Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 17, 23 April 1870 — Page 4

Page PDF (1.50 MB)

This text was transcribed by:  Leialii Megino-chow
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KE KUOKOA, HONOLULU, APERILA, 23, 1870

 

@a Nupepa Kuokoa

 

No, no, A is not dying.

 

7—6.

1.   Aole ia he make

Ke hele i o Iesu;

Pau keia noho ana,

Pii ae me ka hoolana

Ma ke ala lama no.

 

2.   Aole ia he make

Ke noho me Iesu,

A kau ka lei mae ole,

A maha a hauoli,

A pau ae ka luuluu.

 

3.   Aole ia he make

Ke hahai ia Iesu

Nana e kai na hipa,

A hanai a hookipa,

Ma kahi uli mau.

 

4.   Aole ia he make

Ke komo i ke ao,

A lalau i na lira,

A mele lanakila

Ia Iesu ke Lii mau.

 

5.   Aole ia he make

Ke noho maluna`e,

Ma kahi e kahe mau la

Ke aloha me ke ola,

A maha mau loa’e.

HAWAII

 

@ still and peaceful is the grave.

 

8-6

 

1.       He wahi maluhia no

Ka lua kupapau,

Ka hale ia no kakou

Ke pau koonei luuluu.

 

2.       Malaila no e oki ai

Ka hoomaau ia`e,

A maha na paahana nei

Mai koonei luhi mai.

 

3.       Malaila e maha olu ai

Na kuapaa oonei.

Aohe leo kena mai,

Aohe lima pai.

 

4.       Malaila no e hui pu

Na haku, ua kauwa,

Na enemi, na hoahanau,

Ua like ke nana.

 

5.       E moe like no lakou,

A ala like mai,

A ku imua o Iesu

Ma kona la hoopai.

HAWAII

 

 

@en downward to the darksome tomb.

 

8-6

 

1.       A nana wau ilalo ae,

Ka lua kupapau,

He wahi weliweli e!

Hu ae la kuu makau.

 

2.       A no ke aha kuu uwe?

Ilaila mua Iesu;

Ku na anela a kiai,

A ala hou mai no.

 

3.       Pela lakou e kiai mai

Ke moe kuu kino nei,

A, mai ka lua e ala`i,

Ke pau ia maha e.

 

4.       A mai nei aku e pii ae

Iluna i ke ao;

Nolaila ea, e pau ka uwe,

E pau hoi kuu makau.

HAWAII

 

Life is a span, a fleeting hour.

 

8-6

 

1.       He kikoo e ke ola nei,

He mahu wale no,

He pua i pua iki ae,

Alaila mae, a pau.

 

2.       Nana i keia kino e,

Ua koekoe no,

Ke kanikau a uwe nei,

Kaumaha no kakou.

 

3.       E nana a hoolana nae,

He ao hou no ma o,

Ilaila ia e paa hou ai,

Aole e mae hou.

 

4.       Nolaila e pau ke kanikau,

Nana ia ola hou,

Ilaila no ke kau a mau,

He oli mau loa no.

HAWAII

 

@neath our feet and o’er our head.

 

8-6

 

1.       Ko lalo me ko luna pu

Ke ao mai ia kakou;

Ke make nei a lau, a lau!

Nana a hoomanao.

 

2.       Ma na makani, ma na ao,

A, ma na pua maikai,

He mai, he make, a paapu

Na mea e make ai.

 

3.       Ma kahi au e hehi nei

Ke kau nei ka makau;

He leo o mai lalo mai,

He leo make no.

 

4.       E hoomanao, he ala hou,

A hui pu kakou,

Ka poe pono ma ke ao,

Na hewa ma ka pa.

HAWAII

 

Kumumanao a S. P. Ahiona.

 

Heaha la ka hana nui e hana aku ai na Lunamakaainana no keia kau Ahaolelo e hiki mai ana?

 

      Eia kekahi, mai kuhihewa hou oukou, ina o na pako wale no kai puhi i ka opiuma, alaila, aole e pili ana keia pilikia i na kanaka Hawaii.  Aole anei o oukou manao, ua lilo na pake a pau e noho nei he mau makaainana no ko kakou Moi Kamehameha V.  Ua nui loa na pake i kupa Hawaii, a mare i na wahine maanei, hanau keiki maanei.  Aole anei he kanaka Hawaii lakou?  A ina e lilo ana lakou i poe puhi opiuma i mea e ilihune ai ka noho ana, alaila, e pilikia pu ana no ko lakou mau wahine, a me na keiki, aole anei he mau kaikamahine, a kaikuahine paha, a me ka oukou mau keiki a moopuna ho i komo iloko o ia piliaki hookahi?  Eia hou, ina e nui mai ana na pake puhi opiuma ma keia hope aku, alaila, e kaulana ana ka inoa o keia aupuni no ka ae ia o ka laikini kuni opiuma iwaena o na makaainana, a e henehene nui mai ana na aupuni naauao a pau ma keia honua nei no keia bila Kanawai.

Nolaila, ke kahea aku nei au me ka leo nui, ia oukou e na Lunamakaainana, ina e hiki i ka wa Kau Ahaolelo o keia mahina ae, e lokahi ka manao, e kinai i keia laikini kuai opiuma, me ka hookapu i ka hoopae ana mai i ka opiuma, alaila, e holo mua ana keia lahui i ka pono.

Mai minamina i na tausani dala no ka laikini kuai opiuma, a me na tausani dala ke Duke awa no ka opiuma, e hoohalikeia ka opiuma e like me ka laau make, ina e hookomo iloko o ka waha o kanaka, alaila, e poino ana ke ola o ua kanaka la; pela no, ina e hookomo ka opiuma iloko o keia pae aina, alaila, e poino ana no ke ola o keia lahui.  Aole o na pake puhi opiuma wale no kai poino, aka, e poino ana ka oihana kalepa, e poino ana ka oihana mahiai, a e poino pu ana keia lahui holookoa, no ka mea, ke puhi nei na kanaka Hawaii i ka opiuma e like me ka`u i hooakaka ai maluna.  Ua hai mai kekahi mau pake i puhi kahiko i ka opiuma, ina ka e hoopau ke aupuni i ka laikini kuai opiuma, alaila, ua ike lakou nohe wahi e loaa ai ka opiuma, ua hiki ia lakou ke haalele i ka puhi ana i kela mea, me ka nui ole o na pilikia i loaa ia lakou ma ia haalele ana, aka ma ia hope aku, e noho kuonoono ana me ke ola pono o kahi kino.  Ua hai pu mai no kekahi Kauka haole ia`u, aole no ona manao e mai ana a pilikia e ae paha na pake puhi opiuma ke manao lakou e haalele loa i ka puhi ana.  Nolaila, ua maopopo ia, aole no e pilikia ana ka poe puhi opiuma ke manao e haalele loa i ke puhi ana, na ka laikini kuai opiuma e hoowalewale nei ia lakou, ka mea i hiki ole ai ia lakou ke haalele.

Nolaila, ke noi aku nei au ia oukou a pau na hoa o ka Hale Ahaolelo, ka poe naauao a aloha lahui hoi, e hoopau i ka hoopuka hou ana i ka laikini kuai opiuma, me ke kau i kanawai koikoi e hoopai i ka poe hoopae malu mai i ka opiuma, kuai malu i ka opiuma, a me ka puhi malu i ka opiuma.  Ina pela, alaila, aole au kanalua e haalele na pake a pau i ke puhi opiuma, e pomaikai ana ka oihana kalepa, oihana mahiai, me ka hopohopo ole o puhi opiuma na kanana Hawaii, aole aole no e pilikia kou kaikamahine, kou kaikuahine paha i mare ia me ke kane pake, a e kaulana pu ka inoa o keia aupuni, no ka hoekapuia ana o na makaainana i ke puhi opiuma, e mahalo nui mai ana na aupuni naauao a pau o ko ke ao nei ia Hawaii, ea! aole anei e holo aku imua ka pono no keia lahui.

Aole no kuu makee hoaaina ke kumu i kukulu ai i keia manao loihi e noi nei ia oukou e kinai i keia laikini kuai opiuma, aka, no kuu makee i ka pono no keia lahui hulookoa, me kuu ike maopopo, o ka laikini kuai opiuma ma Hawaii nei, he mole no ia e poino ai keia pae aina holookoa, aka, aia ia oukou ka mana, ke noi aku nei au ia oukou e noonoo nui i keia mea, mai manao iho oukou, he mea ole ia, o ka heomoe koke no ia i kuu kumumanao ma ka papa.

EHIKU.  E hana i kanawai e hoopai i na kane e haalele wale ana i kana wahine mare, a pela no na wahine i haalele wale i kana kane mare.

No ke kau kanawai ole ia paha e ke aupuni e keakea aku ai i ka poe kane e haalele wale nei i ko lakou mau wahine mare, pela no na wahine i ka lakou mau kane mare; nolaila ke kumu e haalele nui nei kahi i kekahi iwaena o keia lahui o Hawaii nei.

I kuu noonoo iho, he mea e kauo ai i keia lahui iloko o ka emi ino ana, no ka mea, ua hookaawaleia na mea i mare ponoiia, alaila, e noho wale ana paha ka wahine me ke kane ole, mahea hoi e loaa ai ke keiki nana, e ku-hao ana paha pela a hiki i ka hopena, aka ina na ka aoao Eva ka hewa, alaila, ua haalele i kana kane ponoi, a noho aku me kana kane manuahi, no ia hoi, aole e nele ana kona hanai malu i laau e hapai ole ai oia i ke keiki; a i ole hoi; he pepehi malu paha ke ike oia ua hapai me ke kane kolohe, no ka mea, ua puni kona naau i ka lalau a me ka lealea, nolaila, aole ona makemake i ke keiki e hooluhi ia ia, a no ka hilahila paha kekahi no ka ikeia i kona hanau keiki me ke kane manuahi.  Eia kekahi, no ka home ole e hookuonoono ai ka noho ana, oia kekahi kumu i makemake ole ai i ke keiki, oiai ua holo oia mai ka hale aku o kana kane mare, a e noho hoopilimeaai me kekahi makamaka, a i ole hoi, ma ka pupupu hale o kana kane manu e pee ai paha.  Nolaila, ke hoomaopopo nei au, o ka haalele wale ana a na mea i mare ponoia, oia kekahi kumu nui e hooemi ai i na kanaka o keia lahui.  Ma ka`u ike ana i kekahi poe, he mau mahina, a he mau pule wale no ka mare ana, a o ka haalele mai no ia, ua poina loa ko laua hoohiki like ana imua o ke Akua Mana Loa, e lilo laua i kino hookahi, e malama ana laua kahi i kekahi, na ka lima o ka make e hookaawale ia laua, ua poina pu no ia laua na olelo a pau a ke Kahuna mare i kauoha ai ia laua.  Heaha ke kumu o keia haalele kokoe ana? no ka mea, ua kue kahi i kekahi, a hoowahawaha kahi i kekahi, nolaila, ua kupu koke mai keia manao, e aho io ke haalele aku mamua o ka noho pu ana.  Heaha ka hala? wahi a ka ninau.  Eia, no ke komo ole o ke aloha io mamua o ko laua mare ana, he puni waiwai paha, he puni opiopio paha, he puni ui paha, he puni i ka ike i ka namu haole paha, a he puni no ka pahee o ka waha paha, ke kumu i lawe kapulu ai i kane a i wahine me ka lealea kinohou, me ka manao iho, aole hewa ke mare iho me ke akahele ole, no ka mea, ina e hewa ka noho ana o keia hope aku, alaila, e haalele aku no, no ka mea, aole he kanawai e papa mai ai ke haalele ke kane i kana wahine mare, a pela no hoi ka wahine ke haalele i kana kane mare.

E makaikai kakou i na nupepa Hawaiii oia ko kakou Kilohana Pookela o ka nupepa Kuokoa me kahi nupepa pai aupuni ke “Au Okoa,” e kaumaha ana no ko kakou manao i ka ike pinepine ana i na olelo hoolaha penei: “Owau o—ke papa aku nei au ia oukou na mea waiwai a pau o kela ano keia ano, mai hoaie oukou ia Mrs—kuu wahine mare, no ka mea, ua haalele kumu ole mai ia`u, a ua hele aku e noho me ke kane manuahi, nolaila, ina hoaie oukou ia ia, maluna ona ko oukou paho.”  Me ke kii wahine e kau ana ma ke poo o keia olelo hoolaha, he wahi puolo e paa ana ma kona lima, me he mea la, e holo io ana ua wahine la.  Eia kekahi ano hoolaha a kakou i ike ai.  “E ike auanei na kanaka a pau, owau o—ka wahine mare a—, no ka—haalele ana mai ia`u, a ke noho nei me ka wahine e, nolaila, ke kahea nei au me ka leo nui ia—o kuu kane mare e hoi mai e noho pu me a`u, a ina aole e hoi mai a hiki i ka malama o—alaila e hoopii aku ana wau i ke kanawai e hookaawale i ko maua berita mare,” a he kii kanaka kekahi e kau ana, i ike pinepineia e kau ana ma ke poo ma ke ano olelo hoolaha, he wahi aumaka me kahi puolo e kau ana ma ka poohiwi, me he mea e auwana hele ana ua kanaka la ke nana aku.  Auwe ka hilahila ino! i hoolahaia ma na nupepa no ka haalele kane, a me ka haalele wahine hoi, aka, ke manao iho au, aole o na mea i hoolaha inoa wale ia kai hilahila, ua hilahila no hoi no ka inoa o keia lahui holookoa, aole au i manao ua loaa i na aina naauao o ka honua nei ma keia ano hoolaha iloko o na nupepa a lakou, a o ke aupuni o Kina, kuu aina hanau, oia ka`u mea i ike maopopo ai, aole loa i ikeia keia hana ino iwaena o kela lahui.  Nolaila, pehea ko oukou manao?  Ea!  E na Lunamakaainana o keia Kau Ahaolelo!  Aole anei hiki ia oukou ke lokahi ka manao e hooikaika i bila kanawai e papa loa i ka lahui Hawaii, i ole ai e haalele wale ke kane i kana wahine, a o ka wahine paha i kana kane iwaena o na mea i mare ponoia, a ina e holo io ana keia hana ia oukou, alaila, e akahele ana ka poe i manao e haalele ana i ke kane, a i ka wahine paha, a e akahele ana na opio o Hawaii nei, mamua o ko lakou hoolilo ana i kane a i wahine ma ka berita mare, e makaala ana i ka imi i na mea kupono loa, a mahope o ka hoohui ana, e aloha ana kahi i kekahi, e noho malie ana me ka malama kahi i kekahi, haalele ole kahi o laua, lalau ole kekahi o laua, alaila e hanau nui ana na keiki, e loaa ana na ohana, oia ka mole e laha hou ai keia lahui, i mea e hoohalike aku ai na kanaka Hawaii e like me na hoku ma ka lani, a me ke one ma kahakai. 

(Aole i pau.)

 

He manao hoakaka no ke dala dime.

 

E hoomanao oukou e ka poe ike ole i keia hoakaka ana no ke ano o na dala dime; a penei no ia: He 10 dime, 1 dala, 5 dime he hapalu, 2-1/2 dime he hapaha.  He 10 keneta, hookahi ia dime, aka, he hapawalu nae ia ma ka kakou olelo ana i keia mau la.  He kuhihewa nui keia o kakou.  Penei mai ka oia io pololei loa ma ke kuai aku a kuai mai:

Ina he moa ka`u, a o ke kumukuai o ua moa nei, he hapaha no ia; a makemake hoi kekahi e kuai mai a lilo nona, haawi mai la kela ia`u elua hapawalu dime, oia hoi he 20 keneta wale no, aka, aole nae i piha ka hapaha ia mau keneta he 20, aia a haawi hou mai oia i hapaumi dime, oia hoi 5 keneta, a hui pu me na keneta he 20, alaila, piha pono ka hapaha, oia hoi he 25 keneta, alaila lilo kuu moa iaia.  Pela no hoi, ina he mau hapawalu dime eha ke haawiia mai no ka hapalua, aole i lawa iho la ilaila, aia a hui hou ia mai me hookahi hapawalu dime i koe, oia hoi he kanalima keneta.

Ina hoi oe e makemake e inu ti, i hapaumi no ke bola, a haawi oe i hapaha, hoihoi mai la ka pake 1-1/2 dime=15 keneta, a pokeokeo aku la ka pake i na keneta he 10.  He naaupo nui no keia no kakou.  Eia wale no ka pololei, i elua hapawalu dime ke koe mai.  Eia nae, e hoonalo loa iho kakou ma ka ka olelo ana i ka hapawalu me ka hapaumi, a e hapai nui ae kakou i ka 10 a me ka 5 keneta, i mea e maa ai kakou ma ke ano o ke dala dime, a e poho ole aku ai kekahi mau kenetea a kakou i ka poe ike i ke apuka ma ka imi loaa ma ka hoopunipuni.  Oia na, pake.

Eia hou; ina he puu amaama kupono i ka 10 keneta, e ninau no au ia oe, “Heaha ko kela puu i-a?”  Eia kau pane kupono malaila, “He 10 keneta.”  Ina he puu hapaumi, e pane mai i ka mea kuai aku, “elima keneta.”  Pela e pono ai ka haina kupono o kela a me keia mea kuai.  O ka hapalua a me ka hapaha paa, aohe pohihihi malaila ke kuai pau, aka, ina oe e kuai liilii e nihomole ana no.

Aole no au i manao e hoakaka i keia mea, aka, i mea hoi e pau ai ka pohihihi o kekahi poe ma keia.  Owau no kekahi i kuia ma keia mea, o ka alunu ia mai.  Oiai hoi, ia`u i hoao ai e komo ma kekahi hale inu ti ma Aienui, haawi aku la au he hapaha, e hoihoi mai ana kahi pake nona ua hale inu ti la, he 1-1/2 dime, oia hoi he 15 keneta.  Ninau au iaia, “O ka pololei anei keia?”  Kunana iho la kela me ka manao iho ua ikeia kana apuka ana.  Haawi hou – mai la oia 5 keneta.  Akahi no a lawe iho la ko`u koi ana iaia.  Me ke aloha no.

P. M. Kailipuni.

Malulauniu, Aper. 18, 1870.

 

 

Na mea hou o ka Ahaaiua a

ASA HOPU.

 

E ka nupepa Kuokoa e ;  Aloha oe :

Ma ka Poaono la 9 o Aperila, ua kukulu ae o “Asa Hopu” ko makou Lunamakaainana aloha nui wale, i wahi paina aloha, me kona mau hoa makaainana o na Koolau, Hana neii a me ka apana o Kipahulu, a ua nonoiia@ mai au e na hoa a me ka mea nana ka Ahaaina, e hoo@na aku i na mea hou ma ka ili laumania o ka “Nupepa Kuokoa.”  A oia keia malalo iho nei.  O ka nui o na mea a, i hoolako ia no keia ahaaiua, a ke keiki iwi koko kaeaea, e noho ana i ka lai o Wananalui nei, ewalu puaa, i kalua ia i na imu elua, eono pahu poi a me na umeke pohue, opaei a me ka ia maoli.

KA AKOAKOA ANA MA KA LANAI AHAAINA.

Komo aku ia na hoa a pau i kauohaia, a me ka huakai pu, malalo o ka lanai e paina ai, a i ke ku like ana o ka aeao o kane, a me ka aoao mai o na wahine, ma na aoao o na papaaina holookoa elua.  Mamuli o ka eleu o na Luna o W. P. Punahele, a me P. Kauimakaole, i ka hooponopono ana i na hoa no ka wa e paina ai.  I ko`u na@a ana iho i ka papaaina, ua hele a luluu o luna i na mea ai o na a@o a pau, a koe na mea ona maluna o keia papaaina ma ua la ahaaina.

Ka paina ana o na hoa a pau.

Mamui ae o ka noho like ana o na hoa ma ka papaaina, ku ae la o S. Kanakaole, a hoomaikai aku la i ka mea manaloa iloko o na lani kiekie loa.  A pau ka pule ana, o ka lalau iho la noia o ka lima akau o na hoa i na mea ai.  E like me na ihe e lele makawalu ana no ka la hoouka kaua, pela iho la na lima o na kane, a me na wahine, iloko o na pa lepo i hoopihaia i ka poi-kalo me na pa puaa.

Ma keia la no hoi, ua pau loa mai na makaainana o keia apana, o Rev. S. Kamakahiki, o Keanae, Koolau, ka mea i mahaloia J. Nakila, ko makou Lunakanawai aloha nui me kana alii wahine pu; o M. P. Punahele, me kana Eva wahine no hoi, a me kekahi mau hoa e ae.  I ka hora 11-1/2 ka Manawa i hoomaka ai e paina, a pau ma ka hora 4 o ke ahiahi, me ka piha o ka naau o na keonimana a pau i ka hauoli a pela pu no hoi me na lede a lakou.

No ka piha i ka hauoli i na puhiohe a George Kaaipa, he 13 ko lakou nui ke huipuia me ko lakou kumu puhiohe; ka oaoaka lua o ka pukaki o na ohe puluka, a o ka hulali hoi a ka ohe keleawe me he pipi keiki la ke kani; ka palal@ hoi o na leo o na pahu, me he laumaia la e haehaeia ana e ka makani ka oeoe; ua hui pu mai no hoi me na puhi ohe a me ka hookani pahu, o ka Ahahui hoolele puuwai o Nakolu.  He 10 ko lakou nui ma ke alakai a J. Nalimakaua, ko lakou kumu puhiohe, a he ukali aku lakou mahope o ko Wananalua poe puhiohe.

KA HELE ANA MAI O KA HUAKAI PUHIOHE.

I ka naue ana mai o ka huakai, ua ike e ia aku G. Kaaipa ma ke poo o ka huakai, me kana wahi ohe keleawe pakaawili, e hookapalili ana i ka waha, a mahope mai ona na keiki puhi ohe a me na hookani pahu, me na kapa makalike.  E mele ana i ka lakou mau mele himeni i hoomaamaa ai, a e haule ana hoi kahi pahu uuku i ka liilii o ka wai.  O ka pahu nui hoi, e kukala leo nui ana no ia elike me kona haawina mau.

Ua kai mai lakou mailoko mai o ka Halekula aupuni; me ko lakou hae nui keokeo mamua o ka huakai, pii iuka o ka lani ahaaioa.  Me ko lakou kapena hookele moana, oia o “George Kaaipa.”  A ua mele mai lakou he mau himeni haku no ka mea nana ka ahaaina, me ko lakou mau leo nahenahe a me ka nunulu me he piano la.  Ma na himeni “puhi-ohe” ana, o ko Wananalua ka oi, o ka helu akahi no ia o na mea kani.

Aole no hoi i poina ia makou kekahi mau leo mele a ka pepeiao a lealea ai i ka ka mea o ka lealea.  “Oia hoi o Iemi Boka.”  Paa na maka i ke kepau “a me palakamaia a kuu keiki” a pela aku.  O Heoni Puhipaka, oia o “Iemi Boka” maikai ka lawelawe ana o na lima, kuoo no hoi na keiki e mele ana me ka lakou Kumu; uwa ka pihe a haalele wale, no ka piha i ka hauoli i ka akahi a ike ka nohona kuaaaina i na mea hou i hana ia i@a keia la ahaaina o Asa Hopu.  A oia no hoi ke kiko waena o ko makou nei apana.

No ke aloha no i kona mau makaainana ke kumu o kona hapai ana i ka ahaaina.  Oiai, ke kokoke mai nei kona mau la e holo aku ai no ke Kau Ahaolelo ma ka la pau o keia malama.  Mahope iho o ka pau ana o ka paina, ua kukuluia he halawai no na mea a ka Lunamakaainana e hele aku ai i ka Ahaolelo.  Kohoia i mau komite na lakou e hoo@na aku i na manao i ko makou Lunamakaainana.

Komite.

Eia na inoa pakahi, J. Kanakaole, J. K. Hanuna, J. Nakila, T. Kuapuu, M. P. Peenahele, P. Kamaka, M. Puleloa, P. Kauimakaole, P. K. Kawaiku, P. Momoa, M. Kahananui, L. K. Kamakea, a me D. S. Kahookano.  Ma keia la no, ua malamaia ka ahaaina me ka maluhia loa, aole haunaele iki a po ka la me ka ilihia launa ole, nolaila, aole la nui e ae ma keia apana e like me keia; me he mea la o ka helu akahi keia o kana mau ahaaina i kukulu ai iloko o keia makahiki; no ka nui o na mea ai i hoomakaukau ia`i no ia Manawa pokole.

E na makamaka o makou, e noho ana mai ka la hiki i Kumukahi, a ka welona a ka la Lehua, e nana pu mai kakou i keia ahaaina ku maoli i ka hanohano; i hapaiia e ko makou Lunamakaainana i piha maoli i ke aloha i kona mau makaainana o keia apana nei.  A o ka pau no ia o na hana o keia la, a hoi aku la kela hoa keia hoa ma ko lakou mau home iho.

L. K. K .K.,

Hana, Maui Hikina, Aperila 13, 1870

 

Kekahi mau mea o Kaleponi.

 

Ka Oihana Kinai Ahi no Kapalakiko.

O ka oihana kinai ahi o keia kulanakauhale, ua hoomaka maikaiia a malama kupono ia, o na ano kaa wai ki@ai ahi mua, i maa i ka paumaia e na lima o na kanaka, ua kapaeia ae ia, a ua paniia ma ia wahi, he kaa kinai ahi mahu.  He nui wale na kaa mahu kinai ahi i hooliloia no keia kulanakauhale.  Ua makaukau lakou i na wa a pau a ka bele pau ahi e ke mai ai.  E paila mau ana ka wai wela i na wa a pau i wela ka mahu, a e ku pu mai ana na lio me ka paa i na ili kauo kaa, no ia mea, ina e lohe mua ia ke ke o ka bele pau ahi, hookomo koke na ho i ke kaa, a huki aku la.  He aha mau lio ikaika i ke kaa wai hookahi, a @a ia mau lio, e huki me ka hikiwawe @ kahi o ke ahi.  O na kaa waiho ili, na na lio mama na lakou e huki, no ia mea, i ka wa a ke kaa wai e hiki ai i kahi o ke ahi, o ka manawa koke iho la no ia i hoo ia mai ai ka ili i ke kaa wai, a huki wikiwiki aku la i kekahi piko, a na ka mahu e pauma i ka wai, mailoko mai o ka lua wai a kio wai paha malalo o na alanui, a holo kiki aku la ka wai maloko o ka ili, a na na kanaka hoi, e hooponopono aku i kahi a ka wai e ki aku i ke ahi.  Aohe nui loa o na kanaka i makemake ia i keia wa no na kaa wai kinai ahi, e like me mamua, a ina aohe e emo a pio iho la.  He mea kupanaha ina e pau i ke ahi ka ike maka ana i ke kaa kinai ahi mahu e pauma ana a me ka haalele loa ia ana o ke ano kaa kinai ahi mamua lehulehu loa, na kanaka e hele ae e ku puukiuki ma na alanui, a i ole ia e pinana ae ma na puka aniani maluna a me na kaupoku hale, e nana heaha la ka mea e hanaia ana.  Malaila, no hoi na makai e ku hoomalu ana no na hoohaunaele ae paha a kekahi poe.

Aia ma ka aoao akau o ke awa o Kapalakiko, he wahi i kapaia o ka mokupuni o Mare, kahi o ke aupuni o Amerika Huipuia, i kukulu ai i pa hana no ka moku kaua, oia hoi, kahi e hanaia ai a kapili hou na moku kaua o ke aupuni, a i ole ia, he wahi hoi no na moku kaua hana ole, ku ai, a malaila hoi, e hoolakoia mai na moku kaua i na mea a pau i makemakeia no na lako kaua.  Aia malaila, elua mau mokuahi hao nui, no laua na aoao i pale ia a manoanoa i ka hao a oolea, a hiki ole i na poka o ka enemi ke komo aku.  Ua hookauia maluna o keia mau moku, he elua pu kuniahi nui pakahi, i hik aku ke kaumaha o ka pu hookahi, i ka 42,000 paona ke kaumaha, a o ka nui o ka poka he 15 iniha ke anawaena, a ua hiki ia mau pu, ke hoolele i ko lakou mau poka, i elima a eono mile ke kaawale.  Ua kapilia ua mau moku la, ma ke ano holo aku a hookui i na moku o ka enemi, hoopiho iho me ka ihu oioi winiwini mamuia.  O keia mau moku hao elua, i kapiliia a paa loa i lanakila ole mai ai na enemi, ua hooku ia ma ke awa no ka malama ana i ke kulanakauhale o Kapalakiko no ka wa kaua.

He nui no na kauhale nani ma na aoao e ae o ke awa o Kapalakiko, a e holoholo mau ana na mokuahi ma o a maanei i kela mau hora keia mau hora, e lawe ana i na ohua, mawaena oia mau kauhale a me ke kulanakauhale ponoi, o Kakarameta kahi a ka Ahaolelo o ka mokuaina e halawai ai, a me na wahi e ae.

O kela alanui kaa ahi o ka Pakipika i paa mai nei, ua kikoo aku no ia i ka aina puni ole o Amerika Akau, e hoomamao aku i kona wahi hoomaha ma ke komohana o Kapalakiko, a ke hoomahuahua nei ia i ke kokua ana i ka pii ana ae o ka lahui a me na hana ma keia wahi.

Ma keia kulanakauhale o Kapalakiko, he nui wale na keiki e lawe hele ana i na nupepa, e kuai hele aku ai i ka poe makemake heluhelu nupepa.  E ikeia ana lakou mawaena o na alanui i paa pu i na kanaka a ma na wahi hoi a na mokuahi e ku mai ai, me ke kahea nui ana i na leo nui i kela a me keia e kuai mai.  Ma keia hana, ua loaa ka noho ana a ua loaa hoi na dala.  O kekahi o keia poe keiki e lawe nupepa kuai ana, ua aahu iho la lakou i na kahiko maemae, oia na palule huluhulu ulaula a me na papale ana like, a ma na lipine o na papale, ua ikeia aku na hua nunui e kakau ana i kinohinohiia, e hoike ana i ka inoa o kela a me keia nupepa a lakou e lawe ana.  O na kanaka o Kaleponi, he poe puni heluhelu nupepa lakou, a ua paiia a hoolahaia maloko o ke kulanakauhale o Kapalakiko, he nui wale na nupepa puka la, puka pule a puka malama. O ka nui o na nupepa ua paiia ma ka olelo Beritania, aka, o kekahi mau nupepa, ua paiia no ma ka olelo Keremania, Farani Paniolo, a me kekahi mau olelo e ae paha.

(Aole i pau.)

 

Like ole.

 

E ke Kuokoa e ;  Aloha oe :

E oluolu oe e hooponopono iho i @ mu manao Hooululahui i paiia ma @ Okoa,” o ka la 31, o Maraki a me k@ Aperila, o keia makahiki, no ka me@ pololei ka ke “Au-Okoa,” hoopuka kekahi mau pauku, no ka mea, aol@ loa me ka`u kakau ana, aka, ua kup@ ko`u manao kekahi mau hua i hook@ ia iho.  Penei au i ike ai i ka hemahe@ ma ka Helu 51, o keia mahina mala@ ike ai i ka hemahema o kekahi ma@

Aia ma kahi o ka pauku 5, aole i k@ pauku o ka pauku 8 ke kupono @@ ma kahi hoi o ka pauku 5, o ka pa@ kupono malaila, a makahi hoi o ka @ o ka pauku 6 malaila, a makahi ho@ ku 6, o ka pauku 5 malaila a mala@ pauku 9, o ka pauku 5.

Pela ihola e pololei ai, kuu moo@ i ka ke “Au Okoa” hoopuka ana ih@ aole i kupono i ko`u manao, mam@ auanei hoi e kelo mai kekahi poe ik@ hi Hawaii ike ole au.  Nolaila, e h@ aku oe e ke “Kuokoa,” i kuu mool@ lolei ai ka heluhelu ana.  Me ka @

W. E. K. Hooulu@

Honolulu, Aperila 13, 1870.

 

He Kanikau no Kalawe@

 

He kanikau nei nou e Kalawela,

Nou ka ka uhane i niau iho nei,

Niau hookahi oe aohe lua,

Uwe helu mai Ohua,

Aloha ka wahine.

Kuu wahine mai ka ai kau iluna o @

Mai ka ia nuu@pu me ka lepo,

Mai ka wai haaheo mai iluna o ka @

      Auwe kuu wahine—e.

 

Kuu wahine mai ka malu o ka ulu,

Mai ka ua hehi mai iluna o ka laul@

Hala oe ka wahine ka hoa pili,

Piliia ke anu me ke koekoe,

I mehana i ke kapa a ka haole,

      Auwe kuu wahine—e.

 

Kuu wahine mai ka piina ikiiki o @

Mai ka ai nana, aia i uka ke ola,

Ola kaua i ke ahe a ka makani,

Makani lulehua ia no Puulua,

Ke kahuli mai a ka lau o ka amau@

      Auwe kuu wahine—e.

 

Kuu wahine mai ka pihe kanaka o @

Mai ka huikau a na lio.

Auau a ka uhane o ka wai o Haka@

Hookahi no waiwai nui o ke aloha

Aloha ka wahine ka hoa pili,

      Auwe kuu wahine—e.

 

Kuu wahine mai ka hono o na mo@

Moku oe e ka hoa kaawale la,

Mai na ale hulilua la o ka moana@

Au iho nei loko aole oe,

Aia aku nei oe ma kaulu o ka mak@

      Auwe kuu wahine—e.     N@

 

Uwe helu mai e Hikiona,

Aloha ka wahine,

Aohe oe he wahine he makua,

Mahea la oe i hele aku nei,

Ai aku nei paha oe ma kukulu o K@

A hiki mai no ko aloha e uwe no a@

      Auwe kuu wahine—e.

 

Kuu wahine mai ka hale Kou o @

Au iho nei loko aole oe,

Ai aku nei paha oe i ka lewa nuu

I lani nui oe e ke aloha,

      Auwe kuu wahine—e.

 

Kuu wahine mai ka wai hoaiai la

Ke kahiko mai la i ka nahele,

Naele loko i ka manao,

Manao uluku i ka hoa,

      Auwe kuu wahine—e.

 

Kuu wahine mai ka pua weuweu @

Ua moe anu wale i na pali,

Pali mai nei oe e ka hoa,

Kuu hoa mai na pea hulil@a,

      Auwe kuu wahine—e.

 

Kuu wahine mai ka makani anu h@ loa,

Loa ka hele a ka uhane haalele i @

Ai aku nei paha oe me na wahine

      Auwe kuu wahine—e.

Na S. H. P@

Mapulehu, Molokai, Maraki 21, @

 

He kanikau no Kealalai@

 

Kanikau la he aloha,

Nou no e Kealalaina,

Lohe mai au, ua hala oe,

Hele oe i ke ala hoi ole mai,

Aohe lua aohe kolu,

Aole hoi ke kaikuaana,

Aole hoi na keiki,

Lei aloha o kuu makuakane,

Lei ai o na pali o Hawaii,

Auwe! o kuu kaikamahine ka mea @

Kuu kaikamahine ka mea aloha,

Mai na hale huli loa la e Leleao,

Kuu kaikamahine,

Mai ka wai au la e Makaaho,

Mai ka wai pauma makani la e K@

Aloha ia wahi a kakou e noho ai,

Kuu kaikamahine,

Mai ka ai haaheo i ka a-i,

Auwe! o Kealalaina ka mea aloha.

 

Kuu kaikamahine,

Mai ka huikau la e Polelewa,

Ke lawa nei ke aloha,

Ina hale keaka,

Okeaka o ke kino wailua kau e ike @

Auwe! o Kealalaina ka mea aloha.

D. K@

Kuu kaikamahine,

Mai ke one haaheo la e Punahoa,

Mai ka ua Kanilehua la e Panaewa@

Mai ka la huli makua la i Hanakah@

Akahi oe a ike i ka makua la,

Auwe! o Kealalaika ka mea aloha.

 

Kuu kaikamahine,

Mai ka la makaikai la i Akaka,

Auau o Kealalaina,

I ka wai o Kulanikapele,

Lei aku i na lehua a Pane,

I paukuia me na lehua a Ehu,

I lei moe ipo me Kihakolohia,

Me ke keiki kaulana o Akaka,

I hoaikane ae me Hualei,

Ka wahine hulei i na pali,

Ohuohu o Kealalaina i ka ieie me @

Auwe! o kuu kaikamahine ka mea @

Mrs. Kaah@

Kuu hoahanau aloha Kealalaina-e,

Ke-u nei au i ko aloha me ka wai n@

A kiki mai no ko aloha euwe no wa@

Kuu mea aloha@e o kuu hoahanau.

Mary @