Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 17, 23 April 1870 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KALELEALUAKA. KA HIU KAE-A-E-A O LIHUE, KAUAI, KA OLALI HOI O KONA MAU LA U-I. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KALELEALUAKA.

KA HIU KAE-A-E-A O LIHUE, KAUAI, KA OLALI HOI O KONA MAU LA U-I.

I iakou nei nae i nohoai a oo nn mea kanu, n i kekahi la, olelo uku ua kane fKaopele) n«i i ka wahine, (oiai ua hapai ae ka wahine i ke keiki, a ua nui ka lopu, n ua ike ioa ia ke keiki) " K, ke | noho la oe—>i i hanau ae ke keiki a kaua a he keikikane, alaila, kapa iho oe i kona I inoa o Kalelealuaka ; a ina no hoi he kaikamahine, e kapa iho no hoi oe ma kou nono." A no keia huaolelo » Kaopele, he n»ea haohao lou ia no kana wahine, a nolaila, ua iii iho maluna ona ka haawe kaumaha no ka hoohuoi, nolaila, hoopuka aku la oia i kana huaolele, u Auwe ! E haalele mai ana ka paha oe ia'u, uie kou manao e hele ana ?" A<>le au e haalele maoli ana ia oe e like me ka haawina mau i l<anaka, aka, ke kokoke inai nei ka wa e hiki mai ai o kuu puui he "liiamoe," a e n»oe ana au i ka po o ka la apopo, nolaila, i noho oe—a i moe au, mai haohao oe. Mai kiola nae hoi oe ia'u iwaho, i moe aku no au uolie mai no oe ; mai kanu no hoi oe ia'u i ka lepo. E wehewehe nae au ia oe i ke kumu o kuu lilo ana i kane nau, aole no ia mamuli o kuu makemake e holo mai i Kau ii nei, aka, mamuli uo o ua puni nei a'u h« hiamoe. I Oahu no kuu walii i hiamoe ai, aole au i ike i kuu laweia una mai i Kauai nei, a kau ia au iluua o ka lele o ka heiau o Wailua, malaila kuu wahi i kau ai a hiki wale i kuu ala ana ae, a ike iho la au e kau ana iluna o ka lele. Nolaila ea, e hoolohe loa oe i keia mau olelo, wahi a Kaopele. Ia manawa laua i haawi like ai i ka haawina like a ke aloha mawaena o laua, mai ia la a po, a mai ka po a ao, mai ia la a hiki i ka uhi ana iho o na koloka o ka po, a ia manawa i akoakoa like mai ai na hoa'ioha o ka noho ana o ia wahi, me ka hooia mai, "Oia nei no ka ke kanaka e kau una iluna o ka leie o ka lieiau o Wailua," a pela waie aku na oielo he lehulehu wale.

Ia wa no a Inkou e haukamumu ana no keia kanaka kupanahn, pa-e mai ana k« leo, " Aloha oukou a pau loa, o ka pau keia o ko kakou olelo pu ana, a ke kaawnle nei ka'u mau huaolelo mai ko kakou kamaiiio pu ana no nn malama hoi eono mai keia po aku, aka, o kuu kino, e ike mau no oukou ma keia wahi a'u e moe nei a ma na wahi e ne paha o loko o keia hnle, ke hoolohe nae oia nei f Makalani) i ka'u, a ke aloha hoi oia no'u."

A pau ae la luina mau olelo honlohaloha, huawi pakahi ae la oia i ke aloha no ka poe i akoakoa mai, a honi ae la i ka iliu o ka wahine, a haule uku la ua Kaopele nei i ka hiamoe kapu o Niolopua, a noho iho la ka wahine mc ka ukana luuluu a ke alohn kane, a pela no hoi me ka lehulehu a pau.

Oi noho aku lakou nei a Poaha, aohe kela i ala mai, ia manawa i olelo mai ai na makua o Makalani, u E kanu ae ko kune, o ino niai auanei. Kai noa no paha he hiamoe, he make maoli no ka ; oiai hoi, e nana pu ae no kakou la, ua )aau ke kino, ua koekoeka ili, aohe no hoi he lianu, a o na ano iho la no keia o ka make." I mai hoi o Makalani, " Ka ! aohe make kanu. pela no e waiho ai, moe mai no ia noho aku no au, e like me kana kauoha, a ua lohe pu no hoi kakou i kana mau olelo." I mai no ua mau makua nei me ke aloha ole, " Ka-ha-ha ! O kakou iho la ka mea nana e malama keia mea ino ? Ole ae la hoi paha e kanu, e lawe ana makou e kiola iloko o ke kai, aole no hoi makou e hoolohe aku i kau olelo, ke pane hou mai oe e waiho keia kupapau make, a ino mai auanei." Ia manawa koke no, ua hoomakaukau ia mai la na pono no ke kiola ana i ka inoana, e iike ine ke koi aloha ole a na makuahunowai. A lako ke kaula ka-e-e, (kekahi mea ulu o ka nahelehele, e like la me ka hoi a me ke kowali) a makaukau hoi na mea a pau, o ka laweia nku la no ia mnluna o ka waa, a olikealike o ka moana mawaena o Kauai a me Oahu, a laila i lioopaaia'i na wawae o ua Kaopele nei i ke kaula ka-e-e i hoopaa pu ia hoi

|tne ka pohaku, a kiolain nku la hoi iloko o ko opu lipolipo o ka moana. A hula aku la kela, hoi aku la nu elele a ke aloha olea hiki i kauina,e uwe mai nnu (10 ko wahine i ke aloha, no ka iuwe ia ana o kune e kiola i ka moana, n pela I oia i noho ni me ke aloha, me ka hnpai no hoi i ke keiki, a hiki waie i kn puni ana o na malama e hanau ai, ia wa i ili : ilio ai ke Unumaha a ke kunkoko o ka ha- | nau keiki maluna o ua Makalani nei iloko ona la eiwa me na po eiwa. Ai ka hala ana o ke nnahulu, (umi la) ia manawn i pnka aku ai ke keiki mai kona lurni nku i inoe ai a hele ana iwaho. Hanau mai la na keiki nei, a ike ia iho la he keikikane, a kapa iho l.i ku makuahine i kona inoa, o Knleleoluaka. Mnlaina aku la ua makuahine nei i ke keiki, a liala na malama elua, nno e mai la na ao o ka lewa, olapa mai la ka uwila ilnko o na ao polnhiwa, a kui iho la ka hekili* hoonaueue ae la ke olai ika honua. A mai ia po no a wanaao, komo nna keia kanakn iloko o ku hnle, a ninau mai la kamaainn o ka hale, "Owai keia ?" Wahi a ka mahhini, l ' Owau no." Ke komohia lu paha na manao hnohno iloko o ko oukou mau naau, no keia kanaka e komo nei iioko o kn hale, a e kamailio pu la hoi me Makalani ma, aole ia he kanaka e, aka, o Kaopele no in. Mai ka la i kiolaia ai oia iloko o ke kai, he eha a elima palia la i hula ne o ka mnlama o Ikiki, a hiki i kn po o Kalokupau, o ka malama o Ikuwn, ua like me elima mnlainn a me na la he iwnkalua a oi kona inoe ana iloko o kn opu o ka moana, a hui pu hoi me nn in onu e waiho ana iloko o ka hnle, ua like me eouo malaina Ku loihi o kona moe ana, a kui ilio lu ka hekili, n«-i ae la ke olai, ia manawa i ala mai ni o Kaopele, akahi no oia a ike, eia ka oia iloko e ka opu lipolipo o ka moana kahi i hiolani ai. Eia nae hoi kn inea huohao loa, i hoa iho la ua mau i-u lokoino nei o ke kai iloko o ko ia la wa e hiuenoe ana ? laia nae i nla oe ni, wehewehe ae la oia i ke kaula i hoopaaia ai na wawae, a hoomaka ae la oia e pii, a elua hoomaha ana a i ke kolu, hoea ana keia i ka ilileai, a nana ae la keia, e ku aku ana o Oahu, a e ku mai ana no hoi o Kuuai, alaila, hu mai la ko ia nei aloea i ka wahine a me ke keiki, hoi liou aku la keia iuka o Kauai. laia nae i pae ai iuka, hele aku la keia a koino ana iloko o ka hale, a haha iho la keia i ka wahine ma kahi a iaua e

moe ai, oini nohe no i maamuama loa nc. Koekoe ana ko ia nei mau lima i ka lae 0 ka wahine, a puoho oe la, n ninau mai la, "O oe na owai ?" "Owau no keia o Kaopele." Puiwa ae la ua wahine nei, a hooho ae la me ka leo nui, " Auwe ! Lapu o Kaopele e i! " Kupakaaku la oia a pahu ana ma na poo o lokoino ma, (na makoa o Makalani) a puoho ae In hoi laua, a ninau mai, *• Owai īa ?" " O Kaopole hoi paha, eia la ua lapu mai nei ia'u, e ala ae hoi olua e puhi i kukui a a ae, i ike pono ia aku ke ano o keia mea." Pane iho o Kaopele, " Ka-ha-ha, o kau lapu iho la ka ia, eia hoi ka hpu-a a he hoopae-e aku, a ike la hoi i ke kanaka holo aku, me kuu noho okoa aku no ka me nei kiuo kanaka no o'u a kou mau makua lokoino i kiolu ai ia'u iloko o ke kai, a ine he mea la hoi aohe i lohe i ka'u inuu olelo! " A a ne la ke kukui, a ike pono ia mai la, ua hele wale-a ''Maemae 1 ke kai ka pua o ka hala," i ka ua mea o ka nani a me ka maikui, a lele mai la ua wahine uei, a uwe iho la me ke uloha paumako ; a o na makua hoi, naauauwa aku la na makua i ka hilahila, aohe i loheia ko laua hoi hou ana mai. Hoi hou ae laua e like me ka wa mamua, a noho iho la ke kane a he wahine. A ia nei la, pau ua puni hiamoe nei ana. O ke k*ynu nae o ia pau ana, o ka loaa ana o ke keiki, a pau loa ka mana o Kaopele maluna o ke keiki. A hanai iho la laua i ka laua makahiapo a nui, a kanaka maikai no hoi. A i ka hiki ana paha i ka umi o kona mau makahiki, ia manawa i ao ai o Kaopele ia Kalelealuaka i na ano kaua a pau o Hawaii nei, a ao no lioi laua i ka lele a makaukau. I kekahi la nae, heleaku la ua Kalelealuaka nei a hiki ma Wailua, e mokomoko ana na'lii olaila. I aku keia i kamaaiua, "Ka, pela iho la ka ka hana ana o ka mokomoko, he holo aku a hiki i ka hoa mokomoko, hoopamalie aku, ka inoa he hele aku a kokoke kukui aku, aole kfl." Pane aku lioi ke kamaaina, "Ao

oe ku ikuika ea ?" Pane aku o Knlelealuaka, "Aohe o'u ikaika, aka, he ike aku 00 hoi no'u i ka hana a ko makou poe, he holo aku no mai, a kui aku a kui uiai tne kn ikaikn, aia no i ka mea e hina aua ilalo, alaila, oia ke kanaka ikaika o ka mea i kui aku a hina kona hoa." la mnnawa koke no, o ka holo no ia o ua kannka nei a hai ana i ke'lii no keia mau olelo a laua i kamailio ai me ke keiki. I inai ke'lii, "O hoi ai ua keiki la, e olelo aku oe e hele mai maua e mokomoko. A e hai aku no hoi oe iaia, e lawe pu mai no me kona kumu pili." II oi .nku la hoi ua kanaka nei n olelo aku la i keia mau olelo ia Kalelealuaka. I mai hoi kela, <4 I nku nei hoi au ia oo aole o'u iknika, o ko hele aku nei no ka hoi ia e olelo. Heaha la hni knna, e hele aku no hoi paha au me nei kino opiopio o'u e lealea me ke'lii, a i Innakila au nmluna ona, nluiln, liio oia i kanaka hai no kuu wahi heinu." ( Aoleipau.)