Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 1, 6 January 1883 — Page 1

Page PDF (1.50 MB)

This text was transcribed by:  Siira Phoenix
This work is dedicated to:  mahalo , Ahura Z

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XXII, HELU 1.        POAONO, IANUARI 6, 1883.        NA HELU A PAU 1101

 

NA HOOLAHA

MAIKAI KA HOI

KA PAPA,

A ME

KA LAAU O KOU HALE,

NOHEA LA?

KAI NO HOI NO KAHI O

WAILA MA.

Nana aku no hoi ia la ohi ka Io o ka laau o Makawao, i ka ua mea hoi o ka nani.

NA PAPA!     NA PAPA!

A ME

Na Pono Kukula Hale

O na Ano no a Pau.

AIA MA KE KIHI O NA ALANUI

Papu me Moiwahine,

HONOLULU.

Malaila e loaa ai e like me ka makemake no ke

KUMUKUAI MAKEPONO LOA.

 

PAPA! PAPA! PAPA!

NA PAPA HULUHULU,

NA PAPA MANOANOA,

NA PAPA I KAHIIA,

NA PAPA KEPA.

PAPA HOLE KEOKEO,

PAPA HOLE ULAULA.

 

Na Laau, Na Laau,

NA KUA,

NA KAOLA,

NA AAHO,

NA MOLINA,

NA PEAPEA.

PINE HULUHULU,

PINE I KAHIIA.

NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA.

PILI ULAULA,

PILI KEOKEO,

PANI PUKA,

PUKA ANIANI,

PANI PUKA ANIANI,

PUKA OLEPELEPE.

 

PENA

O NA ANO A PAU,

Hulu Pena mai ka liilii a ke nui,

Aila Pena,

Aila Hoomaloo,

Waniti, Pate,

Na Lako o kela a me keia Ano.

NA AMI PUKA HALE,

NA AMI PUKA PA,

ANIANI

PEPA HALE A ME NA LIHILIHI,

E loaa no malaila.

 

PAAKAI HELU I,

O

KAKAAKO ME PUULOA.

 

No ke Dala Kuike, e loaa no na mea a pau i hai ia ae la, no ke Kumukuai Emi Loa.  O na Kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no ia lakou, e hooko koke ia no ia me ka la wa pono.  E kipa nui ilaila i ike i ka oiaio.

905-tf

 

NA HOOLAHA.

W. O. SMITH,

LOIO!  LOIO!

Helu 36 Alanui Kalepa, Honolulu.

 

W. R. KAKELA,

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

He Luna Hooiaio Palapala.

 

CECIL BROWN.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

A he Agena no ka Hooiaio ana i na Palapala no ka Mokupuni o Oahu.

Helu 8 Kaahumanu, Honolulu, H. P. A.        2-1Y

 

ASA KAULIA,

LOIO A KOKUA MA KE KANAWAI

Ua makaukau au e lawelawe i na hihia a pau ma keia Oihana imua o na Aha a pau o ka mokupuni o Oahu.  E loaa no au ma Koolaupoko, Heeia, a ma Honolulu i kekahiu wa E hooko ia na kauoha mai na wahi a pau o ka mokupuni me ka eleu a me Kahikiwawe.

 

Jno. Lota Kaulukou,

LOIO A HE KOKUA.

Ua makaukau oia e lawelawe i na hihia a pau o kela a me keia ano iloko o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni.  Ua hiki no hoi ke hana i na palapala a pau e pili i ka Oihana Loio me ka eleu.  E loaa no au ma Heeia Koolaupoko, a ma Honolulu nohoii Kekahi manawa.

901-tf

 

C. C. COLEMAN,

Amara a he mea hana Mekina

Kapili Kapuai hao lio.

A ME KA

Hana ana Kaa Lio, etc.,

Hale Hana ma Alanui Alii,

@@3-tf                                   E kokoke la i ke Alanui Papu.

 

KALE KULIKA,

Luna hooiaio

PALAPALA KUAI, MOLAKI,

A ME NA PALAPALA OIA ANO.

Luna Hooiaio Palapala Aelike mawaena o na Haku a me na Kauwa.  Luna Haawi Palapala Mare.

Ma ke kihi o ke Alanui Moiwahine me Kaahumanu,

kulanakaauhale o Honolulu, ko Hawaii Pae Aina.

159-tf

 

Richard F. Bickerton,

[PEKETONA.]

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

Keena hana Helu 23 Alanui Kalepa,

Elua puka ma o aku o ka hale kauka o Kauka Minuteole.

            E hele ana oia imua o na Ahahookolokolo a pau o keia Aupuni ma na ano hihia a pau, ina paha ma Oahu nei, a ma na Mokupuni e ae.

            Ua makaukau mau oia i ka hana ana i na Palapala pili kanawai o kela a me keia ano.

            Ua hiki no hoi iaia ke hoaie dala aku ma ka morakiana i na aina ma ka ukupanee haahaa loa.

            E hanaia na hana me ka hikiwawe a me ka uku haahaa.

           

C. B. MAKEE.                                   A. A. COURTNEY.

MAKEE & COURTENEY

HANA POI!  HANA POI!!

MA WAIHEE MAUI.

            O na Paiai aweawe, ono, a kuhinia, e loaa no ma ko maua hale hana Paiai ma kahi i hoikeia maluna.  O ka poe a pau ma na mokupuni e ake ana i mau Paiai, e hiki no ia maua ke hoolako aku a lawa pono ka makemake.  E laweia no na Paiai ma Maalaea.  He 2 1/2 keneta o ka paona.

            He 60 aina Kalo a oi e mahiia nei i keia wa.

            Eia ka wa kupono a e hoouna awiwi mai i na kauoha.

            Na kauoha ma na leta e hooko awiwi ia.

1089 3ms

 

JAMES M. MONSARRAT,

[MAUNAKEA]

Loio o he Kokua ma ke Kanawai.

Imua o na aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni.  E lawelawe ana no hoi ma na hana pili i ka hooponopono waiwai, me ka imi ana i na palapala Sila Aina, ka hana ana i na Palapala Kuai, Hoolimalima a me ka hoaie dala ana.

A HE LUNA HOOIAIO PALAPALA

Keena hana alanui Kalepa.

Jan. 3, 1880.                944-1y

 

Joseph E. Wiseman,

LUNAHOOPONOPONO O NA WAIWAI PAA

A ME

Luna Imi Hana,

Helu 27 Alanui Kalepa, Honolulu

Luna Hoolimalima no na Rumi, na Hale, a me Luna Kuai me Hoolimalima o na Waiwai Paa ma na wahi a pau o ka Paemoku. 

Luna imi Hana no ka poe a pau i nele i ka hana ole ma na wahi a pau i makemakeia ma kekahi mokupuni o ka Paeaina.

            N. B.--Na Palapala Hoolimalima e hanaia me ka eleu: e ohiia na Bila Aie a me na hana e ae a pau e pili ana i na hana Oihana Kalepa me ke eleu a me ka pololei.  O na Unuhiolelo a me na Maheleolelo ana, e hookoia me ka maikai.  O na kauoha a me na kamailio ana maloko o na leta no kekahi  o na hana maluna ae, e hookoia me ka eleu loa.

      1076-1y

 

KA MOOLELO

O

Onila Maka!

Ka Makai Kiu Kaulana

O

ENELANI!

A O KA MEA

POHIHIHI O KA 1868.

MOKUNA VIII.

KA HOIKE A IONAKANA--NA NINAU MAHAOI--"UA MAOPOPO ANEI IA OE UA KINO LA?"--NALOWALE KE KANAKA ME NA AAHU ANO E--MA KA LUA KUPAPUU--KA IMI ANA NO KE KANAKA HELEHELENA ELEELE--MAHOPE IHO O KE KANUIA ANA--NALOWALE ILOKO O KA ILINA--KE KINO KAMAHAO MAWAENA O NA KIA HOOMANAO O KA ILINA--O IONAKANA WAHINE A ME KA LUAHINE LAUOHO KEOKEO.

            Ke nieniele ia mai nei?  Heaha kau e olelo nei?  Wahi a Ionakana wahine me ka leo nui.

            Eia, ianei iho nei kela kanaka kupaianaha.

            Owai ia kanaka kupaianaha?

            Kahaha!  Mai ka hoomaka ana mai o keia hana, e ike mau ia ana keia kanaka kupaianaha, a ianei iho nei no hoi kekahi a hoi aku nei.

            Heaha kau mea olelo nei?

            Eia, ua nieniele ia mai nei au e kekahi kanaka mahaoi akamai i kekahi mau ninau.

            Owai ia kanaka?

            He kanaka helehelena eleele hopohopo ole, a ua olelo mai nei he loio oia no ka hooilina o ka waiwai o Adeline makua.

            Loli ano e ae la na helehelena o Ionakana wahine a pane aku la:

            Ua manaopaa wau o oe la ka hooilina o ua mau waiwai la e like me kau i olelo mai ai ia'u.!

            He oiaio owau ka hooilina malalo o ka palapala kauoha.

            Ua lawa! Heaha ka kaua nana aku ia hooilina.

            Aohe a kaua hana i na i pono na mea a pau, aka e ka wahine!  E ka wahine!  Wahi a Ionakana kane i pane ae ai me ka aneane e uwe.

            Pehea kela kino i ka hale ilalo!

            E nalo aku ana oia i ka la apopo.

            Aole o kona nalo ana ilalo oia ke kumu e pau ai ka imi ia ana o keia hana, no ka mea, he mau miliona dala keia i poho, nolaila, e lawelawe ana ke kanaka i lawa me ke dala, a i piha hoi i ka maalea no ka hakaka ana no keia hana.

            Ina wau i ike aku nei i keia kanaka, i na ua hoka oia.

            Aole pela ko'u mano, no ka mea, ua ninau mai oia ia'u i kekahi mau ninau hoolele hauli.

            Heaha kana i ninau mai ai ia oe?        

            I ninau mai nei i na ua maopopo pono ia'u o ke kino no kela.

            Aohe oe i ae aku nei?

            Ua ae aku nei no hoi au.

            Ua pau!  a huli aku la o Ionakana wahine ma kahi e e aka ai.

            Ia wa, hoi wawae aku la ua kanaka helehelena eleele la no ke kaona o H--

            E kau ana hoi na hoailona o ka mino aka olioli ma kona mau helehelena, a iaia hoi e hele ana, kamailio iho la oia iaia iho:

            Ua haawi aku nei au i kela kanaka i kekahi kumuhana ana e moeuhane ai no keia mau po aku; o ka'u poka mua wale aku la no ia!

            Ma ka la ae mahope iho o ka hiki ana aku o ke kino o ke kaikamahine ma Ulu Paina Iuiu, ua hoomaka aku la ke kai ana o ka huakai hoolewa.

            Ua nui no hoi a lehulehu wale ka poe i ukali aku mahope oia huakai hoolewa.

            No ka mea, ua laha aku ma o a maanei ka lono no ka make ana o ua kaikamahine la.

            I ka wa i hiki mai ai ka hora no ka hoolewa ana, haupu ae la o Ionakana wahine no ke kanaka helehelena eleele i kamailio pu ai me kana kane.

            He oiaio, na kahi kumu uuku loa e hoonaueue ke kino holookoa o ka mea hewa.

            Oiai e lelele ana ko Ionakana wahine oili, aka, ma kona mau nanaina mawaho, aole oia i hoike mai i kona hopohopo.

            No ka mea, ua hoike mai oia i kona koa a me kona wiwo ole, nolaila, ua paa kona manao e lawelawe i keia hana a hiki i ka hopena.

            Mahope iho o kona kamakamailio ana me kana kane, hoomaopopo iho la oia i kahi e hiki mai ai o ka poino.

            I ka wa e pule ia ana ke kino kupapau maloko o ke keena hookipa, e au ana ko Ionakana wahine mau maka ma o a maanei e ake ana e ike aku i ka malihini i kamailio pu ai me kana kane i ka la iho mamua.

            Aole nae oia ilaila.

            I ka hiki ana aku o ka huakai i ka lua, a hookuu ia aku la ka pahu, hoomaule iho la o Ionakana wahine.

            E like hoi me ka mea mau, ua pioo ae la ke anaina a olelo ae la:

            He oi aku kona kaumaha no kekahi mea i pili ole iaia ma ka hanau ana.

            Mahope iho, haalele mai la ke anaina a pau aku la i ka hoi.

            Aka, noho iho la no o Ionakana wahine a me kona poe a hiki i ka hora hope loa.

            Malalo nae o kekahi ulia, ua kaawale aku la ua wahine la mai kana kane aku a iloko hoi o na ala kikeekee lehulehu wale o ka ilina, ua nalowale iho la kona alanui e hiki ai ke hoi.

            Iaia hoi e auwana hele ana maloko, e hookokoke mai ana na eheu o ka po maluna o ka honua.

            Ina paha i maopopo mua iaia ka hai ia ana aku o ka lono no kana kane oiai ua hoi mua aku oia i ka hale ma kekahi kaa okoa, i na paha ua maka'u maoli oia.

            Iaia e auwana ana, haule aku la ka la malalo o kona palena mau, a no ko Ionakana wahine maluhiluhi loa, noho iho la oia ilalo e hoomaha ai.

            Aka, aole nae e hiki iaia ke kali hou iho e hooluolu i kona mau lala, nolaila, ku ae la oia iluna, a iaia hoi i ku ae ai ike aku la oia i kekahi kino kamahao e hele mai ana imua ona.

            No ka nui loa o kona maka'u, aole e hiki iaia ke uwa ae, aka, ku iho la oia malaila me ka neeu ole aku.

            Malalo o ka malu o ka po, ike aku la ia i kekahi kino wahine e hele mai ana imua ona, a ua paa hoi kona mau maka me ka uhi maka, a e luhe ana hoi kona mau oho keokeo ma kona kua.

            Mamua o ka hiki ana iaia ke hoomaopopo iho i ka nui o kona ehaeha, ku ana ke kino wahine me ka aahu keokeo imua o kona alo.

            A pane mai la kekahi leo mahope o ka uhimaka:

            E Beke Anekekona, e aha ana oe ianei?

            Ia wa pili ae la ke alelo o ka wahine (Ionakana wahine) i ninau ia aku ai i kaupoku o kona waha, a hiki ole iaia ke pane aku; alaila, ninau hou mai la ua kino wahine nei.

            E Beke Anekedona, e pane mai oe ia'u.  E aha ana oe ianei?

            Ia wa, hoomanao ae la oia i ke ano o ka mea nona ka leo, a auhee aku la kona mau manao hopohopo.

            A ninau hou aku la no ua wahine la me ka lauoho keokeo:

            E Beke Anekekona, no keaha la kou mea i pane ole mai nei ia'u?  Heaha kau oloko nei o na ilina o Amerika?

            Ia wa, pane mai la o Ionakana wahine:

            Owai oe?

            Na kou lunaikehala ia e hoike mai.

            Aole au i ike ia oe, nolaila, e hookaawale aku oe, a e hoi ae hoi au me o'u mau hoaloha.

            Alaila, aole oe i lohe mai la i kuu leo ea?  A aole no hoi ou hoomaopopo mai i ke ano o ko'u lauoho a me ko'u kino palupalu?

            Aole au i ike ia oe, i na aole oe e hookaawale aku, alaila, e kuhea aku ana au i o'u mau makamaka, no ka mea, aole lakou i mamao loa.

            Ua hiki no ia oe ke kahea aku ia lakou, a na'u hoi lakou e hai aku i ka moolelo o Beke Anekekona, a me ke kaikamahine Enelani i holo aku ai i Irelani a pepe--.

            U'oki!  Mai hoopuka hou mai oe i kekahi huaolelo no ia mea.

            Aha!  Ua maopopo no ka ia oe ka moolelo o Beke Anekekona ea?

            Aohe maopopo ia'u o kau mea e olelo mai nei?  A aole no hoi o Beke Anekekona ko'u inoa, a aole no hoi au i holo iki i Irelani.

            Ia wa, akaaka ae la ua wahi luahine nei a pane aku la:

            He makehewa kou hoole maka eleele ana mai imua o Maleka Kulani.  E ka wahine ino lapuwale, no ia kumu au i hele mai nei i huli ia oe.

Aole i pau.

 

KA MOOLELO

A ME NA HANA A

JAS. A. GAFILA,

KA IWAKALUA O NA

PERESIDENA O AMERIKA HUIPUIA,

 

KA MEA I HOOKUMU I KONA KAHUA:

"UA AHONA AU E HOINO IA MAI NO KA PONO, MAMUA O KO'U HOOKO ANA I KA HEWA."

            Iloko o keia mau la opiopio loa o Gafila, he mea mau iaia ka lohe pinepine ana no ka holo o na kanaka koa ma ka moana, a hoouka i na kaua kaulana, a ua heluhelu mau no hoi oia i na buke kula, a ua hoike ia maloko o laila ka inoa o ua mau kanaka koa la, nolaila, o keia mau manao ana i heluhelu ai a lohe hoi, hooholo iho la oia i kona manao, ma keia mua aku, ina e loaa ana ia'u he manawa kupono e lilo ai i sela no kekahi moku, o ko'u holo no ia i ka moana e ao ai i ka holo moku.

            Ua manao o Gafila opio, a na muliwai a me na lokowai kaulana o Amerika, aole ia wahi i kupono no ke ao holoholo moku ana.  No ka mea, o ka wai o na lokowai, he lana malie wale iho no ia, a ua ano ole ka moku e holo ana iloko o ia mau wahi, pela iho la o Gafila opio e olelo ai iaia iho.  O ka'u wahi makemake loa no ke ao holoholo moku ana, oia ka moana huhu o ka ale ma ka Atelanika.  Kupanaha ke keiki uuku nona na la opio me keia Gafila ka olelo ae, aole ona makemake e ao i ka holo moku ma na kai halana, aia ka ma ka moana nui o ka ino, alaila, oia kana wahi makemake nona e ao ia ai.  He hiki no iaia ke olele ae, aole ona makau ke pii iluna o ke kia winiwini o kekahi moku, a i kumu e ike ai oia i kona makau ole, ua pinana pinepine ua Gafila nei iluna o na kumu laau loihi o ka nahelehele, a iluna o keia wahi oia e olelo ae ai, he mea ole wale no na kia moku loihi a me na i-a i kona manao.

            I ka makahiki 1846, o ka piha ana ia o na makahiki o Gafila opio i ka umikumamalima, a ua hiki hoi iaia ke hooko i ka hana e like me ke kanaka makua.  O  kekahi hana makemake loa ana e ao, oia hoi ka oihana kamana.  Ua manao oia, o ke ao ana i ka oihana kamana a ike oia, ua hiki iaia ke loaa ke dala me ka oluolu.  O ka hana a kona mau kaikuaana, oia ka lilo ana i paahana malalo o kekahi haku, aka, aole nae pela ko Gafila opio makemake.  He manaolana pinepine kona i na wa a pau, ina he mea hiki iaia ke aua iho i kahi dala uuku ana e hana ai me kona makuahine, ina la ua kuai koke oia i mau mea lako hana, a kukulu koke i hale kamana nona ponoi iho.

            O keia mau manao maikai a keia keiki opio e kuko nei iloko o na la opiopio, aole loa oia i poina iki i kana mau haawina kula.  Aia ma kahi kokoke i kona home, ua kukulu ae la kekahi o na kamalii nui i kula po, a o na mea e ao ia ai, oia hoi ke kulana o ke kanaka, na ninau, na wehewehe maluna o ke kumuhana, ke ano o ka haiolelo ana, ke kuhi ana o ka lima i o a ianei.  O Gafila opio, e like me kona ano mau, aole oia i like me kekahi o na kamalii ka noho ana e paani ma ka ipuka o na hale halawai, aka, hookahi ana mea nana pololei, o ke kanaka e ku ana maluna o ka awai, e kamailio ana oia me ka nui o kona leo, e houuku ana i kona leo i kahi wa, e kuhi ana kona lima ma o a maanei me ka huli pu ana o kona kino i kahi wa; o keia mau mea a pau loa e hana ia nei iloko o keia hale, ke moni ala o Gafila opio i ka hua ono o ka naauao, a iloko o kona puuwai, a olelo ae la oia, o keia nei kekahi mau haawina ana e ao ai me kana mau buke kula ma ka auina la o ka la apopo.

            Aia kekahi ahua pohaku laula e waiho ana ma kahi he hapalua mile mai kona home mai, i ka wa i pau ai kana kula i ke kakahiaka, aia hoi, pii aku la ua Gafila opio nei a hiki i ua wahi nei, waiho iho la oia i kana mau buke kula i ka honua, aia hoi iwaena o keia honua, e ku ana kekahi pohaku loihi, pii ae la oia iluna o laila, a ku mai la e like me ke kulana ana i ike ai i ke kanaka haiolelo maluna o ka awai i ka po mamua iho, wehe ae la oia i kona papale, kuhi ae la oia i kona lima iwaho, kunou mai la oia imua o na pohaku, a hoomaka mai la oia e haiolelo i na mea a pau ana i hiki ai ke kamailio.

            O na kumu laau a me na pohaku e waiho mai ana, me he mea la i ka nana aku, he anaina kanaka iho la ia imua o Gafila opio, a e noho mai ana la lakou e hoolohe i kana haiolelo ana.  Kuhi like ae la kona mau lima i o a ianei, hoonui ae la oia i kona leo a houuku iho la i kahi wa, a iloko o ka hora hookahi ana e kamailio ai oia wale no, huli hoi mai la oia i kona home, kahi a kona makuahine e kali ana nona o kona hoi mai mai ke kula mai.

            O keia mau hana a Gafila opio e like me keia, o kekahi wahi ia e hiki ai ka hoomaamaa ana i ke kanaka i ke ku ana imua o kekahi anaina, ke ano o kona leo, ka pihoihoi ole a me ka ano kuoo.  O kekahi paha a na kanaka o ko kakou nei wa, aole i lohe i kekahi ano o ka hoomaamaa ana i ke kamailio e like me keia, nolaila, he mea pono paha i kekahi o na kanaka opio e makemake ana e lilo i mea kamailio imua o na anaina akea ma keia mua aku, e malama a e hahai i ke kulana a Gafila opio i imi ai, he mea hikiwawe loa no ke kanaka ka hoomaamaa wale ana iho no iaia iho ma na wahi mehameha i ke kulana kamailio.

            Ua heluhelu mua ae nei kakou i na hana a Gafila i makemake ai, oia hoi no ka manawa mua loa, ua makemake oia e holo i ka moana e ao i ka holo moku;  Elua, ua makemake oia e lilo i kamana, a no ka hiki ole iaia ke hoolako iaia iho me na lako hana kamana, nolaila, ua hoololi hou oia i kona manao no ka manawa ekolu, ua makemake oia e lilo i mea akamai ma ke kamailio ana, oia hoi e lilo i Loio; a i keia manawa hoi, o ka eha ia o kona mau noonoo ana, ua makemake loa oia e holo i ka moana e ao ai i ka holo moku e like me ka manao mua.  O kona lohe pinepine i ka mai o ka poe hou ke kau iluna o ka moku, oia hoi ke poninui i ka wa e luli ai ka moku, aole oia i manao he oiaio ia mau lono.  O kona manaolana mau i na manawa a pau, o ka holo i ka moana a ike aku i na aina malihini ana i heluhelu ai ma kana mau buke kula a me na nupepa, kahi i hoouka ia ai na hoouka kaua nui, oia kona iini mau i na wa a pau.

            O kekahi o kona makuakane hanai o Thomas Gafila, e noho hana ana oia ma Newberg, a oia wahi kauhale ua kokoke loa ia i ka lokowai nui o Erie, kahea mai la oia ia Gafila opio e hoi aku me ia a nana e haawi mai i hana nana.  O keia leo, ua hoolohe aku la kahi keiki opio i ka leo a hoi aku la oia e hana malalo ona, a o ka hana i haawi ia mai iaia e hana, e malama i na lio elua, a nana ka lawe ana i ka moku wahie mai uka mai o na ululaau.

            Iloko o kekahi manawa loihi a Gafila opio e hana nei ma keia wahi kauhale uuku, aia hoi iloko o kekahi manawa e loaa ai iaia he wa kaawale e hele aku ai ma kae o ka lokowai o Erie, ua hele aku la oia no kekahi mau minute pokole, a ike koke aku la oia i na moku e holo ana, e hoopuka aku ana me ko lakou mau pea ua hele a paihiihi na kia, o keia mau mea ana e ike la, na ia mea i hookapalili ae i kona puuwai, me he mea la, ua aloha loa oia i kekahi mea, e laa ke kuko ino o kona manao, ua makemake loa oia e lilo i sela a e ao hoi i ka holo moku ma ka moana.  O keia lokowai kahi a kela moku e holo la, aole oia i kupono malaila oia e holo ai, ua paa kona manao o ka moana Atelanika kahi ana i heluhelu mau ai i ka moolelo o na kanaka koa e ae, nolaila, malaila no oia i makemake ai e ao ia oia.

            Oiai oia e hoomau ana i ka hana ma keia wahi kauhale uuku, lohe iki iho la oia, ua nui na moku ma ka lokowai o Erie e makemake ana e loaa ona mau kanaka hana a me ona mau kamalii.  I kona wa i lohe ai i keia lono, hooholo iho la oia i kona manao, e hele ana oia e hoao e lilo i sela a e haalele i ka oihana lawe wahie no ka manawa.

            Ma ke kakahiaka nui o kekahi la ae, ala o Gafila opio, a hele aku la i ke kulanakauhale o Cleveland me ka ike ole ia e na mea a pau.  Iloko o kekahi mau hora pokole ana e hele nei, hiki aku la keia ma na uapo kahi hoi a na moku e pili ana no ka hooili ukana.  Ua ike ae nei kakou i ke ano o keia wahi keiki, he wahi kanaka wae, a pela no oia i wae ai a i ka moku no ana i manao ai oia ka oi ke holo ma ka moana, a ua kapa ia paha lakou "na mahimahi o ka moana,"  hooholo iho la oia i kona manao, e hele oia e noi i ke Kapena o ua moku la, he makemake oia i ka hana sela maluna oia moku.

            He mau minute loihi loa ia a Gafila opio e nana nei i ke ano o keia moku, a pau kana kilohi ana ma o a maanei, pii aku la oia iluna o ka oneki, a ike aku la oia i na luina o luna e hana ana lakou me ka ikaika, a e kiki ana ka hou ma o a maanei o ko lakou mau papalina.  Ku iki iho la kahi keiki opio malaila no kekahi mau sekona pokole, a pane aku la oia i kahi luina e holoi ana i na rigini i keia mau huaolelo:

            "Auhea la ke Kapena o luna o keia moku?"  wahi a Gafila opio i ka luina.

            O keia wahi luina ana i pane aku ai, aole oia i kamailio iki mai, nolaila, ku iki iho la ua wahi keiki nei a o ka pane ole ia mai, hele hou aku la oia i ka lua o na luina e holoi ana i na rigini, a pane hou aku la oia penei:

            "E hiki anei ia oe ke hai mai, auhea la ke Kapena o keia moku?"

            O kahi luina elua ana i ninau aku ai, kunou wale ae la no kona poo i hope, a hoomaopopo iho la keia, aia no ka mahope ke Kapena ia manawa, nolaila, huli ae la keia a hele aku la mahope o ka moku.

            Oiai ua wahi Gafila nei e manao ana e iho aku ilalo, aia hoi e pii koke mai ana ke Kapena mai lalo mai, a e hikaka hele mai ana oia ma ka oneki o ka moku ua ona loa, a oiai hoi oia e hele mai ana, aia hoi, ike mai la oia i kekahi keiki opiopio loa e ku ana maluna o kona moku, ku iho la oia malaila me he mea la e hina aku ana ihope, pane koke aku la ua wahi Gafila opio nei i kanaka ona penei:

            "Ua makemake au e kamailio me ke Kapena o keia moku,"  wahi ana.

            O ke kanaka ona, i kona wa i lohe ai i na kamailio a keia wahi keiki, ua makemake oia e kamailio me ke Kapena, o kona kulana Kapena, ua hoohaahaa ia e keia wahi keiki, no ka mea, o keia haole ona no ke Kapena a ka moku, a ua manao ke Kapena, o kekahi la ia o na kamalii auwana o ke kulanakauhale, nana pono mai la oia i kahi keiki a pane mai la oia me ka leo nui kalakala i ka olelo ana mai penei:

            "Heaha kou makemake ma keia wahi i keia manawa,"  wahi a ke Kapena.  "E hele koke aku oe pela e keia wahi keiki maalea a me ka aihue."

            O keia mau olelo imua o kahi keiki opio, huli ae la oia a pii aku la iluna o ka uwapo, a me he mea la, ua like kona kaumaha me kekahi mau paila wahie ana e auamo ana, a mai loko mai o keia la, hoopau ae la oia i kona mau moeuhane e holo no ka moana, a hooholo iho la oia i kona manao, aole loa oia e ae ana e lilo i sela a e ao i ka holo moku.  Huli hoi aku la ua wahi Gafila opio nei, a o na lio a me ka moku lawe ukana no kana wahi hana e loaa, a he mea pono ke hoomau aku.

(Aole i pau)

 

IMUA AKU LA I KE AHA.

E KA NUPEPA KUOKOA E;

            Aloha oe:--

            Na ka lanakoi a ka manao, a me ka hakukoi mau o ka puuwai, i kono ae ia loko e pa lealea iki aku me mea ma, a i hene iki mai ka aka, he ma'u ia, he ole ka haalo'ulo'u wale iho no, e aho hoi ka awihi iki mai, oiai, he olu wale no koonei, ua hele a pepe i ka wai o Niulii, ke hai e wale nei no.

            Oiai ke pa-e mai nei ka leo o kekahi mau makamaka, a hoa hooipo kaunu ole wale, a haihai olelo manaka wale i ka pono o ka lahui, a lumai aina i popilikia, e kono ana i ka Aha Kuhina "imua aku, imua aku, imua aku a lanakila."

            He mea maopopo keia, a he mea no hoi e hiki ai ke ui a ninau iho me ka moakaka lea, e paweo a e nana kee iho ana ka manao pahaohao o na kaunu ana, a penei e ninau iho ai.

            Imua aku la i ke aha?  A lanakila la i ke aha?  Imua anei ma na hoolilo dala ana?  Imua aku anei ma ka hoopilikia i ka lahui?  Imua aku anei ma na hana e poino ai ka aina?  A lanakila anei ka pilikia maluna o ke Aupuni?  Nani wale ka ike 'na.

            Ina o ka mea ia e hene iki ai ka ououkou aka, alaila, he mea ia no'u e olu ai, oiai, o kuu hoihoi a me kuu makemake, ke makaleho aku la ia oukou, a i hooia mai oukou me ke kali ole, e kaunu koke aku no ia me ole wale.  Hewa anei kupilikii paha?  Aia no ia i ke kaunu ana.

            Me ka Lunahooponopono ke aloha lulu lima, a i na keiki ulele hua metala ka li'a a ka makemake.  

L. S. KEANIANI.

Kawaihae uka, Hawaii, Nov. 25, '82