Ka Nupepa Kuokoa, Volume X, Number 45, 11 November 1871 — HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HELU AKAHI O KA IKAIKA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HELU AKAHI O KA IKAIKA.

I unuhiia mai loko mai o ka Buke Ara bia mai ka olelo Beritania a ka olelo Hawaii. HELU l. I na makamaka a pau o ke Kuokoa, mai na kii ewalu a tia makani eha, mai ka la hiki a ka la kau, a pulelo loa aku i na kai anu a me na Poai Olu—Aloha oukou. Ke hoouna aku nei au i ka Moolelo o Kobiana Lo, ka He!u 1 o na moolelo mnika i komo inai iloko o keia Aupuni, i mea na kakou e kaana ai no kakou iho; i hoa boonanea no na po loloa; i puu oioina hoi e hoomaha iho ai. no ko kakou heluhelu ana i na Nu Hou Kuwaho, Kuloko, a me na olelo hoopomaikai e pili ana i ko kinoa me ka Uhane. E lilo ana keia moolelo i mea e hiaai ai na na puuwai o kakou, a aloha ai no hoi me ka ehaeha o ka naau. He mau makahikiae nei ko'u o ka hoiloli ana, me kuu akee loaa mai ia'u, a kaana like ae ia kakou, a he pomaikai wale no ka loaa ana, noiaila, e lawa like ana kakou, a eia mai no ia. J. S. Kekukahiko. O Kini Uiloma 1., ke alii ai aupuni, a 0 Ane kana wahine. A hala na maka» hiki elima mahope iho o ko laua mare ana, aohe keiki i loao ia Inua. 0 ke Kuhina Kalaiainu nae, kanalua loa iho la oia, no ka loau ole o ka hooilina o ke aupuni, nolaila, koi ikaika iho la oia, e okiia o Ane mai ka berita mare aku. Uoole ae la na'Lii Wahine a me na Luna e ae o ke Aupuni, no ko lakou minamina loa ia Ane, uo kona oluolu ma ka launa ana me lakou, a no ka minamina no hoi kekahi no ka nani o kona mau hiohiona, a ua kupono no hoi oia ma ka noho Moiwahine ana. O ke Kuhina Kalainina nae, aohe ona ae iki, noluilu, na uui lua ka hoopnapaa ana iwiiena o ua'lii kane a me ua'lii uahine, iloko o na la ekolu. Ku mai la ka wahine a uu Kuhina Kahiinina la, a huli papu iniii la imua o ke anaina alii, a pane mai la., "£ na'lii, na pakauu ikaika o ke aupuni nei, o ka mea a kakou e huli nei iloko o keia mau la, he mea paakiki no ia ma ka noonoo ana'ku 1 ke kumu i loaa ole ai o ke keiki i ka Moiwahine, no ka mea, aole no kona makemake ole i ke keiki ke kumu o kuna hapai ole ana, aka, mai ka Mea Mana Loa mai no ia ; a iua eia oia maanei i keia la, e hiki no ia kakou ke ninau iaia i ke kumu o kona hoonele ana i ke Alii Wahine ike keiki. Aka, he mea makehewa nae ko kakou kamailio ana no ia mea, e uho, e hooholo like ae kakou i ka manao i keia wa, e laweia o Ane iinua o ke kanaka kilo, i ikeia mai ai ke kumu o kona hapai ole ana ike keiki."' iHooholo like ae la na'ln a pau ia manawa, e )aweia o Ane imua o ke kilo.

E waiho iki kakou maanei i ke kamailio ana nn ke kilo, a e nana ae kakou i i ka moeuhane a Ane, no na la ekolu a me na po ekolu. Ike aku la o Ane ma ka moeuhane, i ka lele ana mai o ka manu ' mai ka lewa mai, a koino mai la iloko o kona rumi moe ; hopu aku la kona uhane i ua manu nei, a ike iho la oia, he daimana ka nuku, he hoku daimana ma ka umauma ; a hookomo mai la oia iloko o kona poli, a hoouhi iho la i ke kapa, a moe iho la. Kulu loa aku la ua o Ane i ka hiamoe kulipolipo, aka, mailoko o kona hioinoe nui, i puoho ae ai oia a nana iho la, aole ka manu, aiaila, hoomaopopo iho la oia, he moeuhane ka nana ; pela no i ka lun a me ke kolu o ka po, a lawe waleia no imua o ke kilo. I ka la nae i laweia ai o Ane imuao o ke kilo, ua hele pu no o Kini Uilama, ke Kuhina Kalaiaina a me na alii wahine no a pan imua o ke kilo. A i ka hiki ana aku o ka huakai alii i kahi o ke kilo, noho iho la o Ane iluna o ka noho. Nana ae la ua o Ane ia Kini Uilama, a iho makawaiu iho la kona mau waiinaka, no ke aloha ia Kini Uilama, oiai aole oia i ike i ka ke Kilo mea e hana mai ai noria. Ku mai la ke kilo, a kahea mai la ia Ane, (k E ku mai oe iluna a nana mai hoi ia'u." Ku ae la hoi o Ane iluna a nana aku la i ke Kilo. Pane mai la ke Kilo, "Heaha ka moeuhane » loaa ia oe i ka po nei i helelei ai kou mau waimaka ?" I aku ia o Ane, "Ekoiu a'u po i moeuhane ai, aka, hookahi no nae ano moe." A ninau mai la ke Kilo, «'Pehea ia ano moe

i loua la ne ?" Llahai akn la no hoi o Ane icrnja o ke Kilo a imua h«>i o ke amiina nlii e hoolohe mui ana, «'Ua ike aku iiu » ka inanu i ka h;le ana mai, mai ka lewa mai, a komo mai la iloko o kuu rumi moe, a lalau aku la noau, a hookomo mai la iloko o kuu poli, a hoouhi ilm la au i ke kapa, a moe pu iho lsi mnua iYie ia. A puoho ae la au mai ka hiamoe ae, haupu koke ae I» au no ua manu nei, a i kuu nann aua iho, u» heo e no kela, ala> ila, hoomanao ae la iiu, he inoeuhane ka, nolaila, iniuiimina loa iho la au." Ninau mai la ke Kilo, " Pehea la ke ano o ia manu ?" Pane inai o Ane, "He manu hulu nani a maikai, i oi pakela aku mamua o na manu oko maua Halealii; ua like kona Imlu me ka lihilihi o ke anuenue, a o ka nuku, he nuku daimana, a ma ka umauma, he hoku daimana." Kulou iho |a ke Kilo ilaio, a liuliu iki, nanaj ae la ia Ane a me ke annina alii, a hoo-l ho ne la me ka leo nui, ' He kanaka koa 1 He kanalui koa !! x Aia iloko o Ane o ke alii wahine !!! "

Hoi aku lu un Kilo nei iloko o kona rumi moe, a noho iho In no ke an&ina ulii ine ka uluhua lon, no ka hoomuopopo ole mai o ke Kilo i kunn ike, nolnilu, kahea hou aku In ke Kuhina Kaluininn i ke Kilo, "He oinio anei, he keiki niawaena 0 Kini Uilama a me Aneke Alii W&hine 1 keiu manawn ?" Ae mai la no hoi kej Kilo, ine ka i inai, "E pono ke mnlnmaiu o Ane no ka makahiki hookaln ; n i nele ke keiki mai loko mai o Ane, al.iila, e iii mai nu hewa a pau inaluna o'u, a e Inwe aku oe ia'u i iawehala nau." Ae aku la ke Kuhina Kalaiuina. Hoi aku la o Kini Keoki ina a me ka huakai alii—a hala na mahina ekolu ma ia hope iho, ike ia iho la, ua hnpai io o Ane ; a hala hou ekolu mahina ma ia hope Iho, nahunahu ihu la o Anee iike mo na nahunaiiu hanau keiki ana, alailn, kii ia aku la ke Kuhina Kalaiaina a me kana wahine, a me na'lii no a pau, no ka hanau oke Alii Wahine. Aole i liuliu ko lukou hiki ana aku ma ka Halealii, ikaika loa iho la ke kunkoko, a o ka hanau inai la no ia he keiki huu, i like loa me ku hua ana manu. Lalnu iho la ke Kuhina Kaluimua i ua hua nei, a nnna iho la i kona ano, he nno e loa no, aohe i like me ku hua a na manu ; he apo gula mnwiiena o keia hua, a ma ke poo, he hoku eleele, me na hun pulupalu e kau ana, "O keia keiki, he keikikane. he keiki kipi nae i ke aupnni, he keiki malamu ole ika makun. O Neba kona inoa, a malunu oka amnna e mnke ai." Aole nae i hoowahawaha o Kini Uilnma, hopu aku lu no iu i ua hua la, n lawe aku la mulalo o ka manu aeto e hoomoe ana i kana hua ponoi, a waiho aku la, a lawe mai In i na hua n ka mauu neto. A i ka lua ae o ka ia, nahunahu hou iho la no o Ane ;aka,o Kini Uiluma nae, haoliao iho la oia, no keiu nahunuhu hou iho lu o ke Alii Wnhiue, nolailu, manao iho la oia, he nahunahu inni la, a i ole, e hanau hou ana no paha i ke keiki hua. Kunahihi ae la ko Kini Uilama noonoo no nn manno elua, nolaila, kena ae la oia i kekahi koa kiai, e kii i ke Kuhina Kalaiaina a me na'lii wahine a pau.

Hiki mai la ke Kuhina Kalaiaina a me na'lii, ku mai la o Kini Uilama, a pane mai la iinua o ke anaina alii, U E na'lii, na pouhana o ke aupuni e paa ai, ke hilanai nui nei au maluna o oukou, a ma o oukou la e ike ia ai ka oiaio o ka'u mnu mea <elue i manao wale ai, oiai ke ike ae 1a no oukou, ke kaawili mai la ke Alii Wahine i ke nahu kulipolipo. Ina he nahu mai, e aho e kii i ke Kauka Helu I, e heleoiai ; a ina hoi he nahu e hanau hou inai ana i ke keiki hua, nliula, aohe hoi he olelo ana oia.'' Ku mai ka wahine a ke Kuhina Kalaina, a pane fnai la, "E ke'Lii, mai pihoihoi kou manao, no' k» mea, aole kela he nahu mai maoli, aka, he nahunahu keiki no, ke ike aku la au, ke lalawe mai la ma na wahi a pau o ke kino, a e kali nae kakou i ka oiaio." A pau na olelo ana a ka wahine a ke Kuhiua Kalaiaina, mohala maikai ae la ko Kini Uilama manao. Aole i liuliu ma ia hope iho, hanau hou mai la o Ane i ke keiki hua, e like no me kela hua mua. Lalau hou iho la no ke Kuhina Kalaina, a nana iho la i ke ano o keia hua, aole no ia i like me ka hua mua ; he apo elaimana mawaena o keia hua, a ma ke poo, he hoku, me na hua palapaia e kau ana* "O keia keiki, he keikikane, he keiki koa, he keiki ikaika, he keiki aloha aupuni, he malama 1 na makua a me na makaainana, he keiki mana, a o Robiana Lo ka inoa." (E ka poe heluhelu, e hoomanao oe, o ka mea ae la keia nona keia moolelo.) Hopu aku la o Kini Uilama i ua

hua nei. mahope iho o ka milimili ana a ke Kuhina Kalaiaina, a lawe hou ;iku la no a waiho malaio o ka aelo me kela hua i waiho mua ia ai. A i ke kolu ae o ka la, nahunahu hou iho la no o Ane, a kii hou ia ana ke Kuhiua Kalaiaina a me na'lii wahine ; a i ko lakou hiki ana mai, hanau hou iho la o Aue he wahi hua uuku, i like ole me na hua mua ; hopu iho Ih no ke Kuliina Kalaiaina, a nana iho la, lie kaha eleele inawaena konu, me na hua palapala e kau ana, l, He huaelo kein, aohe keiki oloko." Hopu mai la no o Kini Uilama, a lawe aku'la no malalo o ka neto, me kela mau hua mua. Manao wale iho la nae o Kini Uilama a me na'lii a pau,e hanau hou mai ana no la o Ane i kakahiaka ae, nolaila, noho like iho lakou a pau ; a hala na la elua o ko lakou kakali ana, maopopo iho la, aole e hanau hou-mai ana i keiki hua hou. E nnna kakou ia Kini Uilama a me ka mauu aelo nana e hoomoe la i na hua— Ekolu hele ana a Kini Uilamae nana i ke ao, a ekolu hoi hele ana ika po. A hala na la he umi kumamakahi, a i ka umi kumamalua o ka la, kiko mai la n» hua elua, a koe no ka huaelo.

I ua o Kini Uilama nei e paina ana i kona aina knkahinka ma ua la la, lohe aku la oia he leo keiki e uwe ana, ma kahi no e hoomoe ana o ka neto, holo aku la la, u ike aku la i nu keiki malalo o ka aeto, puiwa ae la oi» me ka eehin, a lele ae la kona hauli, a noho iho la oia ilnlo. l*au ae la kona ano pihoihoi, hookokoke nku la oiu i ka aeto, me ka manao e lulau aku i na keiki a lawe mai, aka, no ka pakela huhu loa o ka &eto, aohe kokoke iki aku o Kini Uilama. A no kona pinoihoi loti i ka loaa ole o na keiki, kena ae la oia i kekahi koa, e kii aku i ke Kuhina Knloioioo « help. mai. A i ka hiki ana mai o ke Kuhina, kukq iho la Inua i mea e loaa ai na keiki. Hooholo like iho la laua i ka manao, e pana aku i ka aeto a make. I ke Kuhina i kii ai i ka pana, ku aela ka aeto iluna, a nana iho la i na keiki, a ike iho ln, aole ia he keiki aeto, lioowahawaha iho la in, a haalele iho la ia, a holo pinauma aku la no ka minamin» i kana mau hua. I ka wa a ka aeto i hnalele iho ai i kn punana, kiiuku la o Kini Uilama, a hopu iho la i ke keiki nui. a kahea aku la i ke Kuhina, "Auhea oe, ua holo aku nei ka manu, a uu haaieie iho nei i na keiki." He manawa ole, hiki ana ua Kuhina nei, a hopu iho la i ke keiki e waiho ana. Hoi aku la laua nei me na keiki a hiki i ka hale, hoomnemne iho la, a wahi iho la i ke kupa keiki, alaila, kauohaia aku la na'lii a pau ame ke Kilo. A hiki maila ka poe i kauohaia, e mnu ana no ko Kini Uilama hii i. kana keiki, a pela no hoi ke Kuhina i kana keiki. Ano ka mnopopo ole ia laun o ke kaikuaana a me ke kaikaina, nolailu, nonoi mai la o Kini Uilama i ke Kilo.i ka i ana aku, "Ina he hiki ia oe ke hai maopopo mai i ka hanau mua a me ka hanau hope o laua nei, no ka mea, ke haohao nei maua." Ku mai la ke Kilo iluna a ninau mni la, " Owai o olua ka mea i lalau mua i ke keiki ma ka punana a ka aeto i hoomoe ai ?" Pane mai la o Kini Uilama, " Owau no." I inai la ke Kilo, "O ke kaikuaana no ia." Ae mai la o Kini Ui lama, "Ae, pela no ko'u manao." Ia manawa nae, huli ae la ke Kuhina Kalaiaina, a pane ae la ia Kini Uilaina, i ka i ana ae, " O kau keiki no hoi i hopu ai, o kau no hoi ia, a o ka'u keiki no hoi i hopu ai, o ka'u no hoi ia." "Aole au eae aku. Ina he makemake kou ike keiki, o kau keiki keia, a o ka'u kena," wahi a Kini Uiliama. Hoole mai la ke Kuhina Kaiaiaina, me ka i mai, "Aole &u e ae aku i kau, eia no au iluna o keia keiki a muinoino, a pau no hoi kuu noho Kuhina ana no ke aupuni."

A ike iho la o Kini Uillama, i ka manao paa o ke Kuhina, nolaila, ninau ae la oia i ke Alii Wahine, " Pehea la kou manao no ke keiki ?" Pane mai la hoi ke Alii Wahine, " Ua oki aku la no ia keiki na ke Kuhina, a o ke keiki no hoi i koe, o ka kaua no hoi ia. Mai pono no hoi kau aua ana, ina no hoi hookahi keiki, ina io no ua nele ia i ke keiki." Ae mai la no o Kini Uilama. A hoi aku la ke Kuhina me kana keiki i kona hale. Ke ike nei oe e ka mea heluhelu, ua lilo ia Kini Uilaoia ka hanaiia ana o Neba, a i ke Kuhioa Kalaiaina hoi ka hanai ia ana o Robiana Lo, ka mea hoi nona keia moolelo. A hala na makahiki ehiku, hookoinoia ua mau keiki nei i ke Kula Alii. Ua holo loa laua ma ke aoia ana. A hala ewa-

'lu makahiki o ko l;iua nolvo ana il«>ko o ke kula, ua holo palena ole ka ike o Robiana L«», a beti h<»pe lioi ka ike o ke kumuao. A 110 ka hiki ole i ke kumu ke ao aku ia Robiana Lo, nolaila, kauoha aku la nia i ke Kuhina Kaloiuina, ka makua hanai o R.obiana Lo. Ai ka hiki ana mni oke Kuhina, olelo aku la ke kumu, "He pono no ia oe ke lawe aku i kau keiki mai loko aku nei o ka'u kula. 110 ka mea, aohe a'u mea i koe e ao aku ai iaia i keia wa,oiai o ka'u inau ninau paakiki e pela aku ai iaia, he mea paani wale ia mai la no ia e ia la. v Ae aku la no ke Kuhina. A makaukau laua nei e hoi, haawi mai la uh kumu nei i ka Palapala Hoomaikai no Robiana Lo. Lulu lima aloha iho la lakou nei, a hoi aku la.

Ia lnua nei e hoi ann a hiki ma ka Hnle Alii, hai aku in ke Kuhina ia Kini UiImna rnn a ine ke anainn alii, " Ua puka mai nei ka'u keiki, na pau ka noh» ana i ke kuhi—ua hookuu maikai mai nei no ke kumu—a u;i hni mai uei, ua pau kona ike, aohe wnhi i k<>e aon e nn «nai ai iaia nei." Pane mai ln o Kini Uilamn, "Ina pela, e hookonw» aku i kekeiki iloko o ke Kula Koa, i ike ai kaua i kona kulana koa." Ae koke mai la no ke Kuhina, "Ae, ua manao no au pela." A hoi aku la ke Kuhina me ke keiki, a lawe koke ia aku la no i ke Kula Koa. Maanei, e waiho iki kakou i ke kamailio ana no Robiana Lo, a e knmailio ka* kou no Neba ke kaikuaana : Ia Robiana Lo i puka mai ai mni loko mai o ke kula, noho iho la o Nebn me ka manao ino, no ka puka mua ana o konn hanau hope, alaila, hoomaka iho la o Neba e hana e hke me ka mea i kakauaia'i mawaho o kona hua, i ka wa i hanau hua ia mai ai. Haaleleiho !a ua o Neba i ke kula, o he!e auwana aku la e like ine kona n»akemake. Huli aku la ke kumu a loaa, a koi aku la e hoi, aoie nae o ia la maliu mai i ka ia nei ualo aku. A lohe aku la o Kini Uilama, ua haalele kana keiki i ke kula, me ka ae ole o ke kumu, nolnila, kauoha ae la o Kini Uilama i na'lii koa kiai kino, e imi ia Neba a loaa, a e hoihoi mai imua ona. Hele imi aku la na koa, a loaa nku la iloko o ka hale o na Bihopa, e paani ana me rja kaiknmahine Virigini. A ike hoi ke kumu Bihopa i na koa, puka mai Ja oia a kahea mai la i na koa, "E hoi oukou a hai aku ia Kini Uiluna, aole pono ke hookuu hou ia mai ke K°jki Alii,mamuli pau loa na kaikamah'ue Virigini i ka hoohauminia e ia." Ae mail a na k o a.

I na koa e hoi ana me Nebt» a hiki i ka Hale Alii, ninHU koke mai la n« hoi o Kini Uilama i na koa, "Malieo kalu i lona aku nei o Neha ia oulum ?" Ptue mai la na koa, "Ma ku hale o na Bihopb, e paani ana nie na kaikamahine Virigini. Ua kauoha mai nei nae na kumu Bihnpa, Aole pono ke hookuu hoti ia aku ke Keiki Alii." "Ua hana hewa io no ke Keiki Alii," wahi a Kini Uilama. A no keia mea, kauoha ae la o Kini Uilama i ke Kuhina Kalaiaina, e hele mai e noonoo pu, no ka liaalele ana o Neba i ke kula a me knna mea i hana ai. I ke Kuhina i hiki mai ai ma ka Hale Alii, ninnu ae la oia ia Neba, "Healui hoi ko meo i ai i ke kula, a hele auwana aku hoi me he keiki makuaole la ?" Pane mai la hoi o Neba me ka wiwo ole imuao kona mau makua, "No kuu hoonaukiuki no paha kekahi i ko olua hookomo e ana ia Robiana Lo i ke kula koa, nolaila, mai keia la nku a hiki i kuu la e make ai, aole au e hoolohe iki ana i ka olua iliau olelo." A lohe ke Kuhina i ka manao paa o Neba, pane mai la oia, "O kou hoomaka koke mai nei no ka paha keia e kipi i ke aupuni ?" Ae koke mai la no o Neba. A no keia olelo a Neba. pane ae la o Kini Uilama i ke Kuhina Kalaiain», "E hoopaa koke aku ia Neba iloko o ka hale paahao, a hiki i kona la e kauia'i ma ka amana." Ae mai la no ke Kuhina, a nana hoi i kauoha aku i ka Ilamuku Nui, e hoopaa ia Neba iloko o ka Hale Paahao. A kakahiaka ae. knheaia na'Lii o ka Ahaolelo a me ka poe i kohoia, e kuka pu me Kini Uilama, no ke kuka ana i ka mea e hana aku ai no Neba. Ua kiiia na kaikamahine Virigini i hulahula pu ai me Neba, a ua kono pu ia aku no hoi na Kumu Bihopa. Ninau aku )a ke Kuhina Kalaiaina i na Kumu Bihopa, "He oiaio no anei, ua loaa aku o Neba i na koa, e hulahula pu ana me na kaik&mahine Virigini ?" Ae mai la no na Kumu Bihopa. Pau ae la ka ke Kuhina ritau ninau ia lakou, hookuuia aku la. ( Aole i pau.)