Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVII, Number 20, 18 May 1878 — KE KULA KAIKAMAHINE HAWAII. [ARTICLE]

KE KULA KAIKAMAHINE HAWAII.

| Ua helaheiaia ke KomamAoao maialonei j l imaa o ka Ahahai o na KeUd M;sionan, j | Mei 11, a na hooholoi» e ka Aha e paiia I raa ka olelo Hao!e a me ka olelo Hawiii. | O ka hoooaauao ana i n» kaikimahioe | Hawaii, he mea ia i kukuln loihi ia imoa o | 1 ka poe Kriatiano. Ua kauo maa aleu no j ; hoi la i na aala o ko kakoa maa eke, a he | I luhi no paha kahi poe i ka lohe i keia mea. j I He oiaio no, ua heie keia hana a iiola a me j | ka ikaika, a aa kokua nui ia e ka maeawa- j | (ea Kristhno, i mea hanai haumana kekahi ; kokaa, a i mea hanai kuma, a hoomaikai haj (ekula kekahi. Eia nae, ma kekahi aoao nui, he hemahemii kem hana ; he loaa oie i kona kulana kupono. No keaha la e hele makUo maa nei na Kula Hanai KaikamahineaHeaha | ka mea i lohe ole ia na leo like o na Kula | Keikikane e nonoi an& i na dala okskou, i i mea hanai kumu a me ka hoomaikai haie? ! Eia iho' ia ke kumu, Na ke aupuni ka hanai okoa ana i na Kuia Hanai Keikikane; a o na Kula Kaikamahine, ua waihoia ma ka ilihune me na haawina uuku o ke aupuni. Heaha ka oiaio o na haawina aupuni ? Na huahelu ? £ ahnnui oukou e hoolohe i kekahi mau wahi huahelu pokoie ma keia mea, ua wae malama ia mailoko mai o na Hoike Makahiki elua o ka Papa Hoonaauao. Ma na makahik\ elua 15T2~14, penei ka mea i loaa; 5 Kula Hanai Keikikane me na haumana he 305, ua kokuaia e ke aupuni me na $31,068,72, oia ua $50.93 pakahi 0 ka makahiki no ka haumana. Ma ia wa hookahi no, 6 Kula Hanai Kaikamahine me na haumana 195, ua kokuaia e ke aupuni me na $9,307.66, oia na $23.90 pakahi, he aneane 47 hapa haneri ia o ka iiio pakahi no na keikikane. A no ia mau makahiki elua aku, oia o 1874—76, 6 ir.au Kula Keikikane me na haumana 248 i loaa na $26,072.34, oia na $52.56 pakahi o kn haumana, oiai na Kuia Kaikamanine 5, me na haumana 178, ua loaa $7,397.20, oia na $20.7S pakahi, he aneane 40 hapa haneri ia o ko na keikikane pakahi. Ma keia mau makahiki elua, i pau iho nei, oia o IS76 —7S, he pono ole hou ae ka aoao o na kaikamahine, oiai ua mahuahua ae na iiio o ka hanai ana i keia wa. O na Kuia Hanai Keikikane me na haumana he 235 i loaa na $27,891.5S oia na $59.34 pa« kahi o na haumana ma ka makahiki, a 5 na Kula Kaikamahine me na haumana 176, 1 loaa na $6,432.50, oia na $18.27 pakahi, he aneane 31 hapa haneri iu o ka lilo pakahi no ni keikikone. O na Ku!a Hanai Kaiknmahine nui eiua 0 na Virigine Koma a me ka Bihopa ma Honoiuiu, aohe ioaa o iaua eo na makahiki eha i hala, uole hoi i heluia na haumana maluna iho. O na Kahu Waiwai o keia mau Kula Hanai Kaikamahine, a o ka poe hoi i kamaaina i ke ano o ko iakou noho ana, ua ike lea j 1 ka malama i.akiko loa ana, me ka hoohe-1 makema i ke oia o na kumu ; a he aneane hiki ole i kekahi manawu e ioaa na kumu kokua kupono ma ka uku emi ioa e lawa ai ! na daia o ke kula, no ka emi mau ana o na j ' i kokua o ke aupuni. Ke ike nei kakou a pau i ka lilo ana o keta inau Kula Hanai i ka nonoi daia ma keia a me keia aoao. Ma keia mau la iho nei, ua hooholo na ekaiesia ma Oahu e hoolilo i kekahi ohi ana o ka" mahinahou, e kokua i na%ula Hanai. i Pehea, he emi onei ka pono o ke ao ana \ aku i na kaikamahine Hawaii ma keia mau I Kula Hoomalu malaio iho o ka pono o ke | ao ana aku i na keikikane ma Lahainaluna, | Hiio, Haleakaia a me Kapalama, a nolaila | he mea kupono i ke aupuni e hooliio pa-ha i do kela poe a he hapaha no keia ? He mea koikoi ioa onei ka hoonaauaoana i na kane, a he ole ko ka wahine noao, e pono ai kela |aoao ma ka ilihune, oiai i hoolako poooia I keia ? | Aole o makou inanao e hoohaiahaia i ka | hookeie ana.o ka Papa Hoonaauao. He ioihi no ko lakou hooko ana i ka lakou oihana hanohano me ka noiau a me ka hoopoiolei, a he hilinai loa aku no na naio o ka lahui ma ko iakou malama pono ana. Ma , keia mea nae a kakou e kuka nei, he ano j hoomaa ka Papa ma kekahi aoao ialaa o na | kumu Misionori o ka wa i haia, us pau nae | ia laiau o iakou i keia wa. Eīa no ia laiau o ka makemake oie i na Kula Hanai, koe ! waie na Kulā no na Kumukula a me na j Haioleio. No Anesona mai keia inanao, o | ka makua nui ia ma Bosetona. A me he i la, he wahi koena iki o keia iaiau e mau | nei ma ke Keena Hoo&aauao. £ na keoni- ! mana, e hoaia mai, e na&a i kahi kupooo I no na dala o kakeu. ! Mahea ia ka oi o keia mau ano kaia elui ; i ko iakoa hoonaue ana imua i ka lahui Hai waii ma ka noho pono anii a i&e ke kuono- , ono ? Aoie no he iike keia nieie oae ka ni- | nau ana no ka pono o ka hoakamai kiekie {ana o na seku eiua ma na iahai naauao. | Mawaena o ni iahui hoio imoa i keia wa, ua liio keia i manaopaa, a aa hookoia no : hoi penei: he pono i nui ka hoakai&ai «m i ka seku nona ke kulana ma ka tna : i ka home, a me ka hanai «na i na keiki, aoie e hoakamai wale no i ka seka nana ka paio nui ana mawaho. Aka, o ka hoakamai kiekie aoa, aoie no ia ka mea i ninau ia no ka pono o oa kai»

ksroah n* Hawau. O keia n ; nja. eh oo ; ka pono o ka Aaūm&imna aai m ia J ame ka malama ko-m. Oke j kuiana o ea wahine Hawaii ma ka noho . pona he okoa !oa ia i ko na iahoi hob imua. ;He mea weliweli keia kolana okoa ioa. he ; kamu ia e ai ka make loa o ko j lakou lahai iho, ke o!e e hoomaemae ia, a | |he koma hoi e hoopaumaele ia ai na ohana ; j hooie e noho pa «na. Oki hoonaaaao ana J aka ina kaikamahine Hawaii, aoie ia he i pono wale no o ko lakou hooimniia ana I iwaena oka poe hanohano; he oiaio no, ke aoho nani nei kekahi mau mea o fakoa ma ka maikai io. Eii ke ano nai o keia hoo- \ naaaaoia e pooo io ai, o ka hoomaamaa ana | aku ia lakou ma na kumu mtta o ka noho I maemae ana, e hiki ai ke hoaia ae i kekahi | hakioa koikoi o iakou a pakele i ka iua meiki o ka noho haumia a me ka mai lepera o | ka hewa. | Oke kumu nui e pono ai na kaikamahine Hawaii i na Kuia Hoomaainaa, he kumu ia i ike oie ia eko kakou lahui haole. Ma na iahui hala imoa, ua iii waie mai i ke kaikam&hine tnai oa kupuna mei, he instinci (punī kupu waie mai) ika maemae. Ma kona home iho no hoi, he mau ahe luli ole ; ke aiakai ana o ka makua iaia ma ke ano hoopailua ina hana haumia. Nolaiia, oka hoopailua moekoiohe he mea pia ioa ia iaia, i me be makau ike Akua la. Aole o ke ao i ia ma ke Kuia Hanai kona mea e pono ai | no ka noho ana maemae. Mahea ia ka oie- | io e hoino aku &i ī kekahi o na kaikamahine o kakou i oi i keia, " He pono oe ma ke kula eaoiaai i ka ooho haumia ole ?" He pono iii wale mai keia no na kupuna mai. He piha ka home a me ka aina i keia manao e iike me ke ea hanu. Aoie peia ko na kaikamahi&e Hawaii. Ua maa na kupuna o lakou i ka noho huikau ana, mai ka wa kahiko lilo loa mai, Nolaila ua ili mai i ko iakou mau kino he weio nui ona kuko. Ika wa keiki no hoi ua maa iakou i ka lohe mau i na olelo pehpela a me na hana haumia ma ko lakou mau ohana iho. Oka manao mau i ili waie mai ia kakou no ka ihiihi o ko ka wahine kino, he manao maiihini ioa ia i na home o na kaikamahine Hawaii. No ia kumu, ioa e manaoia e hoaia ae i kekahi heiuna nui o na kaikamahine Hawaii i ke kuiana o ka noho maemae ana a kakou ī mna ai, i mea e hoopakele ai i keia iahui i ka make a lakou e kaa nei, hookahi waie no mea e hiki ai, oia no ka houiuuiu ana ia lakou i ka wa liilii iloko ona Hale Hoomalu, kahi e noho kaawaie loa ai lakou i na ano hoopaumaeie o ko iakou mau home iho; kahi no hoi e launa mau ai iakou me na makuahine lede haipule aioha ioa a me ke ano nani oka uhane. Ma ia iauna loihi ana e hoohaiikeia ai iakou ma na ano maikai, E hoomaamaa īa no hoi iakou ma ke ao ioihi hoomanawanui, a maa iakou i ka hoolohe, i ka miki hana, i na hana iima akamai ame ka hoomaikai. Oia no kekahi o na ano pono home oka poe noho kuonoono. He mau pono hoi ia nana e koo i na pono kiekie ae. O kekahi mea nui ioa e pooo ai ia Kula Hoomalu, i ikaika loa na manao haipule ma | ia wahi. I hoala ia a mama ioa ke ola iloko oka uhane, oia no ke ola pookela o ke kanaka, iaia hoi ka mana nana e hoomalu loa ina laia o ke kino, a nana e hookeie i ka noho «ana. 1 hoopaa lilo loa īa ka uhane 0 ka haumana ma ka hoohiki aloha ia ī kona Haku. Pela e hiki ai iaia ke paio lana- 1 kiia me na kuko ikaika o kona kino iho. ; Peia ia e pale pauaho ole ai i na hoowale- | wale he iehuiehu e haiawai mau mai ana iaia mahope o kona puka ana i ke kula. O ka hana o na Kula Hoomaiu o ke ano i weheweheio, he 18 na makahiki i malamaii me ka īkaika no, a me ka makepono oka hana. He nui no na oh&na kuonoono, malama ponoia i ulu mai ma Hawaii nei, na hua o | keia luhi makepono. He nui no na hnumana j oia poe Kula i eini aku iloko oka hewa. { iHe hapa maikai nae o lakou e noho pono nei; a ke lele aku nei ni kukuna o ko iakou pono e hoomaiamalama ana i ko lakou mau kaikaina i nele iho; ake hoemahui nei kela poe i ko lakou la noho pono ana. Meheia, o keia mau Kuia Hanai na mea hana nui e lawelawe ai ka maiamaiama o Kristo a me kona Kanawai e kukulu ai a maikai i ko kanaka Hawaii noho home ana, ka mea e waiho helelei a haukae nei. O ke ao ana'ku i na Keiki Kone he uuku ioa kona waiwai ma keia hana pokole. O na Kula Hoomalu Kaikamahine oia no ka aoao hooikaika nui e hooia ai i ka mai aai weliweii e ai nei i ka lahui, oia ka noho haukae aoa o na ohana. Noiaiia, i ka hoohaiike ana i na ano Kula eluB, he hala ioa i hope ka waiwai o na Kuia Keiki Kane. 1 ka nana ana'ku, he aneane hoka ioa no kela mau Kuianui, ma ka hoolana'e i ka noho maemae ana o na ohana. He hoka no hoi ma ka hapanui o na haumana, i ka lilo ana o iakou i poe maikai io a me ke kuonooho. Eia ke kumu oia hoka ana, he maopopo iea. Oka punawai noloko ona waie no e puai mai ai ka noho maemae ana o ka ohana, oia no ka Wahine, a mawaena o kanaka Hawaii, ua waiho loihi ia ka wahine e noho wale iho no iloko na hoohaumiaia'na. A nana no e kaoo 1 kona Kaikunane i hoonaauaoia & iloko o kona iua meki iho. Aia a hoomaemaeia na wahine, aiaiia e hiki i na kaoe ka noho pono. ina he pololei keia maa manao a e ike mai ana no paha ookou. Alaiia, he maopopo lea ka pono, i nui ae ke kokua ana'ku o ka Papa Hoonaauao i na Kuia Hoomalu Kaikamahme, I hanai ponoia iakou a kuonoooo, eiike me na Kula Hanai Keikikane. He pono e hapai ia mai keia maa Kuia pookeia a puka ioa no ioko mai o ka noho haiki ana ame ka iiihane. E hooiawa poooia ia* kou ina dala e hoolimaiima ai ina kumu kokua akamai. Eia nae, aoie paha he mea e pomaikai a'i, ke iilo lakou i mau Kula o ke aupuni e like me ka nai ona Kola hanai kane. E aho no e like me ke Kuia hanai o Hilo, na ke aupuni e hooiawa pono, maloko nae o na kahu. £ aho no e hoomauia keia poe Kula maloko o ka maia o na Ekaleaia e noho nei, he Hoo* le Pope kekahi, he Katoiika kekahi, mamuli o ka manao i hoopuka mua ia, aia waie no ma ke ano haipule ioa o na kuma e liio ai iakou i mau mea lipaaa pooo i na Kaikima* hine Hawaii. Ma keia hanai ana o ke aupuni e iike me ka hanai ana i na Kuia kane, aole no e pao ka pooo oka manawaiea noi ana oka poe j Kristiono aioha. E mau no ke kokaa ana i oa makua ilihtne ma ka uku hanaī ona Kaikamahine. Ano ka lilo ana oka hanai kama on ke aopani, e mahaahaa ana oo paha ka manawalea no ka haoai haamaoa. S. E. Bbbop.