Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 27, 2 July 1887 — Page 5

Page PDF (1.88 MB)

This text was transcribed by:  Pulama Goodhue
This work is dedicated to:  Puaʻena Kauikeaomalie Estocado

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KUMUKANI O KO HAWAIIA PAE AINA, O KA LA 7 O IULAI, 1887

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

MA KE KAUOHA.

 

[KI ʻ I]

 

KUMUKANAWAI.

 

NO KA MEA, aia iloko o ke Kumukanawai o keia Aupuni e ku nei i keia wa, he                           mau lehulehu e kue ana i na Pono Kivila, a kulike ole hoi me ka                                       hooponopono Aupuni Kumukanawai malamalama.

 

A NO KA MEA HOI, i mea e hoihoi hou ia mai ai ka maluhia a me ka hilinai ia e hiki ai   ke hoomau i ke Aupuni e ku nei, he mea pono e kukala koke ia ke Kumukanawai        hou:

 

@@@@@@, OWAU, O KALAKAUA, ka Moi o ko Hawaii Paeaina, ma ko ʻ u kulana   Moi no ke Aupuni, a he waha olelo hoi no ka lehulehu, a i hoomanaia no ia mea,       ke hooki a hoopau loa aku nei au i ke Kumukanawai i kukala ia e Kamehameha        Elima ma ka la 20 o Augate, M. H. 1864, a ke hoolaha a kukala aku nei au i keia             Kumukanawai.

 

            PAUKU 1. Ua haawi mai ke Akua i na kanaka a pau he mau pono e pili paa loa ia lakou; oia hoi, o ke ola, ka noho hoopilikia ole ia mai, a me na pono e loaa mai a@ a e maluhia io ao ka waiwai, a e imi aku i na mea e oluolu ai ka noho ana.

 

            PAUKU 2. E hoomau ia na kanaka a pau i ko lakou hoomana ana ia Iehova e like me ko lakou manao, aole @@@ e hana ia malalo iho o keia haawina maikai kekahi hana kolohe, a me ke kue i ka maluhia a me ke Aupuni.

 

            PAUKU 3. E hiki no i na kanaka a pau ke olelo, a ke palapala a ke hoolaha wale aku paha i ko lakou manao no na mea a pau, a maluna o lakou ka hihia; aole hoi e kau ia kekahi kanawai e hoohaiki ana i ka olelo a i ka @@@palapala.

 

            PAUKU 4. E hiki no i na kanaka a pau ke akoakoa malie, me ka hoolako ole i na mea kaua, e kukakuka pu no ko lakou mau pono, a noi aku i ke Alii, a i ka Ahaolelo, e wehe i ko lakou mau pilikia.

 

            PAUKU 5. No na kanaka a pau ka pono o ka palapala @@@ kino, aole hoi e kapae ia; koe wale no ka wa a ka Moi e lawe ai no ka maluhia o ka lehulehu i na manawa @@@@ a ka@a ia mai paha.

 

            PAUKU 6. Aole e hoopai ia kekahi kanaka no ka hewa @@@@@ ke hookolokolo ole ia mamua iloko o ka aha hookolokolo kupono ia hewa.

 

            PAUKU 7. Aole e hookolokolo ia kekahi kanaka no kekahi karaima a oteni paha ke ole ka palapala hoopii kupono e hoomaopopo lea ana i kona karaima a i kona oteni paha (koe nae ka hoopii luna nui ana a me na oteni kupono i ka hookolokolo ia iloko o na aha hookolokolo hoomalu kulanakauhale a me na aha a na lunakanawai apana a me ka hoopai koke no ka hoowahawaha i na aha hookolokolo@) a ma ka hookolokolo ana kekahi kanaka no kona hewa e ku no ia imua o na hoike no kona hewa he alo no he alo, e hiki no iaia e kii i na @oike kokua i kona aoao a me na mea e maopopo ai kona pono; a e hiki hoi iaia a i kona kokua paha, ina pela kona manao, e ninau i na hoike ana i lawe mai ai, a e ninau no hoi i na hoike o kela aoao  am e ka hai aku na mea e maopopo ai ka pono o kona aoao. Ma na @@@@ a pau, malaila ka pono e hookolokolo ia imua o @@ @@@@ mamua, e hoomau loa ia no ia pono ma keia @@@@ aku, koe nae na hoopii no ka aie a me ka hoolimalima no na dala i emi iho malalo o ke kanalima.

 

            PAUKU 8.  Ina ua hookolokolo ia kekahi kanaka no kekahi oteni a ua hoopai ia a hookuu ia paha, aole e @@@ @ hookolokolo hou ia oia no ia hewa.

 

            PAUKU 9. Ma ka hookolokolo ana no kekahi karaima, @@@ @ koi ia kekahi kanaka e hoike kue iaia iho, aole no ia e hoonele ia i ke ola a i ka malu a i ka waiwai @@ @@@@ wale no mamuli o ke Kanawai.

           

            PAUKU 10. Aole e noho kekahi i lunakanawai a i jure @@@@ e hookolokolo ma kekahi hihia i pili iaia ma ke ano mare a pilikoko a hoopii ia paha, aole hoi ina he kuleana ko ia lunakanawai a jure paha nona ponoi iho a ma o kona pili ana paha i ua mea la nona ka hihia iloko o ka olelo hooholo.

 

            PAUKU 11. Aole loa e noho kauwa kuapaa kekahi kanaka maloko o keia Aupuni, koe ka hoopai ana no ke Karaima. Ina hoi e hiki mai ana kekahi kauwa kuapaa maloko o keia Aupuni o kona lanakila no ia.

 

            PAUKU 12. E malu no kela kanaka me keia kanaka ma kona kino a me kona hale a me kana mau palapala a me kona waiwai, aole hoi e hopu ia aole hoi e huli ia me ke kumu ole; aole hoi e hoopuka ia ka palapala @@@@ ke maopopo ole ke kumu kupono ma ka hoohuoi a me ka hoohiki ia e ka mea nana i hoopii a e hoakaka ia iloko o ua palapala nei kahi e huli ia a me na kanaka a mea e ae paha e hopu ia.

 

            PAUKU 13. Ua hooponopono ia ke Aupuni no ka pono o na kanaka a pau; aole hoi e imi ia ka pono a me ka hanohano a me ka waiwai o ka mea hookahi a o ka ohana hookahi paha, a o ke ano kanaka hookahi paha.

 

            PAUKU 14. He kuleana ko kela kanaka keia kanaka e noho ana maloko o ka lahui, e hoomalu pono ia ma na mea maikai o kona ola, a o kona waiwai, a o kona keakea kumu ole ia paha, e like me na kanawai; a nolaila, e koi ia aku oia e haawi mai i kekahi mahele kupono o kona waiwai, i mea e mau ai ia maluhia, a i ole ia, me kekahi mea like paha ke pono. He hiki no ke lawe ia ka waiwai o kekahi kanaka no na @@@@ o ke Aupuni, aka, ma o ke kanawai la wale no e @@@@ @@ @@ @@@ ka uku kupono.

 

PAUKU 20. E mahele ia ka mana nui o ke Aupuni i ekolu apana okoa, oia hoi, ka Mana Hooko, ka Mana Kau Kanawai a me ka Mana Hookolokolo. E ku kaawale ia mau mana ekolu. Aole hoi e noho kekahi luna hooko a lunakanawai a mea hoopaa hana me ke Aupuni a kauwa hana o ke Aupuni, a i ole ia o kekahi mea e loaa ana iaia ka uku hana a loaa e ae mai ke Aupuni mai, aole e hiki ia mea ke ko o ia no ka Ahaolelo o ka Aupuni Hawaii, aole hoi e hiki iaia ke noho ma ke ano he lala koho no ia Aha. Aole no hoi e hoonoho ia kekahi lala o ka Ahaolelo, oiai kona manawa i koho ia ai ma kekahi oihana Kivila malalo ke Aupuni, koe nae kona noho ana i lala no ka Aha Kuhina.

 

            PAUKU 21. O ke ano o keia Aupuni he Aupuni Alii i hooponopono ia malalo o ke Kumu Kanawai, malalo hoi o ka Moi Kalakaua kona mau hooilina a me kona mau hope.

 

            PAUKU 22. E hoomau loa ia ka Leialii no ka Moi Kalakaua a me na hooilina aku o kona kino i hapai ia malalo o ke kanawai, a i ka lakou mau mamo aku ma ke Kanawai ma ka lalani pololei a i nele ia e ili aku ka Leialii i ke Kama Alii Wahine Liliuokalani, a me na hooilna aku o kona kino i hapai ia malalo o ke Kanawai a i ka lakou mau mamo aku ma ke Kanawai ma ka lalani pololei. E ili aku i ke keiki kane hanau mua a me na hoolina aku o kona kino, a i nele i ke keiki kane ole, alaila i ke kaikamahine hanau mua a me na hooilina aku o kona kino, a i nele loa i ka hooilina ole e like me ka olelo maluna iho, alaila e ili aku ka Leialii i ka mea i koho ia e ka Moi me ka ae ana o na ʻ Lii a i hoolaha ia hoi oiai e ola ana ka Moi; aka, ina aole i kohoia a i hoolaha ia pela a ua hakahaka ka noho Alii, alaila no ka Aha Kuhina mahope koke iho oka ike ia ana o ia hakahaka, e kauoha koke aku e halawai ka Ahaolelo, a na ia Ahaolelo e koho ma ka balota i kekahi Alii hanau o ka aina i Alii e noho ma ka nohoalii, a mamuli o ia hoonoho ia ana e hoomaka ai he ohana Moi hou a e pili iaia a me kona mau mamo aku ke Kanawai e kau nei no ka ili ana aku o ka Leialii o ka ohana Moi o Hawaii nei.

 

            PAUKU 23. Aole no e ku i ke Kanawai ka mare ana o kekahi o ka ohana Moi o Hawaii nei ina hoi he hooilina ia no ka Leialii malalo o ke Kanawai me ka ae ole mamua o ka Moi e noho ana ia manawa: o na mea a pau o ka ohana Moi i hana i kuikahi mare ma ia ano e lilo ko lakou mare ana i mea ole, a o ka mea e hana ana ia kuikahi mare e hiki no ke kapae ia kona kuleana i ka noho Alii mamuli o ka hoolaha ia ana pela e ka Moi. Mahope iho o ia hoolaha ana e hoolilo ia ke kuleana moi o ka mea i hana ia hewa i ka hooilina mahope iho ona e like me he mea la ua make ka mea nana i hana ia hewa.

 

            PAUKU 24. E hoohiki ka Moi Kalakaua a o kona mau hope alii penei: Ke hoohiki nei au imua o ke Akua Mana loa e malama mau i ke Kumukanawai o ke Aupuni, a e hooponopono no wau i ke Aupuni e like me ke Kumukanawai.

 

            PAUKU 25. Aole loa e noho ma ka noho alii kekahi kanaka i hoahewa ia mamua no kekahi karaima nui, aole hoi kekahi pupule a hupo paha.

 

            PAUKU 26. O ke Alii ka Alihikaua maluna o na koa a me na manuwa a me na mea kaua e ae ma ka moana a ma ka aina, aka aole e pono iaia ke hapai i ke kaua me ka ae ole o ka Ahaolelo. Aole e hoala ia kekahi puali kaua ma ka aina a ma ka moana paha ke hana ole ia ma ka mana o ka Ahaolelo.

 

            PAUKU 27. Na ka Moi e kukakuka pu ana me kona Aha Kukamalu a me ka ae pu ana o ka Aha Kuhina e hoopanee, i ka hoopai a e kala aku i ka hala mahope o ka hoahewa ia an ano na hewa a pau koe nae na hoopii luna nui imua o na ʻ Lii.

 

            PAUKU 28. Na ka Moi e hoakoakoa i ka Ahaolelo ma kahi e noho ai ke Aupuni, a ma kahi e paha ke pilikia ia wahi no kekahi enemi a no kekahi mai ino paha: nana no e hookuu i ke Ahaolelo, a ina hoi he pilikia nui e hiki no iaia me ka ae ana o ka Ahakukamalu ke hooakoakoa mai i ka Ahaolelo no ia wa pilikia.

 

            PAUKU 29. Na ka Moi ka mana e hana i na kuikahi. O na kuikahi e hoololi ana i na dute maluna o ka waiwai o na aina e mai, a e hoololi ana paha i kekahi kanawai e hoike ia imua o ka Ahaolelo no kona ae ana. Na ka Moi e koho i na elele Aupuni e hoouna ia ana ʻ ku, a e haawi ia ka lakou palapala hookohu a me na kauoha e like me na kanawai iwaena o na Aupuni.

 

            PAUKU 30. Na ka Moi no e ae, a e hooia i na Elele Aupuni i hoouna ia mai: nana no hoi e hai aku imua o ka Ahaolelo i ke ano o ka noho ana o ke Aupuni i kela manawa keia manawa ma kana Olelo Alii, a e hai aku hoi ia lakou i na mea ana i manao ai he pono na lakou e imi.

 

            PAUKU 31. He kapu loa ke kino o ka Moi a me ka maluhia, maluna o na kuhina ka hihia o na oihana. Na ka Moi a me ka Aha Kuhina ka Mana Hooko. Aole no e paa na kanawai i hooholo ia e ka Ahaolelo aia kakau ka Moi i kona inoa, koe nae na mea i hoomaopopoia ma ka pauku 48.

 

            PAUKU 32. Ina ma kekahi manawa i ka make ana o ka Moi, ua emi na makahiki o ka hooilina malalo o ka umikumamawalu makahiki alaila e hooko ia ka Mana Moi e kahi Kahu Malama Aupuni; a i ole ia e ka Aha Kahu Aupuni, e like me ia i hoakaka ia mahope ae nei.

 

            PAUKU 33. Ina he manao ko ka Moi i kekahi manawa e hele aku mawaho i keia Aupuni, a i Aha Kahu Aupuni paha, nana e hooponopono i ke Aupuni ma ka ino ao ka Moi; a pela no e hiki ai i ka Moi ma kana palapala kauoha hope, e koho i kekahi i Kahu Malama Aupuni, a i Aha Kahu Aupuni paha nana e hooponopono i ke Aupuni no ka manawa i lawa ole ai na makahiki o ka Hooilina Moi; a i ka make ana o kekahi Moi, a e ola ana kona Hooilina malalo nae o na makahiki he umikumamawalu, me ka hana ole o ka Moi i kona palapala kauoha hope, alaila, e hooliloia ka Aha Kuhina e noho ana ia wa i Aha Kahu Aupuni, oiai ka manawa e akoakoa ana ka Ahaolelo; a e kauoha lakou e halawai koke ka Ahaolelo. Ma ia halawai ana o ka Ahaolelo, e koho @@@@@@@@

 

Malu o ka Moi. Na ka Moi e koho i na hoa o ia aha a e noho lakou oiai ko ke Alii makemake; a na ia aha e lawelawe a hooko me na mana wale no i loaa aku malalo o ke kumu kanawai.

 

            PAUKU 41. Eia na hoa o ka Aha Kuhina, o ke Kuhina o ko na Aina e, o ke Kuhina Kalaiaina, o ke Kuhina Waiwai a me ka Loio Kuhina o ke Aupuni, a e noho lakou i mau hoa maka Aha Kuka Malu o ka Moi. Na ke Alii e koho a e hookohu ia lakou a nana no e hoopau ia lakou mamuli wale no o ka hooholo ia ana o ka olelo hooholo hilinai ole e ka hapa nui o na hoa a pau i koho ia o ka Ahaolelo, i ole mamuli o ka hoahewa ia ana no kekahi feloni, a he hiki no ke hoopii luna nui ia. Aole e paa kekahi hana a ka Moi ke ole i kakau inoa ia e kahi hoa o ka Aha Kuhina, a ma ia kakau ana ua ili ka hihia maluna ona.

 

            PAUKU 42. Na kela hoa keia hoa o ka Aha Kuhina e malama i kona keena oihana ma kahi e noho ai ke Aupuni: a maluna o lakou pakahi ka hewa o ka hana o ko lakou mau hope a me na kakauolelo. E noho ka Aha Kuhina mamuli o ko lakou oihana ma ka Ahaolelo me ka mana koho, koe nae ke koho ana ma na olelo hooholo hilinai ole ia lakou.

 

            PAUKU 43. E hoike aku ke Kuhina Waiwai imua o ka Ahaolelo ma ka inoa o ke Aupuni, ma ka la mua o ka halawai ana o kela a me keia kau o na makahiki elua o ka Ahaolelo, i ka palapala hoike o na loaa me na lilo o ka Waihona Dala ma ka olelo Hawaii a me ka olelo Enelani.

 

            PAUKU 44. O ka mana kau kanawai o ka Aupuni aia no i ka Moi a me ka Ahaolelo, aia no iloko o ia Ahaolelo na ʻ Lii a me na Lunamakaainana e noho pu ana.

 

            PAUKU 45. E kaoa ia ka Aha Kau Kanawai oia ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii, a e akoakoa ka Ahaolelo i kela a me keia elua makahiki ma ka malama o Mei. E malama ia ke Kau mua ma ka makahiki o ko kakou Haku umikumamawalu haneri me kanawalu kumamawalu.

 

            PAUKU 46. E hoohiki pakahi kela hoa keia hoa o ka Ahaolelo, panei: Ke hoohiki nei au imua o ke Akua Mana Loa, e kokua au mamuli o ke Kumukanawai o ke Aupuni Hawaii, a e hana pololei me ka ewaewa ole i ka ʻ u hana iloko o ka Ahaolelo.

 

            PAUKU 47. Na ka Ahaolelo ka mana e hoololi i ke Kumukanawai e like me ka olelo mahope ae nei, a e kau i kela manawa keia manawa i na Kanawai kupono a pau, ke kue ole nae i ke Kumukanawai.

 

            PAUKU 48. O na Bila Kanawai a pau i hooholo ia e ka Ahaolelo mamua o ka lilo ana i Kanawai e waiho ia imua o ka Moi. Ina e apono oia, e kakau inoa oia, a ma ia mea e lilo ai i Kanawai; aka ina aole oia i kakau inoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana o ia mea. Ina mahope o ia noonoo hou ana e hoapono ia ua Bila Kanawai nei e ka elua hapa-kolu o na hoa a pau i koho ia o ka Ahaolelo, alaila, e lilo no ia i Kanawai. Ma ia mau hana ana a pau e hoomaopopo ia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole, a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo na inoa o ka poe a pau i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila Kanawai. Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he umi (koe na la Sabati) mahope o ka waiho ia ana aku imua ona, alaila, e lilo no ia i Kanawai me he mea la he Kanawai i kakau inoa ia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela aole ia e lilo i Kanawai.

 

            PAUKU 49. Na ka Ahaolelo e hooponopono i ka noho ana o kona poe ponoi, koe nae ma na mea e hoomaopopo ia ana ma ke Kanawai ma keia hope aku; a e hiki no i ka hapa nui ke h@pai i na hana, aka e hiki @@ i ka hapa uuku ke hoopanee i ka halawai i kela la i keia la, a e kauoha aku i na hoa i hiki ole mai e akoakoa pu me lakou, mamuli o ka hana a me ka hoopai i hooholo ia e ka Ahaolelo.

 

            PAUKU 50. Na ka Ahaolelo e koho i kona mau luna, a e kau i na Kanawai e holo ai kana hana.

 

            PAUKU 51. Na ka Ahaolelo e hoopai ma ka halepaahao no na la aole oi aku mamua o ke kanakolu, i kela kanaka i keia kanaka, aole oia no lakou, ke hoomaewaewa oia i ka Ahaolelo ma ka hana hoohaunaele, a hoowahawaha paha iloko ona, a ke hoolaha oia i kekahi moolelo wahahee no ka hana o ka Ahaolelo, a he olelo hoinoino paha, a ke hooweliweli paha oia i kekahi hoa o ka Ahaolelo ma ka hana ino i kona kino, a i kona waiwai paha, no kekahi mea ana i hana ai, a i olelo ai paha iloko o ka Ahaolelo; a ke lele ino paha oia i kekahi o ua poe la no ua mau mea nei, a ke lele ino a hopu paha oia i kekahi hoike, a i kekahi kanaka e ae oaha i kauohaia e ka Ahaolelo i kona hele ana ilaila, a hoi ana paha, a ke hoopakele paha oia i kekahi kanaka i hopuia mamuli o ke kauoha o ka Ahaolelo.

 

            PAUKU 52. Na ka Ahaolelo e hoopai i kona poe ponoi no na hana hoohaunaele.

 

            PAUKU 53. E malama ka Ahaolelo i buke moolelo no kana mau hana; a ina e makemake ka hapa lima hookahi o ka poe e noho ana i ka Ahaolelo, alaila e kakau ia iloko o ua buke nei na inoa o ka poe ae a me ka poe hoole o ka Ahaolelo i kela hana keia hana.

 

            PAUKU 54. Aole loa e hopu ia kekahi o ka poe o ka Ahaolelo oiai e noho ana oia mamuli o ia Aha, e hele ana ilaila a e hoi ana paha aole nae e oi aku ia malu i na la he iwakalua mamua iho o ka hoomaka ana o ka Ahaolelo a me kona hookuuia ana, koe nae ke kipi, ka feloni a me ka hoohaunaele; aole e hookolokoloia kekahi o lakou imua o kekahi Ahahookolokolo e a a i kau wahi e ae paha no kekahi olelo paio ma ka Ahaolelo.

 

            PAUKU 55. E uku ia na Lunamakaainana no ka lakou hana e like me ka mea i olelo ia ma ke kanawai noloko ae o ka Waihona dala o ke Aupuni; aole no nae e hoonui ia keia uku i ke au o na makahiki elua i hooholo ia ai ka olelo e hoonui i ka uku, aole hoi e kau ia kekahi kanawai e hoomahuahua ana i ka uku o ua poe la.

 

eono no na Mokupuni o Maui, Molokai a me Lanai, eiwa no ka Mokupuni o Oahu, ekolu no na Mokupuni o Kauai a me Niihau. Ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai e koho ia na ʻ Lii e noho lakou a hiki i ka wa koho o ka Ahaolelo o ka makahiki o ko kakou Haku 1890, a ma ia koho ana a ma ia hope aku e koho ia na ʻ Lii i ka wa a me kahi e koho ia ai na Lunamakaainana. A ma ke koho ana i ka makahiki o ko kakou Haku 1890, e koho ia ka hapakolu o na ʻ Lii o na mahele i olelo mua ia no elua makahiki, a he hapa-kolu no eha makahiki, a he hapakolu no eono makahiki: a e koho balota ka poe koho no lakou no ia mau mahele manawa pakahi, a ma na koho balota mau ana a pau mahope mai o ia manawa e koho ia lakou no na makahiki eono. E noho na ʻ Lii o ka Ahaolelo me ka uku ole ia.

 

            PAUKU 59. O kela a me keia kane e noho ana ma Ko Hawaii Pae Aina ina he Hawaii, Amerika a he Europa paha ma ka hanau ana, a ina ua hiki aku kona mau makahiki he iwakalua; a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka papa inoa o ka poe koho o kona apana no ke koho ana i na ʻ Lii o ka Ahaolelo, alaila ua kupono oia ke koho i na ʻ Lii a ua loaa iaia ke kuleana e koho i na ʻ Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia koho ana, ina nae:

            Akahi: Ua noho oia ma ka aina aole i emi malalo o ekolu makahiki, a maka apana ana i makemake ae e koho aole i emi malalo o ekolu mahina mamua ponoi iho o ke koho ana i makemake ai e koho@

            Alua: He waiwai ponoi kona ma keia paeaina i kupono i ka auhau ia i emi ole iho ka waiwai io malalo o ekolu tausano dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela ua loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dala iloko o ka makahiki mamua ponoi iho o kona hokomo ana i kona inoa iloko o ka poe kupono i ke koho@

            Akolu: He hiki iaia ke heluhelu a hoomaopopo i ke ano o kekahi nupepa i pai ia ma ka olelo Hawaii a Enelani a i ole ia ma kekahi olelo Europa;

            Aha: Ua hoohiki oia e malama i ke Kumukanawai a me na Kanawai i hoohiki ia imua o kekahi mea i loaa iaia ka mana e hoohiki a i ole ia imua o kekahi luna o ka Papa nana koho; aka nae, o na olelo no ka noho ana no na makahiki a me ka makaukau heluhelu a me ka hoomaopopo ana i kekahi nupepa i pai ia ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole ia e pili i ka poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukala ia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai.

 

            PAUKU 60. E koho ia na Lunamakaainana he iwakalua-kumamaha i kela a me keia elua makahiki, koe nae ka poe i koho mua ia malalo o keia Kumukanawai a e noho no lakou a hiki i ke koho ana i ka makahiki o ko Kakou Haku 1890.

            E mahele like ia na Lunamakaainana a e hooponopono ia e ka Ahaolelo mamuli o ka nui o na kanaka i hoakaka ia i kela manawa keia manawa ma ko ke Aupuni helu ana. Aka mamua o keia mahele ia ana e ka Ahaolelo e mau ka mahele ana e ku nei i keia wa malalo o ke Kanawai; koe nae keia, i elua lunamakaainana no na Apana o Hilo a me Puna ma ka Mokupuni o Hawaii, a i hookahi no na Apana o Lahaina a me Kaanapali ma ka Mokupuni o Maui, a i hookahi no na Apana o Koolauloa a me Waialua ma ka Mokupuni o Oahu.

 

            PAUKU 61. Aole no e koho ia kekahi i Lunamakaainana ke ole oia he kane kupa no ke Aupuni, a i hiki ole aku oia i na makahiki he iwakaluakumamakahi, a i ike i ka heluhelu a me ke kakau lima ma ka olelo Hawaii, a Enelani, a Europa paha, a ua hoomaopopo i ka helu waiwai, a i noho ma keia Aupuni no na makahiki he ekolu, a o ka makahiki hope, oia no ka makahiki mamua ponoi iho o kona koho ia ana, he waiwai paa hihia ole kona iloko o keia Aupuni @@@@ ka waiwai @@ @@@@@ @@@ malalo o na dala elima haneri, a i ole ia o kona loaa nae i kela makahiki keia makahiki, aole i emi malalo o na dala elua haneri me kanalima i loaa no loko mai o kekahi waiwai a o kekahi hana kupono ma l@@ Kanawai.

 

            PAUKU 62. O kela a me keia kane e noho ana ma Ko Hawaii Pae Aina, ina e Hawaii, Amerika a he Europa paha ma ka hanau ana, a ina ua hoohiki oia e malama i ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakaka ia no ka poe nana e koho na ʻ Lii, a i hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i ua makahiki he iwakalua, a i noho na keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ke kakau lima ma ka olelo Hawaii, a Enelani a Europa pa@@, (ina i hanau ia mahope mai o ka makahiki 1840), a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o ka poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakaka ia ma ke Kanawai, alaila ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no ka Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha o ia apana; aka nae, o na olelo no ka noho ana ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua @@@@ iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakau @@@a ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole @@ pili i ka poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukala ia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou @@@ lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai.

 

            PAUKU 63. Aole noho kekahi i Alii, a i Lunamakaainana paha ma ka haolelo, ina aole i koho ia malalo a kulike hoi me na @akaka ana o keia Kumukanawai. E hiki no ke hoonui @@ ma ke kanawai ke ana waiwai a loaa makahiki o na Lunamakaainana, na ʻ Lii, a me ka poe koho i na ʻ Lii. @@ hiki no e kau ia ma ke kanawai i ana waiwai a loaa @akahiki paha no ka poe koho i na Lunamakaainana, e hiki no hoi ke hoololi ia.

 

            PAUKU 64. E pi@ka maka o ka Oihana Hookolokolo iloko o ka Ahahookolokolo Kiekie hookahi, a ma na Ahahookolokolo mal@@ @@@, i hoonohoia i kela manawa keia manawa e ka Ahaolelo.

 

            PAUKU 65. @@ ka Ahahookolokolo Kiekie, e hoonohoia kekahi Lunakanawai Kiekie, a me na Lunakanawai hoa, aole emi malalo elua, a e hiki i kekahi o lakou e noho a e hooponopono @ i kekahi halawai o ua Aha nei. E @@@@@@@@@

 

            PAUKU 68. E noho no ka L@@@@@@@@@@@ Lunakanawai Kaulike o ke Aupuni @@@@@@@@@ oia o na ʻ Lii, oiai e hookolokolo @@@@@@ lunanui, ke ole oia ka mea i hoo@@@@@@@@ ka mana e hana ma ke kaulike a @@@@@@@@@@ me ka haawi ana o ke kanawai ia @@@@@@@ na mea i hooholo ia e ia e ka Aha@@@@@@ ke hoopii hou ia ilaila. Ina i @@@@@@@@@ Lunakanawai Kiekie, alaila, e @@@@@@@@ hookohu ia e ka Moi, i Peresidena @@@@@@@@@@@.

 

            PAUKU 69. E paa loa maluna @@@@@@@@@@@ olelo i hooholo ia ma ka Ahahookolokolo @@@@@@@@@ nui na Lunakanawai o ia Ahahookolokolo .

 

            PAUKU 70. E hiki no i ka Moi @@@@@@@@@ me ka Hale Ahaolelo, ke kauoha @@@@@@@@ Aha Hookolokolo Kiekie e hoike @@@@@@@@@@@@ hana nui ma ke kanawai a me @@@@@@@@@@@@@@@.

 

            PAUKU 71. Na ka Moi e hookolokolo @@@@@@@@@@ o ka Ahahookolokolo Kiekie a @@@@@@@ o na Ahakakau. E hooponopono @@@@@@@@@@ ke Kanawai.

 

            PAUKU 72. Aole no e noho ai @@@@@@@@@@@ Lunakanawai oia wale no, i @@@@@@@@@@ ia, a i kekahi hihia e hookolokolo @@@@@@@@@ holo ai mamua.

 

            PAUKU 73. Aole loa e ae ia kek@@@@@@ malalo iho nei e hoopaa i ko lakou @@@@@@@@@@ aole hoi e koho, aole no hoi e @@@@@@@@@@@ hana o ke Aupuni, aole hoi e @@@@@@@@@ keia, o kekahi mea pupule a hupo @@@@@@@@@@ hoahewa ia no kekahi o keia mau @@@@@@@ Aihue Moku, Kipe, Wawahi Hale @@@@@@ puni. Aihue i ka waiwai i haawiia @@@@@@@@@ lohe i na holoholona, Apuka, Imi @@@@@@@@@@@ puni. Moepio a Moe naha. Lawe @@@@@@@@ Aihue, Puhi Ahi, Lawe ola ma ka @@@@@@@@@@@@ kanaka. Hoohiki wahahee. P@@@ @@@@@@@@@@@@@@@ kane a holoholona. Kipi. Hookono@@@@@@@@@@@@@@@@ hee, Lawelawe hewa ma ka oihana @@@@@@@@@@@@@@ kona hewa e ka Moi, a i hoihoi @@@@@@@@@@@ kivila a mamuli o ka olelo o ia ka @@@@@@@@@@@@@@@@@@ia ua kupono iaia ka lawelawe a @@@@@@@@@@@@@ waiwai a e hanohano ai.

 

            PAUKU 74. Aole loa e noho kek@@@@@@@@@@ puni ma kekahi Oihana o ke Aupuni @@@@@@@@@@@@@@@ ka uku makahiki o kekahi Aupuni @@@@@@@@@@@@@.

 

            PAUKU 75. Na ka Ahaolelo @@@@@@@@@@@ Haawina no na makahiki elua @@@@@@@@@@@@@ pono ana i ka palapala a ke Kuhina @@@@@@@@@@@@@@@@ ai imua o lakou, e hoakaka @@@@@@@@@@@@@@@@@ ka lilo aku no na makahiki elua i @@@@@@@@@@ hiki elua e hiki mai ana.

 

            PAUKU 76. Penei e hooholo ia @@@@@@@@@@@@@ Kanawai a pau. "E hooholo ia @@@@@@@@@@@@@@@ olelo o Ko Hawai Pae Aina."

 

            PAUKU 77. I mea e hihia ole ai @@@@@@@@@@@@@@@@@ ano okoa iloko o kanawai hook@@@@@@@@@@@ ke kumu hookahi ma ke Kanawai @@@@ @@@@@@@@@ ia ke kumu ma ke poo.

 

            PAUKU 78. Ma na wahi a pau @@@@@@@@@ keia Kumukanawai e hana ia kek@@@@@@@@@@@@@@ manao ia e hana ia ia hana e ka @@@@@@@@@@@@@ ana a me ka ae ana o ka Aha Kuh@@@@@@@@@@@@@@ ia ma kekahi ano okoa.

 

            PAUKU 79. E mau no na Kana@@@@@@@@ mana mau a hiki i ko lakou hool@@@@@@@@@@@@@@ ia ana paha e ka Ahaolelo , ko@@@@@@@@@@ keia Kumukanawai @@@@@@@@@@@@@@@@@@@ Kumukanawai, na Kanawai @@@@@@@@@@@ hooholoia mahope ae nei.

 

            PAUKU 80. He mana ko @@@@@@@@@@@@@ hoolaha aku i na rila a me na @@@@@@@@@@@@ pono ai ke koho balota ana @@@@@@@@@ wai mamua ae o ka hooholo @@@@@@@@@@@@@ Kanawai kupono no ia @@@@@ @@@@ hoohiki ana i na Luna Aupuni @@@@@@@@@@@ noho ana ma ka aina e malama @@@@@@@@@@@@@ O ke koho balota mua ana @@@@@@@@@@ e malama ia iloko o na la @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ kukala ia ana o keia Kumukanawai @@@@@@@@@@@ koho ia ma ia wa na hiki ke h@@@@ @@@@@@@@@@@@@ mamulo o ke kahea ana o ka Aha @@@@@@@@@@ ka wa ma ka manawa a ka Aha @@@@@@@@@@@ pono, me ka hoolaha mua ana no @@@@@@@@@@@@@@@@

 

            PAUKU 81. E paa keia Kumukanawai @@@@@@@@@@@ o Iulai M.H. 1887, aka, i ole e @@@@@@ @@@@@@@ ponopono, a hihia paha ke Aupuni @@@ @@@@@@ nolaila, o na Luna o keia Aupuni @@@@@@@@@@ keia Kumukanawai e malama lak@@@@@@@@@@@@@@@@ mana a pau i haawi ia ia lakou. A @@@@@@@@@@@@@@@ e hoohiki lakou e malama i keia @@@@ @@@@@@@@ na la he kanaona mai kona kuka@@@@@@@@@@@@.

 

 

            PAUKU 82. E hiki no ke hoak@@@@@@@@@@@@@@ hoololi hou, a i mau mea hoololi @@@@@@@@@@@@@@ kanawai iloko o ka Ahaolelo, a @@@@@@@@@@@@ mau mea hou nei paha e ka hapa @@@@@@@@@@@@ alaila e kakauia ua mea la iloko @@@@@@@@@@@@ ka Ahaolelo, me na inoa o ka po@@@@@@@@@@ a e hoopanee ia mea, no ka ak@@@@@@@@@ Ahaolelo. E hookaulanaia ua @@@@@@@@@@@ lama mamua ae o ka la e koho i@@@@@@ a me na ʻ Lii; a ina ma ia Ahaolelo @@@@@@@@@@ mau hoololi hou nei paha, e na @@@@@@@@@@@@ pau o ka Ahaolelo, alaila, e @@@@@@@@@@@@ iloko o ke Kumukanawai o keia @@@@@@@.

 

 

 

KALAKAUA