Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 41, 9 October 1875 — Page 2

Page PDF (1.76 MB)

This text was transcribed by:  Keoahunui Warrington
This work is dedicated to:  Ko'u Makuahine-Lavaina Kia

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.

 

            MAKE KAUOHA.

 

            Ua @ Francis B H@tchin@on.  i k@ @ @ kah@ no @ Ha@ma. P@p@le. @ i k@ @ @ i waiho @

                        W I MOEHONUA.

                        Kuhina Kala@na

            @@ Sept 2@, 18@    722

           

            @ Mr. @ F. @ i keia la, 1 A@ @ no ka Apana o Kona mokupuni o @

                        W L @OEHO@CA K@hina Kala@

            @ @ Sept @ @          721

 

            @ o Mr. Edward Pres@@o i keia la, i Ko@ A @ @ ka mokupuni o Oahu, @ kahi o @ i @ mai. W L MOEHONUA

            @ Ka@, Sept 17, 1@ 721

 

            @ aku o Mr. @ @ i Agena e hoo@ ai i @ @ kepa ma ka A p@ o Hanalei, Kauai.

            W L MOEHONUA, K@hina Kala@ina       721

 

            @ o @ @aa@ana i L@ Pa Aupuni no k@ a me Waianae, ma kahi o J Kaha@ i @ mai. @NO. O. DOMINIS, Kiaaina o Oahu.

            @ Hale, Sept 17, @    721

 

            Ma Ka La @ o Se@, @, ua p@ k@ lehulehu e @ k@ o ka wa, aole e komo hewa ma na ni@ o k@ @ aina @ k@ o@ ana i @ @ 3 @ paha e @ ai i na mea e @ @ aina @ no ka mea ua malama ole @ keia @ loko o kekahi mau apana, nolaila, ke kuhikuhi hoa @ aku nei, @ hooko@ ana ke Kanawai @ poe @ i malama @mi @ @.

            W L MOEHONUA, Kuhina K@

            @ Sept @, @  @

 

I A K@ ka poe @ na inoa @ iho i @ @ e @ me na @ ana a ka @: Kuhina Waiwai

            @ Aug. @ @

 

            O makou o ka poe @ inoa malalo iho, na K@ K@ i hoo@ e ka Moi, e ohi mai, e @ a e @ aku i na mea hoikeike hana maikai @ o a me na mea @  o Hawaii nei, k@p@ @ @ ka @ ikeike L@h@i Nui o @ ana ma Pila @, ma ka puni ana e ke K@ makahiki o ko Amerika Huipuia  @ Aupuni @ ana i ka 1876.  Ke noi haahaa aku nei me ka hoolaha akea aku, ua makao@ lakou i ka lawe ana mai i na mea e hooonia mai ana e ka poe makemake e hoo@na loa aku i Amerika, ma ka Hale Papa o @ G Waila, Honolulu @ i na mea a pau i k@pono no ka hoikeike. Oia@ ua makemakeia na mea hoikeike a pau e hiki aku ma P@del@pia mamua @ o Maraki 4 1876, nolaila o ka poe i loaa na mea hoikeike e noho ana ma @ eia @ Moku e makau lakou, a e hoouna mai @ @ kahi i hoike ia m@, mamua ae o ka pau @ o ka makahiki 187@.

            @ @ nei no hoi makou i ka papa inoa o @ mea k@pono no ka hoikeike, na mea @ a me na mea hana akamai, hana lima, h@na @ a me na waiwai o keia mau mokupuni, a @ makemakeia no ka hooona aku i ka Hoikeike @.

            @ Laau-i kahi a kahi ole ia a ma na pauku @.

             @ l@ko hale, i hana ia mai na laau Hawaii mai

            Na mana a me na ia, a pela aku.        

            Na mea ulu a me na h@a ai, i maloo, i malama @ a ia, a ano ho@ a @ @l@ ana paha.

             No @ manu, na niu.

            Paakai mai na loko mai a i maloo paha i ka la.

            Na P@p@-na akoakoa o na ano a me na mea a pau.

            Na mea o lalo o ka honua.

            Na olona o na ano a pau i ulu maoli ae a i ho@kau@ paha.

            Na mea ulu o loko o ka wai.

            Na kope iloko o ke eke.

            Na P@ iloko o ka ben@.

            Kopaa mailoko mai o na Mahiko nui pakahi, ma na ano like o@ iloko o na eke.

            liulu Hipa, na ano hulu hipa mai na mokupu@kahi mai, i kahiia a kahi oleia.

            @; i wa@ia a wae o@ia.

             @i iloko o na eke; i hoomaemaeia a hoomaemae ole ia.

            Na pupu a me na hehu awa.

             Na uhi iloko o ka pahu.

            Na hana lima; na ahuula, na mahiole; moena; kapa Hawaii; na umeke, na aho mai na olona mai a me ka ili @, a me ka p@lu niu; na poha k@ kahiko; na mak@u, na kii o na waa; na lako Hale Hawaii @ kapali ai, na kii o na hale o ka wa @ a o ko keia wa paha; na ili holoholona o @ ano a pau, @ mea hana kui, na kamaa la-i a lauhala, na papale makoloa, pua ko, pua pili a

@ aku.

             Na kii @ na mea ano nui o Hawaii nei a me na hio@ nani.

            Palapala  a@ nui o keia mau mokupuni i ka @ @ kekahi kanaka Hawaii ma kona ike a naau ao. Na kii e hoike ana i na puu, na mauna, na @, na alanui, na ululaau, na waoakua, na @ p@ a me na aina hanai holoholona, na @, na muliwai, na lua pele, na aw@ ku moku, a me ka n@i o na kanaka maluna iho o na mokupuni pakahi.

            Na buke ma ka olelo Hawaii a me Enelani.

            Papa Kahikuhi o ke kulana hoonaauao a hoomana o ka lahui Hawaii; o na ano hoomana a pau.

            KUHINA KALAIAINA

            S. G. WAILA

            J. U. KAWAINUI.

            Honolulu, Jan. 7, 1875

 

KA NUPEPA KUOKOA

 

ME

 

KE AU OKOA

I HUIIA.

Published every Saturday, $2 a year

HONOLULU, OKATOBA 9, 1875.

 

            KE ALO ALII-Ua hoi mai ke Alii ka Moi mai k@na huakai holo pokole aku nei i na pali @ o Koolau, ma ke ahiahi Poakahi iho nei, me ke ola maikai. Ua hoohele loa aku ka palena o kana huakai i Laie malo.

            He oluolu maikai ke ola o ke Alii ka Nawahine Kapiolani i keia mau la. O @ ano mau noia.

            I @ ahiahi nei, maluna mai o ke Ki@ i hoi mai ai ka mea kiekie ke Alii W. P. Leleiohoku mai kana huakai pokole aku nei i Kona.

            He oluolu maikai no hoi ke ola o na mea @ n@ kama Aliiwahine R. Keeli@, L. Kamakaeha, a me M. Likelike. He wa pokole koe, a hoopomaikaiia mai @ Alii hope loa o lakou nei ae.

 

            O KEKAHI KUMU nana e kaohi nei i ka pii ana o keia lahui, oia no ka palaualelo a me ka aea wale ana. Ua akaka loa keia. @ noho wale ke kanaka, alaila @ lilo ana ia i na hana lealea a me na hana ino, a o kona komo no ia iloko o ua hana lapuwale e hoopoino ai i kona kino, ko hai, alaila i ko hai ohana paha. Ina e paa mau ke kanaka i ka hana, alaila, aohe ana mea e ae @ @ aku  ai, eia wale no o ka maka@la @ @ @. O ia ano kanaka, he kanaka kino ikaika ia, he kokua no ka hooulu lahui, a o ke ola e loaa ana iaia, he ola hanohano ia. O kekahi kumu hewa loa, o ko na wahine Hawaii @ lealea, aole manao ma ka noho ana hooulu lahui a hoo@ hoi. Makemake wale no ma ka p@i hanohano.

            Ua PUKA A E mai na waha o na @olelo imi pomaikai o ke kekahi @o@o o Amerika, na hoohe@ ana no na lilo o ke aupuni. Ma ka @ pono a@a iho i na loaa ma @ @, ua ikeia, o ka loaa o ke aupuni i ka 1872, he $@6@,694,229 91 ; a o na lilo no ia makahiki, he $153,201,@56.19. I ka 1873 hoi, o na loaa he $322,177,673 78 ; a o na lilo he $180,488,636.90.  Iloko hoi o ka 1873-4, o na loaa, he $299,911,090.84; a o na lilo, he $194,181,9@5 Ina pela ka hoop@ka ana a @ keiki kalai@i@a o ia @ puni ma ke ano ai pakiko, ka poe hoi e hoo@@l@hala nei i ko lakou mau poe @, no ka malama ole ia e like me ne pua pipi, e pel@ mai e hoahewa i ka hooponopono aupuni ana o keia wa, malia hoi o pono i ko lakou noonoo ke hana.

 

            UA HOLO AKU kekahi ka@ o Amerika Huipuia i @, a mai ka waha mai o kekahi lunakanawai, o Kamika@a ka inoa, @ loheia mai ai ka moolelo kaumaha o ke ola ana o na ilihune a me ka poe waiwai o Beritania. Ua mahalo oia i na alanui, na pipa alanui a me kekahi mau hooponopono e ae. Ke uhi paaia nei ke kulaanakauhale o Ladana, e na eka @ 75,313, a mailoko ae o ka 4,000,000 kanaka o ia kulanakaukale a me na wahi e pili ana, he 139,000 poe ilihune. O na lilo makahiki no ka hanai ana i keia poe, ke huiia @a uku ha@a, na hale @au@, na keiki makua ole, na alanui, na pono wai, na kuikui malamalama, a pela aku, he $23,000,000 ma ke gula. Ua hoikeia mai nae ia e kekahi keoniinana, o ka poe a pau e noho luna aupuni ana ma Enelani, aohe ka e emo pauka lima i ka lapalapaia ma ka lawe ana i na dala aupuni nona iho. Ina he o@aio keia, alaila, e pono kakou e kahea aku, mai hana pela.

 

            I KELA A ME keia la, ke pii nei na helehelena hakumakuma o ke kulana @ ma Hazegovina, O ke kipi keia i laulaha ae ai ma Hazegovina, ke paholo ae la ma kekahi mau apana aina. O ke kumu o keia haunaele, o ka ohi kuapapao@ ana o na auhau hookaumaha maluna o ka lahui a me ka hoo@ioni hoomana, me he mea la e hoonaueueia ana e Europa, aia wale no ka pakele a hoopau hikiwaweia. O kekahi lono i hoea mai, ua haawi aku la o Ausekuria i kona ae, e lilo i mea hoomalimali mamuli o na kumu e kukuluia ma ua okana aina karikia@ @ hooponopono hoololi hou, ho noi ana o Tureke e ae ole ai. Ke kupiliku pu nei hoi ke keiki alii Milana o Serevia; ke lawelawe nei ka pahikaua wa@ana i paaia o hookahi lauoho o kona poo; a iloko o kona pilikia, ua kakau aku nei oia i na ma@a nui i kakau ai ma ke kuikahi o Paris, me ke koi aku, aole oia i hai ia aku no ke ano o na kipi e ala mai ana, a pehea la e hoopauia ai. He ea mai koe o ke Sultana i ke kiekie@a kiekie loa o kona kulana, a e ao ana ia i na moa a pau e hiki ai ke hooma@aia kona ma@ makaainana kuapapanui.

 

            AOHE PAHA NUPEPA i hoolahaia iloko o ka olelo Hawaii ma Honolulu nei mawaena mai o na makahiki he umi o ko makou noho ana hookele, i ole ko lakou lili, inaina a manao huhu i ka nupepa Kuokoa. Ua hoomauia mai no ia manao lili a hiki i keia la e ka nupepa nona ka hoolaha ana a me ke kapa ana iaia iho ma ka aoao mua loa o kona kino, oia keia: "He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii : he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii." "Aole paonioni : aole haanui : aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."

            He paonioni ole anei keia? Ma ka nupepa o ka Poaha iho nei, ua ike iho makou i na olelo hoahewa manuunuu wale ma na manao pepa, na hunahuna mea ho@ a ma na palapala i kakau inoaia e kona mau kakalalo. Ke kahihia mai nei maluna o makou, ka hewa o na palapala a hai mai, na lohe i pa-@ ole mai i ko makou mau pahukani, a ia mea aku ia mea aku. Ke koi mai nei kela aoao ma kona manao alakai, "I@ he aku nui ko keia hoa (makou) ehookukuia kona pono a me kona maemae me ko Kahikina Kelekona, e haule @ loa ana oie." O keia ka manao o ke kauaka i kapa iaia iho, he kahu no ka Mea Maua Loan, a o lawelawe nei i oa manao laahia me na "naneakahi," "nane alua" a me "nane ekolu;" ka mea hoi i manao, he mau kaona maemae ko lakou. Eia hoi ka ka buke nui ana e pai@ nei, "ma ka hua o ka laau o ikeia ai ke ano o ia laau.: Ke olelo hou mai nei ma kekahi wahi o kona pepa, "A he mahalo ko makou no ke Kuokoa, no kona wehe ana i kona mau kolamu i ka poe unu lapuwale e like me ia." Aole paha ia kakou ka hoohaahaa ana i ke kino o ia kanaka. Ina makemake kakou e hoino i kekahi, e hookae kakou i kana hana ino, aole i ke kino. Ua make ka Hiwahiwa o ke ao nei no ia poe. A@a, aole o makou makemake, o kapaia kekahi ewe ponoi o ka aina kulaiwi o na kupuna o ke koloa kau ahua, he lapuwale.

            Ke olelo hou mai nei ko makou hoa paonioni no na olelo hoohenehene a Aloha-hoomana-oiaio, "Ua ike makou i kela kanaka a me ke kumu o kona kakau ana i kela manao." Ma ka rula o ka poe hoolaha nupepa, aole e hiki i kekahi mea pepa ke ike aku i na kope o kekahi nupepa ina he mau hoa paonioni laua. Aka, ke hoike mai nei ka makaula, ua ik@ ka @. Ua malama ia anei ka rula o ka hooponopono nupepa ana, e kona L@ Hooponopono kilo hoomana. Ina he oiaio na olelo a ka mea i kapa iho @ia ma kela inoa malona ae, @a pili anei ia i ka lunahooponopono paonioni, e k@anini mai nei i ke akea, me he mea la, ua ku i ka pa@ a Pikoi@ka@lala, ke alaili mai nei ka nuku waha liilii.

            No na olelo kauhihi a kela aoao no ka palapala a P@h@le@ maluna o ko makou hokua, aole makou e welawela ia mea, a na kona pulima a me kaua peni kaawale no e pane aku i ka oiaio, a e hookeawale ia makou no ka noonoo ana ia mau olelo, aka, he lono kai hele uluulu mai i o makou nei, ua piena ae la ka mea nona ke ku ana, me ka hooweliweli e hoopii, a i ole ia, e noho mana mai paha maluna o ka makou hookele ana. No keia mea ke wehe aenei makou i ko makou papale, e aloha aku i ka L@hooponopono paonioni, ina ua pa@ kona hoopalaimaka a@a ma ke alo, a e @ makou i na awahia a ke kanaka loa.

 

            NA HAWAI PIULA.

 

E KA LUNAHOOPONOPONO ; Aloha oe:

            O ka olelo malao ae nei, mai ka peni mai a J D Brown, no ke kulanaka@hale o Wasi@etona, U.S.A., (oia hoi ke kulanekauhale alii o Amerika). He olelo kupono no na mea inu wai piula i ke kakahiaka nui i ka wa e ku huihui ana ka wai iloko o na hawai piula. He huihui no ; aka he ano awaawa ka wai ma ke ku loihi ana ma na hawai piula (lead pipes) a ma na hawai mea hao keokeo (galvanized iron pipes). "O ke ano awaawa o ka piula, (lead) ke komo iloko o ka opu o ke kanaka paha ka holoholona paha, ua maopoopo, aole hoi he waiwai ke hai loihi ia ma keia wahi. No ka mea ua hoomaopopo lea ia, ma ka hoao maoli ana, ke ano awaawa o ka wai maoli ke hui ia me ke ea maoli a me ke ea no loko mai o ka nanahu (carbonic acid), na lau o ka nahelehele a me na mea e ae o ia ano, ua like ke ano ma ia hoawaiwa ana i ka wai piula @.

            Nolaila o ka wai ua (e like me ka wai o Nuuanu) ke hoawaawa koke nei i na ha-wai piula, a komo ka piula (lead) iloko o ka wai. He pono ke pale ia na ha-wai piula a pau me ke @ni, a oia ka mea e maikai ai ka wai.

            Eia nae, in a aole loihi loa ka ha-wai piula, a ua hikiwawe ka holo ana o ka wai, aole no paha e nui ka awaawa. Aole like ke ano awaawa o ka piula (lead) me na mea awaawa a make e oe. Aole he mea make hikiwawe, (e like me ka op@uma hoomake ilio) aole no hui he maopopo lea ke ano o na mea e hoike ai ua komo ia mea awaawa ma ka opu. He mea nae, ko komo liilii a komo pinepine paha ma ka opu o ke kanaka, e hoolilo ai ia ia he kanaka mai, e lolo ana paha, e pehu ana na manamana lima me na pulima, e @ ikaika ana paha, e make e ana paha."

            Nolaila, e na hoa iau wai piula, e hoomanao kakou.

            Mai inu i ka wai i ku loihi iloko o na hawai. E hookahe mua aku a pau ka wai e ku ana ma ka hawai piula, o ka hawai hao keokeo (galvanized pipe_ alila e hoopiha i kou pika a pakeke.

            Eia hoi hokahi, mai inu i ka wai i ku loihi ma na pakeko hao keokeo. He awaawa no ia wai. E aho no na pakeke laau i pena ole ia, a o na pakeke kini paha.

            He oleio ao kupono keia no kakou. O na mea naauao e hoolohe ana no.

            Me ke aloha, Imipono.

 

            KA PAANI HOUKUKU KOL. TE - Ma ka hora 2 auina la o ka Pakolu iho nei, Okatoba 6, ua wehe hamaina ia ke kahua Paani Kalote Kawaih@u no ka hookuku ana o ka eha ekolu o ko Kilo Hoku nona na lala kapena Kalino, malamamoku Kamana, hulipahu I@ a me madame Ka@oholona a me ka al@hui Kawaihau nona oa eueu kapena J. Hamauku, malamamoku J. Makua, hulipahu Curtis Piehu Iaukea a me madame Kahaunaele. I ka hoomaka aoa, ua hele mua no ka poe Kawaihau, a ma ka hera 4 ponoi, puka aku la (over) ka ulu a ka hulipahu o Kawaihau a koe he ekolu o lakou. Ia manawa, apuepue mai la na lala ekolu i koe a me ka poe o ke Kilo Hoku, e ake ana e hiki mai i ka pahu hopu. Aohe i liuliu mahope iho, puka aku la ko kapena o Kawaihau, koe ka malamamoku a me ka madame. Ia wa, ke nee mai la ka oni o ka io o ka aoao i hapa maalahi me ka liai ana. Ua noke hoomananui mai la ke Kilo Hoku mahope me ke kunukonu ole, a puka mai la ko lakou malamamoku. I ka puka ana o ka malamamoku o ke Kilo Hoku, ua eleu koke aku la ia e hoopa i ka laau i na ula puka moa elua o ko Kawaihau, oiai e mau koke ana na ulu hoaloha o ka enemi, oia ko Kawai hau. I ka hala ana o kaua, alaila ua pa aku la i ka madame Kahaunaele ka ulu i puka pau o ke Kilo Hoku, a na kona lima palupal@ i hoomake aku ia enemi a make iho la; alaila o kona puka aku la no ia, a na manao ka maalahi, a e hoi iho ana ke koko e hoopumehana i ka nui o ka olioli. Ua koe hookahi o Kawaihau a me ekolu o ke Kilo Hoku, aohe nae i pok@. O ka ulu i koe o ko Kawaihau, he elua h@pa, oia na hupa hope loa elua. Hookahi olu o ke Kilo Hoku, no na hupa elua; a he elua no ka hupa mua loa e iho mai ai ma ka hoi ana ma ka lima hema. Ia wa e @ nei ka poe i @, aia hoi, puka aku ia ka ulu i koe o Kawaihau, a nana i hookoke aku i kono koolua i ka laau a hoomake iaia iho, koe ka wahine. Ma ia hana ana, ua puka mai la ke kapena o kela aoao ma kekahi o na hupa hope a kokoke i ka ol@ a ka madame o Kawaihau; a nana i kipaku aku i o ka lilo loa e hiki ole ai i ka manao wahine ke i ae he pa ko ka laau iaia. He ekolu ana ki ana i ka laau me ka akelekele e pa, aka ua kaa ka pomaikai ma kela aoao, alail@, na lakou i alakai aku i ka pahu hopu, a eo iho la i ke Kilo Hoku. He make keia e hiki ole ai i ke Kilo Hoku k@ haaheo loa, aka ua hehee @ae ka hau ia lakou.

 

                        KUAI HOEMI

 

            Ua hoohaiamuia ke k@lanaka@hale nei e na poe makahelu lole o ke kaona a me na kuaaina aku nei, i na la hope o ka @ i hala a me na la mua o keia pule, mamuli o ka pahula ana ae o kekahi lono, e kuai hoemi loan ana ka halekuai o Ake ma o alanui Papa a me ka halekuai o Walakaha@ki maia alanui hookahi, i hoohakahakaia ai he @ no na lole ho@ o h@k@ mai.

 

Ke ano ili o ka M@ no ka @

MANAWA NO HONOLULU

 

(HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.)

 7 Hapaha mua………………………………………………………………………………………………………@ 3@.2 AM

14 Mahina piha………………………………………………………………………………………………………0 @3. 2 PM

21 Hapaha hope………………………………………………………………………………………………………3 41. @AM

28 Mahina hou………………………………………………………………………………………………………..6 41. 6 PM

 

Ka puka me ka napoo ana o ka La.

 

 1 Puka la … 5 54. 6 AM……………………………………………..Napoo la……………………………………5 45.3 PM

 8 Puka la … @56.7 AM……………………………………………..Napoo la……………………………………5 38.7 PM

15 Puka la…..5 38.4 AM……………………………………………..Napoo la……………………………………5 33.4 PM

22 Puka la…..6   1.5 AM……………………………………………..Napoo la……………………………………5 27.@PM

29 Puka la…..6   4.4 AM……………………………………………..Napoo la……………………………………5 23.4 PM

31 Puka la…  6   5.7 AM……………………………………………..Napoo la…………………………………….5 21.7 PM

 

Ka Latitu me ka Lonit@ o Honolulu

 

            Ma ka hale hele pauahi. Hale Kaawai Helu @, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Fi@tner, pen@

            Latitu 21:18' @" Akau. @ @

 

NU HOU KULOKO

 

            Ke hooleiia nei ka ukana lepo manu o ka mou poino i ku mai ai i kela mau pule aku nei, aia iloko o ka pa o ka hale malumalu mokuahi ma Ainahou.

 

            WAIWAI PAA.-Ua lilo aenei ia Mrs. E.E Damona ma ke kuai malu, ka pa nui ma ke kihi hema o na huina alanui Beretania a me Alapai. He pa aina nui maikai kela.

 

            Ma kekahi o na olelo hoolaha e puka aku nei ma ka pepa o keia la, e ikeia iho ai ka makana nui a Kimo Pelekano e haawi nei no ka mea e hoihoi aku ana i kana buke hoomanao o ka 1874. E imi a loaa, alaila loaa he kanalima dala.

 

            O ka nui o na dala i hookaawaleia e ka ahaolelo i hala, no ka hooholo ana i ko kakou malu aupuni imua, no na makahiki elua o pau ana i Maraki 31, 1876, ua hiki aku no ia i ka $976,303.87. He mau dala e ae, koe, i hoaua okoaia o na konawai.

            He mau la wela loa iho nei no Honolulu nei na la mua o keia hebedoma. No ka hoi mai paha hoi kahi makai mai o ka makani. Mawaho ae nei no kekahi mau moku k@na kahi i hekau ai la, i ka ka mea o ka pohu haalele loa. E lawaia nui ana paha.

            KA LA HANAU O KA MOI.-O ka la 16 o Novemaba e hiki mai ana i keia malama ae, oia no ka puni ana o na makahiki he 39 o kona oia ana, a o ka lua hoi ia o na makahiki o kona noho Moi ana. Heaha la ananei ka na makaainana ha@a houhiwahiwa no ia la? I ka makahaiki i hala, ua hooliloia i la hoalohaloha i ke Akua.

            UA HULI HOI.-I keia Poaono e huli hoi aku ai, ka moku kiakolu hao Beritania i hookuiia ai ke kea ihu a lepo, e ka mokualii Kikane Cyphrencs, no ko awa o Kapalakiko. Ke lana nei ko makou manao, o ka hopena iho la ia o kona uhaiia a@e e ka poino. Halihaliia aku hoi ha, a hoopae ola aku i kona awa ku.

            Ua lilo aenei ia Levi Chamberlain a me J. Mitchell o Waialua, na wili@o a J.R. Williams o Halawa, a na ke kuna "luka" i lawe loan aku i na mau lako wili la i Waialua, kahi a laua o hooikaika nei, e kukulu hou i on a wiliko malaila. Ke kohu aina waiwai loa aku nei o Waialua i@a pela.

            OLELO INO.-Ma ka Poakahi iho nei, ua hookolokoloia imua o ka Aha hoomalu o keia kulanakauhale o Kahaleahu no ka olelo ino ma ke akea. Ua hoole oia aole i kuamuamu aka, i ke kukuluia ana o na hoike, ua akaka ua puka aku mai kona waha na huaolelo ino loa e pili ana i kahi hilahila. Nolaila, ua aoia ua wahi kanaka la, me ke kopiia iho i $8,37 ke hui puiia me ke koina. I kekahi la, lohe aku makou i kana olelo, "newa mai@a uano wale no wiki." Hu ae la ka aka.    

            NO KA AI'ANA O MAKAWAO-He makemake leo ole kai loaa mai nei ia makou mai ka p@ni mai a ke kamaaina o Kula, e hoike ana, ke kahe awaihou la ka hoawaawa panini me ka apana o Kula. Hoomahui loa mai ne hou ia wahi. He aole makai paha.

            Ua lohe mai makou, ua ha@le poho iho la ka l@a o ka halekuai pipi ma Makawao, a na koe wale iho la no o ka makemake o Bila Kupa, ka mea nana, e hanai la i na io pipi ia Makawao holookoa. Ke kalokalo ae @e, makou, e uhai loloaia oia e na pomaikai a pau e holo pono ai kana hana.

            NA M@ KU E KAL@ NEI.- E kum mei a@a iloko o keia malama o Okatoka mai @ awa mai o Amerika, E@elani a me Europa, he elua moku waiwai no K@ Olelo e ma; he hookahi no B@ ma; he hookahi no T.H. Davies; he hookahi mok@ mai Kaleponi mai; he hookahi makuahi mai k@ mai; he hookahi moku kiapa mai Kapalakiko mai; he hookahi moku papa mai Keomolewa mai; he hookahi moku kuna mai @ mai; a he hookahi moku kalepa e holo loa ana i Kina, aka, e hekau iki iho ana nae ma ka nuku o Mamala.

            KA WAIWAI @ O KOOLAULUA?-Mai ka buke helu @ mai o Koolauloa i hooponopono hou ia e G B. Kalaaukane, i lohe mai ai makou i ka heluua waiwai o ia Apana, a penei no ia:

            Waiwai paa ………………………..$121,743.00

            Waiwai lewa ……………………….   38,840.00

            Kaa lealea …………………………..         10.00

            Kino ………………………………..       312.00

            Lio …………………………………,       430.50

            Miula ……………………………….         46.00

            Ilio ………………………………….       114.00

            Auhau kula ………………………….      618.00

            Auhau Alanui ……………………….      574.00

            Kea kano …………………………….        12.00

 

            HE KAHIKO UA HALA.-Ma ka la 17 o keia malama, make iho la o Kakanilo@a, no Kainaliu, Kona Akau, Hawaii, oia kekahi o na kahiko mai a Kalaniopuu mai. I ka manawa i kaua ai o Klaniopuu me Alapai, i Kalepolepo, i Paieie, ua nui oia, a ua ike no ia kaua. I ka hoomaopopo ana iho i ka nui o kona mau la ma keia au, ua piha ka haneri makahiki a oi. Ua kolopupupu a haumakaiole oia, huli knoa alo iluna, pa u kona hele ana iwaho, a hiki i ka haalele ana mai o ke ola iaia. Nani ka lokomaikai o ka Haku, i ka hooloihi ana i kona mau la.              KELII

            PAKELE KE OLA-Ma ke kakahiaka o ka Poalua i @ui ae nei, ua h@i aku kekahi mau kumu Moromona ma ko lakou wahi ma Laie, Koolauloa. I ka hoi ana a hiki ma ka nuku o Nuuanu, lelo i lalo ke kane, a koe ka wahine me ke keiki uuku iluna o ke kaa. I ka hoomaka ana aku e iho, o ka apiki iho la no ia o ka lua o ka hoki kauo kaa a lele aku la mawaho o ka pale hao, aole nae i hiki, o mua wale no ka i hiki, a koe o hope me ke kaa ma ke ala, a m@ ka hooikaika on a a na haole kane elua ua hoi hou mai la ka hoki apiki i ke alanui; a o ka pakele ae la no ia o na ohua oluna o ke kaa.

            PUNO OLE KA HANA A KA POE MAAUAUWA POI MA KA HUINA A KALE.-Ma kela h@bedoma aku nei i hala, ua lawe ia ae hookahi umeke poi hapaha ma ko'u hale noho, a i ka hoi ana aku e paina i ka aina awakea i kauhale lohe mai la au i kekahi poe o ko'u hale, i ua ai la, i ko lakou ai ana i keia ai, ua pau lakou i ka luai no keia ai ino, a i ko'u hoao ana aku e ai, he oiaio, na olelo a keia poe, o ke kumu o ka luai ana o keia poe, ua awili ia ka poi kookoe me ka poi awaawa loa, nolaila, ua ano e ka ai ana aku o ka ai ua ninini ia ua ai la. A ke kau leo aku nei au i ka poe maauauwa poi o ka huina a Kale, mai hana hou i ka poi e like me keia, he hana ku ia i ke kanawai.

            HE AKIAKI PAHA, HEAHA @?-I'a lohe mai makou, ke haoikaika nei kekahi kahu Akua e hoopauia ka lapaau ana o ka luaoi kaulana me ke @ mai i ka 750 inoa i hoopii e hoomauia kona lapaau ana. He hoomauhala loihi paha keia mai kahiko mai. Ina pela, he hoikeia mai koe o ka mea akiaki Ina he oiaio keia lohe, alaila, ua menemene makou i kona hapai pu ana i ka houmauhala ma ke kuahu o ka hemolele. Ma na maka, wahi a ka mea nana i hoike mai ia makou, he oluolu loa i ka luaui, aka mahope o kona kua, he hahana lili e hoeha ai. "Ko hilinai nei au maluna o ke Akua, aole ma ko ke kanaka," oia na hopuna olelo maikai i puanaia ae, aole me ka huhu a me ka oi@nia, aka, me ka manao mamina no i kona hoaloha i alakai heaia.

 

NU HOU O NA ANINA E.

 

            Ma ke ku ana mai o ka moku kiapa Clara Bell i ke awakea Poalua iho nei, Oct. 5, iloko o na la he 20 mai Kapalakiko mai, ua loaa mai ia makou kekahi mau mea hou malalo iho:

            Ma ka la 4 o Sepatemaba, he hauna@le mawaena o na nika a me @a haole ili keokeo, ma clinton, mokuaina o Missipi, Amerika Hoipuia. Ma ia wahi, ua pepehi mainoinoia na @ika e na haole iloko o keia wa awakea o Amerika. Ua kohoia aku, ua hiki paha i ka 200 na oik@ pepehiia, a o kekahi poe @ika, ua holo imi pakele wale aku me ka pee ma kahi e malu ai. Ua mana ole loa ke aupuni e hoomalu i keia ha@naele. Uah hooikaika no nae ke kiaaina e hoopau i ka hookaheia ana o na koko. He ke@ mai nei hoi keia a ka wa hapala loa hoi oia aina.

            Ua hoomakaia ka halihali leta hikiwawe loa mai on a o na k@a ahi ma ke alanui hao Penisalavania mai Ka;alakiko aku, a i Kikako a me S@na L@i, ma ka la 13 o Septamaba, mamuli o ka hoolimalima ana a ke aupuni.

            Ua make ma Kalio, Kilo, kekahi o na Adimarala Amerika, oia o Collins, a i kona hoolewaia ana, a haawiia i kona kino ma e pahola aku ai. Uah hoon@naia na koa aupuni a me na okali o ka Pe@ e hele i ka hoolewa.

            Ua komo aku @ ke aia wai e@ @ S@, ka moku kaua o ka A@ @ ma ka la 15 o Augate, a @a pu@ loa ma kela aoao iloko o na hora he 19 a me 17 min@te, ke @i pui@ @ hook@ul@a @ ma ke ala. Ua haawiia i ka @ a me na a@ @ @ hoohanohano ana, e na luna o ka ahahui ma na awa o Isem@ a me S@, a @ ia mau hoomaikai, ua ho@h@i aku ka Ad@m@rala ma o ko k@ Kanikela noi la @ee@ aku.

            He ma@n@i kona ikaika a me ke kaikoo, kai makai@ aku i @ kapakai o ke K@waenaho@, i ke Sabati alua o Sepatemaba a no ia mea, ua kakeaia na kalepa @. Ma kekahi mau wahi o Fara@i, ua @lapu @e keia ino @@i, a ha@ ae la ka wai @ kekahi mau muliwai, a pahola aku la i k@ aina. Ua pau kekahi mau hale @ @ ka hana i@oia e keia wai @.

            I ka la 12 o Sepateaba, he wai puulani, kai h@ iho ma Montpelier, ma ka okau @ o Herault, Farani, a l@k@ ino iho i na wai a me kekahi mau ola kino. Ua oi aku mamua o ke ka@aono kino kanaka i poholo iloko o keia wai @.

            Mamuli o ka hooweliweli  @ mai o na puali koa Tureke ma na pale@a o Serevia, nolaila, ua kahea ae ia aupuni, e @ i 24.000 mau koa, me ka hoolakoia o na koa pakahi me ka haneri ow@ @.

            Ua hiki ae ka lono i ke kulanakaohale ahi o Konatinopela ma ka la 13 o Sepatemaba, he mau hoouka kaua hahana kai hooukeia mawaena o na koa Tureke a me na kipi ma ka Poakahi, Poalua a me ka Poakolu o ka pule mamua @ a ua pau na

Tureke i ke @; He hoala ana mai ia i ka manao o na kipi, e hapai hou i ka poai ana ia Tre@anie.

            Ua pahola hou ae he kipi kuloko ma Sana Dominigo. Ua k@ahau@ a@ na kip@, o ka Peresidena mua Paez i pau, oiaka Peresidena. Aka, o na kulanakauhale o Sana Dominigo a me Puerto Plata ke noho lokahi la laua malalo o ka Peresidena Gonzaeles.

            Ua psu i kr kahaia he palapala aina o ke kulanakauhale alii o Kina, e ka poe Kilo hoku Farani i hoounaia i Pekina e kilo ai. Ua kau kehakeha mai kona pa nui a me na papa. I ka wa a na haole Farani i hele aku ai e ana, ua halawai mai lakou me na keakea a na kamaaina, aka iloko no nae o ia keakea, ua holopono no ka lakou hana kaha kii.

            Ua hoohui aenei kekahi mau Ahahoi Palapala Aina o Italia a me Farani ma ka manao e hookomo i ke kai o ke Kaiwaena honoa iliko o na wahi haahaa o ka waoakua o Sahara, a ua hooonaia aku nei he elua mau huakai imi i ka pono o keia manao.

            Ua hiki ae ma Kapalakiko kekahi lono ma ka ia 13 o Augate, e hoike ana, ua hele aku kekahi haole kalepa waiwai o T@sona, Arizona i Sonora he haole i hookupaia i kamaaina, e ohi ai i na @ aie, a ua hopuia oia i ka Poaha no ka hewa, h@ hoolako ana aku i ka poe kipi me na lako kaua. Aole e haawwiia iaia he aha hookolokolo e nanaia ai kona pono, aka, ua kauohaia oia e uku aku i $20,000. a i ole ia, e kupuia a make. I ka la Sabati ae, ua holo aku kekahi elele he 300 mile a hiki i Tucsona, ohi iho la i na dala a hoi aku la i Sonora e uku i @a haole la, nona ka lua kupapau i eli e ia. Ua hoi ae ua haole la a @ i Tucsona i ka la 311, a malaila he pioloke nui no keia hana.

 

Na Palapala i ke Kuokoa.

 

            Ke haaia aku nei ka lohe i ka poe a pau e heluhelu ana i keia, oiai aole he nupepa nui e ae iloko o ka aina, e pau ai na manao o kela a me keia aoao like ole e hookomoia me ke koena ole, no laila, ke apo aku nei makou, e hookom@ia lakou ma keia nupepa, a maluna o kela a me keia i kakau inoa ka hewa o ka@a mea i kakau ai a e hoo@wale ia makou.

 

No Kalaoa Kona Akau.

 

E KA NUPEPA KU@KOA E ; Aloha oe @

            K@ hoike aku nei au i na mea ho@ o keia apana, mai Kailua a hiki i Kiholo, ua pilikia loa keia apana no ka ai ole, ua wi ka hapa nui o keia wahi, ua noho wale ia ka la a po e kekahi poe, a he a@ona ka ka io holoholona i kekahi ohana nui ma Kalao@ nei, a o kekahi poe hoi he a@ona i ka laul@le, mai ke kakahiaka nui e hele ai, aia no ka hoi i kauhale, a ka po@ ka la ; hulili aku kahi ahi a@moe, pau e na keiki i ka hiamoe, no ko'u ike maka ana ma ko'u wahi e noho nei, nolaila, keia hoike ana.

            Ua hiki mai au me ko'u ohana i na p@le hope o Ju@ he nui ka ua majua aku, a hiki wale i keai la a'u @ kak@ nei, ma ke kakahiaka nui ua malie, a pii melemele mai la ke ao opua i ke kai, a awakea a@ @, kau @ ke ao n@ulu i ke kuahiwi, a uliuli lipolipo m@ila i kanahele, o na lehua o Hualalai @l@pe iho la i ka wai o Kulanihakoi, pa iho la i ka la@ o ka @mau, waliwali palupalu maikai iho la ke lepo pepe iho la i ka lomi@ e ke ao opua. A in a paha he poe miki la ko keia wahi i ka hana, i na aole e uwe na keiki, na wahine, na moopuna, a me na elemakule, a hoopiha lik@