Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 12, 19 March 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[RAK.AU 14 XO KA NUPKPA KIOK.OA.]

OK A «a no ia i huai |Kau aku ai ke keiki i kana mea i ike ai ro na kanaka o Hawaii imua o kona makuakane alil Ae, e ke alii, ia makou i haalele ai ia Haneoo i ka po nei. a ho'o aku la makou i ka moana e noke ia ana hoi mai:ou i ka paialewa b e na ale ahiu o Alenuihaha hele ka pauku kine a kuululu a ke anu; aka nae hoi, he maiie ka makani o ka moana a hala na aie o Maui nei a ae m&kou i ko Hawaii mau a'e. Ke kuoe hele la no ko makou wahi waa aukai me ka loaa poino ole a pae maalahi aku la makou! i kekahi aina e huli pono mai nei e nana la Maui jie*. J Pane aku la k*na makukane, owai ia aina? Hoole aku la ke keiki alii, aole au i ike ia ain% A ui ae la ke alii a ninau ia Kekuapanio; owai ka aina a oukou i pae aku ai ? Hai mai Ia ©« Kekuapanio. o Kapakai ua aina la o Mookini ka heiau mauka. Pau ae la ka olelo ana nona; a lilo hou ka olelo ana i k® keiki alii a me kona makuakane al>i hoi. Ae ia makou i pae aku ai i uka o aina la, lele aku nei maua a kau i kapa laiau aku nei na lima o maua i na punako a paa ae la ma na lima a ku iki maua mi ia wahi e kaana ana i kahi o maua e hele ai kekahi me kekahl A ua k a no ia maua kahi e hele ai o'u a me ko'u hoa kiu Penei ka mea i pono īa maua: Owau ma na aina ma ka lulu, o ko'u hoa nei hoi ma na aina ma ke alo makani, a ia maua e ku la iuka o ka ama, pane mai nei na hoewaa me ka hookele, e pono e auau ke kai, a pau, a paina a maona alaila hele ka huākai hele, ae aku nei no inaua, aole nae i huli aku ke alo i hope o ka ae, kai ae aku, hele no na wawae imua. A ia'u i hele ai ma na aina ma ka lulu,- —elike me ka'u mau wahi i ike i hoike ia maluna ae nei, peia no hoi ka ko'u hoa nei i weheweheia maluna ae nei na wahi a naaua i hele ai a me na palena a maua i huli hoi mai ai, a me kahi a maua i waiho pakahi ai i na punako a maua a huli hoi mai ai a hiki i kahi o ka waa o makou, a ilaila auau ke kai o ka holo ana aku; a pau ke kai paina a maona, a o ka huli hoi mai nei no ia la. Nolaila, e ka makua ua ike au kau keiki ponoi i ka>» aina i ka nele o ke kanaka, aole me ka alapahi wale aku i mea no kaua e pilikia ai, o ka oiaio wale no keia e ka makua. Nolaila, ke lohe nei o Kamaialawalu i ka hoike a kana keiki mai ka mua a ka hope o kana wahi i ike ai, aoJe no nae i pau ke kanalua o Kamalaiawalu! no ia mea, a ua huli ae la oia a ninau! aku la ia Kekuapanio no kana mea i ike ai no ke kanaka o Hawaii me ka ole: Pehea la kau īke no ke kanaka o Hawaii, ma kau wahi i hele kaapuni ai? Pane aku nei no o Kekuapanio me ka moakaka loa, ae e ke ahi; ua ike au ma na moku ekolu a'u i hele ai oia hoi o Kohala, Hamakua a me Hilo, a ka palena o Puna me Hilo oia hoi o Mawae, a aia ilaila ka'u puna ko kahi i kau ai e ke alii, aole kanaka o ia mau aina a hookahi wale no wahi aina kanaka iki la, o Kohala aole nae i nui loa: Eia nae la i ka nuku na wahi kanaka—au e ka mea heluhelu i lohe ai ma keia moolelo i na kakele ana; na hoinau ana o ia olelo kaulana mai kaIhiko loa mai oia no keia: ' Kohala la i ka nuku na kanaka." A pau ka olelo ana a Kekuapanio imua o ke alii no kana mea i ike ai. Pane aku la ke alii; aia wale no ia ia olua ko kakou pono. Ina he nui na kanaka o Hawaii, alaila, aole kakou make hele i ke kaua, 0 papapau mai auanei kakou i ka make 1 ke alii o e like me ka olelo a kahi keiki a Lanikaula o Kamohai; a ma hoi he uuku na kanaka o Hawaii, alaila, e hoomakaukau no kakou no ka hele ana no ke kaua me ke alii o Hawail Pane aku nei na kiu e like me ka laua ike pono ana, imua o ke alii Kamalalawalu e pono e hele mai emi i hope; aole he oiaio o ka ia wahi keiki hoomakaukau wale mai no ia oe e ke alii, i mea nou e makau ai a holo ole oe i kahi i kau nui ai kou manao e ke alii, imua aku a loaa ka lanakila. Ae, e ke alii aole he mea oiaio ka ke keiki, o ka maua wale no ka roea oiaio. Pane mai la ke alii, ae, ina hoi hi pela, e ui ae au i na kahuna, m kilo, a i ka'u kaulana aina, no ka pono no ka hele i ke kaua ana. Pane ae r.ei o Kamalalawalu i kana poe kahuna, kiln, me Makiku kona kaulanaaina. Pehea kuu huakai hele no ke kaua ia Lonoikamakah ik i pane mai oukou; no ka mea, ua hoi mai nei na kra mai Hawaii mai me ka iaua mau ike, arua koe hoi ka oukou ike ka ko'a mau koa • ka a«b« aaa i ka *oku, aia i ka wa

' % ke a'ii e parne la i kcs* maa kahuna.; |oJl ktk>, itn« na m-ea i pau tsnua oj a! rt . ■ | Pane rn$s h iak->.; me ki nuru<': k>kabu ao*e a ma'<ou e Ve alii. ua pane, mua no makou i ke enakou aKinao n? j ka hek no oue ke alii i ke kaua i Hawaii I ka lohe ana o ke- alii i keīi o kana poe kahuna me na kiio» aa olu iho la ko iala maruo au e ka mea Heluhelu e hoau ae ai: 4< OIu ae a he wai ko Li'o Aole hana aku a luna Na bio wale no e hana Pih aku rae ka !a i Malio." I ka pau ana o na huaolelo mai na kahuna aku na kilo, o ka pane ae la no ia o ke aiii i kana olelo kuahaua imua 0 na m^kaainanaL Eia ka u kauoha ia oukou e noho kakou e hoomakaukau no ka holo ana 1 ke kaua, i ho-Aahi anahulu. E hoolako i ka ai* ka ia, i mau koa hou. i mau waa hou, i makaukau no ka huakai kaua a ke aliL Iloko o ia anahulu hookahi, ua lako pono mai !a i na koa, na waa, a me ka ai, o ka ia ka mea i lako o»e, —he ia no he uuku nae. Ia wa i o»eio niai ai na kamaaina 0 Hana i ke alii. "E kama e ka ia o lanaki'a Eia o Hana la He aina aupehu." (Oia hoi he aina ia ole.)—-Nona ka olek> ana "O Hana a ka ia iki." I ka hala ana o ia anahulu, ua lako na mea a pau a ke alii i kauo'na ai A hooomakaukau iho la ka huakai a ke alii no ka holo ana, i ka wa a ke Mii 1 olelo ai i na koa, na kilo, na kahuna, na makaainan?, na hookele, na hoewaa. Aia i ka ia apopo kakou e holo ai i Hawaii no ke kaua ana me Lonoikamakahiki. 0 ko kakou awa e pae a« o Kawaihae, nolaila, e liuliu mua kakou i keia la i pau na heniahema, a ala wale ae no ko ke kakahiaka o ka la apopo o ka hoio no ia Ae mai la na mea a pau, ae, he mea maikai ia, i hakalia no ke kaua i ko kakou noho i Maui nei, me ka manao kuhihewa o na koa a ine ko ianei kaulanaaina, o lakou la ke oolea, eia ka he moeuhane palauaielo ia a lakou i !i.i ai. 1 ka wa i hoea niai aioke kakahiaka nui o ka la a ke alii i oleio ai o ko la kou la ia e holo ai i ke kaua me ke ahi o Hawaii. Ua makaukau na mea a pau, i hakalia wale no i ke alii a me ke kaulanaainao ke kau aku. Ia wa hoomaka aku nei ke alii e kau iluna o kona waa no ka holo ana i ka huakai kaua. Ke kuene pono la na hoewaa me ka hookele o luna o ka waa o ke ahi. no ka holo ana. Eia ka nui o ka poe i kau ma ka waa hookahi me ke alii, o ke keiki alii Kauhiaimokuakama, Kekuapanio, Xrakuku, he mau kahuna eiua, na kiio elua, na hoewaa eha a me na hookele waa elua. A hoomaka aku la ka panee ana o ka waa o ke ahi. Oia ka wa i ike hou ia aku ai o ua wahi keiki hoonana nei, oia no o Kamohai ke keiki a Lanikaula o Molokai. Hooho ana na kanaka, e ke alii, ei ae no ua wahi keiki aua nei ia oe e ke alii ke hele hou mai nei. I aku nei ke alii auhea, ei ae, a hiki mai ? Hoea io mai la no ke keiki a ku ana mahope o ka waa o ke alii, a lalau mai la no na lima o ke keiki i ka manu o hope o ka waa o ke alii. A pane mai la; e ke alis o ka hoomaka keia o ko hoio i ko huakai kaua me ko k&kuaana haku me Lonoikamakahiki i Hawaii. Ae a<u la o Kamalalawalu; ae, i ke | aha la ? I aku la ke keiki mai holo oe ! oe e ke alii, he la ino keia. | No ka mea, o Muku keia la, mumuku ha hana au e ke alii, aole e holopono kau mau hana e ke alii i manao ai no ko lanakila ma ke kahua kaua. Eia nae ke hoole mai nei ko ka po i poe no kau huakai holo kaua e ke alii. *He po moe kou e ke alil' He po aia ko'u no ka v noonoo ana i ka ianakila no kau huakai kaua e ke aiii. Ua noho mii ofi au iloko o ka hiiau; ■—oka inoa o ia heiau a Kamohai i noho ai o Homaula* Ia wa olelo mai la ke alii a pehea la ka pono ? I aku ia o Kamohai, e noho kaua e ke alii. He nani na ua ike aku !a no oe ia Hawaii, eis ko kaua a*a !a o ka pali Koolau He poi nui te ko ke Kooiau; he opae t he oopu; oia no ka ihe— Oo ae i ko kaua mau opu. Haia mai na pa!i Koolau, hiki aku kiua i Kahuiui. He ia koio ae ko Kahului; hs awa momona ae ko Kanaha me Mauoni. ( A*le ipmu.)