Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 51, 17 December 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAKAI' IA NO KA NL'PEPA KUOKOA. I Nohea mai kena wna e holo ae nei, wahi a ka ninau. NoOahu nei no, he waa lawaia, wahi a ka pane. Heaha ka lawaia, wahi a ka ninau a na kiai. He kaili, oia ka lawaia, wahi a Hauna i pane aku ai. Malia paha no Hawaii mai kena waa aole no Oahu nei o kakou, e lawaia hele aku ana a loaa ka i-a, alaila, lawe loa aku na ke ahi lae nui a kakou na Kakuihewa. Ae, ua pono, holo la i ka lawaia na ua alii la o kakou. Ia wa, o ko ianei holo aku la no ia, me ko ianei hooikaika ana i ka hoe, oiai hoi, oka wa malinolino no ia oke kai o ka wa kakahiaka. Aole i emo ia moe a make ana aku a ianei, hoea ana keia i Hanauma. Ia wa pa hou ana no kahea a na kanaka kiai, nohea ka waa, no Hawaii paha ? Aole no Hawaii ka waa, no Oahu nei no ka waa he waa lawaia, wahi a Hauna

Heaha kau lawaia, wahi a ka ninau a na kiai o Kakuihewa. He kaili ka lawaia, he i-a na ke alii na Kakuihewa. Ke manao aku nei ka hoi makou no Hawaii mai kena waa, ok« kahu la o ike alii Lonoikamakahiki oia la o Ha|una. ! I aku la o Hauna, ina hoi ha oua ikahu la o ke alii o Hawaii, alaila e pepehi hoi kakou iaia a make; aohe nae he waa o keia kakahiaka i hala mua iho nei ? He mau waa no, he elua waa i hala iho nei no Waikiki ae nei no ka ia, he mau waa lawe ai na ke alii Kakuihewa. A-he, pela 10 ka, no Waikiki 10 ka boi ia mau waa i hala mua mai nei maoiua o'u, no Waikiki io aku la 110 kahi nui oke ahuawa, i mea hoka awa no ke alii. I hou aku nei o Hauna ika oielo o ka malia paha ua hala mua aku nei no Hauna, a i ole ua kamailio pu ro paha kakou me ia, oko kakou ike ole i kona mau h«tehelena kino, he !ohe wale no nae ko'u, he kaikuaana ponoi no ka ia no Loli no ke kahu o Lonoikamakahiki, pela hoi ka oleloia, e huli mai ana ka la i ke a!ii o Hawaii. Ae iioi, oia hoi ka makou e kiai aku nei nona no kona hoea mai, o ko makou pepehi akn no la iaia a make loa. I aku nei no o Hauna i ua poe kanaka nei, ika olelo o ka hoakaaka, o ke kiai paha auanei ka oukou ianei, o ka prpuhi ka iaia a hoei ana iioua o ka iaia alii, i hou aku la no o Hauna, o ka olelo ia no ko Ha-ina ano, j>enei no ia: He kanaka kino puipui oia. he ili keu, he lauoho apiipii lau nui oia. a he kino hoi kona ua aoo, he heleheiena nne krna o ke kanaka koa, a me ka puuwai wiwo ole hei. I mai ia kekahī kanaka kiai; ina pela ua like 'o.ma hoailona au e olelo mai mai iui me ko Hauna kuiana, o oe maoli no j eao. !a manan'a i ano hoka iho ai o Haura t a i hoU fku la oia; i I rrac,'|,o{o ho» i*ha ko Hauna ano| iu'u i kt'"i khe i l o'u makuakane ika j oWlo e pili *na ro H»una.

la manawa i etui pu iho ai kamanao o ua *aht kanaka kaiuaaini nei. | i i wa, ua haawi mai la o Hauna i [ kora *\oha hc»f>e no blcou, t hoomaka |»ku !a 10 ko Hai na wahi waa e ho'o, !a hiki kti,j i>l»kapuu o k* ninau hro ! kahi no e like me kela poe ktai i hala aku la uia rei, oia hookahi like ka huaolelo i na waha o na k»i e like' nomekeia: ( Nohea mai kena waa, no Hawaii ha, o iUuna j4»ha oe o ke kahu o l>o noikamakahih' ? Ao!e au o Hauna, he lawaia au na ke *U Ue nui o kakou na Kakuihewa, o:a ka'u e lawe ae oei he la na ke a!ii, a e ota a ta ke alii u i ke kahu lawau, u oukou ea t aohe e ola ke alii la oukout he okuu waU ibo uo ka auanei ka

oukou ma keia mau nukkaho, healu auanei k» mea eda at o ke .i'u. 9 oukou okuu {Kiha ahe oknu mea tm\ pau i ka ai ia e ka puaa, āole hoi e h'ūn he okuu kaoaka oke aln, ke hooma> nao ae nei nie wau i kit olelo kaubna a ko Hawaii {x>c: Pehea ia olelo a ko Hawaii |x>e, *a hi y a ka ninau. Penei: Hooku ke kii i kai o Kahua. K oielo pah«nchene aku ana no keia iua poe kiai nei o Kakuihewa, eia kx 0 Hauna no keia a lakou e kainaiiio pu nen oka maopopo ole oke ano o Hauna ra lakou. I aku la o Hauna, e holo ana wau t e lawe ae au ! ka i a a ke alii Kakuihewa, 1 ho)o Joa aku hoi ko'u wah» waa a pae i Kualoa. Heaha aku !a hoi kau o laiia oka |)ae ana aku o ia aina ? Aia hoi i!aiia kuu wah'i kaikuahine kahi 1 noho ai me kana kane. Loa no ka hoi kau huakai hele, wa hi a na kanaka kiai. Ae, he !oa no hoi, wahi a ianei i p.i ne aku ai. Oke ano 0 keia aina o Kualoa :i Hauna 1 oielo aku )a 1 na kanaka ku» 0 iuna oka puu o Makapuu no ka lou no oke aianui moana a ianei i holo mai ai roai Hawaii a pae i Oahu nei. Ia manawa i aioha aku ai o Hauna i ua poe kanaka kiai nei, e aloha auanei oukou, he a)a waa ko'u e heie nei; ko lanei ho)o aku )a no ia a pae i W'aima nalo, a hapai aku la keia 1 kahi waa o ianei iuka o ka aina, a huki mai ia keia 1 ka a paa kahi waa 0 ianei, i ole hoi e nakaka ka waa ika ia, he!e aku ia keia a hoea i Kaohao, e piha ia ana kekahi halau nui e na kanaka makaikai, e nana ana i ka poe konane, ua nee ia na kanaka o Kooiaupoko e lokahi kaikamahine akamai nui waie i ke konane, a hoio oioheiohe kanaka aohe waiwai o kanaka i koe e piii aku ai n e kela kaikamahine. la wa ku ana o Hauna mawaho o U pa o ua haiau nei, a ninau ana i na ka naka mawaho, heaha ka hana.nuio keia wahi o ka piha ana i na Imnaka ? K hookano, aole ka i ike ou uiau maka he kaikamahine akamai i ke ko nane, ka ino hoi ua iohe no oe ike kauiana o keia kaikamahine 1 ke aka mai i ke konane. Ke manao nei lakou ia no Oahu nei no ia keia kanaka, eia ka auanei aole, o ke kahu ka keia o ke alii Lonoikanmkahiki.

I aku la keia, ua lohe no au ikt * kaikamahine i kc kouane» aohe nne wau i lohe ua akamai loa ae nei i l e konane, i make no paha kanaka ekr nane nei me keia kaikamahine he |k«c akamai ole wale no i ke konane, ina paha oua kaikamahine la a konane aku me ke kanaka akamai, he make mai no hoi ko da kaikamahine la a oukou e akena mai nei i i ke akamai i ke ko»«a ne, he akamai hoi kahi o kam&lii t a kamaiii ka hoi ke u iua, ua ai oe, u, aole oe i ai, u. la manawa, ua koopiha ka tu<au i ka huhu o na kanaka e kuku ana mawn' o ma ke ano imkaikai. Ia hookuu iho la o Hauna i k;<na hokeo ilalo a hoomaha iki rh<> la rxa mawaJio.

la manawa i komo aku ai na kanaka iloko o ka hale a hoike aku )a t ke kaimahine i na mea a pau a Hauaa i olelo aku ai imua 0 lakou, no ke akamai ole ka ou ike konane, wahi a kekuhi kanika ioielo mai nei mawaho, Ia manawa i ninau mai ai na kaoaka o loko, auhea ia kanaka nana i boo« le mai nei ko ianei akamai konane, a he kanaka akamai i* i ke konane wahi ake kaikamihine i ninau ma» ai, ina he akamai ia, e olelo aku oukou eko mo »nii iloko nei maua e lealea ai, ina he kanaka akamai i ke konane aU«Ia he malihini aku !a na kanaka no ka mokapuni okoa mai, aole no Oahu m i e olelo aku oukou iaia e komo mai ilako nei e palealea ai me ke kamaain . Ia manawa i kh ia aku ai ua Hauni nei e komo tna» iloko oka baJe e k<» nane ai me ua kaikamahine nei la manawa i oleloaku ai o alia wiu e komo aku a oluoiu ae wati, he la hoi no ka lealea, e lealea aku ana maua, a ilaila oukou e na kanaka i olelo ino mai nei ia'u e kumaka ai k* ike i ka mea ot o maua. | Pane ae la na kanaka, he keu 10 no ; keia o ke kanaka hoauno i ke konane ix»e ke kainamahine, malia io no paha he akamai io no keia kanaka ike ko nane, be mea hiki ole auauei 1 kit poe akamai ule ke OMO e !ik-: me keu, niaiia he akamai i<> n<J >Aaiuka i ke konane, ia kakou 1 nae ka hookeke. r aw,)