Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 14, 4 April 1885 — HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama

Ke Keiki Alii o ka welau anu o ke auponi o Hinedu, ka Hiapaiole o oa waoakua kanaka ole o Punealia, a o ka naita hoi nana i ulupa na lua huna o na powa. (Kakauin no ke KUOKOA.) EKA naita kamahao, ua lawa paha kou paio ana mai me a'u ka mea hookahi i kaupalena 1 kou ikaika, a i aa hoi e paio me kau mau mea eha. Anō, e lawe pio aku ana au ia oe elike me ka'u i hoohiki mua ai, e lawe aku ana au ia oe i kia hoemanao na kuu lahui e poina ole ai no kau mau hana, a 0 ka inoa hoi o ka mea e ku aku nei imua o kou alo, aole loa ia e haule i ka hoomanao īa e na lahui a pau o ka honua i ike i kana mau hana, a aole no hoi e poina na hoku hele o ka lani i ka ihiihi oia inoa. Ia wa i hopu aku ai na lima wikani o ka naita opio ike 'lū muumuu a hoopaa īho la me na mea e paa ai me ke kue ole mai o na naita o ua alii la e kuku" mai ana, oiai ua pua nuanu aku la ko lakou mau koko i ka weli no ke koa opio. Ika wa i paa ai ke pio a ka kakou eueu, kena aku la ia 1 kona ukali e kiai makaala i ka laua pio, a ua hooko koke ia me ka eleu, ia wa i huh ae ai ua naita opio nei imua o na naita o ke alii muumuu eku ana a pane aku la me ka leo moakaka :

E na naita 'nunui e noho ana malalo o ke alii muumuu Wile Do Palaelo hopo ole i haulehia maialo o'u i keia la, e nana ae iaia e waiho oni oie mai nei, a ina he manao aloha ko oukou nona a o ko oukou ia, alaila, hou anei oukou e hapai hou ae i ko oukou mau lima koko a hookau mai i ka hoopai maluna o'u no kona pono ? Ina ua aa oukou, e paio mai me a'u i keia hora. I ka wa a ka opio e kamailio nei ua ikeia aku la na hiohiona mae a makau maluna o lakou, a ua ike pn ia aku la ko iakou pipika heie ana, aka, no ka manawa wale no ia mau hiona i ikeia, oiai ua huii mai la lakou a pau imua o ka opio a pane mai la : Imua ona mana lani a me kona mau tausani anela e mele ana ma kona moa, a imua no hoi o kou ihiihi kapu e ka opio, ka eu nana i ulupa iho nei i keia lua huna a me ko makou mau alii kiekie, aole loa niakou e hapai hou ae i ka makou mau mea kaua a kue aku ia oe no ka pono oko makou aiii ame makou pu. He mau pio makou a pau maialo o kau pahikaua, a eia makou a pau imua ou he poe pio, a 0 ka hoopai e kau ia mai ana o ka makou ia e hooko aku ai.

Ia manawa no i pane hou aku ai ka naita opio me ka leo waipahe : Aole au i manao e hookau aku i ka hoopai maluna o oukou, a oiai no hoi ua haawi mai la oukou imua o'u, nolaila, eia wale iho ka'u ia oukou, e noho oukou me ka maluhia, aole oukou e hana hou 1 na hana puuwai eleele ma keia mua aku, e malama oukou i ka pono a me ka maemae o ko'u kanawai e kau aku ana maiuna o oukou, oia hoi : Aole ioa oukou e hookahe hou i ke koko niakamae o na kamahele e maalo ana maialo o na malu lau laau ma na palena a puni keia lua huna a me na awawa a pau e hoopuni ana; mai keiaf la aku e noa ai keia mau awawa a me na ululaau a mau loa aku. Kauoha koke ae la ka naita opio e ku iaina mai na naita a pau imua ona a me ko lakou mau alakai pu, a me ka hauoli piha lakou i hooko koke ae ai i ke kauoha aka naita opio a ku laina ae la me ka eleu, a ia wa no hoi i poha ae ai kona leo a pane aku la : E hoomanao oukou, oka mea e ku nei ma kuu aoao hema nei, o ko «ukou haku no ia a o kana mau kauoha a pau oia ka ou-

kou e hoolohe, o kona leo, o ko'u leo ia, o kana kauoha, o ka'u kauoha no ia a e hooiohe i kana mau olelo me ka maiama ana i ka maluhia. - 1 ko lakou lohe ana i keia mau olelo a ka naita opio, haawi ae la lakou i na ieo wawalo o ka hauoh a hoonakolo ae la na leo ahiu o ua mau hiena nei i na paia o ko lakou lua huna, a aole no i mao pono ae keia mau leo wawalo, ua pane aku la ka kakou euou, £ hoi ana au no ka home i keia la, a mahope kakou e hui hou al I ka lohe hou ana o na naita i keia mapuna leo hou o ka ka naita eueu o Inia, ua ikuwa hou ae la ko lakou )eo e hoohihi ana e hele pu

a no ka ikaika ioa o ke lakou manao i ka hele nolaiia; aa hiki ole iaia ke hoomalielie hou aku la lakou, nolaila hoomakaukau koke ia iho ia na mea a pau no ka hele. a i ka makaukau ana, ua kai aku la ka huakai ma ke ala e hiki aku ai i ka home o ka naiia opio.

Hele aku la lakou nei meiwaena o ke kahua kaua kahi a ka eueu o Inia i kaua ai me na mahele pilikua oke aiii muumuu a ike aku la i na heana a kana pahikaua i ulupa ai, a ia wa no i kuiu īho ai kona mau waimaka eloelo a hoopuiu iho la i kooa mau papalina nohea, komo iho la na manao hoonaluea i kona puuwai e hoala ana i na noonoo no kona aina hanau .a me kona lahui, nalu iho.la oia ina paha peia na haawina i hanaia maluna o kona home a me ka lahui, alaila, he mea e ka mokumokuahua i ke aloha, a e aho ka make mamua o ka ike ana aku i na mea e hana ia mai ana. 'Ua laki hoi au,' wahi ana e nalu ana, no ko'u ike, ole ana i na mea i hana ia no kuu aina hanau e na lima pakaha wale o na powa, aka, ke nohoalii la lakou maluna o ka waiwai a lakou i lawe lima ikaika ai, a aia no he wa no lakou e hulihia ai.

He heluna. nui o na naita e hele pu nei me ke koa opio i hiki aku i ke tausani hookahi, oiai ua h&o aku la ke kauka Lo i kana hana lapaau me kana laau ola maiuna o na haneri naita i mahunehune a mauleuie pu, a koe aku ka poe i make i na Rauna pahi a ka naita opio. Hele aku la iakou ma na ala kikeekee o ua lua hana nei a hiki i ka puka loa ana iwaho, a hoomaka aku la lakou e pii ma na kualapa, a īho ma na awawa, e huila ana ma na hookee'na a o kahi aka huakai naita e hele nei ua kia pololei ia aku no ia e ka naita opio no ke ana kahi a ka naita opio a jue,kojia makuakane i hiki i ka loaa ana aku i na powa.

E hoomanao na hoa heiuhelu o keia nanea L ma na heiu i hala, ua hoike aku ka mea kakau i ka pohala ana o ke alii mai kona hoopoiuluhi la ana e ka hau na newa a ka pilikua, a me kona hoi ana no ke kakela a kauoha aku ia i ke aupuni e noho kanikau no kana keiki i nalowale, a me kona kali ana no na la he nui. Nolaila, oke kumu nui wale no o keia hou hou ana keiki no ke ana, oia no kona manao ana aia no kona makuakane iloko 0 ke ana e waiho la me ka ehaeha, a i ole, o kona kino make paha ke loaa aku ana iaia, me kona manao ole ua huli hoi oia no ke kakela, noiaila e nana ae kakou no kona hiki ana aku malaila me ka puali o na pilikua e ukali ana mahope ona. Ia lakou e hoomau ana ma ka lakou huakai, ua hoea aku la lakou ma ka waha oke ana, a ia wa leie iho la ke koa opio mai kona lio iho a komo aku la iloko o ke ana; hele pololei aku la oia e haha poele ana mao a maanei a puni ke ana, aole nae he mau hoailona e hoike ana aia kona makuakane iloko, nolaila hoomaka hou aku la oia no ka lua o ka manawa me ka hoolono ana, a ua nele no nae; ia wa i huli hoi aku ai oia lio ka waha oke aka, a kau ae la ma kona lio. Kena ae la i kena puali naita e hele pu me ia no kona home.

Holo pololei aku la ka huakai ma ke ala e hiki aku ai no ke kakela malalo o ke alakai ana a ko lakou haku opio, a ia lakou no e kainepu aku ana maloko o na uiulaau, ua holo e mai laka mapu aaia onaona o na pua o ke kakela, a nowelo ana i ko lakou nei mau puka ihu, moani pu mai la hoi me ke ala lauae o na lau nahele, a kokolo malie ae la na hoomanao ana iloko oka naila opio no ua kakela aiwaiwa la ana i luakaha ai, a o keia mau hiona a pau o ka aina e ikeia nei, he mea ano e loa la a pahaohao hoi i ka puali naita piiikua e ukali nei mahope ona. Ia lakou e hookokoke aku ana no ke kakela, ua paumi loa ae ia ke ala o na pua aua nui hoomahuahua pu ia ke pahaohao o na pilikua, a ia wa ne lakou i hoea pono aku ai lakou ma kekahi kula palahalaha e waiho mai ana mamua pono o lakou, ho»keike aku la ko lakou haku na iia oia kahi e paikau ia ai na puali nai ta o Omaomao, a o kahi hoi a iakou e hele aku nel Ika huakai e nee ana imua, hoea aku la lakou ma kekahi wahi e ike aku ai ike kakela a na eueu i noho at» a ikeia aku ia kona mau opuu nani e oiliili mai ana o ka lewa, e ku mai ana hoi ua kakela ia meke kilakila, a he mea ano hou loa ia i na pilikua naita.

Aka, he mea haohao loa i ka naila opio ka ike ana aku i kahakahana lole

kanikau e luhe mai ana na opuu 0 kake'a nei. a ma na wahi£ ae no hoi a puni ke kakeh, ua iuhiehli wale no me na hoaiiona kanikau, nolapa, komo hou mai la n3 noonoo ana ilofe> ona ua make kona makuakane, a a|le iho la he manao jx>no iloko ona, fe?na koke aku ia oia i ka huakai e kuupal: i M holo o na ho no ke kakela. Er|t>ole ku ana ka huakai iio mawaho o k| : puka {.«a o uakela nei; kikeke aku koa opio □a ke pani pohaku, a hole aku la ke o ilalo i kahi ona kiai e noio ana, aia wa i oili mai ai ai he na naita kiai aiwaiwa me na pahi oi |ua ma na limu, a pane mai la, Ku a lai mai i ka hua,"owai ka malihini hele*? Ia wa no i pane aku ai ke koa, Owaiyka malihini,

o Ka Mahina Malamaiama* I ka lohe ana oka kiai o kona moe a make aku la ro ia i ka holo, o na lima me na wawau ku ana mamua 0 ka Moi a pane aku la me ka leo pihoihoi, E ka Moi, e hoopau i kou kanikau ana, e hoolana i kolī manao no ka hauoli, a e makala ia ae.hoi kou no ho 11 ana, kou mau naita, kou au-

puni iloko o keia minute, 9 kau keiki, a o ka mea hoi au i manad ai ua kailiia kona e na piiikua |towa, aia oia mawaho o ka puka pa, aole no paha e upu iho ana a hiki mai imua ou. 1 ka lohe ana 0 ka Moi i keia mau huaolelo, puili ae la oia i ]?ona mau lima ma kona umauma a pafie ae la Auwe kuu keiki aloha Ka mea a'u i papalu ai i lei No ko'u mau la A i hooiiina alii no na auj|uni he 12 e noho aiii ole ia nei. laia |o e nae malie i keia mau olelo kaukai| me na waimaka e lu ia ana e ko,#sfla keiki, koino ana kana keiki, a ia wā|no i hooha-

nini iho ai na waimaka o 4tora makua ame kooa. PUjukgQiai £e puili ana i ke koa opio, a ua komo pu^a^m^® 3 kakou koa ma īa haawina hookahi.