Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 46, 14 November 1885 — KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA.

Kj MaJcahi»po moa i oili mai, auū ka puhaka ob l*i Pua a me Kaiunuopaineki KA MEA 1 KAPAIA HA llooa o aa aanw boi o AiaMa, ka aaiia aana M lrapu* o ka l»«r« loal imu knpoa • noho uu i k« papoko o ka awa». o k* mea boi aaaa i paai ka ouka o ka I». ILAWA no a pau ktna mau kauoba, okawano ia oua manu nunu nei i kiko iho ai i kana puoio a heo aku ia no ke aupuni pahaohao oka Moi Pamekela.

I ka hala ana aku oka manu nunu, ua kauoha ae la o Mahinakauahiahi i kona mau kiai e hele mai imua ona, a emoole, ua hiki mai la lakou a pau, a pane mai la : £ia makou a pau imua o kou alo, a heaha ka huaolelo ? I kauoha aku nei au ia oukou e hele mai imua o'u no kuu makemake e hooiilo i ke aupum i moana ahi, a e paku ia o waho me na lapa uwila he 48, a e kauoha aku ana au la oukou e hoopuni ia o waho me na pale hao i pa-tausani la ka enaena, mawaho ae ona iapa uwila, a e kauohaia na kiai a pau e makaala loa oukou, aole eae ia kekahi mea e komo mai iloko nei, koe waie iho no ke keiki a Hokuloa, ke kane a Mahina i hoopalau ai na'u, a o kuu kauoha e kii kekahi o oukou laia a e hele mai me kona mana a pau, no ka mea e hiki mai ana he kupua i o kakou nei i keia mau la iho, a e makemake ana au e hiki e mai oia mamua oka hiki ana mai oka mamo a Lameka, 1 hoao ai j iaua i na mana o laua, a o ka mea e lanakila ana o laua, 0 ka'u kane ia e mareai; hai aku oe i ke keiki a Hokuioa, 0 kokua no au ma kona aoao t na wa a (>au, no ka mea, ua' wela loa ia kuu puuwai 1 ka inaina no kekahi mea. a o ua mea ia, he mea na'u i wela ai i ke aloha, a ke noho nei au he luahi na ke aioha a hiki i ka wa a'u e kamailio aku nei ia oukou. Ika lohe ana ona kupua o ke aupuni o Mahinakauahiahi, emooJe, ua makaukau na mea a pau, a oke keiki a Hokuloa, ua hiki mai la me kona mau tausani Naita kino hoopahaohao, e hoopuni ana hoi lakou i ka pa owaho o ka hale alii; a o ka inoa 0 keia keiki, o Loselia; he ui no kona a he nani, aka. aole no e loaa aku ka nani o Lameka Puluka; me he mea la, oka nani o Loselia, he maiuu wawae wale no la i Ra nani nohea o ka kakou eueu Lameka Puluka. A oiai na mea a pau ua makaukau, ua kakali aku la lakou o ka hiki mai 0 ka enemi a lakou

i ieau nui ai. I na poe heUiheUi o keia nanea, e waiho iki hoi ko kakou kamuilio ana no Mahinakauahiahi a rac kana tnau hana, a e huii ae ko kakou kamailio ana no I,ame*a Puluka, a me ka manu nunu gul&. Ika manu nunu e lele hoolai ana i ka lewa, a e ha-lo ana hoi kona mau maka ma o a maanei» ua halawai mai !a ka ike a kona mau maka me ke aupuni pahaohao o ka . Moi Pamekela. laia e hookokoke aku ana i ka hale alii, ua lele aku k oia a kau nialuna o ; kekahi kumulaau nui, a hoomaka aku |la oia e kani i na ano kani a pau o na m*nu, ahe inea haohao loa ika ike a na mea a pau; no ka mea, he;manu nunu ke kino, a he kani i na ano kani a pau. Ana keia kani i hoaU aku ina alii opio e moe ana. A!a mai la o Lameka Puluka a hele mai la oia a malalo okt kumu laau a kahi manu e kau ana, huli ae )a kona maka iluna a nana ae la, ike ae la oia i kahi manu, o kona hulu a pau, he gula wale no; ano ka maikai o ka leo o ua wahi manu nei, ua nanea loa ia ka kakou eueu.

Aole 1 Uuliu, ua hoomaka ae la ua wahi manu nei e lu i kona mau eheu, a i ka mohala ana o na eheu, ua hauie mai la he owili pepa ili dia i kakauia ma ka inoa o Lameka Puluka, a waiho ana imua o kona alo; lalau iho la oia a heluhelu iho la i na manao o loko mai ka mua a ka hope, eiike hoi me ka mea i hoikeia ma kela heiu i hala aku neL I ka ike ana o Lameka Puluka i keia mea hou, ua hauoli loa ia oia. Huli hou aku la oia a nana aku la i kahi manu nunu, a ike aku U i kekahi opuu rose e paa ana ma ka nuku o ua wahi maau nei; h* mea oiaio, ua pau ae la kona hoomanao ana no ka Ui Wilela. a lilo aku U ko&a mar aoana no Mahina kauahiahi. Pane aku la o Lameka Pu|uka, e ka inanu nunu maikai, ka elek hpi a kuu aloha i hoouni mai nei, e k*« kaii oe ia u maanet| • hoi ae au e komo

11 ko'u irahi kapa, a hiki mai au imua. ; ou, o ko kaua manawa ia € hek ai; i Ika lohe ana o kahi manu nunu, ua ka|ni kapahii iho la oia me ka olioli oul ; Ia Lameka Puluka i komo aku ai iloko ;o ka mmi e moe ana kana wahine, ka |Ui Wilela, ua lele iho la oia maluna o kana wahine a honi iho b; puoho ae la oia a pane ae !a, e kuu aloha, he waimaka aba keia ?; P«e aku ia kana kine Ē kuu Wileh aloha, i keia bo ra, e haalele ana au ia oe, a e hele ana au i kuu huakai makaikai ma ka lewa; eia nae kuu kauoha ia oe, e noho oe me ka hoomanao no'u Ina kau a kau, a be au ko ka manawa alaila, e hui hou kaua he alo a he a!o me ke aloha. I ka iohe ana oka Ui Wiieia i na oieio a kana kane, ua lele mai ia oia a puiiki inai ia i kona a-i, a me ke aloha i kuni ia iloko o kona puuwai. ua hookuu aku ta oia i kona mau waimaka 1 iuahi na ke aioha, a ua hiki mai ia no hoi na kaikuaana a ma ka rumi e noho u ana o ko lakou pokii, ua kau pu iho la ka eehia o ia haawina hookahi maluna o iakou me ke kaumaha, a e uiuku ana hoi ioko i ka hana a ke aloha, a he

mea no paha ia i maa a i ike mau ia iwaena 0 ua mea a pau; aoka 01 aku o keia haawina īwaena o lakou, oia no ka Ui Wilela; no ka mea, iloko o na mahina ewalu, aole he manawa i kaawale aku ai o kana kane, a o ka la ka keia e haalele mai ai iaia. I keia wa no hoi i kauoha ia aku ai na alii hanau oka aina ame na kankau alii, ka poe koikoi o ka aina a me na makaainana e hele mai e ike i ko lakou alii, ka hooia hoi oko lakou aupuni. I ka iohe ana o ha mea a pau, ua nui ko lakou aloha, a ua loheia aku la ma na alanui ake kulanakauhale ke 010 mai o na makena uwe. Ika akoakoa ana mai o na alii a me na mea a pau maloko o ka pa alii, ua kali aku ia lakou o ka hiki mai |o ke alii opio; o ua opio nei, aia no oia ke hoowili la me kana aloha iloko o ka iumi, a hiki wale i ke kau pono ana o ka ia 1 ke poo, o kona wa ia i puka mai ai me kona kahiko o ka oihana Naita, a ku mai la īmua o ke anaina, a me ka leo nui moakaka, pane mai la oia me ka malie : E na aiii a me na makaainana, i keia la, e haalele iho ana au ia oukou a hele aku au e hooko i ka'u wahi apana hana, oia hoi ko'u luku ana i na kupua a pau o ka lewa, a .me na papaku o ka moana eiike me ke kau iha a kuu kupunakane la'u, a i keia hora e haalele ai au ia oukou; —aole no paha e liuliu a hui hou kakou—A o ke aloha no ko oukou. Hu'.i ae la oia a haawi aku la i ke aloha 1 ka Moi Pa •mekela a me ka Moiwahine, a maluna oka Ui Wilela kona aloha nui. Puka

aku la oia a ma ka lanai, wnhe aela i ke kui omau i paa ai o kona lio, a- puka mai la oia me kona nani nui. • la manawa i ku mai ai ke kilo kaulana o ke aupuni j>ahaohao, a pane mai la : Ena alii, mai kaumāha ko oukou naau no ke alii opio, no ka mea» e heie ana oia e hana i kana apana hana; e nui ana no na &oino e ili mai ana maluna ona, eia nae, o ia mau mea a pau, he ruau mea ole wale no i ka mana o kona lio a me kana pahikaua e waiho la ma kona aoao, na makana nani a kona kupunakane e noho Moi la maluna o ka lua ahi o Hilela; a ma keia hele hou ana, e hoouna ia mai ana e kona kupunakane he eha mau holott€>ttina he mau kokua ikaika loa lakou no ka kakou alii, oiai, o kahi ana e hoouka kaua ai, he oi aku o ka ikaika a me ka hahana; a nolaila, ona maka oke kupunakane oua opio la, oia no na mea e hoomaiamalama ai i ka lua ahi o Hilela. Ika pau ana ona hoike ana a ka iuahine kilokilo, ia manawa i kau ae ai o Lameka Puluka maluna o kona lio, a haawi mai ia i ke aioha hoj e i na mea a pau, a pu-ki mai la i ke kaulawa* ha a ia wa i pii mahe ae ai ua lio nei a kau pono maluna o kaupoku o ka hale, o ka wa no hoi ia o katu manu nunu i oili mai ai mailoko mai o ke kumu !uau a hulī hoi aku la me ka olioli nui no ka laki o kar«a huakaL

1 ka jnana aku i ua wahi m«nu nunu nei, he keu t k» mama, aole i emo ua kokoke e nalowale i ka »cwa t a o ka wa no ia o*Uimcka Puiuka i kaohi mai ai i ke kaulawaha o kona lio, a ue he olapa ana h na ka uwila, ua nalovaie koke aku la uxopio oei iloko o na ao kaaklewa o ka lani, a !oaa aku ia kahi manu e kle ana, v* lele hke aku ia laua nei; a no elua do eiua ao, ua hiki aku la laua oei i ka hapalua o ka |e«a mai ka honiia aku, a he Kapahia koe a hoea aku !aua oei i ke aupuni o Mahiaa, ka*

hr hoi a Mahinakauahiahi e noho ana. I ka ha o ka po, ua ike aku b keia i ke okoko mai o ke ahi iioko oke aupuni 0 Mahina, ia manawa i hull mai ai kahi manu nunu a pane mai h.: Eke aioha a kuu kaikaina, ma keiawahi pau kou ike ana mai ia'u ma ke«rjkiß<' \ no ka mea, e hoolilo ae ane Wu i kino pinao, o ko'u kmo īa e hoi aku ai a hiki imua o ko wahine; aole au e hai aku ia oe i kuu kino aka, no ka nui 0 kuu aioha ia oe; noiaila, ke hai aku nei au la oe, e paio ana oe me ka hahana, no ka mea, o ko wahine ua piha ioa ia Ika inaina ia oe; a he wahi makana uuku ka'u e makana aku ai ia oe. la manawa i hohola mai ai oia i kona eheu akau, e kau ana ma ka wehlau o 0 kona hulu he hookahi hua ulaula, a he hookahi hua keokeo; oka hua ulauia he hua ahi ia, a o ka hua keokeo, he mau muiiwai ia e hiki ai ke hoopīo 1 na iua ahi a pau, koe aku nae ka lua ahi o Hilela. Ina peia, wahi ake koa opio, aoie au e iawe i kau makana, e hoihei no oe me oe, o piiikia hewa auanei ko'u kino, a ke hoohiki aku nei no hoi au ma ka inoa o ko'u mau kupuna, aoie loa au e iawe i kau makana.

Pane mai ia ua wahi manu nei; i keia manawa a kaua e kamailio nei, ke noho pu la ko wahine me ke kane a ka makuakane o maua i hoopaiau ai, aole nae laua a elua i hoohaumia ia laua iho, aka, ua hana ko wahine i mea e hoohaehae mai ai ia oe, a o kekahi hoa paio ia ouf a0 ka lohe kou a malama; a ina e lanakila oe, alaila, nau ka wahine; a ina e lanakila ke keiki a Hokuloa alaila, lilo ka wahine a olua iaia. I ka lohe ana o Lameka Puluka i keia mau olelo, pii ae la kona inaina, a pane aku la -. He kane no ka hoi kana, kii waUae nei no oe e hoowalewaleWa'u; ko'u mea e nanea ana me ka\i a heaha la hoi ka hew% e au me ka hopo ole imua o oukou, a ina j au e lanakila ana, o oukou ka'a l 'ahi; aina no hoi e pio, oia iho la no hoi. Pane ma[ la kahi manu nunu« e paio no oe me lakou, a owau nei, aia au mahope ou a hiki i ka hui ana oka iewajj nei me ka honua; a i keia manawa„s haalele ana au ia oe, a na kaua hoi kjg ua e kokuaiho % ta manawa i nalowale ano e iho m kona kino manu nunu, a he kino pina» hoi ke lele ana. Lele aku ia ua pinao nei ma kahi oka hohono uw;J§ e hele mai ana, a o Lameka Puiu& hoi keia ua kau aheahe iho la ia i & īewa. Pane iho la ua opio nei i k<M ho : ELo Painā Huelo, kuu milimi kuu hoa make hoi, e hiki ana no nbi ia kaua ke paio i ke aupuni o Mahina ? Pane mai la kona lio, e kuu haku aloha, ke hai aku nei au ia oe, aole loa he mea nana e hoopio i kuu mana a me ka mana o ka mana o kau pahi. koe aku ke Akua o ka Lani a rae kona poe anela, aka, o na kupua a pau malalo iho ok* inaiamaiaiia oka la, aole loa oe e makau ana; no ka mea, o kuu ki no ame kuu hulu, ua piha ika mana; 0 kuu īwi ame kuu 10, ame ioko o'u, ua piha Ika mana. Oiai Uua e kama ilio ana, ua pane hou mai la kona !io : Ina ua kii oia i ke keiki a Hokuloa i mea e hoohaehae mai ai ia oe, alaiia, e pono kaua e kii mua i ke kaikuaana o ua o Mahinakauahiahi i wahme nau, a noa mua ia oe ke kino, alaila, hoi niai kaua e kaua i ke aupuni o Mahina. Ninau aku la o Laineka Puluka; he kaikuaana no ka hoi kona ? Ae, wahi a kona lio, oia ka muli o ka manu aunu, a o kona inoa o Nahokuewalu. aia kiv na aupum ma kahi e puka mai ai o ka La, ma ke kukuna helu 48, aia iloko o ia kukuna kahi i noho at o Nahokue walu, a oia ka hanai a La. la manawa, ua hoohuli ae ia laua nei iko laua ala hele no ka hikina, kahi aka la e puka mai ai; pupuu hoolei ioa t ku ana laua nei mawaho oke aupuiki o La. I ka ike ana maī o La ia o ko na wa no ia 1 hoomaka mai e £apai i kona ikaika a pau, a kuu pau mai ia i kona mana maluna o Lameka Puluka. 1 ka hoomaka ana ok> daio, ua kahea ae la kona Ho. E kuu haku, e maUa& loa oe ia oe« no ka mea eb |iku na kukana o La ke # mai la; n4HM9|kahea ae oe ma ka inoa o e pani aku i ka maka o na : . I lawa 00 a pau o ka wa no ta o ie ai ma ka inoa o elike me na mea i homHHHH*; a emoole, ua pouli iho ka La. Ike ia «kU |pSß!SpSottiie ku aaa m* ka i

ana kona iima hema iluna i ka lewa,

a aia hoi ma kona lima akau e paa ana oia i kekahi pahikaua nui, a e hou aku ana iioko oka la Oka maiamalama oka la ia manawa, ua like me ka mahina palaweka e aiai ia ana e na ao kaaleiewa o ka lani a me ka ua-awa; a e kan mao loa ana no hoi ua ao opua !a 1 na wa a pau a ka la e puka mai ai Mamuli o keia mau kokua ikaika i ioaa ika kakou eu, ua komo iaelae aku la ua opio nei iioko o ke aupum o La me ka pahu'a pu ana hoi o ka mana o ua La nei, a ua ieie loa aku ia no hoi keia a hiki i kahi e noho ana o N&hokuewaiu. laia nei i hiki aku ai, ua kamaiiio aku ia keia, e hoomakaukau i kona kapa manu, a komo iho la a paa. o ka wa no ia o Lameka Puiuka i ninau aku ai

ina inea mana a La, ua pane mai la oia; o kana wahi mea mana wale no aia ma ke kukuna helu 2s, oia hoi he kookoo raana, ina e hahau aku oe i ua kookoo la, e iilo no na mea a pau i puu lehu; a ina oe e hahau aku ma ke poo, e hoi hou mai no na mea a pau i kino oia oia wale no kahi mea mana, I ka pau ana o na hoike a Nahokuewalu, o ko lakou hoomaka aku la no ia * leie, aole i liuhu, hele ana lakou nei i Ka lewa. Ia lakou nei no e iele ana i ka lewa, maalo ana imua o lakou nei he eha kino holoholppa, oia hoi elua kino liona, ahe elua kino ilio. la n\anawa koke no, unuhi ae la o Lameka Puluka i kana pahikaua kupua, a hoomakaukau īho la no ka paio ana, me kona manao he mau enemi keia e hele mai ana e hoopoino ia lakou. Pane ae la kona lio : £ kuu haku, mai paio aku ia iakou, no ka mea, o kou mau kokua ia ako kupunakane i hoouna mai la i mau kokua nou. I ka hiki ana mai o ua mau holoholona nei, ua kukuli mai la iarou a pau imua o Lame* kou haku, eia makou a pau he mau kauwa nau, 0 kau mau mea apau e makemake ai, e hooko no makou me ka hakalia ole. Pane ae la oLo Paina Huelo; e kauoha aku oe e kii i ka hale invilao Lameka a e lawe mai nou. No Jeia kauoha a kona lio kupua, ua panej &ku la 0 Lameka Puluka : E'ko'u mau e makemake an« au e kii oukon k ka hale uwila o kuu kupunakane i hale no'u e noho ai 1 ka lewa nei, i loaa ai he wahi hoomaha no'u a me kuu wahine. Ika lohe ana po oua poe holoholona kupua nei. o ka manawa no ia i nalo hikiwawe ihu ai lakou, a iioko o ka manawa pokole ioa t ku ana ua poe holoholona nei, a e kau hoolai ana hot ua hale uwila nei imua o lakou nei. Pane mai la iakou : E ko makou haku, eia ka hale ua makaukau na mea a pau, e hoi iloko o ka hale, a pau hoi ka alo ana i ke anu o tca iewa nei.

I ka nana aku i ua hale uwila nei, he ku i ka weliweii, no ka mea t aia n a waho o ua hale nei, e haualaoa ana na alelo o ka uwila he 50, a e hoopuni ia ana hoi ua mau aieio ia he 50 e na iegiona o na moo deiagona he mau tausani. ia wa. komo aku la o Lameka Puluka a me kana wahme Nahokuewalu iloko o ka haie uwila, a o kona lio hoi, ua hoi aku !a no ia i kona aupum, a haule aku la laua nei hioiani iluna ona bela moe i hana ole ia eka lima kanaka; nolaila hoi ka met kakau i hoomanao ai i keia mau hua mele :

"Aohe hana a Kauhikoa* Ua kau ke peo i ka uluna." Ia lakou nei e lele ana i ka lewa, ao !e laua nei i hele j.>ololei aku ma ke alanui e hiki aku ai i ke aupunei o Mahi nakauahiahi e kah mai la o ka hiki aku o Lameka Puluka, ua ieie wale aku ia no laua nei i ka lewa e iike me ko iaua makemake. la laua e lele niakaikai nei i ka lewa a haia na pu!e elua, ua wehe inai h ka malamalama o ka la, a ua hoi hou tnai ia kona nani a elike me mamua. la mana«ra, ua kau pono iho \* laua nei maluha o ke aupuni 0 Mahiaakauahiahi e noho ana. No ka haohao loa o Mahinakauahiahi no ka ioihi k>a o ke kane, nolaiia, ua ma* nao iho la oia ua hoi hou no la i ke aupuni pahaohao, noiaila, kii tku U oia i tana ohe a nana aku la i ka honua, hu!i o*a ac4e he loaa i ka honua; hoohuli ae la maluna o ka mooiia, aole no he loaa; hoohuli ae la oia i ka kwa ma\ak> ana o ke aupuni ana e noho aohe wahi a ike ia; hoohnli hou ae ia la 1 kana ohe i ka hikma a me ke komohaua, aole he wahi hoaiUma ana i ike iki no kana kane; nolaila he mea e k» ( l'iuiuu o Kooa puu*at i ke āloha. I (Jāi»