Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 24, 12 June 1886 — Page 2

Page PDF (2.05 MB)

This text was transcribed by:  John Shima
This work is dedicated to:  Patrick Makuakane & Debbie Garcia

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepa Kuokea

 

No ka Makahiki………………..$2.00

No Eono Mahina………………..1.00

 

KUIKE KA RULA

Poano………………………Iune 12, 1886

 

 

Na Helehelena o ka Hale

Ahaolelo.

 

Ua unuhi hou ae nei makou i ko makou ohe nana a hookau aku nei maluna o ka Hale Ahaolelo e noho nei, a he mea pono ke hai pololei aku makou i ko makou poe heluhelu no na mei i ikeia. I ka nana aku he helehelena Hawaii mawahom he mea hoohoihoi makuahonowai, aka, he ano e ko loko o na hana a kahi poe lehulehu o ia Hale. He leo no Iakoba, aka, ke puka e mai nei na huluhulu o na hana ano e a Ekau ma. Ke hoike mai nei ka Hale iaia iho ma ke ano e lawe wale i na pono a pau o na makaainana i kuleana ai iloko o ke aupuni, me ka hooholo wale ana i ko lakou makemake ih@, me ka nana ole i na rula o ka Hale a me na rula ana mai no hoi a ka Peresidena, me ka hoowahawaha no hoi i na rulao ka noonoo maikai ma waena o na hoa kanaka o ke kulana hookahi. Ua ike lea ia keia helehe’ena o ka Hale iloko o keia pule ma ke kahi mau mea i hooholoia me ka pupuahulu, a hana wale ia aku la me ke ku@ ana i na rula o na hale hanohano o ke ia ano i ikeia ma na aina e a i ka lakou nei mau rula ponoi no hoi kekahi. E nana pono iho ko makou poe heluhelu i ka moolelo o ka Hale o puka nei ma na kolamu o ko kakou pepa.

 

He leo maalea a kolonahe kai kolo lio mailoko ae o na paia o Aliiolani Hale iloko o keia mau la, a eia mawaena o ke kulanakauhale kahi e hawanawanai. nei, e kuai ia aku ana ka kekahi o na luna nakaainana o ka hapa uuku e ku nei ma ka aoao kuokoa o ka pono o k@ l@hulehu, a e lilo aku ana ka o a m@ ka aoao e hoao nei e kao@i pu i na makaainana Hawaii ilalo. He leo kei e loheia nei. Na ke au o ka manawa e hoike mai i ka oiaio me ka ole. Ua oleloia he kumukuai nui ke haawiia nei. He maunu i ake nui loa ia e kahi poe. E nana pono ae kakou i ko ianei lilo a me ka ole.

 

Ua maopopo loa o kekahi ano o k@ Hale e noho nei, he hopohopo ke nana pono ia na hana o ke aupuni no na makahiki elua i hala ae nei. Aole lakou aa e waiho i na hoike o na keen oihana aupuni ma ka lima o na komite kuokoa, na lakou e hakilo a ike i kapono o na hana a me na hoolilo ana o ke kau i hala. Nohea mai hoi keia hopohopo a me keia kanalua? O ka mea nui a kahi hapa o lakou nei e hoo ikaika ana, oia no ka hoomakapo i ka ike o na makaainana, no ka mea, maka hana poeleele wale no e ko ai ke kahi mau mea i lia nui ia. Ina he oia io na lono e loheia nei, eia kahi ma@ kumuhana ano nui ke waiho ia nei a i na la hope o ke kau e hooholo ia ai aka, ke hoomakaukau e nei iloko o na aha kuka poeleele me na leo hawanawana ia mau kumuhana. He hopoho po ke lohe ia ma ke akea keia mau kumuhana, o ala kue mai auanei na leo keakea o na makaainana. Me he mea la ke koe nei no kauwahi hopohopo no ka leo o na makaainana.

 

Ua pae mai, mai luna mai o na ale o Pailolo, he leo walohia no na makaainana Hawaii o lhnai e kahea ana i ka Hale Ahaolelo e kokua ia lakou ma na hoopilikia ana a ke kuhina o ko n aina e i hooili ai maluna o ia poe makaainana o ke Alii. Ua hookapuia ka ia o ke kai, a me ka wahie o ka aina me ke wai, wahi a lakou. Ua hapaha keia palapala hoopii a ua kohoia he komite nana e hele i Lanai e nana ai kea no o keia hana. Aka, ke hooikaika nei kekahi poe e kinai i na hana a keia komite. Makehewa ka hele i Lanai wahi a lakou, e hana iho no maanei a pao. E a nae, no ka hopohopoia hele io ke komite ilaila, ua hoouna muaia ke “Keiki momona”, e like ma ka leo o ka mea e kala ana ma ka wao nahele, e hoomakaukau mua i alanui no ka pono o ke kuhina. Hei mai nei nae ke keiki, aohe mea i loaa o ka pono i makemake n a ia. Ua paakiki ko Lanai poe na ka naauao o ka ahaolele nana a e hoopon pono ko lakou ma pilikia. Ua pono ia. Heaha la ka hana a ka ahaolelo ke ole ka nana ana mai i na pilikia o na makaainana a kala iho? O ka hana pono ia o na hoa lunamakaainana, aole o ka imi oihana a pomaikai no lakou iho.

 

E kamau iki kakou maanei, a e hoomau aku no nae i ke kau ana o ka ohe nana a me ke aniani hoolele aka.

 

                                                HOOPAI NO KE KIPE

 

Ma kela pule i hala aku nei ua hopuia a hoopiia ka luna nui o ka Ona Miliona o Maui ma Wailuku, no ke kipe i ka la koho balota ma ia apana, a ua hoopaiia he iwakalua dala. Ua hoohalahala no nae ua luna la, a e laweia ana keia hi hia i ka ana maluna ae; imua o ka aha hoomalu ka hookolokolo mua ana. O ka elua keia o na hihia i hookolokoloia e pili ana i ka hana hewa i ka pene e na makaainana ma ke koho balota. O ka mua, ka hihia o E. Kekoa ma Puna a o ka lua iho la keia o ka luna o ka Ona Miliona. A ua hoopaiia no hoi laua a elua.

 

 

                                                KAHANAAUWAI KANOA

 

Ma ka auina la Sabati i hala, ka la 6 o keia mahina, i make ai o Mrs. K. Kanoa, ka wahine kane make a ka Hon. Paul Kanoa i hala e aku la mamua. He mau mahina ka noho ana a Kahanaauwai me ke kino onawaliwali i ka mai, me ka manaoluna no nae o ko na poe hoaaloha e loaa ana no ke ola kupono ma keia hope, a e liuliu aku hoi kona noho pu ana me na keiki a me na makamaka ma keia aoao. Aka aole pela, Ua waiho e oia i keia luhi a hoi aku la no ka maha ma o. He wahine maikai. He anohui a he aloha.

 

 

HAIOLELO A HON. L.A. KAKINA E

Pili ana i ka Olelo Hooholo a ka Mea Hauohana J.M. Kapena Kuhiua Waiwale kauoha ana @ L.A. Kakina nei e mihi aku lala a me na Kuhina. Kealua. June 1, 1886

 

Olelo mai la o Hon. L.A. Kakina penei:

Ua kauoha ia au e keia Hale, e mihi no kekahi mau huaolelo i hoopuka ia iloko o keia Hale. Anola ua makaukau au e mihi aku. Mamua ae o ko’u hooko ana i ka Olelo Hooholo a keia Hale, ua makemake au e hoike e aku i kekahi mea i maopopo lea i na Hoa a pau o keia Hale i kamaaina i na kanawai. Ahaolelo, oia hoi, aole loa he rula ma na kanawai ahaolelo e koi ana a’u e hooko i na makemake o keia Olelo Hooholo. Malalo o kela kanawai aole e hiki ke kena ia kekahi Hoa e mihi no kekahi mea i ike ole ia ma ka moolelo o ka Hale, a aole loa he wahi huaolelo hookahi e paa nei i ka noo’elo o keia Hale, e pili ana i na ahaolelo i hoopuka ia e a’u. a e hooh@ ahala ia nei hoi. U@ ala mai keia kumu pomaikai ma ko’u a @o ma ka a inehinei, a aole nae au i manao e la we mai i ko’u pono ma ia kumu. Ma ka Poaono i hala aku la, mahope ino o ko’u noi ana i palapala hoakaka @umu no ko’u hewa, halawai iho la au ne kekahi Luna Aupuni kiekie, a ole o nai la cia: “E Kakina, aole oe e aa @ kokua i ko @ mau manao. Ua maopopo no ia oe na kumu ou e hoopiaa ia nei, a ke hoao nei nae oe e alo ae”.

Nola la, ua hauo’i au e ka Peresidera, no ka loaa ana o ka wa kupono e hoi ke aku ai i ko’u aa a me ka aa ole e ku nahope o ko’u mau manao.

Mamuli o ka hooholo ana a ka hapanui o keia Hale, ua hooholo ia, ua @oohaahaa au i na kuleana i loaa ia’u, a ua hoinoino koikoi loa au i ke Kuhina Waiwai a me na Kuhina e ae o ka Papa Kuhina, a ua manao keia Hale, he pono ia’u e mili aku imua o ka Hale.

Nolaila, o keia hana ana, a me keia manao i hoopukaia, ua lilo ia i keia wa i moolelo i kuni paa ia maloko o na moolelo o na hana o keia kau, a aole hoi e hiki ke holoi ae. Ma ka lawe ina mai e noonoo i na ano koikoi o ka newa e hooili ia nei maluna o’u. Ke koi aku nei au i ko’u kuleana e hoike aku i na kumu i puka mai ai keia hewa hoinoino, a me na kumu o keia olelo @o@holo i hooholo ia ai; a o keia kuleana a’u e koi aku nei ua aua ia ia’u namua aku nei.

Ke kumu a’u e koi aku nei i keia kuleana i mea e hiki ai a’u ke pale ia’u iho, a ina la mawaena o ka poe hanohano, me he ‘la, e lawa kupono ana keia mea; aka nae ua hoonaiki kei Hale i ke kuleana keo ima na ia’u ma keia mea, a ua hoole loa, me ka aua ia mai ia’u keia pono ma kamae o ke pale ana o ke kanaka iaia iho, a me he mea la pu hoi, he mea kupono ia’u e hoike aku i kekahi kumu e ae, i kupono ai au e ae ia e pale no’u ino imua o keia Hale. A ina ua makemake ia ua mau kumu e ae la, ke koi nei au i ke kuleana e pale ai, no ka inoa o kekahi Peresidena hanohano o keia Hale Ahaolelo. Oia hoi, he kanakolu ae nei makahiki i kaa hope @ku, ka noho ana iloko o keia Hale Ahaolelo o Asa G. Thurston ma ke @no oia ka Luna Kiekie o ka Hale, a nai hoi ow u ke keiki a ko’u makuakane, ke koi nei au i ke kuleana e pali no kona inoa hanohano, oia no hoi kahi hooil na hookahi a na i waiho nai ai ia’u.

 

O ka hewa i hooili ia mai maluna @’u, he hewa pilikino, a m@ kona an@ pilikino, e kupono ai au e kamaili@ m@ kea no pilikino i na kuhina, a me ka Hale Ahaolelo a me a’u iho.

 

O keia Olelo Hooholo e ahewa, ina he pono ke kappa ia ma ia inoa, a keia Hale i hooholo ai, na ka mea hanoha no J.M. Kapena, Kuhina Waiwai no ia waiho mai, me kona hoakaka pu mai no no ma ia wa, e olelo ana ua hoike au i kekahi mau olelo hoopunipuni e pili ana nona. Ua kue koke ia ae la oia no kona hoopuka i na olelo kue i na rula o ka Ahaolelo, a ua noi ia ka noho e rula mai. Mahope koke iho o ka rula ana mai a ka noho, ua k@ ae ka Luna mai Hilo mai Mr. J.L. Kaulukou, e like me kona ano keoai mana mau a me kona ano hoopono nonoi ae la e hoapono ia olelo hooholo a e ninau ana ia Ina he kupapau ka Hea hanohano mai Hilo mai i hele a oolea a koekoe, a p@ha mai la ka leo o kekahi ninau e kokoke ana iaia, no ka inoa maikai o kekahi kanaka, a ua loaa ole nae i ua kanaka la ka manawa e pale ai nona @h@, alaila, manao no au e noi ana no ua mau lehelehe elele la, i hele a pupuku o ka Hoa hanohano J.L. Kaulukou, a hiki i ke kupono ana no ka ninau ano, a e pii pu mai ana @ kona lima kupapau, i koe ka iwi, e @oho mahope o kana noi. Aka hoi, na ka inoa maikai o ko’u aina ha nau a me ka Lahui Hawaii, ua hauoli au, aole he keiki Hawaii holookoa ka mea nana keia noi, aka, he keiki na ke kanaka o ka aina e.

 

A ma keia kue ana no o’u i ka hooholo ia o ka ninau ana, no ke kaulike ole, a me ke kue i ka pono, eia no nae, ua noi ia no a ua hooholo ia, a o ka Hoa wale no o ka aoao aupuni i loaa ka wiwo ole ano kanaka makua i koho ma ka aoao kue, oia ka Loio Kuhina. A ke haawi aku nei au i ko’u hoomaikai iaia no ia mea, aole no’u wale iho, aka no ka lilo ana i mea e maopopo ai, ua koe he hookahi ka wahi hunahuna o ka hoopono iloko o ka papa Kuhina, a aole maoli i lokahi na manao ma ia paia o ka hale, e hooholo i na mea a pau mamuli o ka iakaikai holohol@na o ka nui o ko lakou heluna.

 

Nolaila, aua ia iho la mai a’u aku, ka pono i ae ia e na aupuni naauao a pau i ka poe hewa ino loa; ka pono hoi a ke kumukanawai i hooiaio aku ai i na makaainana a pau, a me na poe a pau e noho ana ma keia paeaina—oia hoi ke kuleana e kamailio ai, a e pale ai ke kanaka nona iho. A ahewa ia iho l@ au me ka hoolohe ole ia mai; me ke kuleana ole hoi e hiki ai ia’u ke pale, ke hoakaka, a ke haawi paha i wahi ninau, a me ka loaa ole iki mai hoi o kekahi kope o ko’u palapala hoopii hoi e hoakaka ana i kau wahi kumu hookahi. Ke kamailio nei au i keia mea me ka ikaika, aole no ka pili ana ia’u pono aka, no ka pili i na kumu alakai o ka pololei. O ke kaulike, a me na hana hoopono, he mau kumu hoi e malu@ia ole ai ka aina, a e paa ole ai ke kahu o kekahi aupuni ke nele i keia mau haawina. O ka mea maopopo ma na mea maa mau, o ka p@e powa a n e ka poe k@luma i ka pepehi kanaka ka poe nana ia e kui powa ke kanaka i ka po, me ka haawi ole aku i manawa no ke pio e pale ai iaia iho.

 

A ma keia kahua alakai hookahi no i lele kamoko mai ai ka Luna Hoopuka o kekahi Nupepa i kappa iaia iho he “nupepa kuokoa” me ke kali ole a lohe hoi i kekahi olelo hoakaka a olelo pale paha, aka, ua hahai koke aku la i ke alakai mamua ona a holo kiki mai la e hoopakele ae i ke kulana hanohano i hoeha ia, o ke Kuhina Waiwai a me kekahi mau kuhina e ae o ka Papa Kuhina; a ma kekahi hapa kolamu o ka manao pepa, hai@iili mai la ia’u no ko’u hele ana mawaho o ko’u a’a pololei, e hoinoino i na kuhina o ka Moi, a me keia Hale pu, e ake nui ana nae ma ia mea e loaa ai o na wahi kaulana.

 

Aole no au e ka mailio no keia mau mea, ina la aole i pili i keia kumuhara kona alanui i hele mai ai, oiai ma ra olelo hoakaka a ke Kuhina Waiwai ae o kona waiho ana mai i ka Olelo Hooholo, ua hookahua oia i ka olelo hooholo ma na olelo i hoike ia ma ka Daily Press, nolaila ke ku nein a olelo o ia nupepa, ma ke ano, o kekahi ia o na kumu hoopii e kue ana ia’u, a he kuleana hoi ko’u e pale ai no’u iho n a keia mau olelo a ia pepa.

 

He hoaloha au no na hoakaka kuokoa a na nupepa, a he mea hoi na’u i mahalo nui ai, ina ua like a like ole paha na manao me ko’u mau manao; no ka mea o ke kuokoa oiaio o kekahi nupepa, ke kahu malama o ka inoa maikai o ke kanaka, a me ka noho lanakila ana o ka lehulehu; aka hoi, ina e poina ana ka Luna Pai o kekahi nupepa kuokoa i na hana i hilinai nui ia maluna ona, a hoolilo ae oia i kana nupepa i oihana e hoopuka ai i kona @au manao enemi ponoi, alaila ua hoohaahaa oia i ka oihana pai nupepa.

 

Ua Akaka no ia’u, aole no na manao pilikino wale no i ula ae me ka make i ka pono o ka lehulehu, na kumu na n@ i kono ka Luna Pai o ka l ress ma keia hana; aka no kona manao k@h koho wale na’u oia e hoolaha hoohenehene nei.

A penei i maopopo ai ia’u: Ma kekahi mau la i hala aku nei, ua olelo aku kekahi keonimana iaia, me n i, “Heaha kau me@ e noke nei ia Kukina?” penei kana pane: “Nana i kakau kekahi mau Man@ Pepa ma ka Bulietin e kue ana ia’u, a nana no hoi e kekau nei i ke kolamu iloko o ke Gasette i kakau inoa “Zip.” A i mea hoi e loaa ole ai ke kumu e kanalua ai no keia mea, e hai aku au i ka inoa o ua keonimana nei—o C.W. Ashford; a he hiki pu no hoi ia’u ke haawi aku i kekahi mau inoa e ae, ina i makemake ia.

 

Aole no au e manao ana he mea hoohaahaa ka lilo ana i haku manao no kekahi o kela mau nupepa, aka hoi, no keia mau kumu wale no i olelo ia, ua pono au e hoike aku, mai ko’u wa i haaleleaiikanoho Luna hoopukaanano ka Bulletin, oia hoi i Sepatemaba i hala aku nei, piha ka makahiki, aole loa au i kaka@ iki i kekahi iolani olelo, k@a wale no na olelo hoolaha i hoikeia ma ka Bulleting; a mai ka hoomaka ana iho nei o ka holo balota a hiki i keia wa, aole loa he manao i kakau ia e a’u ma ke Gazette, koe wale no na mea m luna ae o ko’a inoa pi@a. A o ko’u inoa piha ke kakau iho au, o Lorrin A. Thurston, a @ o’e o Z p.

Ano la, e kamailio aku au no keia hana hoino i hoikeia. O na huaolelo i hoakaka ia ma ka palapala i waiho ia mai e koe ana ia’u, penei no ia: Ma ko’u noi ana e pakui aku i ka pauku i 6 a o ke kanawai i kapaia he kanawai e hoololi ai i ka pauku 16, 163, a pela aku, e pili ana i ka hooponopono ana i ke kuai ana i na waiona, me na huaolelo penei. “A i ole i na Kuhina o ka Moi” i heluhelu ia ai ka pauku 16a penei, “Aole no e ae ia e e ke kanawai ka poe kuai liilii i wa waiona, ke kuai aku i ka waiona i ka poe o@ ole a i ole i na wahine, a i kekahi kanaka a mau kanaka paha e ona mau ana, a i ole i na Kuhina paha o ka Moi”

 

Ke olelo wale ae no, i na mea mawaho; kupanaha wale keia au holomua o ka naauao i ka hookomo i@ o na wahine ma kekahi papa o keia ano, me ke kue o’e ia mai, a o ka olelo wale ia ana ae no, he pono ke hookomo ia na Kuhina ma ia papa like, lilo ae la ia he “hoino nui.” E a no nae, ua ae keia Hale, ma na mea i hooholo ia iho nei, ua hoike lea ae keia Hale i kona ae i ka pohaku kihi o ko kakou noho ana kuokoa, oia hoi he kuleana nani kiekie ka loaa ana i na kane wale no o ka mana e inu ai a ona, a o ka hoa@ana e keakea i na kuhina, a ho n le ia lakou i keia kuleana, e kaomi koke ia na manao e like me ia, me ka lina ikaika. O keia ka mea nana i hapai mai @o’u noonoo, no ka pono a me k@pono o’e i kekahi Hoa o keia hale hoopaapaa no kekahi kumuhana, iloko o ka wa ona. Ke manao nei au o ke ku ana mai o kekahi hoa o keia hal@ m@ ia ano, ina he Lunamakaainana Alii, a Kuhina p@ha he hoi@o ana ia i keia hale, a he hoohilahila ana ia i keia aupuni; a he noi kapono imua o ka Hale, ke kauoha ia ka makai o ka H@’e e hookaawale iaia mai ka hale ae, @ me ke kena pu ana iaia e mihi imua o ka hale.

 

Ina o kekahi kanaka e hookuu ana iaia iho i na hana ul la a me ka ona @ama me ka malama ole i kana oihana, a he kanaka nae ia e noho ana ma kahi o kekahi o na oihana kiekie o na hana, a ke aupuni e hiki ai ke haawi, @ne kona papa ole ia, a ao ole ia aku paha, e like ana oia me kekahi puupuu mai ahulau, a e lilo ana ia i alakai pelapela no na oihana a pau o ke aupuni, a me ka lehulehu pu kekahi.

 

Ma na olelo oloko o ka Olelo Hooholo, ua lawe ia ae ka manao ua hoino pololei au i ke Kuhina Waiwai. A ma ka hoolo’i hoi i pakui ia aku ai no ka bi’a kanawai e hoopaapaa ia ana, a e olelo ia nei he hoino, ua hoike pau ia na Kuhina holookoa. Nolaila, i ka wa a ke Kuhina Waiwai i waiho mai ai i keia olelo hooholo, Owai kona mea nana i hai aku, o ke noi e hoonele ia na Kuhina i ke kuleana e kuai ai i rama no lakou, ua kuhi pololei ia aku la nona ia olelo? E ka Peresidena, aohe I una ahewa, e like me ka Lunaikehala hewa.

 

No ka hele ana o na noonoo o ke Kuhina Waiwai a lauki, nolaila, ke hahai aku nei au ma ia meheu, a ke hoike maopopo aku nei au, ina la o ke Kuhina o na aina e, a Kuhina Kalaiaina paha, a me ka Loio Kuhina wa’e no na hoa o ka pa@a Kuhina, ina la aole au e waiho aku i ka’u hoololi, e makehewa ai no la hoi keia mau olelo.

 

Ina ma kekahi o ka’u mau olelo laula ana i hoopuka ia i keia la, a i ole mamua aku nei paha, ua manao kekahi Kuhina ua pili pono iaia ke kuka, a e pono ai hoi iaia ke aahu, ke minamina loa nei au ia mea.

 

A i@a hoi ua manao kekahi Kuhina aohe i ku iaia ke kuka, aka nae ua l@eha ia kona naau, no kona manao ana e kaa ana na kekahi poe e aaha @a kuka nei nona, a’aila ke mi@am na loa n i au no ko’u hoeha ana iaia, ma kea no e manao wale ia mai ana nona ka’u mau olelo; a ina he Kuhina keka ni i eha ma ia ano ke mihi aku nei au imua ona.

 

O ka’u mau olelo a pau o keia la, a mamua aku nei paha, ina maluna o na papahele o keia hale, a ma kahi e ae paha, @e hoo’e loa aku nei au, aole i hoopukaia ia mau olelo, me ka manao e hoino aku i keia Hale, a i kekahi hoa paha o keia Hale. Ua hoomao popo loa ae e ka Peresidena, e like la no me na hoa e ae a pau o keia Hale, ua kue i na rula o ka Ahaolelo, kea no o ka hoololi e hoohalahala ia nei, i waiho ia aku ai, oia hoi ma keia ano, me he la ka manao, aole i kupono ke hookuu akea ia aku na Kuhina e inu i ka waiona. A ma ko’u ike ponoi iho, aole i pono kela mau huaolelo i hoopuka ia no lakou holookoa a pau; I ka manawa nae i hoopuka ia ai, aohe a’u mea e ae e manao ana o ke Kuhina Waiwai wale no, a aohe no o’u manao e hoopuka i kela mau olelo no kahi mea e ae, nona wale no. A oiai hoi o ka io o na hewa a pau, oia ka manao a mamua, e hana i ka hewa; a me ko’u manao ole ana mamua, e hoeha i ka na@u o kekahi mau hoa e ae o ka papa kuhina, nolaila, ke waiho aku nei au imua o ia mau Kuhina, a me ka Hale, mamuli o keia mau hoakaka; o ka olelo i manao ia ai he hana hoino, aole loa he h@ino, a no ia mea, aohe o’u aie h@u ana aku i keia hale i kekahi mi@ hou.

 

A no ke Kuhina Waiwai J.M. Kapena, ke ho @le nei au, aole au i hana noino i ka Hale ma ona la; a nolaila he hoole nei au, aohe au i aie iaia i kekahi mih@.

 

O na mea a pau a’u i olelo ai, a me na mea a pau a’u i olelo ai n@na, aole ia he hana hoino ana i keia Hale, aka, he makee, a he keakea ana i ka hanohano o keia Hale, a me ka hanohano o ke Aupuni.

 

Ma na hoaolelo i hoopii ia mai ai au no ka hana hoino, o ke kumu nui i hoohalahalaia, oia keia; o ka manao o kela mau huaolelo, aohe i kupono ka ae ana aku i ke Kuhina Waiwai e inu akea i ka waiona. Ma kela la aku nei, ua pane mai ka Loio Kuhina, aole au e aa e hoopuka hou i ua mau olelo nei, a i ole e hoopuka paha i kekahi mau inoa. Ua ae ole au e lawe mai i kana mea i aa ai ma ia manawa, aka ke lawe mai nei au i keia wa. Ua hoike lawe mai nei au i keia wa. Ua hoike au maloko o kekahi nupepa, i na le’o mal na pono iho o kou inoa, ua oha ke Kuhini ma kela la, a ia e ku ana maluna o na papah@le o keia Hale, @a leno hoike mea nana i hoole mamaloko 2 mawaho paha o keia Hale, a ao’e loa no he mea hiki ke hoole m Nolaila, he ho puka hou nei au i ua nau olelo nei me ka hoopololei aku.

 

Aia oia e ku ana ma kela la, malalo o ka m@na h okohu a ke alii ka Moi; he alii no kekahi mahele Oihara o loko o keia aupuni; He kahu malama hoi i hooh@kina imua o ke Akua mana loa, no kekahi Oinana Waiwai makamae o kekahi h i ia o na hookele o ka n ho @ha aupuni. Aia oia e ku ana he Kuhina no ka Moi me kela ana, nana i h@ala ae ka hoowahawaha a me ka hoohenehene a na Hoa o kona aoao; e hoopaapaa ana imua o ka Hale i ka manao o na huaolelo “Poe Ona mau,’ ne kona hoike ana, aohe waiwai o ua nau huaolelo la iloko o na kanawai, no ka mea wahi ana, aohe e hiki i ka i mea ke hoike ae i kea no o ia mea “he ona mau”, a he manao koho wa e no ka ia mea. Aia iho la ma ia manawa i pi@a ai au i ka hoowahawaha ho a ku ae ai au a waiho aku i keia ho@l li.

 

O keia anei ke kanaka a’u e mih@ aku ai, a o keia anei ka hewa a’u e kulou hoohaahaa aku ai imua o keia Hale, o ka hoopuka ana i ka olelo, i loaa ai ka manao he hiki ole ke hilinai ia oia e inu i ka wa ona?

 

O a ke kanaka e pono ai ke mih@ imua o keia Hale. Ua waiho aku la au i ka’u mau kumu i hoahewa ai, a ua hoike maopopo aku la au i na inoa e lawa ai ka makemake o ka L io Kuhina pela ko’u manaolana; a ke aa aku nei hoi au i ka mea nana e ho le mai, a e ninaninau ai paha i ka oiaio o ia mau mea.

 

E ka Peresidena a me na Keonimana: Ma kahi a’u i ike ai ua hewa io au, ua hoolohe au i na kauoha a keia Hale, a ua hana aku la au i na mea a pau e hiki ai ia’u ke pani i ko oukou pono. Aka hoi ina e noi ia mai ana au e @ihi aku i ke Kuhina Waiwai. Ua manao au, he hana hoohaahaa ia i ko’u hanohano, a e hoohaahaa ai i keia Hale, a e noi aku ana au me ka m halo, e kala mai oukou ia’u—ma ko’u hooleana, aole au e mihi iaia.

 

 

                                    KA IUBILE NUI O KE KULA

                                    HANAI O HILO, IUNE 24-30

 

E hoomaka ana na hana o keia Iubile kaulana, me ka Poaha la 24 o keia malama, a e pau ana i ka Poakolu a 30 P@nei na hana:

 

P@aha me ka Poalima (24 & 25) na hoike o na haumana ma ka hale kul@.

 

S@bati la 27-Haiolelo Iubile na ka luakini o Haili. Auina la, he ha lawai hui ma Haili no na manao e pi@ ana i ka malamaia ana o na Ku’a Karistiano iwaena o ka lahui Hawaii.

 

Poalua la 20 – He la Puali Inuwai, E hoomaka ana na hana o ia la me la ha awai haiolelo hool@na manao ina Haili. Mahope iho, e kai huakai ana na kula, me na hae a me na hoailona kau umauma. Mahope o keia, he ahaaina I au n@i ma ka pa o ke kula. Ma ka aoina la, he ha’awai hui aloha no na haumana mua a pau o ke Kula Hanai, ma Haili, e hoomanao ai i ko lakou wa i noho ai i ke kula, a e hooulu hou ai i ko lakou aloha no ko lakou makuahine o ka ike.

 

Po Poakolu, na haiolelo o ka papa haumana e puka ana i keia makahiki. He ehiku lakou.

 

Nolaila e na haumana mua, a me na makamaka a’oha o ke Kula Hanaikaulana o Hilo, e hoomanao oukou, e au ae, e ku a hele, i komo pu oukou iloko o ka heluna haahea o na hana hauoli a kaulana hoi o keia Iubile nana e kau aku i ke kalaunu hanahano a nani hoi naluna o ke p@o o ko oukou makuahine aloha, oiai, o keia makahiki ka pina ana o na makahiki he kanalima o kona ala ana.

 

Ma ke kauoha a ke kumu a me la Papa Kahu o ke Kula.

                                                                                    A.O. Pe@

 

 

 

                                    He @i @e Kumukula

Kuu Kuokoa--Aloha oe—E oluolu hoi kou Luna Hooponopono e hookomo iho i keia wahi ui i na Solona o ka Lahui o i akoakoa ua poe kamana kanawai la o ke Aupuni.

 

O ai, na ka Ahaol@loe hooponoponoa hooholo ka uku o na makai—mai ka makai nui a makai liilii, na hope luna makai, na makai ku huina alanui a i na makai, hiamoe i kau hale—No ke aha la i lawe ole ai ua poe Solona @ na lakou e noonoo a hooholo ka uku o na kumu Kula, mai ke kumu nui o na kula mamua, a i na kumu namu hapa haole o na kula kuaaina liilii, me na kumu kula Hawaii maoli?                                Me ka mahalo.

Na kekahi KUMUKULA

 

 

S.B. DOLE.

LOIO. LOIO. LOIO.

He Luna H@lni@ Palapala.

KEENA HANA: Helu 15 alanaui Kaahumanu

 

 

S H. MEEKAPU,

Tela humuhumu lole.

HALE HANA: Helu 11 alanui Nuuanu.

 

 

                                                NA HOOLAHA HOU.

 

 

AHA KIEKIE O KO HAWAII PAE AINA.

Ma ka hooponopono Waiwai ma ka hana o ka waiwai o Kahanaauwa Kanoa i m.k. Olelo kauoha e koho ana i a e hooiaio ia ai ka Paiapala Kauoha, a n@ ka ho @aha ana.

 

No ka mea, ma ka la 8 o Iune 1886, u@ wa hoia mai mua o ka Aha, @ekahi Palapala, i olelo i, oia n ke Kauoha Hope Loa a Kaha@aaiwai K@noa i make aku la: a me ka Palapala Hoopii e noi a a e hoolaio@a kela Palapala Kauoha a e hoopuka ia hoi ka @a @ pala Luna Hooko ia John F. @b@rn, u@ ihoia mai e ia.

 

Nolaila, ua Kauoha ia o ka Poakahi oia k@a 5 0 Iulai 1886 ma ka h@ra @o @akah aki ma ka Rumi Hookolokolo o ia Aha, ma Aliiolani Ha e, Ho olulu, oia ka la me k nora, e h@aio ia ai ia Palapala Kauoha a @oolohe ia ai ho ia noi ana mai, a me ka p@ @ piu i pili, e kue ana ia Palapala Kauoha, a me ka hoopuka ana i ka Palapala Luna Hooko.

 

A ua kauoha hou ia, e hoolaha ia ia me@ no na pule eko u iloko o ke K OKOA he nu p@pa i pai ia a i hoolaha ia ma Honolulu.

Kakauia ma Honolulu, Iune 8, 1886.

EDWARD PRESTON.

Lun kanawai o ka Aha Kieki.

Ikea: Henry Smith

Hope Kakauolelo,       2080-31

 

 

                                                Olelo Hoolaha.

 

UA HOOKOHU pono ia ka mea nona ka inoa mala o iho i Lun hooponopono no ka Waiwa o CONRAD HENKE, o Humuu@ @ ke, a e hoike aku ana keia h olaha, o ka poe a pa@ he mau koina ko lakou i ka waiwai o Conrad Menke i o eloia, e waiho k k@ @ ai ia’u me na hooia kupono, ina paha maka m raki a ma kekahi ano e @e paha E waiho koke m i i na koina a pau ia B.F. Hackfeld ma ke Keena Oihana o @. Hackfeld & Co. alanui Moiwahine, Honolulu, iloko @ na mahina eono mai keia la aku, a i o e, hoole mau loa ia lakour. A o ka poe a pau he aie ko lakou i ua waiwai l i oleloia e hooka@ koke mai ia B.F. Hackfeld i oleloia.

                                  J.F. HACKFELD

Lunahooponopono o ke Waiwai o Conrad Menke i make

Honolulu, Mei 5, 1886

2076-4t

 

 

                                                Olelo Hoolaha

 

UA HOOKOHU pono ia ka mea nona ka inoa malalo nei i Lunahooponopono no ka Waiwai o WERNER GUBBEN o Humuula, Hawaii i make, a e h ike ana keia hoolaha, @ ka poe a pau he mau koina ko lakour i ka waiwai i oleloia ina i hoopaa ia ma ka moraki: na hooia kupono ia B F. Hackfeld ma k@ Keena oihana o H. Hackfeld & Co., alanui Moiwahine, Honolulu iloko o na ma ina eo

No mai keia la aku, a i o e pela e hoole ma@ loa ia lakou. A o ka poe a pau i aie i ua waiwai la i oleloia, e hookaa koke ae ia J.F. Hackfeld i oleloia.

J.F. HACKFELD, Lunahooponopono, ka Waiwai o Werner Gubben i make.

Honolulu, Mei 5, 1886                               2076-3ts

 

 

                                                200 DALA.

 

O WAI la ka mea koloh@, nana i hoao i keahi i na mala ko o makou, i ka po @ ka 12 27? Ke ike, a ina e ku ka hewa, a@aila e uku ia oia i $200 e makou.

KOLOA SUGAR COMPANY

Koloa, Me 29, 1886                                   2079 @t

 

 

                                                $5.00 Makana

 

UA NALOWALE he lio wahine ulaula kun ia ma ka uha akau M C. Ua nalowale ma ka Po ono mai kahi aku o San Lung, Pauoa. @ ukuia no ka mea nana e ho@noi mai ua lio la ma ka helu 129 alanui, Nuuanu      2079 @t

 

 

                                                $20.00 Makana

 

E Haawiia i ka mea a mau mea e loaa a kuu mau ho kane, na dala i hoike@na@na. Lio kane hauliuli i kuni ia i la hao K; lio kane hulupa@a i kun ia ma ka a-i ao@ akau i ka hoailona kuni eh@a kaha i nalowa@ @ih e ia a auwana paha. E uku ia @e a makana maluna ne i @a mea e loaa ai a i ole a @a mea paha e hoike mai ai i kumu e ahewai ai ka mea kolohe, @na e loaa hookahi lio ukuia no he @o dala; elua l@o, e like me kel@ uku e kau ae la malu@a.                                          AALAI (pake)

Kailua-uka                                         2079-2t

 

 

                                                Olelo Hoolaha

 

O wau o ka mea nona ka inoa malalo, Ke hoolaha aku r ei au imua o ke akea, ka hoolaha a Kaahu (k) e pili ai a no keia aina ao’e i polo ei, no ka mea, ua kuai ia e a’u (Huluili) keia aina no ka manaway loihi loa. Oia hoi ka p ha ana o na makahiki he 30, a o aku i na dala he 30. Eia iloko o ke keena ke Aupuni na hoike ana no keia aina a’u i kuai ai. Nolaila, ke keakea aku nei au imua o ke akea, aohe i kuleana kela hoopii, no ka mea, eia no au ke ola nei ka mea nana i kuai mua. A no ka o aio o keia ke kau nei au i ko’u inoa.  HULIULI (k)

Kapaa, Kauai, Mei 29, 1886                             2079-1

 

                                                Olelo Hoolaha

 

Ua hookohu pono ia mai au e mea Hanohano @.S. Lyman Lunakanawai Kaapuni Apana Ekolu ma ka la 27 iho nei o May 1886, i kahu malama no na keiki oo ole a maua me D.P. Kaelemakule i make a me ko lakou mau waiwai pu; a oiai hoi, ua hana maua me kuu kane, oiai e ola a@a i mau palapala k ai no na waiwai a me na pomaikai a pau no ua mau keiki oo ole la.

 

No aila, ke kauohaia aku nei ka poe a pau i aie ia D.P. Kaelemak le e hookaa koke mai lakou I ko lakou mau aie ia’u, a i ole i kuu hope Rev. J.P. Kuia, A o ka poe a pau a D.P. Kaelemakule i aie aku ai, e koi koke mai lakou iloko o na malama eono mai keia la e puka ai ka hoolaha ma ka nupepa, o hoole mau loa la aku.                                        PULEIMOKU (w)

Honomakau, N. Kahala.                           2079-3t

 

 

                                                NA HOOLAHA HOU

 

AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE O KO HAWAII PAE AINA

 

Ma ka @pon @p @ na u @a Waiwai o Mrs. Mary L@ me, Hawaii i make @ Keena imua o ka Luna@ Judd.

 

Ma ka heluhelu a me ka wa@ ka palapala @oi a Mrs. @ worth a me Samuel F. @ kane e hoike ana ua make@ @ Lindsay ma Waime. Hawaii @

Ianuari, 1886, e noi ana @ iapala Hoolohu Luna Hoo@ ia J.M. Monsarratt @ H@

 

Ua kauohaia o ka P@a@  M.H. 1886 @a @a h@ia @o @ @ manawa i kohoia n@ ka @

Ia imua o ua Lunakanawai la @ ma ka Hale Ho kolokolo, ma ia manawa a ma ia @ ma ia manawa a ma ia wa@

Na mea a @u i pili e hoike @ na he kumu olelo ko la@ @ noi la. A o keia kau@ ha e @

O ke KUOKOA a me H@ mau nupepa ma Honolulu

Kakauia ma Honolulu, Mei 10 @     A.P. JU@

Lunakanawai Nui o ka Aia @

Ikea: Henry Smith

Hope Kaka@olelo,    @

 

 

MA KE KEENA OKA LUNAKAMA WAI KAAPUNI Apana @

Hawaii Pae Aina, Ma ka @ Spencer, no Hilo, Hawaii, i mak@.

Ua heluheluia a ua waiho ia ka pa’@ a C.S. Kittredge, ka Lunah @ alo o ka Pa’apa’a Kauoha @ Spencer no Hilo, Hawaii i mak@, nana i@ a e apono aku i kara hoike hoo@oloia ka waiwai i na hooi@ aku iaia a me kona hope ma ka @.

 

No ai@a ua kauoha ia i na mea @ o ka POALIMA oia ka la o o i@ hora 10 o ke kakahiaka, ma @ Hookolokolo ma Hilo, Hawaii

Kahi a me ka manawa i k@h@ oe ana i ua/noi la me na mea kie @

                                                                                    F.S. LYMAN

                                                                                    Lunakana@

                                                              2079

 

 

A HA KIEKIE O KO HAWAII @

Ai@a, Ma ka hooponopono waiwai @a h na o ka waiwai o Charles Ka@ Honolulu, Oahu, i make @auoha@, M@eer a im@ a o ka i imakanawai Me@.

 

Ma ka keiahela a me ka waiho @ ka Palapala Noi a Maria Kao@ a make kauoha ole a Charles K@ Honolulu, i ka la 6 o Feberuari 88 ma e hoopukaia ka Palapala Ho@ @ Hooponopono Waiwai iaia.

 

Ua kanohaia o ka Poakolu ka la @ M.H. 1886 ma ka hora 10 kakahiaka manawa i kohoia no ka hoolohe@ @ a i ua o ua Lunakanawai la ma keia @ na ka Hale Hookolokolo, ma @ ma ia manawa a ma ia wahi no, e ho@ @ a m a a pau i pili e hoike mai i ken a kumu oiaio ko lakou, e ae ole @ @i la. A o keia kauoha e hoolahaia m@ @ olelo Hawaii i ekolu pule maloko @ KUOKOA he nupepa ma Honolulu.

Kakauia ma Honolulu, Mei 27 1886     I. McCULLY

Lunakanawai o ka Aha K @

Ikea: HENRY SMITH, Hope Kakauolelo,                     2078

 

 

AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE

Ko Hawaii Pae Aina, Ma ka hooponopono Waiwai. Ma ka hana o ka wa@. William Harbottle o Honolulu i ma@ @a @ le. Ma ke Keena imua o ka Lunakana@ Preston.

 

Ma ke heluhelu a me ka waiho ia ana no @a Palapala Noi a me ka Papa Hoike a @ Riemenschneider, Lunahooponopono o @ waiwai o William Harbottle no H@ Oahu, i make, noi ana e apop@ na inoa @ nai iaia he $2347.97, a e noi ana e na@ @ pono ia kela mau @iea, a e kauoha ia a @ele ia na waiwai e waiho ana ma kona @ na mea i kuleana @ alaila a e hook@ ia me kona mau hope oiai ko lakou noho @ na ia ano.

Ua kauoha ia, o k@ Poaha, ka @ 15@.H. 1886, me ka hora 10 o kakah@, im@ ua Lunakanawa@la, ma ke Keena @ lale Hookolokolo ma Honolulu, oia @a ne ka manawa i koho ia no ka hool@ha@ana a Noi la @me na Paia @ ike i leloia, a o @ e a au i pili malaila e hele mai a e ho@ ke kumu, ina he kumu io ko lakou, e ae

A ai ua noi la, a malaila e hoike mai @ hoike o na mea i kuleana maloko o ka waiwai olelo ia. A o keia kaua ha ma ka @lo Hawaii me Enelani, e pai ia maloko @ @e K@KOA me Hawaiian Gazette he mao nupepa ai ia a hoolaha ia ma Honolulu, @ namua ae o ka manawa i olelo ia no ka @ ohe ana. Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Pae A @ keia la 3 0 Iune 1886.

EDWARD PRESTON.

Lunakanawai o ka Aha Kiekie.

Ikea: Henry Smith

Hope Kak@uolelo

 

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI ME KE KUAI

Manuli o ekani mana kuai i hoikeia maloko o kekahi alapala moraki i hanaia mawae@ o A@ @how o ka aoao mua, a me Ho San@ @ao elua, ma ka la i o Mei 1884 ka@ kopeia ma ka buke 88 aoao 118 a mam@ a uhai@a ana o na kumu aelike o kela @ olai a, @e hoolahai ak@ nei e ha @ @a aoao elua o ua moraki nei, e hook@ @ a mana kuai, a ma ia hooko ana, @ ikea ana ia i ka aina i hoikeia ma ia @ na ka Poaono la 12 o Iune 1886 ma @a ka hora 12 o ia la. Aia ma kahi o W.R. Kakela na olelo h@a aka no keia mea.

Hanaia i keia la 18 o Mei 1886.

HO SUN

Mea Moraki Mai

Penei ka waiwai e kudalaia ana.

 

O ka mahi raiki o ka Mea o ka aoao m@ @ai@o la ma Kalihi, Oahu, a oia hoi na ho@ @a@ma malalo nei.

1.                   1.         O ka hooiimalima o Pedro Sandoi ia He@ Cun i hanaia i ka la 27 o Auga@e 1879 no @ makahiki.

2.                   2.         O ka hoolimalima o F.W. Beckley @ Ah@ how i hanaia i ka la 24 o Iune 18 o, 10 makahiki i @opeia ma ka buke 66 aoao 88.

Na hale a pau, elua lio, hookahi paa @ @ana, a ne na holoholona a pau, na @ale, na mea hana a me na mea ulu a pau @ una o @a aina la. 2077-3ts

 

 

HOOLAHA: -- Moanalua, Oahu, Mei 27 A.D. 1886. Ua hookohuia mai @ nea noi a ka inoa malalo iho ma ka la @ Aperila, A.D. 1886, i lunahoopono, ono @ ka waiwai me ka palapala hooilima i @

@AULELEAHANA e Edward Preston, @ma kanawai o ka Aha Kiekie, a ke hoike nei kea @oo@aha o ka poe a pau he mau koina ko lakou i ka waiwai i oleloia e hoike mai @o o na mahina eono mai keia la @ku, a i o@ e hoole mau ia lakou.   KAWAHAOI PAU,  2078-415

 

 

                                                OLELO  HOOLAHA

 

E IKE auanei ua kanaka a pau loa ke nana mai i keia ol lo hoolaha; owau o ka mea @ ka inoa ma’alo i o, ke papa loa ia aku nein a no oholona lio, bipi, hoki, m@la, aole e hele wale maluna o kuu aina kuai e waiho la ma Kaumakani me Papaluana. Kipahulu, Maui. Oia hoi ka Apana Aina o Keaukoa i hoike ia a ka Pal pa a Sila Nui Helu 2541. Ina e oa@ na holoholona i hai ia ae la maluna i kau hope, ia Kamai @k), alaila, he mana iaia e hopu a paa a e uku ka mea nona ho’oholona i $5.00 no ke poo hookahi, no ka mea, he Ai n amah k@lo keia me ka Apana Ku a , a i ole e hoopaa ia ma ka Pa Aaupuni, e li@ e me ka kanawai; a no ka pua@, hipa me ko kao $1.00 no ke, oo hookahi.

MRS. K. KALUNA

Kipa@ulu, E. Maui, Mei 11, 1886,    2077-4t