Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 12, 22 March 1873 — HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HELU AKAHI O KA IKAIKA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HELU AKAHI O KA IKAIKA.

īunuhiia mai loko mai o ka Buke Ara6i«, mai ka olelo Beritania a ka olelo Hawaii, MAHELE 11. HELŪ 64. IA inanawa, hii ae la o ua Debolo i »a Wi>hi iupa nei, huli ue Ih, u olelo aku la i ka wahine, i ka i ann aku, E aho hoi nm'u e malama kulii holoholona n khua, i wahi kiai hale hoi n<>u, no ka niea, uu 11111 ke hoi kuu keko, ko'u kiai hale, ka mea hoi nuna e malama a hooponopono i ka'u mau mea a p;iu. Kunalua iho la nae ka iihiiho o ka wahine, a o ke noi hoi a k.-i haku mea heile, a nuna hoi ka noho ana aku, ue wale aku la no mn ka waha, waiho nae ka ininamina iloko,'me ka olelo aku no nr»e, E luwe no hoi paha oe i kalii holoholonu a kuua i keia inanawa, a ina no hoi e loaa hou kau keko, alaila, hoihoi mai no oe i ka'u wahi holoholona, no ka mea, aohe i pau ko'u uuikemake iaia, a o ka lilo e uo ka hoi keia ia oe. Ae mai la no oDt*bolo. Nolio iho la no hoi lnkou nei a pau ka nanea ana, makaukau no hoi o" Debolo e hoi i Uona hale, hookv>u iho la nae oia \ kaht hipa ilalo. wie ko Debolo manno nne, nana no la hoi e hele, eia naē, make loa iho la ua wahi hipn nei i ka hooninipo, a kaanini ae la ke alo iluna me ka uwe hoooeoe una, me he uweana la na keiki mea makua ; laluu iho la nae ke kahu wahine, make loa iho la keia i ke kupaku, a no ko liikou.mauao, ua loaa la i ka mai, ua hooinHkauhnuia ka laau no ka lapaau ana, sika, holo aku la <uia a hookaawili ue ia me ka lioohonehone ana ma na wawne o Debolo, a ia wa, i lulau koke iho ai 0 Debolo, a hii ae la ma kona poli, a o ka noho malie loa rho la no ia p ua walii hip;< nei, a hooholeh'>le ue la ma na papalina (i' Debolo. O keia hana manlea nae 8 Uipa, he pule hana aloha no ia e paulehia loa ai o Debolo ma i ka punihei, a pela io no. Hii hele aku la 6ia i ua wahi hipa nei, a komo ana i ka hule d iifnaon, a hookuu iho la ilalo, me ka mau no nae o kana muu hana hoomaalea, a ua ane muluhiluhi lo|. o Debolo i ka hooninipo muu a ua wahi hipa nei, a ua lilo nae ia mau hana 1 ko Debolo manao, he mau hana ku wale no i ka hoalohal. hu, a noluila oia i manao ai, he wahi holoholona maikai loa io no ia, nolaila, ua ae nku oia, e noa no na wahi knfiu « pau o kei hale daimana i ua o Kaakaikimaalea. A i ka hoi ana o Debolo ma ka rumi moe, ua hoi pu aku no me ua wahi hipa nei, uia pu no malailn ka pahu pohaku mabcilu kuhi i ku ai; lehei loa aku la nae ua w .hi hipa nei iluna o kahi moe o Debolo ; a ike hoi n Debolo i ko ia la hoi ana e moe, pane aku la, O kahi moe no ia o kaua, a ina no oe e niakemHke e hiamoe, moe iho no malaila, a eh m«i no ke kipa. A lohe o Hipa ino keia mau olelo a Diubolo, lalau akn la oia i ke kapa, a moe iho la. A o Debolo hoi, puka liou aku la om iwaho, a hele aku la ma ka hale i waili » ai ke kino kupapnu o na lio lele, i hoopaa ia ai hoi ka Inidxnioa me Fmita, a hoiliili mui la i ka iwi o na lio a me na apa(ia papa i kiola liiliiia ai e LoWulena, a hoi mai la. E nam ae hoi kaliou ia Hipa,oiai, ia Debolo no a puka aku iwaho, lehei iho la kahi hipa ilalo, mailuna iho o ka moe, lalau iho 1a i ke li, a ki aku la i ka pahu ! pohiiku mabala, a lawe ae la i ka eke t«< lena, a puka mai la iwaho, a noho iho la ina ka puka komo n a wehe ae la i Ike kaula gti(a i hoopaa ia ai tna ka wahn o ka eke lalenii. Aia hoi a hoi mai

lo Debolo, ike ictai la ia in « iiolk l&na ma ka puka, me ka eke laleuu mi k» lim:i. 11 e hoooioi oku ana imua ona i ia wh no i pii n>ai ni ka ienu in Deb«>lo okala >te 1.-i kona lauoho, 11 hamnni no ho konn ili nlualu, 110 kn pakela nui o kf maka'u, u on ulu inai nti manao kuko iio< ko ona, no kana mea e hnna aku ai iinue o kaiii hipu, i kumu e ioan mni ai ka eke tulenn, a he haohao nui no hoi kekahi iloko ona, no ke kumu i loau ai o ka eke, a aole no hoi he mea nana i kuhikuhi, ao« le no hoi i hanina wuhi ike iki, eia ka ua loaa. Iloko nne o ia munawa, pnne mai la c Debolo ine ka ieo nuwaliwali, i ka i ann irfai, Ua loaa aku nei no ka ia oe kahi eke a kaua ? Ae mai Ih kahi hipa me kel leo kanaka, Ae, ua loaa aku nei no kn'u wahi no i wailio ai, n> un wehe mual ae nei no ag i ke kaula gnla i h«opnaia , i m;i ka wahu o ka eke taleua, no ka h<>oj makaukau mun nna e hookomo mni i k| enemi o kuu aikane. l'ane mai la o De| bolo, Alia oe e hookomo, e haawi mui inai oe i ka eke ia'u, a na'aia e hookom| mai i ua eiiemi la iloko nei «» ka eke t'»le| na. Pane akj o hipa, He ne no au, k| kaikai inuu nae oe i kei.a iuupuni, a kukul lu ma kuhi i ku inua ai, mauka iho o k| kuianakauhale nui o Pelekane. He a| no au, ke huna nae oe <ne ka pololei, nb ka mea, aole i oi aku kuu minumina i k| aupuni nei mnmua o ker>n eke, oiai h| mea hiki wuie 110 ia'u ke hana hou i a| puni a oi ne mamua o keia, wahi a bolo. Pane.aku o hipa, Aohe o'u nmaKemake e hookainaiiio loihii mai oe i keia wa, no ka inea, ke makaukau nei ka waha o kera eke e aie aku ia oe. Pane mai la o Debolo, Mai wikiwiki oe i ka huhu, e kamaiiio mua kaua a maopopo, o likt auanei kau hena ann, me ka hana ana a ka mea nann i hoohoka mua ia'u, a mai make no au ma ia hana una, e oie wale no o Kiaimakani, oia ai au, a ke hopoho po nei au, o iike aiianei Uau hana e iike me kana. Pune aku la o Hipa, Auhee la hoi uu mea la nana oe i hoohoka ? Pane mai o Deb<>lo, Ina iho no iloko. Pane hou aku o Hipa, No kou hoopau manuWa wule, ke niakemake nei au e hookomo koke ia ne iloko o keia eke. Pan« mai o Debolo, Mai hookomo oe ia'u iioko o kena eke, no ka mea, he eke ino ioe kena ! Pnne aku o Hipa, Wahuhee wa< le no ka hoi oe, ua ike oo la hoi oe h< eke ino keia, heaha lu ka hoi kou mea makemake ai e liio nau a me ko hoopat ana i kuu aikane a me na makua o ma ua iloko ae ia o keia eke ino, wahl au Hoomaopopo ioa iho la o Debolo i ni oieio a Hipa a rne kanamau hana, i heli mai ai, pane ae la oia me he ano inaina Ka! he wnhi kiu ka oe no Peiekane, a*i e kuhihewa nei he wahi hoioholona oe Pnne aku o Hipa, Aole au i heie rnai mi ke nno kiu, akn, ua hele mai nei au ma muii o ka ikaina a me ka inann i loaa ia'i mai ko'u inau kupuna mai, a ma ia ano hele mai nei au me ka mnalea e nihu< i kou ike a me kou mana, a hoohuii aki la i ka «aha o ka eke talenu, a heo nn keia i Pelekane. la Hipa nae i hiki aku ai ma ka Hal Alii o Peleknne, e hniamu ana no na'lii me na Kuhina, a me ua makaainuna aio ha alii no hoi a pau, e ohumuhuinu a kukakuka wale ilio una no, no ka loaa oi 0 kekahi koa ikaika e ae nanu e hoope kele mai ia lakou, e ilike me ka Lo Wn lenu hoopakele ana mai nei. A ia lako no e nlunu ana me nu manao hapuku wi hoea ana hoi keia wtfhi hipa me k eke talena, a he mea kaumaha loa ia i k mauao o na mea a pa<i, me ko lakou ki hihewa nui no nae, na Deboio no la hi 1 hoouna mai, e uhao i na kanaka a pa o Peiekane o ku eke laiena, 9 law aku iniua o Debolo. Aia nne 1 ua wahi hipa nei i hele m ai a ku ma ka pukao ka Halealii, a wel ae ia i ke kaula gula i hooparaia ai ma waha o ka eke, a hoohoii iho la, a herr mai la na mea a pau i hoopaaia ai', a h

mo pu mai la i»o hoi me Debnlo. Ala D*bolo nae e kū ana iwaho tne ke ono Ih-o, hoohuli koke aku la no o Hipa i ka wnha o ka eke tilena, a komo hou mai ia o Deb<»lo iloko. A o Lo Walena nae, huli ne la oia a ike i kana wahi Hikane hipa, hopu koke aku la oin i ka eke tulena, a paa ae la ina kona lima, & olelo ae la i'kona -mau makua a me iia'lii a pau e nonoho mai ana, i ka i ana ae, O kuu wahi nikane hipa no keia, a o ke kumu no hoi keia o ko oukou loaa ana ia'u, nana no i h«»i mai ia'u no ke aupuni Kini, a makana wale mai la no ia'u i kana ili lele, a hiki ai ia'u ke lele iloko o ka lewa & me na wahi a pau 'a'u e nmkeni ike ai, a hiki wale i ko oukou loaa ana ia'u ; a inaaole keia e hoaikarie mai ia'u, ina paha aole oukou e loaa ia'u a hiki mni i keia la. A lohe ae la na mea a p»u i keia mau olelo a Lo Walena, haawi like ae la na inea a pu i ko lakou aloha ia Hipa, a huro ae la me ka olioli. A pau ke aloha a na mea a pau ia Hipa, huli pono ae )a o Lo Wulena a mnau ia Hipa, Peliea la kou manao ia Debolo i keia wa ? l'une mai la kahi aikaue hipa, E puhi koke ia Debolo i ke ahi, i oie ai oia e ku hou mai imua o kou alo ma n» hana ino. Ae aku ia oLo Walena, a o ka hoi koke iho la no is o Hipa, 110 ka manao i ka hanau mai o ka wahine a laua i ke keiki, me ke kokoolua ole nanu

e lawelawe aku. Aia nae a hiki aku la o Hipn ma kona aupuni, e nahunnhu io ana no o Kanaika Abe, a hanau īho la i ke keiki kanē, a kapa iho la i ka inoa o ua

keiki nei o Lo Hipa ; ua kapa iho no ia i ka hapa mua o ka inoa o kona makuukane ponoi, a me ko ia nei inoa no hoi, me kona mmiao no nae, e lilo ana no nana e hanni i ke keiki. Mahope iho nae o ko Hip» hoi ana'ku, ninau koke oe la o Lo Walena i na'lii, i ka i ana aku, Pehea ko oukou inanao ia Debolo, e puhi anei i ke ahi, r e hoola paha, i loaa ai no ka ia la mea e kii hou mai ai ia kukou, a hoopaa hou aku, a o ka hana ana aku paha ia o kakou, papnpau i ka make. Pane lokahi mai la nae na'lii a me na makaainana, E puhi iaia i ke ahi, e like me ke kauoha a ko aikane. Iloko no o ia manawa, hoopuka koke ae la ke Kuhina Kalaiaina i kana olelo hoolaha, e kauoha ana i na'lii a me na makaainana, i ka i ana ae, E hoolei ia ana o Debolo iloko o ka imuahi i pahiku ia ka enaena, ma ke kakahiaka o ka la apopo, nolaila, e hele mai no na mea a pau o keia aupuni me na pauku wahie pnkahi, mai na kane a na wahine. Ae koke mni la no na mea a pau, a hoi aku la. Knuoha koke ae la no ua Kuhina nei i kana mau kauwa a me na koa, E hele oukou a ma kahi kaawale o ka aina, e eli iho i kekahi lun a hohonu, i hiki ai i ka ehiku anuna ka hohonu, a he iwakalua hoi anana ka anapuni o ka waha o ka lua, a e hoonohonohoia ua pohaku mai lulo ne a hiki iluna. Ae mai la kauwa a me na koa, & hele aku la a hana e like me ke kauoha. Aia nae ma ka po ana iho, wehe ae la 0 Lo Walena i ka puka aniani, a hookuu uku la ia Piuka, a nana hoi i malama i ka eke ta'ena a me.Debolo ilōko. A i ka hiki ann mni o kn manawa i oleloia ai, hele mai la na men a pau mamuli o ka olelo kuahaua a ke Kuhina Kalaiaina, a ua lio-a ia ka imu ahi, me na paila wahi® elua haneri kanalima, a ua waiho pu ia he ehiku kuahao nunui maloko o ua umu ahi la. Aia hoi ma ka aoaoakau, he kanalima kupita ke kaawale mai ka umu »hi aku, ua kuknluia na anuu alii, i wahi no Robiana Lo ma a me na Alii.o na aupuni ehiku o Wakawaka e noho aia makaikai 1 ke puhiia ana o Dfbolo i ke ahi. . A i ka enaena ana hoi o na kuahao i waihoia'i iloko o ka imu ahi, makaukau ifio la o Lo no ke pnhiann'ku ia Debolo iloko o ka umu ahi i pahikuia ka enaena, a nawai la e hoopnkeīe ae iaia t

la ivm, hopu koKe iho l.i o Lo Walenal i ka eke talena ma ka waha o Piuka, a pii aku iluna o kekuhi anuu kiekie, a hai ae la imua o na alii a nie na makaninan;i, i ka i ana iho, Ke honlei nei kakou ia Debolo iloko o keia imuahi i pahikuia ka enaenu, a oia nei no hoi ka mea o kakou i hamūa ma ke ano kanaka, ano akua a mana hoi ; a ina he manao ko ka mea i h»na iaia, e hoopakele ae mailoko mai o keia umu ahi enaena, aohe no he mea e ueleai, aka, 4i Aohe kipi e lanakila !" . Iloko no o ia wa, hoomakaukau ae la 0 Lo Walena e kalena ae i kana ili i elua kihi, n lele akahele aku la oia a kau pono maluna iho o ka imu ahi, a hoohnli iho la i ka wahn o ka eke talena ilalo, a haule pnhu iho 1& o Dcbolo iloko o kei okooko umu ahi, a naku hele aku la oin j 1 o a innei, me he la la i hei i ka upena a ka lawain. | In Debolo hoi i haule aku ai ika umu j ahi, hoi iho la o Lo Walena, a noho m« na anuu alii i hooinakaukauia, ia uianawa i ike ia aku ai ka pii ikaika ana ae o ke okooko o ke ahi mailoko ae o ka imu, ka hele ia a pa ka uln o ke nhi i ku lani, a ia wa i hooho ne ai na alii a me na makaai nana me na leo'nui, Hoi o Debolo i ka lani e ! Hoi hou mai auanei pau kakou i ka mnke e ! A pela mau no ka hooho ana o na 'lii a me na makaaiiiana, no ko lakou manao no aole io i makeo Debolo. (Aole i pau.)