Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 43, 22 October 1870 — KA MOOLELO O KE KAUA WELIWELI MA SEDANA. [ARTICLE]

KA MOOLELO O KE KAUA WELIWELI MA SEDANA.

IKoena mai kela pule mai.) O ke kuluna o na Puali pukaa Perusia, ua kukulu pono ia mai la iakou ma ka aoao ma o mai o na koa Farani inawaena, ma ka aina palahalaha, a kukulu iho la i kulana ikaika loa. Ua hoomau mai ke ki ana a na puku-ni-ahi ma na aoao elua no kekahi manawa. Ka nee ana kai o na koa hele wawae PeRUSIA IMUA. Ma ka hora 2 o ka auina la a-e mai la ka puali koa hele wawae o na Perusia maluna o ke alahaka e komo aku ai i kahi kauhale o Douze, a hoao mai la me ka pupuahulu, he umi wale no paha minute ka loihi. Ua monao wale aku au, ua iilo aku paha ke kulana o na Farani ma ia hoouka kaua ana, aka, aohe nae au i ike aku, no kekahi mou laau e kuana mawaena ; aka, puka ae la kekahi puali pu-kaa eono pu Mitaralia a ki ae la i na pu maloko aku o ua laau. Eono wahi i puka

pu oku. Auhee aku ia na Perusia maliope, me ka woilio iho, hookahi pnpa koa mohope i pnu aku ika iho ilalo me he inea la e Jike *iie na koa nlakai a na kamnlii e paani ui. Ma ka hora 4: 30 hookiiaae la ke ki pu nna ma na wahi a pau. Akn, o ke kulanakauhale, kahi a na poka i haluku ai, a aa ia e na ula ahi, ke uwahi mai !a no. Paa iho la no na Farani i ko lakou kulana. Aka, o keia la nne, aohe he wahi pomaikai i loaa mai. O kona nanaina he hoailona ia no na hiohiona oka moolelo awahia ma ka la apopo. I ka hora 5: 30 m'nute, hoi aku la au i ke kulanakauhole. Ka HaaLELE ANA O NAPOLIONA 1 KANA alakai Kaua. Hoopuka ae la ka Emepera Napoliona he olelo kuahaua i paiia ma na paia pa, oiai i ka po Iho no kona komo ana mai, e °lelo ona, ua haawi pau aku oia ike alakai nna o na puali kaua, malalo o na Generala ako ka lehulehu makemake i koho ai i poe alakai ia lakou a o ka Emepera ponoi, e hakaka ana oia ma ke ano he luna koa, tne ka hoopoina iaia iho no ka manawa i kona ano alii aupuni. I ke kakahiaka nui Poaha aku, Sept. 1, h°i niai la au, i ka wa a na puka nui owaho i weheia ae ai, e malama i ko'u kulana nana ma kahi hoihona o ke kahua kahi ana pu kaa i kukuluia ai. Aohe au i manao, ua hoololiloli nui na Forani i ku lakou mau kulana, aka, o ka welau aknu nae, aia ma ka aoao akau o ke kulanakauhole o Sedana. Ma ka hora 7 ponoi, kuuin moi la ke kani ana ona pukuniahi ; i ke kakahiaka nui aku no nae, he mau ki malani wale no kai ki ia. Ona pu kaa Perusia e huli ponoi mai ana ia makou, me he mea la ma ko'u ike aku, ua oi ae ko !akou nui, a ua manao pu no au iloko o'u, he mau pu kuni-ahi no ko lakou i kukuluia ma na wahi a pau. Ne-i mai la na pu kuni-ahi ma na wahi a pau o ka laina Perusia a lele ano kau like mni la ma ke alo ona Farani. Ua hiki ia'u ke nana aku i ka lele ana mai o ka lakou mau poka pahu, a poha ae la i ka manawa e pa iho ai i ka lepo, a puehu iiilii ae la ma ke ano ku-panaha. Ua ike koke aku la no hoi au, i ko lakou hikiwawae ke hoololi ae a ke hooponopono ika lakou wahi e ki pu aku ai. 1 ka wa no i ku ae ai ona koa Farani ina ko lakou kulana, pepehi kokeia mai la no lakou e na poka pahu. O na poka mua ke lele mai, haule iho la he wahi mamao iki mai mamua o na koa aka, i ka lua a me ke kolu, ku konukonu mai la i ka puali, a hana iho la i ka hana ino he pepehi.

Oka na koa Farani poka ke ki aku, pahu eoe la lakou tnamua oka pa ana iho ika lepo, a nolaila, oka uwahi oia pahu ana, ua akoakoa ae la lakou a tne he punohu ao liiln ia ma na wahi kiekie. 0 kekahi, ua kiekie loa,. a hiki ole i na poka ke hoeha aku i ka enemi ma ko'u manao aku. Ua ike aku no hoi au i kekahi mau nee ana. Lele mai la kekahi mau papa koa kaua lio kakaikahi, me he mea la e holo mai ana e kaua ika puali koa Farani. Ia manawa koke no, lele aku ia na mahele koa Jio Farani maluna o kela iiian papa koa lioPerusia, aauheeaku ia 1 hope na koa lio Perusia. Ia manawa hookahi no nne, kaua mai la na koa hele wawae Perusia, i ka iakou mau mea make maluna o na mahele koa kaua iio Farani hoaano, a hoi hopemai la iakou ine ka haaiuiu ino mai ka lakou alualu ana aku. I ka hora 9, aole e liiki ia'u ke hoole, ke hoohele ioa aenei na Perusia a mamao ioa ma ka hema ; i ka ninau ana oku, he mau koa Farani hou anei kela e hooheieia ae la, haiia mai la au, aole, aka, he mau Peusia. Ke poai puni ioa ae ia na iaina koa Perusia ia makou.

Ua lohe mai lioi ou, ua a-e aku la ke Keiki Alii Uilama ma kela kapa o ka muliwai MeuBe i ka po iho, a he 5 legera paha kamamaomai Sedana aku, aaole no hoi keia i ikeia aku e Makamahone. Ua hiki pu aku ia no paha he puali koa Bavaria nui mahope koke iho oke kauu ana, no ka niea, na ua koa Bsvaria auanei i hoomaka mua mai i ka pakui me ka lakou mau poka ia makou.

Ma ka hora 10: 30 minute, ike maopo ia aku la na hiki mua o na koa Perusin, ma na welau eiua. O kekahi mau koa Farani i paniaia mai iloko oke kulanakauhale ma ka hikina, ua nawaliwali hikiwawe maoli. Aohe i liuliu iho, lele mni ana na poka pahu a na Pftrusia, mahope mai o ko'u hema ; a ikeia ae ia ma-

n»wa T e lilo aoa ke kulana o ka puali Far*ni, a oiai oo hoi, ua kukuluia mai la he poali Geremania mahope aku o enakou. Alakaiia aku la na koa ku i ka wa, e koe aku i keia mau wahi. Oka puali pukaa e ku ana maenua o'u, ua hoomaka koke—a ua manao iho la au, he mana»a la e ike ia aku anß, e auhee aku na Peniaīa. Lilo ae la keia i wahi ino loa (imnoa o na wahi e ae o ke kahua kaua. Mawaena o na pukuniahi i kokoke loa mai ia'u, ke haule mai la na poka pahu a n* Feruā», me ko lakou lele liilii ana. No ia mea, holo aku la au ma kela aoao o ke kualono, a huli aku la au hoi ana i

ke kaona. No ke kokoke loa mai o ke alanui o EooiUon, e moolio la ma ke kahua kaua, manao P® ® P aa iloko 0 ia poai a na Perusia e hoopuni ae nei 1 ka puali kaua a me ke kulanakauhale, m i puni koke hoi ika poaiia i ka manawa pokole. Awiwi ae la au ia'u, a holo aku la ma na ala ololi e puka aku ai iwaho. la'u i hiki aku ai mawaho, mamua o Porte de Balan, ike iho la au, ua piha ia wahi i na koa ona puali a pau, e pupuahalu ana e holo e like me a'u iloko o ke ku'anakauhale. He auhee nui ana )teia—aole keia oka hora 11, aua hoopapauia aku ke kaua e hooloihi aku, aka oae, oia hooloihi ana aku, aole no ka manao, he wahi lanakila e loaa mai ana.

Ka PUHEE LIILII ANA ONK FARANI. O ka mea e holo ana iloko o ke kulanakauhale e like me a'u nei, aole o lakou manao e hooloihiia aku ana ke kaua. Mamua he hee mai, a mahope he puehu liilii. Ua manao au, ua pomaikai loa, no ke kaawale ana mai ke kahua kaua aku, e like me ko'u ike. Hookahi hora mahope «ho, maopopo loa iho la ka pueha iiīlīī ana o na koa o na puaii e kokoke mai ana ia'u. Ke uwalu aku nei oa koa mahope a mamua o na koa mamoa e hoio la i ke kaona, me ke ake nui e komo aku. Ona koa kaua iio i haalelele iko lakou mau lio, ke holo wale la iloko oke kaona—a o kekahi, ke pinana ae la ma na pa oka papu—a o kekahi hoi, ke ake mai la e komo ma na puka e. Mai kehi kuono mai o na pa o ka papu, kahi a'u e hoomaha ana, i ike aku ai au i na koa kaualio e hoolele mai ana maluna o ka pa me na lio a me na mea a pau, a haule aku la iloko ona auwaha. Ona lio, haihai na wawae me na iwiaoao. O na kaoaka, kau aku la maluna o kekahi. He mau alii koa lakou—Kenela a he ma j Aiihikaua no me na aahu koa e hiki oie ai ke hoohewahewa aku, ua huipu ae la iloko o keia huikau hilahila lua ole 0 keia auhee ana. Mahope mai na kaa nenui kaumaha a me na lio ikaika e hooikaika mai ana e komo iioko o ke aluka, e hoeha ana a e uwalu ana ina kanaka mahuka ma na alanui e hele wawae aai. Kk HELEHELENA WELIWELI MA SEDANA. Ke huikau la no o loko o ke kulanakaahale, aka, ua neenee mai la na pukaa Perusia & kokoke, a ke hoolei mai la no 1 na poka paiiu, a hauie iho la mawaena o na kanaka i hele a puukiuki ma kahi hookahi. Ma na pa kaua, ua kukuluia na puaii koa kiai e paa ana i na pukuniahi o ke kaona, e ki aku ana i na Peruāa kokoke mai me ka hua ole. Hookahi wale no o'u manao e hoopuka ae no ko makou puali popilikia, aia malalo o ka omu enaena.

Wikiwiki aku la au e hoi i ko'u hotele, ina ke kolo ana ma na wahi aianui oololi, e lele nui mai ai na poka a na Peras|p maluna, a pa ma ka lepo. I ka wa o'o i hiki mai aī ma kahi maiaelae n kauhale ole, komo aku la au mawaena o na pauluuiu lio a me na kanaka e waiho enake ana a e make iho ana, i lukuia mai e na poka pahu a na Perusia. I ko'u hiki ana i ka hoteie, ike iho la aa i na alanui kahi e ku ana, ua hele a piha pu i na kaa, na pu, na lio a me na kanaka. Laki maoli i keia manawa, i ka ieie ole mai o na poka pahu a na Perusia maluna e keia wahi, no ka mea, e ku •na fee kaa paoda maiaila, aoie e hiki ke oee imua a emi i hope. Ina e pau keia kaa pauda, ina ua a ia ke kulanakauhale o Sedana e ke ahi, ma na wuhi elua. A «nanao iho la no au, he wahi kupono ole e pakele ai n Scdana mamua ae o ke kahua kaua, kahi a ka enemi lanakila e pulumi mai nei imua. Mll P4U KA EmEPERA I K£ AHI. Mai kekahi hoa'loha mai o'u i hui ai an ma ka hotele, i lohe mai au. I ke kakahiaka nui, i ka Emepera i haalele ai i ke knlanakauhaie, a liolo i ke kahua kasa, ua hoi hou mai oia i ka manawa i hoio pakaka «nai ai makou, a holo mai ia na na aianui me kona mau ukaii. O kekahi o ko'u inau hoa'loha, ua kokoke aku oa ma kahi o Turene; a ia manawa, haale mai ia kekahi poka pahu mai na Perwa mai, a malaio pono o ka lio o ua i Cti»epera nei, a make iho la ka lio o ka j Alihikm» mili-pe o ua Emcpcra nei.

Aui ae la ka Emepera i hope, nana aku la a mino nka iho la kona papalina ; aka, o ua hoaaloha nei o'u, ua manao oia, ua ike aku oia i na haloiloi waimaka o ka Emepera ; a nnna no i holoi ponoi ae me kona mikini-lima. He oiaio, he kumu pono nona e uwe ai ma kela la popilikia, Sepatemaba 1. I keia m&nawa no, ke lele hala ole mai nei na poka pahu hoomauhala a na Perusia, a haule iho la ma na alanui a me ka hotele. Ku ae la makou a pau e pili wale ana ma na kuono o na papohaku, me ka manao he wahi malu ia e pakele ai. Pihoihoi pinepine au, no kuu makau o haule iho kekahi poka pahu maluna o ke kaa paudn e ku ana i ke alanui, a e keakea ana i ke alanui mai ka mua a i ka hopena. Ke kali hoomanawanui nei makou i keia wa, o ka ma-o ae o na poka pahu e lele mai ana, a makou i manao ai, ina e pa mai ia makou, alaila, e hoounaia ana makou i keia ao. KE KUMU HOOPUNIPUNI E MAKE AI. Ia makou no e pili wale ana, hiki ana o Generala Wimepefena, ke panihakahaka o Makamahone i ku ai i ka pu, a pulale mai la ia makou me na huaolelo, "E ola e Farani! E hele imua !!" Aolie paneia aku o keia mau huaoielo. Kukala ae la oia me ka leo nui, Aia o Baz;iine, ke kaua mai nei mahope o na Perusia. Ua lohe mua iaaku keia nu hou i ke kakahiaka, ma ka waha mai o ua Generala la, a nolaii'a, me he mea la, ua manaoio ia iho la he oiaio, nolaila, ua pulale ae la kekahi rnau tausani koa, a hahai aku la mahope o ua Generala ia, a puka aku la mawaho o ke kulanakauhale. Hoihoi mai la ka manao o na kanaka no keia lohe, a manao iho la makou, e loaa ana ia makou he la e pomaikai ai. E pono anei ia'u ke hoopuka ae, o keia nu hou, he hoopunipuni na Gen. Wimepcfena ? Ua piha loa oia i ka inainaiaa me ka hoonaukiuki ia. Ai ke kue maoli ana ika ka Emepera kauoha, ua pulale ae la oia i na alii koa i loaa iaia, me ka hooinaopopo ole, ua puni oia ma na wahi a pau i na koa Geremania 300,000.

Puhiia ae la na ole, a hookaniia na pahu ma na wahi a pau. He mau wahi tausani koa Farani wale no kai iioolohe aku i keia kani. Ua hooinaka ke kaua, penei: Puka aku la na Farani a hiki ma Porte de Balan. Ona haie mawaho o ka piko o ke kulanakauhale, ua piha e maigla i na Perusin, ka poe i ki pu mai ma na pukaaniani mai a puu. Oka haiepuie, oia kahi ikaika loa o ka paaia ana ena koa kiai. Hoouna aku la ke Generala īa De Guiroye # e lawe mai i elua inau pukuniahi. Hiki koke mai la keia mau pu, a me ia i puhiia aku ai a laweia mai la he 200 Perusia pio.

I keia wa e hakaka nei ma Porte de Balan, ke noke hala ole mai nei no na poka pahu a na Perusia, a haule iho kekahi maluna o ka hotele. Aole i pau