Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIX, Number 43, 23 October 1880 — Na Olelo Hope a Limaikaika Wahine. [ARTICLE]

Na Olelo Hope a Limaikaika Wahine.

maloko o ka Luakini o Kawaiahao, Okatoba 17 ISBO.J Halelu LXXX — NA H>MENI 587-292-285. O ke kumu o ko'u noakemake ana e kainailio la oukou a pau, oia keia, ua makaukau au e haalele i keia mau kaiaulu, a aole paha au e ike hou ana i ko oukou mau helehelena ma ke kino. Pehea, e halawai pu anei kakou a pau ma kela noao o ka make? f Ke ku nei au maanei, ma kihi a kuu kane i ku ai a hai aku i ka olelo o ke ola no na mākahiki he lehulehu imua o na kanaka he lehulehu wale. Ke hoomaha nei oia i kana hana, a pela no na poe he nui wale i iohe i kona leo. Ekolu makahiki i hala ae nei ke kamailio ana o kekahi o ka'u mau keiki imua o oukou ma kahi a'u e ku nei. A ano koke iho nei, iloko o keia mau puie, Ua kamailio hoa kekahi keiki a'u ma keia wahi no. Aia laua a eiua ma ka aina kaawale ioa i keia wa, a ua haalele ia au me he kumu laau la ua mae na lau, ua haihai na iala, e ku waie ana ma kahi oneanea. £ kamaiiio ana au ia oukou no na la i hala kahiko. la'u e noho ana he keiki kula ua heiuhelu au no ko Hawaii nei mau moku ain«, a ua uiu ka makemake e heie mai n e kokua ma ka hooauhee ana i ka pouli i pahoia ia maiuna o keia mau nioku nani. Puk*a ae la o Limaikaika mai iokoae o kana kula kahi 1 hoonaauao ia ai, a ua hooholo oia me kekahi poe e ae e hoio mai 1 keia aina, e iawe mai i ka malamalama o ke oia ia nei. Ua kono 01« ia'u e hoio pu mai me ia, a ua ae au. He 17 ko nui 0 ko makou huiua 1 hoio mai ai. 0 ka moku okohoia a makou i holo mai ai.he piiikia ka nohoaoa. lloko 0 na mahina eono 0 ka holo aoa ma ka moana he nui, na hoopilikia ia 0 ke oia kino me na ooawaliwaii. Hookahi wahi hoomaha maikai i ioaa ia makou m> ta hoio aoa mai i ka moaoa, oia 0 Rio Janeiro, ekolu pule 0 ko makou ku ana ilaila no ke kapili ana i kekihi mau wahl nahaha o ka inoku. CJa hele makoa i a onawaliwaii i ka aai; ī ko eaakou ku aoa i i Hooolulu nei iioko o Mei. 1938. O Bioaī mu, Tanna,iveiki, Wini, Likeke a me kahl , mau miaiooan e ae !ca i hele mai malaoa 0 I ka moku me na oielo aloha, a me oa hooki- > pa oluolo aoa, oa ia mau mea i hooiaoa ko

makou (Moao. Ua hooao* mti o KiouUm i kooi ki« iio i kiiuik&i, i mea oao* atkoo ī e balih«li *lra i kaohale, lole ou he iio oaoa ; e kauo. Oa'kauoha la ao e aoho ilooa o : ke k&a, a ia'u e ooho aoa me ka haohao iloko iho o'o, pehea la e hiki ai? ia wm hopo ; mai la kekahi ma.o kao&ka ikaika i oa kolo 0 ke kaa • oee aka la makou imoa. Ua I hoopooi ia makou e ka aha kaoaka ooi, oa ) : kaoe, na wahioe me oa keiki; ua ohi hapa ; : īa oa kioo kahi poe, a e hele olohelohe aoa < kahi. Hc mea aoo e loa keia ma ka'a naoa i aoa, oo ka mea, aole au 1 ike i kaoaka oio- [ heiohe mamua, akahi wale no. £ walaao ; aoa na mea a pao me ka leo ooi; he ano ; hoikau aoo oie la mao walaao ana i ko'u , maa pepeiao. Ua paaoaau koke i'ao ka hua- i ; olelo aloha, a aole loa no e poina ana. j la wa ua akoakoa mai oa kumu a pau o 1 kela a me keia mokopOoi i Honolulu nei.; no ke kuka pu a me ka imi ana i na mea e pomaikai ai 'ka lahuikaniki. Ua hele noi ] mai na kanaka e ike ia makou me oa maka- | na, kalo, maia, puaa. moa a pela'ku, me ka hai pu m«i i ko iakou aloha. He aloha na j kanaka. a he oluolu, a o kekahi poe nae, he lepo loa. Ua heie mai na 'iii e ike ii makou, a ua haawi mai i na hookipa maikai ana. E noho ana o Kaahumanu ia wa me ke ano onawaliwali o kona kioo. Aia a maha iki ko makou luhi, na Binamu makou i alakai ina na ala ololi a me na kuaona loi, a hiki aku la ī ka hale alii pili, mauka pono iho o kahi a'u e noho nei. Malaila makou 1 īke ai la Kaahomanu. He wahine nui oia, a he ihiihi kona ano;*ua aahu ia oia i ka holoko keokeo, he mau kamaa ili manoaooa ma kooa wawae, a me na lei hala ma kona ai. Ua kahi maikei ia kona lauoho a ua hoopaa ia me ke kahi ea nui maikai. Na 6inamu makou a pau ī hoike aku imua o Kaahumanu. apo mai la oia ia makoo ma ka lima ine ke aloha nui, a kuhi mai la i na noho ho makou e noho iho ai. Ua noi ia aku kooa oluolu e ae mai ia makoU e noho ma ka aina a e ao aku i kaoaka, a oa ae oluol" -nai kela. He alii hookanoa hookiekie oiu mamua. aka na ke aloha i hoohuli i kona naau, a ua loaa iaia ke ano akahai a me ka oiuolu. O kona hale, he hookahi rumi nui a ua paku ia mawaena me na paku lole kalakoa. Mahope iki mai o ko makou ike ana, ua lawe ia oia i Manoa, me ke ano nawaliwali o kona kino, a hala kahi mau pule malaila no oi* i make ai. Ua unuhi mua ia aku la ke Kauoha Hou iloko o ka olelo Hawaii, a oiai o Kaahumanu e waiho ana i ka mai, ua haawi ia'ku kekahi buke ma kona lima, ua lawe oia i ka buke a hoopili i kona umauma, a honi iho la me na huaolelo: " he maikai keia. " Ua ao mua ia oia i ka heluhelu, a ua ike ia kona aloha i ka olelo a ke Akua. Ua hooikaika oia e noho alii maluna o kona lahui kanaka ma ka pono a me ka makau i ke Akua, a he aloha nui ko lakou nona. He nlakai kupono oia no na 'lii a pau. i kona wa i make ai, ua hapai ae ka lahui kanaka i ko lakou leo pihe. e kumakena ana a puni ka aina; a lohe ia aku la na kupinai walohia o ka uwe ana roa na puu a me na kuahiwi a pau. He eha Moi kane a elua Moiwahine i make mahopeo ko'u ooho ana īa Hawaii nei; aka, aole loa au e poina i na leo kumakena a me ke kanikau ana no Kaahumanu ka maikai. Aole oia i makau ke puana iho i kona makeinuke no na kauoha a ke Akua, a he nui na makaainana i hoomahui mamoli o kana mau alakai ana. Pomaikai ka lahui kanaka nona ke alii e makau ana i ke Akua. 0 na kai, oa puu, na mauna, ke oia mau nei ia mau mea e like me na wa kahiko loa. ina he mea hiki ia kakou ke komo aku iloko o ka 1010 pohako o Leahi, he mea e na aoao moolelo kahiko i kaha ia a paa maiaila; ka hanao ana mai o keia pae moku; ke kupu mua ana o na mea ulu ma ke ooe Hawaii; ke kumo o ka lahui kanaka—kahi i hiki mai ai—ka maaloalo aoa o na waa ka> oa a Kamehameha, me na koa kaua malalo ona e imi aoa e hoohui i ke aupuoi malaio o ka Moi hookahi; o ka p*u ana o ka boomana kii me ke aoa o na kii; ka hiki aaa mai o oa moku haole me na mai a me m wai ooa, a me ka make—oia ka mooleloona wa i haU. £ hele kakou a e kamailio me Leahi, ka mea i kupaa oo oa keoeturia he 'ehulehu wale, a ke ku nei oo me kona mao wawae iloko o ke kai i punia ī ka bu'a keokeo o ka hai'aa o oa nalu. E oinau kakou la Leahi. a oana e kamailio mai 00 ka Hoko Ao naoi i poha mai malaaa o ka pooli o ka aina mahope o oa kau loihi o ka pouli; na moko i maalo ae aia kooa alo me ka maiaoaUaa o ke ola. 4 me oa komo. Oia oa mea i iko »aka ia e Leahi. 1 ko makou ko aoa mai iloko o Mei, oa hala ka hooilo. eeaooie maioo telio Hoo#lulo oo ka oek i ka oa. Aohe mao abn«i 1 hoomaopopo la, a he kakaikehi loa aa haW taaa ia wa. O ka hale o Bioamo kekahi o oa haie ua km. Oi iaia pa mai oia i ka

laaa o kooa haie a»i Wko mai. Ona hale pili ka mea nui iloko o ia sao ia, a h« eaai* i kai ka haoa ana Oka wai kai lawi» ia | mai iioko ona hUe wai maiona ona poohi* :wi o kanaka, pela na ukana e te. Aohe noi na iaao malomalo o 'Hooolalu ia wa, o ka niu ka iaao i ike nui ia. Ua mahalo noi <ia ka ulo oiu o Waikiki, e like me ia i ma- | haio ia i keia wa. He luakim pili noi ka mea e ku ana ma- : kai iho oke kahua o Kawaiahao nei. Oka <Juakini mua keia a'u ī komo ai ma keia pae* ! aina. He mea e i ko'u manao ke ano e o 'na mea a pao. He ano ena hoeolelo Ha- [ waii e poka mai ana mai ka waha mai o ka awai, he wahi ia \ | hookiekie iki ia ae ilona. | Mamua pono iho o Bioamu kahi aoa lii i noho ai maluna ona noho iaau. Aohe pa--1 pa hele o ka luakini, aka ua halii la ka lepo me ka mauu, a ua halii ia nae oa moeni lauhaia ma kahi aoa 'lii e ooho ana. ika la mua a'u i komo ai i ka luakini aohe i hiki ae o Kaahumaou, oo ka nawaiiwali omaimai; aka ua heie mai oo kana kane, Kekaoluohi, Kinau a me kekahi mau alu e ae. Ua aahu ia na 'lii wahine rae na holoku a me oa kihei kapa maoli, aohe kamaa ma na wawae. Ua aahu ia oa 'lii kane me oa lole haole a me ke kihei kapa, . a ua uhi ia na poo i kahi wa. Ua noho na makaainana maluna oka mauu i halii la. Ua humo na kane i ka malo, a 2\e kakaikahi ioa o iakou i komo i ka palule; he pau ko nawahinea me ke kihei maiuna o ka poohiwi, a o na keikl e heie oloheiohe ana. Ua hoolohe pono no kahi poe ia Binamu, a he hiamoe ka kekuhi. ina e iuhi kekahi ona 'lii, o kona haule aku no ia inaluna oka moena. Ua ike na 'lii i ka pono o na kahi hoopaa lauoho, a ua lako lakou, aole nae pela na makaainana; aohe maiama ia ka laooho, e waiho ino ana, a e wauwau ana iakou i na poo. Ua himeni pu na 'iii me na misionari maloko o kahi mau buke himeni i hoomakaokau mua ia; a ua īke no kekahi poe i ka heluhelu. Ua paanaau ioa ia'u ka leo mua a'u i lohe ai iloko o kela luakini pili kahiko, oia 0 Greeoville i keia wa oia o Aia hoi, he leo ia i mahaio nui ia e a'u. Ua hoao no kekahi poe iloko o ke anaina e himeni, aka nole 1 like ke mele maikai ana me na leo a ka* kou e lohe pu nei i keia la. Ua hai la tnai ia makou ua oi loa ae ka poino o na kanaka ia wa iko na makahiki he umikumamulua i haia ae, oia na maikahiki i ao ia at iakou ina ka pono, a pele. no ika nana aku. ika ike mua ia ana o keia iahuikanaka, ua like lakou me na holoholona hihiu ; o ka hunoleio a ke 'Lii, oia waie uo ke Kanawai; aole a lakou olelo i kakauia ; na na kumu misionari i hooponopono ka olelo a loaa na hua a me na buke; ana lakou i ao ka poe kahiko me ka poe hou ī ka heluhelu. Ua ikaika ua manao o na kanaka e imi i ka naauao. Aole lakou i ike i ke Akua. ona kii ieo oie waie no, a na na kumu īao aku ina mea o lehova. Ua ikaika ka ulu ana o ka noonoo o na kanaka e like me ka mahuahua aoa mai o ka maiamaiama, a ua hiiioai lakou maiuna o na kumu; ua hoolaoaia ka manao o na komu, aka, ua iuhi lakou, a ua pahpila aku i Amenka i poe nana e kokua. a ua hiki mai na kokua. He 19 makou i ko makou pae nna mai. a ike iho la makou i ke ano o na kanaka, e like me ka'u ī hoike mua ae ia. O keia poe inakua o ka pono i loaa ia makou, ke «noe nei lakou a pau iloko o ka poii o ka honua, aka, ke koe nei ka Ukou mau hana mahope o lakou. Pehea ko oukou manao ? Ua olelo mai ke Akoa ia iakoo no ka lakou mau haoa iwaena o keia iahui. 0 ka makemake oka Aha Miaiooa nana makou i hoouna mai, e hele kekahi nau kumo ekoiu me na wahioe i na pae aina o ka hema, a e Uwe i ka maiimaladto oke ola iko laiU poe. Ua hooholo ia e hele o Limaikaika a me kekahi mau kumo e ae elua ; aka. ua hooona moa ia kekahi mau elele e ike i ka aina, a e moau aku i ka ae ona 'Lii no ko makou heie aku. Ika wa 1 bete ai na elele, ua hoi oaua me Limaikaika i Molokai e ooho pu me Hikikoki ma, ko makou hoa holomoku, a kokoa iho U maoa i ka hana malaila. Mahope iho o ia mau U ko makou liolo ana i ka Paeaina o h« poe ai kanaka ko UiU, aohe !ike ka noho malie a me ka oluolo me ko Hawaii nei. He nant nae ia mau mokupuni; oa paa ina knimu ulu a me na olu niu, e haa aoa i na haa momooa. He nani ha heleheleoa a pau o ka aina. a o ke kaoaka waU oo kai hewa. O ko makoo ola aaa malaiia ka hoike o ko ke Akoa iokomaikai. Aohe mea kaua ma ko makoo mao lima, a oa like kt ooho ma me OaoieU imoa o oa Hona i hoopaa iii ai oa waha i ole ai'akou e hoeha Uia. Ua haalele makoo i keU kihapei, aole no na komu keakee, aka, no ka makaokao o kekahi meioaa eae e hapai ika hana. He

mea miikmi loa ia makoa ka hoi boa «m m«i 10 ookoa nei mahope o ia ooho io* iwieot o ks po« ai kmotki. ikawii hiki mai ai oa kuma mua, o« like oukou me he mahiaaai la i p**p« i ka Dtb«lchel«, oa hewa oa mea a pau, aole oiu oa pu« maemae, Ua kaou iakou ika im* •ao oka Pono, a u» oioini i ka wai o ka Pale a hiki i ka wa i ulu ai, • aa lilo ka waooahele i kihapai maikai; ke alu aei oa poa o ka Pooo iloko o ka maiamaiama o ke •loha oke Akua, ua hoopomaikai ia ka loh» o o« kamu. £ like me ke kioikau •oa o DtTwk ma ka Haiela 80, pela wa e kaumaha oei oo ka hele ana mti o ka poaa 0 ka oaheieheie e haaa ioo i ko oukou ma* hioiai, • ke ai nei oa holoholooa o ke kala. £ nana poao oukou i keia maa pua o ka Pono, oo ka mea, he oui na kioaka maoao ino e ake oei e hana ino i ko ookoa mala paa. Ina he manao ko oukou no k» ImUaa lahui i mahalo ia iwaeoe o kanaka, akaik. t hūh oukou mamuli oke Akua ola, ka mea 1 Moha ia oukou me ke aloha ī oi ae i ko ka makua, e huii oukou i kaoa oielo maikai i loaa ke aia, e hiki ai i ka lani, luhi t'a e maoaolaoa nei e hal&wai pu me oukou a pau. ke pau na hana o keiaoia ana. O kekahi o ko'u ohaoa, ke moe nei inalaio oka mala o keia luakini. Ke noi nei au ia oUkou e palama maluhia la wahl. He umi •'u mau keiki, a he ekolu o lakou i hala e mao ma ka aina pomaikai ; o na keiki ehiku 1 koe ke peahi mai nei ia'u e hele aku ma keia aoao o ka moana, a ke hele nei au me ka manao ua pau ka'u hana me oukou. Mamua o ko'u haawi ana aku ike aloha hope ia oukou e ae mai ia'u e koi hou aku ia oukou e haaiele aku i na kapa inake o ka hewa, a e malama pono i ko oukou mau kino, ka waihona o ko oukou mau uhane malmmae. Na ka Uhane Heinolele oukou e hoomaemae, a e hoomukaukau ia oukou no ka home iloko o lerusalema hou. ina ua hewa au ma'na ao ana ia oukou, ke noi nei au e ka!a ta<mai au. He ake ko'u e apo aku me ko'u miu iima i ba aina a pau. na puu na mauaaa me oa kualono o Hawaii. roe kona lahui pu kekahi iloko o ke apo aloha hope loa. He hauoli no hoi ko'u ke apo aloha aku ma ka hma, aka ua nawaliwali ke kino, nolaila ke puana mua aku nei au, aloha nui oukou a pau loa.