noia o ua aina haaheo nei.  Me ke aloha ina hoa lawe nupepa, na keiki ulele o ka halepai ame ka Luna Hooponopono o ke “Kuokoa.”

 

Me ka mahalo no,

C.H.OPEOPE

Kohala Akau, Hawaii, Mar. 30, 1870

 

Ka Nupepa Kuokoa

HONOLULU, APERILA 23, 1870

No ka Nupepa “Ke Au Okoa.”

E OLIOLI ana paha ko makou poe heluhelu ke lohe aku, o ka hooponoponoia ana o ka nupepa “Au Okoa,” ma kona helu mua o keia makahiki 1870, ua ano e ae ia mai ka hooponopono ana i ko na makahiki mua i hala. 

            Ma ka Poaha iho nei, ua puka ae kona helu mua, a ua aua ia ka haawi nui ana aku i na nupepa i na Luna i lawe loihi, a i kaa ole ko lakou mau aie no na nupepa iloko o na makahiki ekolu, elua a hookahi i hala aku. 

            Ua ike no keia poe nana e hooponopono nei i na maka o na Luna i kela a me keia Poaha, e hele aku ana me na dala ole, aka, haawi mai no nae a nui na nupepa ; a mahope o ka hoopanee wale ana a loihi ka manawa, ua ike ia, ua hele loa aku i ka nui na aie o ka poe Luna, a nolaila, i keia makahiki, ua pania ka puka no lakou e hoomahuahua ai i na lilo a me na nele. 

            Ke hauoli nei makou i ka hoonaauao ana mai nei o na Luna nana e hooponopono la, a houuku mai i na nele.  O ka waiwai keia o ka makou mea i koikoi loihi iho nei i kela mau pule, no ka haawiwale ana o na Luna o ka Papa Pai Aupuni i na nupepa, aka, o ka hua i loaa mai, ua mimino loa, aole io. 

            Ke koi nei makou i ka Ahaolelo, e huli pono ia na lilo no keia Papa Pai i na makahiki i hala, a ina ua ike ia ua oi aku na lilo imua o na loaa, he pono e paniia kela puka liu, o piholo auanei.

 

No na hana a na Poo Aupuni

 

            NO KO makou manao, aohe he liuliu aku o na la i koe, a noho mai ka Ahaolelo o ke Aupuni, nolaila, ke hapai e nei makou i keia kukulu manao ana, nona kela poo e kau kehakeha ae la maluna, me ka manao e nana pono mai ana oukou e na Lunamakaainana, na waha olelo hoi o makou na Makaainana. 

            Ke mau nei no paha maluna o kela a me keia puuwai Hawaii ka hoomanao ana no na Halawai Makaainana i kukuluia ma ke kulanakauhale o Honolulu nei, i na malama o Okatoba a me Novemaba, o ka makahiki 1869 i hala, mawaena o na haole a me na Hawaii maoli, no ke kue a me ka hoopae ana mai i na pake. 

            Ma kekahi o ia mau halawai, ua puka mai loko ae o kekahi haole, he olelo, penei, “Ua laweia mai i Hawaii nei kekahi mau pake lima hana i ohua ma Kina a hoopaa palapalaia, me ka maopopo ole a me ke kakau inoa ole o lakou i na palapala hoopaa.”

            I ka puka ana o keia mau olelo maluna ae, ua ku koke mai ke Kuhina o ko na Aina e i keia wa, he hoa no ka papa Hoopae Lima hana, oia o His Ex. C. C. Hairasi, a hoole mai i ka oiaio ole o kela mau olelo; a ua hooia loa mai oia me ka oiaio, ua laweia mai na pake i Hawaii nei, ma na pake i ike i ka heluhelu a i maopopo hoi na palapala hoopaa ia lakou ; (na pake) a penei na olelo i puka ma ka waha ponoi o C. C. Hairasi:

            “Ua hiki i na pake paahana a pau ke heluhelu i ko lakou mau palapala hoopaa, a ua haawiia he kope o ia mau palapala hoopaa ia lakou pakahi.  Ke aa nei au, owai la ke kanaka e hoike mai, a i ole ia, e ku mai paha a olelo mai, he hiki iaia ke lawe mai i kekahi pake paahana i maopopo ole iaia kea no o kona palapala hoopaa.  Ke makemake nei au e ike i ka pake mua i hiki ole iaia ke heluhelu i kona palapala hoopaa, a olelo mai, aole oia i kakau i kona inoa ma ua palapala hoopaa la.” Kuokoa, Okat. 30, 1869.

            O keia iho la ke kamailio a ke Kuhina o ko na Aina e o kakou imua o kakou makaainana me ka wiwowiwo ole iho, aka, he oolea wale no ia hele ana. 

            Ma na la hope o ka malama o Okatoba, ua hele kino aku o Mr. J. O. Kaaka a me kekahi mahele olelo pake, mawaena o ka Mahiko o J. H. Wood ma Nuuanu koke ae nei.  Ma ka ninaninau ana, ua loaa he umi mau pake.  Mailoko mai o ia mau pake he umi, hookahi o lakou ua hiki ke heluhelu i kona palapala hoopaa ; hookahi hoi ua hiki ke ike i kona palapala hoopaa ma ka nahae lihi ; a hookahi hoi i ike i kona palapala hoopaa ma ka helu ; a he ehiku o lakou, aole e hiki ke koho i ko lakou mau palapala hoopaa ma ka waiho like ana imua o ko lakou mau maka. 

            Ma ka la 27 o Okatoba i hala, ua kii aku o Mr. P.C. Jones i kekahi mahele olelo pake kupono, a ua hele aku laua, a i ka pake kuke ponoi no a ua o Mr. P.C. Jones, a ninaninau pono.  Mahope o ko laua ninaninau pono ana, ua maopopo loa, aole o ka inoa o ka pake e hookawaia ana e Mr. P. C. Jones ka mea nona ka palapala hoopaa.  He pake okoa loa, aia no paha i Kina, aia la i hea? Ua hookuu aku o Mr. Jones i kela pake mai kana hookauwa ana malalo o ka palapala hoopaa, aka, ua noho mai no ua pake la mamuli o kona makemake iho, malalo o ka haku maikai ; he pake kuokoa nae, aole he kauwakuapaa e like me ka ke aupuni i kuai mai ai. 

            Eia ka hewa o ke aupuni ; ua pau na dala o keia haole mahope o ka hoopunipuniia ana ; a ua lawe hewa ia mai hoi kela pake, mai kona aina hanau mai, malalo o kea pua holoholona ana mai a ke Aupuni Hawaii.  Pehea, he hana pono anei keia au e Hawaii ? Kue mai paha auanei ko ka po ?

            Eia ko ke Kuhina hewa ; o kona olelo mai imua o kakou makaainana Hawaii, ka poe nana ia e hanai aku ana, “Ua hiki i na pake paahana a pau ke heluhelu i ko lakou mau palapala hoopaa, a ua haawiia he kope o ia mau palapala pakahi,” a pela wale aku.

            Heaha kea no nui o ka olelo? He hoopunipuni, wahahee, ake, epa anei ? Heaha la hoi e ka poe naauao o keia au? Ina aole he mau huaolelo e ae e like me keia, aole anei kupono iaia keia mau huaolelo ?

            Ke ninau nei makou, Heaha ka hopena o ka olelo wahahee mai o keia Kuhina imua ka lahui?  Ke hai nei makou, e nana pono loa ia keia Kuhina imua o ka Hale Ahaolelo, no keia hewa nui.  No ka mea, aole makemake o ka poe dala e uku aku i ko ka lahui dala ponoi i ka poe hoopunipuni, wahahee, epa, mio a pela aku ! Mai makau wale oukou e na Lunamakaainana i keia hana.  E hoike oukou ia oukou iho, he poe naauao, a e manao iho, he Hawaii no ka Hawaii, aohe he haole ka Hawaii. 

            No ke Kuhina Kalaiaina.—E nana pono mai kakou iaia nei.  Ma ka Ahaolelo o ka makahiki 1868, ua hooholoia e ia Ahaolelo, he haawina penei:

            “No ka Hale Leta hou,   $9,000.”

Ua pono wale no keia haawina ; a nolaila, ua ae lokahiia keia manao, e haawi i kela puu dala. 

            Eia nae ; i ke kukuluia ana iho nei o ka Hale Leta hou, aole he Hale Leta wale no, aka, he elua mau hale hou ae maluna i akaka ole ko laua mau haawina ma ka Bila Haawina ; a ua lohe mai nei makou ano, aole e paa ana ka hale i ka $9,000 i hookaawaleia, no ka pakuiia ana iho i elua hale maluna iho. Aohe nae i maopopo ia makou, nawai la auanei ke dala e uku ai i na hale maluna ae o ka Hale Leta hou ? Na kakou paha na makaainana, na ka poe ilihune no, nawai la hoi ? Ina ua manao lakou e pakali ia oukou e na Lunamakaainana, no ka lakou mau hana hoonui lilo, alaila, ke kau leo e aku nei makou, e akahele oukou e na Lunamakaainana. 

            Ina e noi hou mai ana na Kuhina i haawina hou no ka Hale leta hou o Honolulu, alaila, oia ua maalea la o lakou.  Ua ike no keia poe Kuhina, ua hiki no ke kapiliia ka Hale Leta no na $9,000, aka, mamuli o ka manao o kekahi mau Kuhina, ua pakui wale iho nei lakou he elua mau hale hou maluna iho, i nui loa aku ai na lilo, a nolaila, hana wale ia iho nei no i elua mau hale hou maluna iho, me ka manao e kana’ho aku ia oukou, e haawi mai i puu dala e lu wale ai.  Nolaila, ke hoomalamalama e aku nei makou ia oukou, e ao-kanaka mai oukou, a e aloha ia kakou makaainana ; mai ae aku e lu wale i na dala, a mai kala wale aku hoi ia lakou no na hewa a lakou i hana ai ke noi mai, o maa auanei lakou ma keia hope aku i ka hana wale aku mamuli o ko lakou mau manao, a nana ole mai i ka Ahaolelo o ke Aupuni. I noho mai no keia poe la i ka waiho o ke kakai o ko kakou Waihona, a ina e lele loa ae, o ka haalele mai no ia, a hoi aku i ko lakou mau aina iho, oiai ua ekeeke iho la no. 

            Heaha ka hope o keia Kuhina?  Ke hai nei no makou, “E nana pono mai.” I kena kau iho, akaka ke akamai o oukou Hawaii e ko u mai nei na waha, ua naauao oukou.  Mai pili wale, he hoailona ia no ka hohe wale, aole oia e kapaia he “koa.”

            Eia wale no ka kakou i manao ai, o ka noho mai o ka poe hoopono ma ko kakou aupuni, aole o ka poe hoopunipuni, wahahee, mio, a lu wale i ka kakou mau dala no ka pomaikai o ko lakou mau ilikeokeo. 

            Ua lohe mai makou, ua like ole ka manao o na Kuhina, no ke kapili wale ana iho i na hale elua maluna o ka Hale Leta, o nui loa ka lilo a pela io no, oiai ua pinana loa iluna.  E paa ana keia mau hale ekolu, mawaena o ka $15,000 a me ka $20,000; nolaila, e na Lunamakaainana, aia no ia oukou ko kakou make a me ke ola.  Ia oukou ke kau ana i na auhau a nui, aka, mai manao nae oukou o ke kau ana i na auhau kuapapani e kaniuhu ai na makaainana, oia ka mea e paniia ai na hakahaka o na dala i lele aku mai ka waihona no na mea a na Kuhina i makemake ai o lakou wale iho. 

            He kupono anei i na Kuhina ke kauohaia e ka Ahaolelo, e kapili Hale Alii, a i ka hooko ana e kapili, hahau ia ka Hale Alii a kapili pu ia he manuwa, me ke akaka ole o ka haawina no ka manawa ? Ke manao nei makou, he hookiekie maoli keia o na Kuhina maluna o ka Ahaolelo, kahi e hiki ole ai ia lakou ke pakike mai. 

            Ken oho nei makou e ike i ko oukou akamai e na Lunamakaainana Hawaii, e noho mai ana iloko o ka Hale Ahaolelo, me ka lana o ko makou manao, e nana pono ia mai ana e oukou ka makou mea o koi nei ma keia kukulu manao ana. 

 

Na Laina Mokuahi mawaena o

NU HOLANI, NU KILANI, HONOLULU, A ME KAPALKIKO.

            O ka makou mea i kamailio loihi ai ma na nupepa o ka malama o Maraki, no ka hooholo ana i laina mokuahi mawaena o Nu Holani a me Kapalakiko, mamuli o na lono i hiki mai ua ko io.

            Ma ke kakahiaka Poalua iho nei, Aperila 19, ku mai la ma ke awa o Honolulu, nei, ka makamua o na mokuahi o keia laina, oia ka “Wonga Wonga,” kapena T. S. Beal, iloko o na la he 23 mai Kikane mai, a ina la he 17 hoi mai Aukalana mai, ke kulanakauhale nui o Nu Kilani, a oia no hoi ke awa ana i haalele hope ai.  Ma ka la 26 o Maraki, haalele ia Aukalana a holo mai i Honolulu nei a ku i ka la 19. 

            Ma keia moku i hiki mai ai na lono, e haalele ana he mokuahi hou ia Kikane a me Aukalana iloko o ka malama hookahi mahope mai o keia moku ; a o ka inoa oia moku o ke “Kulanakauhale o Meleboune.” O ka la 27 o Aperila nei oia ka la e haalele ai oia mokuahi ia Kikane, alaila holo aku i Aukalana, a ma ka la 4 o Mei, haalele ia Aukalana, a holo mai i Hawaii nei, a e ko ana paha ma Honolulu nei mamua a mahope iho o ka la 20, a hui me ka laina mokuahi o Kaleponi e holoholo nei.

            He holo mai nei keia e hoao i ka holopono o ka laina mokuahi, a ina he oiaio e holopono ana alaila e hoomau loa ia aku ana ka hooholo ana i keia laina.  O ka nui o na ohua ana i lawe mai nei, he 170 lakou a pau.  Ua loaa i na ohua a pau o keia mokuahi he palapala e holo ai maluna o ka laina a ka Idaho e holoholo nei.

            O keia mokuahi ka “Wonga Wonga,” he mokuahi ia i paleia i ka hao, a o ka nui o kona mau tona, he 1,200.  He mokuahi lo ihi oia, i oi aku mamua o ka Idaho, aka, aole nae ona kiekie.

  Ke kamailio nui nei na nupepa o Kikane a me Aukalana, no ka holopono o keia laina i mea e hoomau loaia aku ai ka hooholo ana i elele mahu mawaena o Kapalakiko a me na panalaau o na mokupuni nui o ka Pakipika, oia o Nu Holani, Nu Kilani a me na mokupuni e ae. 

            He mea pono paha ia makou e hoike i ka nui o na waiwai i laweia aku, a i hookomoia mai i ke aupuni panalaau o Nu Holani i kela makahiki iho nei, i mea na ko makou poe heluhelu e nanai ai, a e manao io iho hoi ko makou poe heluhelu, he waiwai nui io koi a aupuni panalaau. 

            O ka heluna o na kanaka o Nu Holani, i ka makahiki 1865 he 2,019, 929 ; a i ka manao wale aku i keia makahiki ua hiki ae ka heluna o ka 2,500,000.

            O ka nui o na waiwai i laweia mai iloko o Nu Holani i ka makahiki i hala aku nei he $180,205,571 ; a o na waiwai hoi i lawe ia aku iwaho, mai ka aina aku, he $175,834,571.  Ina e huiia keia mau dala nui i loaa i kela aupuni, ua hiki aku no na $356,040,142.

            O ka hapa nui o keia mau waiwai i loaa aku, mawaena no ia o na kalepa ana ma Europa, Inia Hikina a me Enelani ; aka, i keia manawa ke imi nei lakou e hoopalahalaha aku, me na aina e ae, i ke kalepa ana. 

            O ka nui o na ohua i pae ma ke kulanakauhale o Kapalakiko mai na aupuni panalaau ae, he 928, a he 178 wale no i komo aku iloko o ia mau aina.  Ke hoike nei makou malalo iho i ka nui o na dala i loaa mawaena o na aupuni panalaau a me Honolulu, Kapalakiko a me Enelani, mailoko mai o na uku moku no na ohua a me na ukana.

            Na dala i loaa no na uku ohua mawaena o Nu Holani a me Kapalakiko     $142,500

            Na dala i loaa no na uku ukana mawaena o Nu Holani a me Kapalakiko     $543,208

Na dala i loaa no na uku ohua mawaena o Nu Holani a me na moku Fiji     $127, 000

            Na dala i loaa no na uku ukana mawaena o Fiji a me Nu Holani             $63,808

            Na dala i loaa no na uku ohua mawaena o Borabora a me Kapalakiko        $2,342

            Na dala i loaa no na uku ukana mawaena o Borabora a me Kapalakiko          $52,770

            Na dala i loaa no na uku ohua mawaena o Honolulu a me Kapalakiko        $43,425

            Na dala i loaa no na uku ukana mawaena o Kapalakiko a me Honolulu       $123, 068

            Na dala i loaa no na uku ohua mawaena o Nu Holani a me Enelani         $5,514,000

            Na dala i loaa no na uku ukana mawaena o Nu Holani a me Enelani $24 552,460

            Huina o na dala o no na ohua $5,859, 267

Huina o na dala no na ukana $23,345,304

            Ma keia papa i hoikeia maluna, ua ikeia, ua nui na dala i loaa no na uku ohua me na uku ukana mawaena o Nu Holani a me Enelani, oiai, ua loaa mawaena o laua, he ala mokuahi kupono e holo ai na ohua, a e laweia ai na ukana.  Pehea hoi ina e hoomau loa ia aku ana keia laina mokuahi hou i hoaoia mai nei, aole anei e puapuai mai ke komo ana mawaena o Kapalakiko a me Nu Holani o na ohua he nui a me na ukana hewahewa ? Ke manao nei makou, e komo ana no.  E ninau mai paha auanei kekahi poe puni ninau ia makou, a heaha iho ka waiwai o ke aupuni Hawaii ? Eia ka makou haina malaila.  Oiai o kakou ka puuoioina a me ka hale hookipa o keia mau laina mokuahi, a aole e nele ana kakou i na puu dala, e loaa mai ana mai kap oe puni hele makaikai honua mai mawaena o keia mau aupuni a e komo pu mai ana hoi na waiwai o keia mau aupuni iloko o kakou nei, a e puka aku no auanei ko kakou mau waiwai kuloko ma keia mau manamana elua, oia ka hele i ka makeke o Kapalakiko ma ka hikina a i ka makeke ae hoi o Sikane a me Aukalana ma ke komohana hema. 

            Ina e hoomau loa ia ana keia laina, e like me ka manao o ka poe ake imi waiwai, alaila, e pale nui ana paha ka holo ana o na ohua a me ka laweia o na ukana mai na aupuni panalaau ponoi aku, a i Enelani, e like me na makahiki mua iho nei i kaa hope aku; alaila, e kahe nui mai auanei na ohua a me na ukana ma ko kakou nei alanui, no ka mea, ua oi ae ka pokole o keia ala, mamua o ke ala a na aupuni panalaau i hele mua iho nei ; a i ike hoi i ka oluolu kupono ole o ia ala, a no ka pii hoi o ka uku. 

            Ma ke alanui mua a na aupuni panalaau i maa i kela mau makahiki, he 56 ka nui o na la e hele ai, alaila, hiki aku i ka pahu hope e lele ai, aole nae pela keia.  Ua hooemiia keia mai ka 56 a i ke 45 na la ; a penei e maopopo ai ka pokole o ke ala hou, oia ko kakou nei ala:

            Ina e holo ka mokuahi mai Sikane aku a i Aukalana, he 5 la ; mai Aukalana mai hoi a i Honolulu nei, he 15 la ; mai Honolulu aku a i Kapalakiko he 10 la ; mai Kapalakiko aku a i Nu Ioka, he 6 la ; a mai Nu Ioka aku i Enelani, he 9 la ; nolaila, he 15