Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 30, 26 July 1884 — KA MOOLELO O Kihapiilani, KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE O OOPULOA, A ME KE ALA PUPU I MOLOKAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O Kihapiilani, KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE O OOPULOA, A ME KE ALA PUPU I MOLOKAI.

[Kak' Vno ke Kuokoa.] IK A pau ana o keia mau oielo a Umi a:a hoi mahope iho, ua hookoia ki olelo a ke lii me ka ihiihi~£ }kapukapu eehia e ka papa kahuna ma mua ba o kahi o na aha kapu e kau nel A mahope aku o lakou. ka poe kuhikuhi ouuone, a mahop-e aku hoi o iakeu ka \x>c kilokilo, a na !:a poe-kaka-olelo hoi i panai aku mahope !oa. Ara hoi mahoi'o aku o ia poe o Umi ke 'iii e ku nei iiuna me ka puniu e paa ana i ka tima kahi hoi o ke akua o Kaili. la' ia e ku nei iluna e huli ana oia ma kona nana'na i ua poe nei mamua ona, ua maopope ia ul, iki hoe-punana ka oih">na a pau me ke akua maluna o Ukoa a pau, a me he mea ia ua hiki no ia kakou ke hoohalike ae me na a It>:i Kr»s:o i ka la I*enesetcka, oiai aia inaluaa o ko iakou mau poo he oau nvea like nie ka uia-ahi e !alaj v a ana, ka nu v a i ike la e iakou, oia no ka uhane o ke akua e kau ana mz luna o bkou ka rnta a ua poe lunaoleio i oklo ai i r.a oklo liKe ole a na lahwi j kanaka, a auanei keia la a U mi e ka'i nei i kona mau aha kapu me kona mau kahuna. A ia b no e ku nei ua hoolei pu aku no koru mau kii onohi imua o kona mau makaainana he nui e noho mai ana, oiai o kaiīi o ka hoaua e uiu ana,

o ka mauu, ua para paa !oa ia e na kanaka, n he hewa ka maka kc ike aku. Aia hoi maiuua c lakou, ua :ke u ko lakou mau mena, ua hoike t k« anoano a me ka inaluhu o ka hana a ko lakou alii Urr.L A $»e hc ua Hke no ka manao o na kanaka me ko hkou alil, ua iike ka huU ana o ke alo o na makaainana imua o fee kahv o kahi o ka oihana no na ka'a e hau».. w ia r.ei e ke anaina nui. aok :\iubeia Sfc n F"'CWIf mehe v Pvh»li a rke |£. oimahi a he kahfl> piha Jco a'iiu 4l»re an%i ke a;\o J ka ana.|ir« Hp&kaA ioa E^haw oukou e lawelawe'i ka oīha-nli no keu la, ia wa i kukuii hke at ha kahuna a |*au me ka huli like ana'ku ona j,>oo imua, a o ko lakou ruau lima hoi ke hapai iike la Uuna T a o keia ka \va a Umi i hookuu maiie iho ai t ka puniu ilalo mai kona Hma iho, a o ka hōomaka lToke ae la no ia o ua puniu nei e niniu, a ke kolili la na hulu iluna. Aole i kaha mai ua mea he kaa ke hele ia-a hu ka makani, a me he moa la e mokumoku ia ana.ka aha mawaho o ua puniu la. A ke lohe mai na mea a pau loa i ke kani o ka aha i kamaia'ai a jxia mawaho o ua puniu nei, elike |wha n»e ka pahiolo 010 laau o na hale hana ma Honolulu. I keia wa e niniu hele nei o ua puniu -nei- imua, ua hele pololei a hiki i ka hale a Kihapiilani e ku ma-'fcn»lcdn-flei; aia hoi, lele ae !a u;i puniu nei iluna no eiua manawa, me he mea !a na ka lima.'kanaka i hapai ae, i ke kolu o ka hana.'Ana pela, ua hoomaka hou ua ouniu nei e' hele hou i hope. p keia ka hoomaka ana o ke 'lii Kihae hele mai me ke ano eehia, a niahope mai hoi ona kona kaikuahine Tiikea me k<fha kaikoeke. * I keia v.a ke ku like ana'e o na kaiuina iiuna, a i ke kokoke loa ana aku o ke 'lii Kihapiilani me ka puniu mamua ponoi o kona alo, oiai o aha-ula e kau pono mai ana, lele ae la no ua puniu nei maluna 0 ka aha-ula, oia no ka wa i haule ai ua aha nei ilalo. a a'e aku la ke "lii Kihapiilani maluna, a o keia ka mannwa i wawalo ae ai ka leo o na kahuna i ka papaiaawa ana me ka ihhia nui pela no ka haule like ana o na aha a pau ilalo. I ka hiki ponoana aku o ke 'lii Kihapiilani imua o Umi, aia-hoi, ua hoomaka koke mai !a kekahi mau kahuna e pahu i ka niau, a lele mai la me he ihe !a iloko o ka wa kaua, a me he mau owaka ana la a ka uwila i ka lewa ke ano o keia mea he niau. A pau keia mau hana a na ka'nuna, ia wa i hai ae ai o Umi i kana olelo ia Kihapiilani, E ke lii- ano, ke ike iho la no oe i ke ano o ka hana a ke akua o kaua i keia ia, a ua maopopo ia oe ke ano i malamaia ai ke akua, he mea kokua i ka pomaikai a me na pono o ka noho ana, a he mea hoi nana e hooko i ka makemake maluna o ka enemi, a he lanakih ka noho ana, a me ke ano o ka eiha na kahuna o keia la he mea oiaio, aia oe a me ka wahine nei a kaua iluna e ke anuu o Maui kahi i noho ai. A pau keia mau olelo a Umi, o ka heonoa ae la no ia o na kahuna, a hoihoi ia £ na kahuna na aha kapu a me ka punii 1 waihoia ai ke Akua o Kukailimoku, s hoihoi ia aku la īloko o ka hale o mua, n ma ia hope iho ua hai aku b o Um i k*na oleio kukala imua o na alii a me na makaainana, e hoomakaukauia ns waa nui a me wai Uilii a me na lake kaua a pau ma Kailua» no ka makau kau no ka holo mai i Maui nei i ke ka ua me HooUemakua, ka Pu-kaua nu ko lx>noapiilani aoao. I ka pau ana < keia mau oielo a ke 'lii, ua j>anee i: mai la na iako ai a pau imua o na maka a hoi ae la o Urai me Kihapii | iani maloko o ka ha!e o mua, kahi bo j a na kahuna e noho ana, a ia laua ; \ komo aku ai, «a makaukau na apu-awa |e jua ia mai ana, a i ko laua int |ana, ua hoomaka koke na kahunae Ipu'e a'ealea hoi—a hiki i ka { ina, a oia ka hana hope loa a na kahu l na, A hoi mai la ua mau alii nei ma jfca hale alii roe ka laua mau wahme, a [ ma keia wa i ai ai na. lit a pau. A pau | r«o hoi ko kakou kamailio ana no keia ; mau hana hoīkeike a Uuti, a e huli i kakou no ka makaukau no ka holo ana I i ke kaua i Maul \ Ua oleioia ma keia moolelo a emkou [e ike nei e ka poe heluheiu, ua hala hs |niau mahina ko ke lii Kihapiilani a me Ikana wahine noho asu uu Kiiilua uio

: kona kaikoeke ahi. A nuhope tho o iia noho ana. ui hoouna hou ia na krktni e ho!c huu Ukou e ike i ka makau- : kau o na makaa'.nana i n.\ %vaa a me »u ; lako kaua a pau a pum o Hawaii , A 4 [ ko hkuu KoL> ana e ike i na nuk-ulnana |a puni ka aina. ua ike Ukou ua maikaukau loa ua makaiinana, a t !;akaaa • wa*e no i ke kauenia ake 'Ui. Ai ka f s : p nei i keia mea a ha: aku i iiwa lokelii Uju:. A nohria, ua hoouna Uvui,ja% g^4\tk ->• |hou' «Eu ak» tJj£Wka;£naa»e he!c | koke ma I loa |ao a \mi ka U«i oleloana, ua ha'a |aku kuam» nei Ae ka matra o ana o ka b e "h3c* - I ua pee kukini nei e holo ana» ua kahea ko»Kona knkini me ka !eo nui mau{»o|w, " K hele e Kona. *" A o ka huaolelo hooKalu no hot kei.i a na kukini e kahea ai. I'ela ko Kohala, Hamakua, Hiīo, Tuna, a me Kau. I k.i k>ise ana o m makaamana i keia ; huaolelo nui ?u kukiui niai ua | hoomi»ojwj)o iho lakou o ka holo keia i |ke kaua. O kei'a ka huakai ot loa aka jO ka maaia o ua poe kukim f>ei f a ia |takou i'liiki aku ai imua o ke alo o ke ; '!ii L'ini, aia no ka la iluna o kona a!a | hele lani k.ihi i kau .u, a he r;tan.iwa ! !oihi !oa o ko lakou noho ana, a nap< o !aku 2a ka ia. ma ia mau ia ma ia ho(«e iho, ua ike ia na waa e pani paa mai ana i ka ilioke kai o Kona. ua hu'i pau mai la na moku eha a pum o Hawaii, a penei e akaka ai ka nui o na uaa i ike ia i kela manawa, m:u ka Pa!i!ua ma Kona Hema a hiki i Knilu.i, oia ka nui o na waa nni o Puua K!tu a me kahi hapa o Kona, a mai KaelehuUihulu aku a hiki i Kaiiua kahi t -paa i na waa o kahi ha]ia o Konn Akau Kohala, Hamakua, ame Hilo. Ika ike ana o Umi i keia mea, ua hoouiuia o Piimaiwaa t hele e ike i ka nui o .na waa a me na kanaka nolaila, ua ho!o mai la ua i'iimaiwaa nei mahnu o ka waa kioloa me eh.i nuu kan;ika. ua hulo mua mai oia ma Kaek-huluhulu e ike maka i na waa a me ka nui o na kanaka, a iaia i hoi aku ai a hiki iimia o ke 'lii Umi, ua liui aku la oia i ra uiea a pau ana i ike ?i, a hoomaka hou tku no oia e hoio ma Kona Hema ma kahi i oleio mua ia ae nei, a i kona hoomaopo(K) ana, ua nui na waa me na kanaka me na lako kaua, a he mea hikt ke o'eloia'e, ua hwlohe ia ka ole'.o a ke 'lii Umi e kona mau makaainana a puni o Hawaii, nolaila, ua hoi mai o Viimaiwaa a hai aku imua o ke 'hi, a me kona olelo a*u, ua nui na waa a me na kanaka, ame he la, ua hiki ka nui 0 keia mau waa ke hoonohonoho papa ia mai Hawaii aku a hiki i Maui aole e pau. I ka lohe ana o Umi i keia, ua piha oia i ka hauoli nui, oiai, he o!elo oiaio ka Piimaiwaa e hiki ai ke hilinai ia e Uini ke 'lii nui Aimoku. Ma 'kekahi !a okoa e ae-wa hoouna aku ke iii Urnt 1 kekahi mau kukini e!ua e hai aku i ka lohe i na makaainana a pau i makaukau no ka holo ara i ke kaua i Maui, hookahi ma Kona Hema a pela no hoi ma Kona Akau. Ika bhc tx>no ana o ua mau kukini nei i keia huaoleioalii, ua holo koke no laua me ke kali ole, a he manawa pokole loa, ua hiki aku U kahi kukini i kona paiena kahi o ni waa e hookio ana, a peh no hoi kekalii kukini, a ua hai aku no hoi !aaa i na makaainana e houluulu na waa a |»au ma Kai!ua e like me ka oie'.o kauoha a ke 'iii, nohila, ua holo !ike mai ia ua poe waa nei me na kanaka a hiki ma ka ae kai o Kaiiuiu i ka akoakoa ana o na knnaka a pau me na waa ma Kailua, ua ? ani p;u ia ka ili o ke kai, niai ka ae kai aku a h:kt iwaho oka moana hjx.>Siw. Ma keia ike ana aku o ke lii a ma o !:ora noonoo pono ana, ua mao>>opo iaia ka nui o na kanaka a me ru waa, a no!aib, t:a oklo ke 'iii e jxte na waa iuka o Kailua, i ka pae ana mai o ua pee waa nei iuka o ka aiita. ua heonoho iatl;»ia na waa i pau E Uke la paha j ,ne ka jaiia ana o ka wahine a ka luo e [okeiaau hou, ua hoonohoia ruw;i Ikauiua nui malalo t kujx.»no e hanaia fna mea a ke ii» nui e makemake ai e hoomoa ia ka piua ilio a me ka ia Hunaom wia ma ka woana, a pe-a | wale aku. Ua makaukau loa ka poe ! kahiko ma ka hana ana nu keia mau ■ aR Q a pau, a maluna iho o keia mau | W aa kaulua na waa nui kupono no na ; kanaka he iwakalua aoi akfii, *o na |waa Hiiii loa maluna iho, peia i hanaia'i lka hooukauka ana ona waa a pau, a \ pani paa loa ia ke kahakai o Kailua a \ hala loa iuka o ke kula. i (AqU i £au.)