Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVII, Number 25, 22 June 1878 — Hoike Oiaio, Haina Kupono, Kuhikuhi Pololei [ARTICLE]

Hoike Oiaio, Haina Kupono, Kuhikuhi Pololei

E ka NcrEFA Kuokoa ; Aloha oe:— Ma ka nupepa o Ko Hawaii Pae Ai?ia 0 ka la 20 o Aperila, a me ka la 4 o Mei nei, ua ike hou iho au i na olelo paukiki I hou a kahi K. U. Aole au i manao e pane hou aku iaia, a no kona hoomaneo ana roai neTi ke Kaahanha lai o Miua, i aia mai ai ke Kilioopu me ka ia iki e, eia au ke ala aku nei, aole i moe, e iike me kaoa i olelo mai nei, " E moe ka la o ka puka ana mai 1 Haehae. " Aole, ma na ia i kaa hope ae | nei, ua moe kino iho au, hoolohe aku no kuu mau pepeiao, kaakaa aku no o'u mau maka, ike aku au i ka hele hikaka ana mai o kahi K. IJ. imua o ka lehulehu, me he kanaka ona rama la, e huhewa ana i o a ianei. Ua akaka ia*u, ua hiiinai nui o K. U. m8 kahi mookuauhau lalau a Koii, i koopuka iho nei i ke au o Lunalilo 1, e olelo ana o iNaheana ka makuahine o Kaiokuokamaiie, a o Kaioiokalani ka maknahioe o Laanui. E ui ae kakou a oana, he mele ua tiakuia no Kaohelelani I, makuahine o Laanui, i ks au o Kamehameha I, penei: Keeaumoku ka pokoa «tu o ka moaoa Ku ka puna, ke koa i ka henua Hohonu, liuliu, ke kapu o nei Aiii Hoi ae noho ia Kamakaimoku, Loaa o KaUnikupuapaikalaninui Keoua» he kupuna, ke hoi ia e [lani, Hoi aku o Ketua, noho ia Kahikikalaokailikapu, han<u a Hanaluakia, kaikuahine o Kalahumoku, [ka makuahine» ke pii la, He ioaa maloko o Kalaninuikaumehameha Pi* mai fca lani, a-ea-e a noho i kona kapu, Hoolei loa ke kapu a ku i Hana i Kualanakiia, [kuokamaile he alii, Puka mai o Kalaninuimalokuloku o Kalof He ahi pupu aulama e wela ai ka maka o i ka opua, i Wela ka maka o Hioauli, i Ohia wela ka iam i kona kapo? * he kapu. 0 na mele o na 'lii o ka wa kahiko» oa

" I . " ■" ~ 4* ; iilo is i pule, e bea maa īa aoa e ka poe kea? ' hea moa i ka wa e heie ai o ke »iii, a ) kona wa e hoi tnsi ai. Ao!e no makoa 3 ; ike a aole no makon i fbhe i keia o'eio ka' j pili mea iki a K. U. e i aoa, u He hana aa* ' keia a na 'iii 0 ka wa kahiko. " O ko*ft | poe kupuna ponoi kai nobo tne nei lalao' ■ alii mai ialo mai a kiei i nei wa, a ia lakou ■ ka waihona 0 na meokuauhau 0 oa poe aii- : nei, nole nae lakou i lohe iki 1 nei oielo, ) akahi wale no. Nolaib, e o'a'poe hoa pani I moolelo mai Hawaii a Niihau, eia ka'a ia | oukoo, mai puni oukou i na hoohuii hewa a K. U. imua 0 oukou, me ka manao he poloiei kaoa. Aole 0 INaheana i komo i na pa- ; pa kuhikuhi a nui waie e waiho nei 0 nei | mau ahi, aole, aoie ioa no. Aole 0 na ole- | io haanui a ke kuhihewa a lohe pepeiao ka | kakou olelo e hoolohe aku ai. Ma na oieio hoopilipiii a K. U. e i mai ana, na Kauikeaouii anei 0 Lihohho i hanai ai oia iaia ? aohe i like pu ke kumu a me ke kuleana a me ke ano 0 ko Hanaluukia i hanai ai ia Kalokuokamaile me ia. He maa mau i nei laiani alii mai lalo mai, ka | hanai ana i ke keiki a ka mua ponoi» a peia I no hoi ka mua i ka ka muii ponoi, mai na S keiki a ka lakou mau moopuna. ( 1 ka wa i hanau mai ai 0 Kauhiokalani, | iiio iho la i ke kaikuahine ponoi 0 kona ma- ; kuahme ka hanai oia oiiaulaiani, aole i iilo i ka poe e ae e iike me ke ano hanai waie aku. A i ka noho ana 0 Kauhiokaiani īa Kaakauaianinui, hanau mai 0 Mopua a me Maianipipio, iilo ae ia no 0 Mopua ia Papaokaiani ka hanai, kaikainn ponoi 0 kona makuahme, aole i iiio ae ia hai. Hoea mai ka Mopua 0 Kaiahumoku, iiio msii ia kona hanai ia ana i ko Wopua kaikuahine ponoi, pela no ka iiio ana mai 0 Kahikikaiaokaiani ifl Hanaluukia ka hanai, a peia no ka iiio ana o Kalokuokamaiie i kona kupunawahine ponoi ka hanai. Pela iho 0 Kaoheielani, ua hanai ponoi iho no kona makuahine iaia, a ua nui ioa, hoihoi ia me Kamehameha 1, a ,rv* Kamehajp*ha no *-.Jbnn.wwßiiL«.ini ik?b*« ne ia Nuhi. Hoea mai nei ka KekaikuihaI la 0 Ulumaheihei a me Lilia, iilo iho nei no j 0 Lilia īa Laanui ka hanai, a hiki waie no i | keia wa a kakou e ike maka aku nei, ua ha--1 nai ponoi iho no 0 Kekaaniauokaiani i ke kaikamahine a kona kaikunane ponoi. Peia no hoi ka hanai ana 0 Kaahumanu in Kavika, keiki a Kinau, kaikamahine a Kaheiheimaiie, kona kaikoina ponoi. Peia no hoi ka hanai ana 0 Piia ia Kamaneie, kaikamahine a Kuakini kona kaikunane ponoi. Pela no hoi ka hanai ana iho nei 0 Kamaikui m Kaieieonalani, kaikamahine a konn kaikuaana ponoi, oia 0 Kekeiaokaiani. j 0 V iho nei, na kona kupunaI wahine ponoi no ia i iianai, na Hoapiii wahine (Kaheiheimaiie.) Ua iawe ae no kekahi poe nlii a hanai ponoi iho i ka iakou poe keiki, e like me Kinau iho nei ia Kamamaiu a me Kekauluohi ia Lunaiilo. Ua nui no na keiki i hanai m ma ke ano make- ! make wale aku no. a ua nui no hoi na keiki i hanai ia e na makamaka ponoi 0 na makua. Maiioko mai no 0 ua wahi mookuauhau i nei a Koii, a'u i oielo ae nei mamua, kahi i | hiiinai hou ai o K. U. na Kalanikauleleie- | iwi me Keawe 0 Kekuiapoiwanui, 0 ke koiu 1 ka ia 0 na keiki a laua. Aoie, 0 ka pololei | na Kaianinuiahiokooko me Keawe 0 Kekuiapoiwanui. 0 Keawe a me Kalaninuiahiokooko hookahi 0 laua makuakane 0 Kana- , loaakapulehu, 0 Keawe iaua me Kalanikauieleieiwi, hookahi 0 laua makuahine. Hoi hope mai o Kanaloaakapulehu a noho ia t ; Luakaihaeleiani, kaikuahine ponoi o Kanei< kauaiwiiani, hookahi 0 laua makuakane 0 Iwikauikaua a hookahi 0 iaua makuahine e Kauakahikuaanauakane, hanau mai ai e ) Kahninuiahiokooko. Hoi iho (n 0 Keawe j noho ia Kalaninuiahiokooko hanaa 0 Ke j kuiapoiwa. O kahi i hanau ai 0 Kekuia ~ poiwanui, aia no ia i Ukumehame ponoi raa i Kaiuakohe» Napahumahana oia ka pahi | kapu ma ka hikina, 0 Pohakuhele, oia ka | pahu kapu ma ke komohana, a i kona ia , j haoau ai, olelo aku la 0 Kalanikauieieieiwi | kona kaikunane, e hele kaua e ike i ke alii A hanau aku ia ke alii, he kaikamahioe, t | kapa iho la ia i ka iooa 0 Kekuiapoiwa, k( | kui a na lani nui, i kapa ia aku no ma kt | iaua kukui hele ana mai. Ua Uwe ae e . | Kalanikauleieieiwi nana ponoi e hanai. Au I malaila i kuhihewa ia ai o ke kolu la 0 ni . j keiki. elua no keiki a iaui. Peia no ka ma , I lama aoa 0 Kaianikauleieieiwi a hiki i kooi , j wa i noi ai a ioaa kana kane 0 Kekauiike i \ la ia i hanao ai o Kekuiapoiwanui, oia ki t ia io akua t ia po a ao ae, hanaa iho U 0 Ka . lanikaoleieieiwi i kana keiki ponoi, 1 kape aku ia i komi inoa 0 Keeaumoku, a iiio aki . ia fea hanai ia ana ota aiii ia Keaweiuaoie t nui, k»hu ponoi o Keawe. Oia ka la ii Hoku, ia maiama hookahi no o Ka'aioa. Mele KO KsCXrUFOiW4ROI. | He inoa no Kekaiapoiwa, ke kui a oa ll i m nni, i loaa maioko 0 Kaianinniahiokooki

' ka makuahine, i noho ia e ke kaikunane « ; Keawekekahiaiiinaiokamoku, ka iaia koieie 1 pio 1 ka makam, ba, ka manu lema | pokahi; e 0 i ko iaea mtou e Kekuiapoiwa. O Kaiaoinuiiimamao, ua ike ia no ia e na kuauhau ike a pau, 0 ke keiki mua ia a 1 Keawe, mailoko mai o kona makuahine o m Lonomaaikanaka. L r a hanau ia i ka maiaI ma o Kaeo i ka ia o Hoaka. ioa ia na Kat ianikauieieiewi 0 Kaianinuiamamao, a 0 ko |Kekaaoiau kupuna ia, aiaiia hiki ia'u ke |iawe maī, aka, ua lawe pokole mai au ma o *Keeaumoku ia, keiki hope 0 Keawe, kahi i |puk» pololei mai ai a hiki io Kekaaniao la. fi Ke hoalaaia hou mai nei 0 K. U. no na $Jkeiki a Liioa ; ke hai wiwo ole aku nei au Maia maloko 0 ka papa kuhikuhi oiaio, a majjJoko 0 ke mele a Liloa i hana ponoi iho ai /*no kana keiki no Umi, a penei no ia : «P Kauholanuimahu, ke kapuahi noao, |Naa wela i ke kapu, noho ia Neula hanau 0 £ Kiha, puka mai Liioa, kumu wai mapuna hoouiu aiii, *3iu mai na lii, hua mai, mai ka iau alii i Hawaii, )joaa 0 Hakau, 0 Umi, 0 Kapunanahuanuiaumi 0 Nohoaumi, £au na keiki eha a Liloa, Ēha a'u iani kapu e ku nei, He loaa maloko 0 kg paii kahako, Jsaumania ka nuu pali hiki ole ke pii, ■f|ii ke piiiani a maloeloe, a o'io'i 1 ke kua- % moo 0 na lani, na lani iho ia la i ike, a i iohe,ka pule, eia mai ke kanaenae, inoa no Umi a Liioa. P |Ke bai hou aku nei nu no AkahFakameenōa a K. U. e hooiauwili hou mai nei, ekolujka kino, a ekolu moa. Aole pela ka pol<%i, eia ka poiolei, heokahi kinoekoiu inoa, e Uke; me ka'u i olelo mua aku nei. Ua hai 0 Akahi na kona mau makua 0 no kona inon. O ka iaa loa ana 0 Liioa, he iii kapu, he kapu uiaiiuV® f ' a i°» i l6 kopu ka iii, kapa hou aku ia a no ka, lilo ana o Akahi : iasl»)īōā a noa laia, nana4 hoohoio loa 1 kā' inoa 0 Akahiakameenoa, a i ko Liioa ike ana ua hapni 0 Akahi i ke keiki, a he kuieana like ko laua ilaila, kapa hou aku la ia 0 Akahiakuleana. A 0 na keiki a na lii 1 loaa iho mahope mai, ua kapaia no ko lakou mau inoa i keia Akahi, aohe Akahi mamua aku. Ua lawa aku nei ko oukou ike e o'u poe hoa puni mooieio i ka papr» kuhikuhi 0 Lonoikamakahikikapuakaian« «1 K. U. e hoolauwih hou niai nei, no Kaluninui;tinamao ka keia inoa. E like me ka'u i hooholo loa aku ai, na ke mele i hai mai 0 Lonoikamakahikikapuakalani, a 0 keia Lonoiknmakahiki no kai heie i Kauui. 0 kona kulana he ali aimoku ia no Hawoii i ka wa kahiko, a ma kona inoa kakou e ike ai i kona hiki ana i Kauai. O Lonoikamakahikikapuakalani, kapu a Keawe, a Keawenuiaumi i hanau, i hanau ia he oloiani. he uilani, he piiiani, he aelani kau i ka oliliko muolani la, « Lono, 0 Lono* ikamakahikikapuakalani, ka ia onionio t ili malao kea, mahamahi kea, aloaio kea, i malani ka hiu, he oi ke kua, he oi ke alo, he 01 na mahamaha, he oi ke poo, ke poo 0 ka ia nui ka'u 0 Lonoikamakahiki, ke api, ke a 0 ka ia holomoku ka iani, ka lani e, kulia. Ku mai 0 Lonoikamakahikikapuakaiani, ke kona ae ulu moku, nana i ue a pau na kai ewaiu, mai Hawaii 0 Palena a Kauai 0 Manokea, ku ana i ke kaha 0 Mana, ka hale ohai 0 Limaioa, kukuiu mai kauhaie 0 ka iiula, ike i ke kapa piii o Kahelu me ka ohi- ' haehae, haehae kapa 0 Waiolono, o Lonoikamakahiki no ia, hoolono aku i ka nu mai a ka makani i na pali, ike i ka lani ku--1 awa o Kaialau, me ka lanae mai 0 Honopu, 1 he aikoo mai ko Nualolo, he makani kuehu 1 kai ko Milolii, puukapele ko Mana,*i hoo- ' | nana i ke aloha 0 ka wahine. ' 1 Ma keia wahi, he hoike lea ana keia o Lonoikamakahiki ī kona aloha ia Kaikilani- ' aliiwahineopuna, a e waiho aku no au i ka ' hapanui 0 ke noeie. O kona kahu 0 Kapai--1 nahilia kona inoa. Maanei, ua ii!o ka mo--1 olelo o Lonoikamakahiki he kaao nui. Ma ka K. U. e oleio mai nei 0 Kalaninuiama--1 mao no keia i hele ai a hiki i Kauai me ko--1 na kahu me Kapaihi. Penei ka ili ana 0 \ ka inoa 0 Lonoikamakaniki maluna 0 Kala- ' ninuiamamao, 0 no keia mai ko--1 na hanau ana mai, a hiki oia i ka umi ma< 1 kahiki a keu ae, maioko o ka papa kuhikuhi makahiki a ke kahuna a Keawe, oia 0 ' Maoeieka, 0 ka wa ia e kaua ana o Keawe * me Kaiaoiaokai ke alii o Maui ma Kokui--1 haele, Hawaii. I ka maiama 0 Nana, i ka la io Hoku, oia ka ia iii o ka mahina, oia ka 1 hooili ana 0 Keawe i keia inoa maiuna e 1 kina keiki, oiai oa ike maa ke kahaoa a Keawe, he akoa mana ko Kalaniaukai, oia 0 Ku a me Lono, a no ka hooha nui ana e na K«naka i nei iaoa, o Lonoikamakahiki kapuakaiani, o ka iaoi kapo a KeaweikeU m hiaiiiokamoku i hanau, e ola oe. O ka m i h i mauie ai 0 Kalaniaukaī a haule ilaio nt

ka ia ana o kona akua o Looo, a . pepehi ioa ia iho ia ia a make. £ia kekihi, ina ma kt aoao 0 Holau 11 kana elelo an£ mai, uhe mau aiii 00 ka miiu kukui," ke i aku nei au, oia ka ike o\e 0 K. U. ua manao ia i ke kukui he I&au m&kaainana. Aoie, ona iii hanau a pau oka aina e noho nei; ua komo i ka iapaiapa 0 ke kukui a me ke okooko o ke kokui a me ka . uīa kukui. £ huh ae kakou ia Iwikauikau». i Ua bwe se ia i oei kukoi a kiekie a hanohano a kaulana, a hiki i keia wa a kakou e ; ike nei, oiai, ua oleio aku au iaia mamoa, | noioko 0 kona ike ole, kahi i puka mai ai | kela mau oleio. I Aia hai aku au ike ano maoli oka ma- : iu kukui, heaha la kana mau haina mahope | mai ? He IdHu a pili wale ka ia 0 pili wale, ' e iike me ia i iawe waie ae nei i na hua kujmu 0 ka'u mau pone ana aku iaia, a nana ; iho la ka ia. O kou haawi pio akahi ana !ia ia'u eK. U. Haawi pio elua, 0 kou ae ana mai o Kaohelelani ka makuahine 0 L*. ;anui, aoleo Kaloiokaiani e iike me kau. i Haawi pio ekolu, 0 kou ae ana mai 0 Pua- ; liuui ka makuahine 0 Luluhiwalani, aole 0 j Kelaiholani e like me kau. Ua kuhi oe | ua nele au i ka ike, i ku pili ana 0 nei poe ! aiii ia Laanui. Pela no kou ike ole ika I mookuauhau 0 Holau 11, e pili ana ma 0 Kauakahielikeiwi, ma ka ao&o 0 Oahu nei, |ka moopuna kuakahi a Hao, 0 ke kolu 0 na | keiki a Kaleimanuia, alii o Oahu nei. E | waiho aku no au i ka nui 0 kona mau papa* i kuhikuhi. | Ke i hou mai nei OK. U. aohe ka e pili j ka oieio Kama ahi ia Kekaaniauokalani a j me Kaoheleiani, pili wale no ka ia i ka ha« | nau mua wale no. Ma na alii hanau oka I aina a pau e noho nei, aole i hololea imua I wale no, ua mua no ma kau wahi, a ua muliino ma kau wahi. ina paha na na kahu 0 I Keawe a me Kalanikauleieieiwi 0 KeeaumoI kunui, alaila pono kana hnole ana mai, aohe ,he Kama aiii. Ua ike maopopo kakou na | f£pa*:e pan<y o )eaumokunuij kahi i puka poToleV^m^aFl ! loaa keia mau Kama alii e noho nei. E hiki anei ia ee e K. U. ke hoole i na j keiki a me na meopuna a Kamehameha 1, ! ka na'i aupuni o Hawaii nei, aohe he Kaj ma alii ? no ka mea, ua nele ae la hoi ka hanau inua. Ke i aku nei au, aole e hiki ia oe ke hoole, no ka mea, maiioko mai oia lalani alii ke kuiana Moi o kakou i noho iho nei a hiki ia Lunalilo I. ] Na moopuna ponoi iho la no ia a Kaianikupuapaikalaninui Keoua, aka, ina ua pili ka olelo Knma alii i ka hanau mua loa, e 1 1 like me kau e pane ike ole net, aiaila, ua pili loa ka oleio Kama alii i\e keiki mua a Kwieiopuu i hanau mai ai me kana wahine, j nana mai kekahi alii e ola nei a hiki i keia Iwa a kakou e noho nei. Maanei ke i aku | nei au ia oe, ua paa ko maka, iho hewa ai i | Mokua. Na P. S. Pakelekulani. ! [O ka loihi loa 0 keia palapala kona hej wa. L. H.]