Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVII, Number 1, 7 January 1888 — Page 1

Page PDF (1.78 MB)

This text was transcribed by:  Malia Tector
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXVII, HELU I. HONOLULU, POAONO, JANUARI 7, 1888 NA HELU A PAU, 2162

 

HOOLAHA KAMAU

GEORGE P. KAMAUOHA

He Loio a he Kokua ma ko Kamawai

 

ANA AINA.

E maa no ma Kohala Akau, Hawaii 2091 Iy

VOLNEY VAILLANCOURT ASHFORD,

AKEPOKA.

He Loio. Hoakaka, Palo ma k Kanau'ai, Kakaulelo, I unaho oponopono a me ka huna ana i na Paiapala A oolalo.

AWELAWE HOKO O NA AHA A PAU O KE AUPUNI.

I hana ia no na Palapala pili Kanawai a Keeim Hana Helu 21, Alanui Kalepa, Honolulu Hale. (2150 Iy)

 

A ROSA (AKONI.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI. He Luna Hoolale Pulapala. KEENA HANA: Ma ke Keena Loio Kuhina. tf.

 

CECIL BROWN.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI? hedwenn Hooiaio Palapala no ka Mokupuni o Oahu KEENA HANA: Ma alanui Kalepa tf.

 

WILLIAM C. ACHI

Loio a he kokua ma ke kanawai imua o na Aha a pau o keia Aupuni. He Mea Ana Aina a he Boroka ma na waiwai paa. Keepa Hana, Helu I5, Ahanui Kaahumanu Honolulu, oia ke Keena mua iho nei o Kini me Paterson. 2114-y

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI. HE MEA UNUHIOLELO MA KA OLELO ERITANIA A ME KA OLELO HAWAII. Keena Hana, maluna ao a ka Hanako o Hinopa ma I HP.

 

S, K. MAHOE.,

LOIO A HE KOKUA ME KE KAMAWAI.

He Auena KHooiaio Palapala Kape no ka Mokupuai o Oahu.

He Luna Hooiaio Palapala Kepa Paahana no ka Apana o Waialua, Oahu.

Eloaa no ma Waialua Oahu. 2128. Iy.

 

JAMES M, MONSARRAT. (MAUNAKEA.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

He Luna Hooiaio Palapala

Ehana ai no na Palapala Kuai, Palapala Hoolunalima, a me na palapala pili kanawai w ie ma ka olelo Hawaii. Dala no ka hoaie ma ka noraki ma na waiwai paa. KEENA HANA: Alanui Kalepa.

 

KAMIKA, KAKINA a me KINI,

LOIO, LOIO, LOIO.

KEENA HANA: Helu Alanui Papu, Honolulu tf.

 

S. B. DOLE.

LOIO. LOIO. LOIO.

Ha Luna Hooiaio Palapala.

KEENA HANA: Helu 15 alanui Kaahuna 2079 Iy

 

W R. KAKELA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI Ha Luna Hooiaio Palapala tf.

 

M. THOMPSON,

LOIO MA KE KANAWAI.

Keena Hana, aia iluna o ka Hale Pohaku o Kino Campble, kihi o na alanui Papu me Kalepa, Honolulu.

HE LOIO IMUA O NA AHA.

Ina i makemakeia, alaila e haawi no oia kona manao kakawai ma ke kakau ana ma ka pepa, no ke ano o ka hihia e manaoia ana e hoopii maluna o na olelo ike e waiho ia mai ana e ka mea nana ka hihia. 2121-Iy.

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

Mea kuai papa a mo na lako kukulu hele na ana a pau, a me na me no pono a pau no ka hala. Kihi Alanua Moawahin me Papa. tf

 

E G. HITCHCOCK (AIKUE HIKIKOKI).

LOIO, A KOKUA MA NA MEA A PAU E PILI ANA MA KE KANAWAI.

E ehi ia no na Bila Aie, me ka awiwi HOLO, HAWAII 2114. Iyr.

 

WILLIAM McCANDLESS.

HALEKUAI BIPI O WILIAMA MA KALALENA ma Ulakoheo. Na apo Bipi mc na la a pau p ka makeke no na ku mukuei olaolu. Uala Kahiki a pela'ku. 2902-Iy.

 

HE MOOLELO

NO

NAPOLIONA I, EMEPERA O FARANI.

KA HUAKAI ILOKO O KA PUUWAI O AIKUPITA.

KE KULANA AUPUNI O FARANI.

 

            O KA huakai a Napoliona i Aikupita a me na waoakua o Aferika, oia ka huakai i piha me na moolelo kupanaha loa a ka noonoo o ke kanakae heluhelu ai, ma ka hoomau ana aku i ka pono o ke Akua, a me ha hooholo mua ana i kona kaulana iluna. Wahi a na Kaula Wahahee i olelo ai- "Hookahi no. Akua ma ka lani, a hookahi hoi Akua ma ka honua nei. O Iehova ka hoomana ia ma na lani kiekie loa,  a o Mahomeda kona Kaula, ke hoomana ia ma ka honua nei." Wahi hoi a Napoliona i olelo ai iloko o na la kupilikii o ka hookahuli aupuni,- "Na Peresia i pani ke alahele iloko o Temalena,- a Na'u e wehe i alahele hou iloko o ka puuwai o Aikupita me a uwahi o ka pauda."

            O na olelo hikimua keia i hoolala mua ia e Napoliona i kona mau la w paio ana no ka Nohoalii, a i ka wa ana i lawe ai i ke kulana alakai o na puali koa o Italia iloko o ka lanakila nui, oia ka huli ana o ka au o ka manawa a olino mai ka malamalama o kona alahele o ke kaulana a me ka hanohano. Na na aekai o Abokia, na Puramida o Aikupita a me na waiakua o Aferika, na lakou pakahi e hoike mai, o ke kanaka hookahi na keia nana i lu helelei ke kulanakauhale a Alekanedero i kukulu ai, a nana no i hehiku aku ka laahia o ka aina hemolele a na mamo a ka Iseraela i hele ai ma ke Kai Ula.

            Ua ninau aku o uriena i kona manao no na mea e pili ana i ke au hooponopono Aupuni o na Luna Nui (Directors) o Farani, oia ka Napoliona i pane aku ai- " O ua poe Luna Nui la o ke Aupuni, aloe e hiki ia lakou ke ku maluna o ke kahua paa no ko lakou mau kulana pakahi iho. Aole loa lakou mau kulana pakahi iho. Aole loa lakou i ike i ka lakou mea e hana ai, a me ka noonoo ana i na mea e hoomau ia ai ka ikaika o ke Aupino a me ka hooholomua ana i ka lahuikanaka."

            Ua lawe ia kaia mau olelo ikaika a Napoliona imua o na Luna Aupuni Nui o ka Nahoalii, a ua liko ia mea me ha mau poka pahu la e hoehaeha loa ana i ko lakou manao, a ua waiho ia keia mea imua o ka Luna Nui o ka Oihana Makai Fouche, a nana e hopu aku ia Napoliona ma kana mau olelo laipila i ka hanohano o ka Noho Moi o Karani, oia ka ua Luna Makai la i pane aku ai,- "Aole o Napoliona Bonebati ke ka kanana e manao ia ai w hopu aku; a aole no hoi o ka Luna Nui o ka Oihana Makai o Farani nei ke kanaka nana e lawelawe na hana e pili ana no e hopu aku ia Napoliona Bonebati no ka laupila."

            O keia no olelo a ua Luna Makai la i na kauoha a na Luna Nui o ka Nohoalii me ke pale ana o ulu mai ke kahi haunaele kuloko iloko o na puali kaua, a o Napoliona wale no ke kanaka a me ke alakai nana i lawe ka have o ka lanakila me kona puali koa ma na hoolil kaua kaulana iloko o Italia. Ua poi ia keia mau olelo laipila a Napoliona maloko o ka nupepa Quarterly Review, a ua oi palua loa aku na mea i hoopuka ia e ua nupepa la, a ua holo awiwi aku ia mau lono a puni ke kulanakauhale, no ka wiwo ole o ka mea nana i hoopuka kela mau olelo, oia ka Napoliona i pane ake ai- "O ka hai ana o ke kanaka i kona manao ponoi iho ma kekahi kulana lawelawe o ke Aupuni, -aole ia he laipila i ka laahia o ka Lohoalii; no ka mea, aole hookahi o na laipila i hoolana hele ia iloko o Europa nei a lilo i mea waiwai a pomaikai no kekahi oha na a me kekahi hanauna. O ka'u mau huakai lanakila a me ka'u mau lawelaweana no ka pomaikai o ka aina, ke kanawai a me ka hoopakele, aia no he manawa e hoike ia mai ai e na peni lehulehu, o ka laipila a me na Karaima i hana ia e a'u ma ka lawelawe oihana a ma ke kahua kaua, ua iilo ia hewa i pono, i lanakila, i hanohano a me ka maluhia. Ua make emoole o Kenela Hoche iloko o kona puali, e manao ia anei knoa make ana, ua hanai ia e a'u i ka laau make? Ua pahu ia ko Kenela Desaix umauma e ka pauda ma ke kahua kaua o Marenego, e manao ia anei kona make ana, na'u i hookomo aku i ka pauda iloko o kona umauma? Ua pepehi ia e a'u he mau tausani kino ola ma ke kahua kaua, he Karaima anei ia no ko'u lokoino? Ua kaualako ia e a'u ka Pope ma ka lauoho o kona poo, he laipila anei ia no ka laahia a me ka hemolele o ka halepule o Roma? Aole loa au i ike i ka hewa kupono e pane aku ai no kekahi o keia mau mea, in a o ka makemake a me na iini ana o ka lahui e loaa ka maluhia a e hoopai hoi i ka poe kue kanawai."

            E hoomanao ia ke Aupuni o Farani ia manawa, e noho ana he mau aoao like ole iloko o ka aina, me ke aumeume e lilo ka mana alakai malalo o lakou. O ka aoao ikaika nana e hookele ana ke Aupuni ia mau la, ua haawi ia ae la he ahaaina nui ma ka la 2I o Ianuari, (oia hoi ka la i pepehi ia ai ka Moi a hookahuli ia ai ke Aupuni i Republika). Ua kono ia aku o Napoliona e hele mai i ua ahaaina la ma kona ano Alihikaua Nui no na puali koa o Italia, oia kana i pane mai ai- "O keia ahaaina," wahi ana i hoopuke ae ai " He papaaina ia no ka hoomanao ana i kekahi la kaumaha a me ka luuluu o ka hookahuli Aupuni, a no kekahi poe kakaikahi wale no. He pololei ka hoomanao ana no na kaua lanakila i hoouka ia ma ka ahaaina a me na iealea e ae, a kanikau hoi no na poe make i waiho aku mahope. O ka hoomanao ana i ka la i haulehia ai ke kanaka ma ke poo o ka lahui mai kona kulana kiekie mai, he lau hana ano ole wale no ia me ke ohohia ole ia e kekahi aoao nana e huki nei me ka aumeume i ke kaulakehi o ka hookele Aupuni."

            No ko Napoliona pale ana i keia kono, ua palapala mai la ka Aha Kunina me ke kono ana mai iaia, e hele aku oia i ka papaaina e haawi ia ana no ka hoomanao i na hana hookaumaha a ke Aupuni mamua o ka haunaele ana o ka hookahuli Aupuni, me ka hai pu ana mai, ina aole oia e hiki aku, he mea maopopo, ke lawe nei oia i ke kulana hoala haunaele ma kekahi aoao mai, a e nana aku ke Aupuni iaia he enemi oia nona, O ka nui o kona mau hoa'loha a me kona mau koa i hele pu ai me ia i ke kaua o Italia, na lakou i paipai mai i knoa m anao e hele, a ua ae io aku la oia i kumu e hoopau ia ai ke pioloke a e lana malie ai ka maluhia o ka aina.

            Ua kai uka la ka huakai o na aliikoa iloko o ka halepule o St. Sulpice, a ilaila na Luna Nui Aupuni o ka Nohoalii kahi i kali ai no ka hoomanao ana i na hana o ka la. I ka wa a Napoliona i komo aku ai iloko o ua halepule la, oia ka wa a na tausani leo i wawalo ae ai i ka lewa i ka huaolelo- "E ola loihi o Napoliona." O na tausani leo e pae nei me keia mau olelo, he mau mea ia e hoonawaliwali ana i ka makemake nui ia aku o na lawelawe aupuni a na Luna Nui e na makaainana, a o ka huaolelo e lohe hou ia aku nei- "E kipaku aku i keia poe Loio e noho nei ma ka Nohoalii, a e hoolilo aku i ko kakou Kopala uuku i Moi."

            O na olelo keia nana i hoehaeha loa aku i ko lakou manao, a mai ia manawa mai, i hooulu ia ai ka noonoo e hookuu aku ia Napoliona ma kekahihuakai a hiki i ko lakou wa e piha pono ai o ka ikaika, alaila, kipaku loa aku iaia mai na oihana aku a pau 6 Farani. Nolaila, e hoomanao ia ma keia, o ka lili o na Luna Nui o ka Nohoalii, a me ke ohohia nui ia o ko Napoliona kaulana iwaena o na puali koa a me kekahi hapa o ka lahui, oia hookahi ke kumu o ke ala ana mai o kela hoolala kaua e hoouna aku ia Napoliona me kona puali kaua i Aikupita a me na waoakua o Aferika, kahi hoi i noho ia e na kanaka ahiu he aneane e iwakalua miliona ka nui no keia helu ae. (Aole i pau.)

 

LAUDILA.

KA NAITA HOOPAHAOAAO O NA

KAKAI MAUNA ME NA KAEI PALI O ITALIA

Ka Olali oke Kahua Ka ua.

Ka Eaea nana i hookuilohika ka Onohi malana in a o ka La: ka Ui kelakela i malamaia mawaeoa e na kuahiwi me na kualoo ka nani nana i hoomakuli ka puuwai o na aliiwahine a pau o Europa a i eha ka "eha lima ole a ke aloha"

 

Ka Makani Puahohio Wilan o ka Hikina.

A o ke Kupuna Iwikani o ka Makakila

            I a wa no hoi i puhi ae ai ke alii opio i kane pu dala, a holo aku la ke kani wawalo o ka leo i ka lewa, a he mau minute hleu wale no, ua hiki mai la na kokua o ka alii opio, a hoomaka aku la ka luku ana i na koa o ua moi la noe ka mainoino nui. Oiai na puali naita o ke alii opio e kakiwi ana i ka wini oi o ka lakou ioau mea kaua imau o na enemi me ka hala ole, ike mai la ua mao puuwai eleole la i ka haule a make o kona mau koa, ua hoouna aku la oia i ke kauoha i kona mau pa kaua he 12 e puka koke mai no ka luku ana i ko lakou mau enemi, a emoole, hui ae la keia mau puali koa o ua moi nei he mau miliona me na wahi maita kakaikahi o ke alii opio, he mau wahi tausani wale no, aka, aole lakou i hopo iho no ha paio ana ako no ka hanohano o ko lakou mau inao a me ka Ui Luisa.

            I keia wa hui ae ai na aoao a elua, ua hoomaka iho la ke kaua ana me ka hahana iloko o ka pouli o ka po a hiki i ke ao ana, a ma ka hoa 12 o ke awakea, paa pio iho la ka moi a me kekahi o kona mau ukali, a o ke kai kamahine alii hoi, ua hookuu laelae ia aku oia me ka poino ple, a i mao hoi no kona aupuni. I ka wa i pau ai o ke kaua ana, ua oki ia ke poo o ka moi a me kana mau keikikane elua, a o ke kaikamahine'alii hoi hoonoho ia aku la i moiwahine, a o kona mau kaikuaana hoi malalo aku ona, a e noho lakou me ka oluolu a me ka lokahi, a ua holo like ia mea iwaena o lakou. Mahope iho o ka pau ana o keia mau hooponopono ana a ke alii opio, ua liuliu ae la oia a me kona mau naita no ka huli hoi ana aku no ka home alii o ka Ui Luisa a me kana wahine, a me ka luaui hapauea hoi e kali mai la o ka hoi aku o kana keiki.

            Aka, ua kaua mai la ke aliiwahine e noho no laua, aka, ua paa ka manao o ka kakou koa no ka huli hoi ana aku e ike i na helehelena o kana aloha ka Ui Pomelia. Pane aku la ua Laudile la, aohe au e ae aku i kau noi, a e kala mai kou kiekie no keia ae ole ana aku o'u i kau noi. Akahi au a hai aku ia oe i kuu inoa, owau ke keiki alii Laudila o Italia, ka mea i kau ia ka weli e ke ao holookoa nei a hala loa aku i paia paa o ka lewa. I ka lohe ana o ke aliiwahine, ua holo mai la oia a kukuli mai la imua o ka alii opio, a pane mai la: E ka alii kuu haku, e noho mai kaua a hala ae he mau la, alaila, huli hoi aku oe me ka aloha, a noho iho au me ka haawe kaumaha

            E, auhea oe, e noho oe, a he au ko ka manawa e hui hoi no kaua;- a o ka aloha no kou, eia au ke huli hoi nei no ko'u anpuni. Ia wa i huli hoi aku aku ai ke alii opio a me kona mau naita; a aole i liuliu, ua hiki aku la lakou i ke kulanakauhale o na hilana o Sekotia. I ka puka ana aku o ka alii opio, ua hele loa aku la oia me kana puolo e paa ana ma kona lima. Iaia i hiki aku ai ma ka rumi hookipa, e noho mai ana no na alii, a ua hoopuiwa ai lakou i ke ku ana aku o ke alii opio imua o lakou. Ia wa i kau aku ai oia i kana ukana iluna o kekahi pakaukau nui e ku ana, a hele aku la oia e ikei kona makuakane, kana mau wahine a me ka ohana alii a pau.

            I ke kuu ana iho o ka nae, ua huli mai la ka makua Bohemia a pane mai la: Ua mama no hoi kau huakai, aole i pau pono na la au i hai mai ai ia'u, eia nae ua hoi e mai nei no oe. Ae, e ke alii, no ka loaa e ana no o ka'u mea i manao ai, oia no ko'u kumu i huli hoi mai nei me ko'u mau naita, a o kekahi poe no hoi ua huli hoi loa aku la no no ko makoa aupuni. E kuu makua, eia iloko o kela puolo ke poo o ka moi a me kana mau keiki elua. Kena ae la ua opio nei i kekah o kona mau ukali e kii ae e wehi i ka puolo, a i ka hemo ana ae, ua ike mai la na mea a pau i ka waiho aku o na poo ekolu, ua hele mai la lakou e nana pono.

            Aka, ua nui ka manaonao iloko o ko lakou mau puuwai. I ke ki ana mai o ka Ui Luisa a nana pono, ua ike iho la oia i ka helehelena o ke keiki nana oia i hoao e hoolilo i kona maluhia i mea ole maluna o kekahi puu a'u hoi i hoike aku ai imua o oukou e ka po heluhelu. I ka pau ana o ka nana ana, ua kauoha a la ka moi, e hookomo ia ke poo o ka moi a me kana mau keiki iloko o na omole nunui, a e haina me ka laau i ole ai e inoino koke, a ua hooko ia na mea a pau a ka makua moi i kauoha ai e hana. I ka pua ana o na hana, ua huli hoi aku la ke alii opio me kana mau ulua iloko o ko lakou rumi'ko ka hoomaemae ana. A i ka pau ana, na huli hoi nui mai la no ka rumi paina, a malaila lakou kahi i paina ai me a hauoli; a i ke ahiahi iho, he aha hula.

            He elua mahina o ka noho ana o na alii opio i na alii opio i na hilana o Sekotia, ua hoomakaukau iho la lakou no ka hoi ana i Italia. I ko lakou hiki ana aku i ke awa hoolulu o na aumoku kaua o ka olomana Bohemia, ua makaukau na mokukaua no ke alo ana aku i ka lakou lei aloha he alii. I ke kau ana aku o na alii opio maluna o ka moku i hoomakaukau ia no lakou, ua hio ae la ua pea o ua moku nei malalo o ka Akimarala Lorine, ka mea a ka moi Bohemia i kapa aku ai, Ka lima hao o na ale o ka moana. O ka mui o na moku i hahai aku mahope o ka moku alii, he 36 ka nui, me ka lako pono i na mea kaua e hiki ai ke malama i ka maluhia o ka mai a me na alii opio.

            Oiai lakou ma ka moana, ua loaa iho la na aumoku i ka ino nui, a ua hala hoi he ekolu pule ia lakou ma ka moana, a hoea aku la i na kapakai o  Italia. Ua iko koke mai la ko uka poe, a ua hoomakaukau mai la lakou i na mea e pono ai no na alii; a in a moku i pili aku ai i ka uwapo, ua hiki mai la na kaa alii, a kau aku la na alii maluna o kaa a no ka hale alii ka pahu hopu. Ua lilo ai mau la i mau la kulaia no ka aupuni o Italia, a i mau la hauoli no ka lahiu mai o a o a puni ka aina, no ko lakou ike ana i ke kanaka i kau ia ka weli e ke ao holookoa i na la mamua. Eha mahina ka noho ana o ka moi Bohemia i Italia me kana moi wahine e hanu ana hoi mai la kekahi hoopai nui maluna o ke aupuni o Italia.

            I kekahi la ae, ua hoomaka mai la ka la maluna o ke aupuni o Italia, aole hoi e ike ia aku kekahi wahi kulu paka ua maluna o ka aina. I ka piha ana o ka mahina hookahi o ka pahola ana o ka wela o ka la maluna o ke aupuni o Italia, pau mai la na holoholona i ka make, apio mai la no hoi ke kahe ana o ka wai o na kahawai, a ke hele hoaa la hoi na kanaka i wahi e hoopau ia ai keia mau popilikia, aole nae he wahi o ka maha i loaa ia lakou. Hala ae ana he mahina, pau mai la na kanaka o Italia i ka make, a he mea kaumaha loa keia i ka manao o ke alii opio no keia mau popilikia e pahola nei maluna o kona aupuni a me kona mau makaainana, a ua nui ka poe i hele aku imua o ke alii opio no ka hoopakele ana mai i kona lahuikanaka mai ka make mai, aka, ua nele ia mau manao ana mamuli o ka hiki ole iaia ke hoo maopopo i ke kumu a me kahi i hoea mai ai keia mau poino maluna o kona aupuni.

            No keia poino nui e holopapa nei maluna o ka aina, ua holo aku na kanaka no na aina e mamuli o ka makau i ka make a me ka wi o ka aina. A oiai ke hoomau la no keia mau haawina, aka aole he hoailona o ka loaa ana he hiohiona no ia mau poino, a ua kaniuhu iho la ke alii opio, a he mau helehelena kaumaha kona e noho ana me ka maopopo ole o kona hopena. (Aole i pau.)

 

HE MOOLELO NO

LONOIKAMAKAHIKI

-KA-

Pua Alii Nui O Hawaii.

[KAKAU IA NO KA NUPEPA KUOKOA.]

            I ko ke alii hoolohe ana i ka hea ana o ua mau kahu nei o kakuihewa i ua inoa nei on a a hiki aku ka heluhelu ana i ua inoa nei i kela mau hua e olelo ana panei:

O kahi ka honua ia Elekaukama

O Halala kaulua onae

O nana na maka i ka elaukama

O lua maha ia

O lua kama ia

O lalo ia

O lalo ae kama

O hoowili kuloko i ka manawa

O kukulu haleaniani

O hanee aku o hanee mai

O hanee i ke au kama

O ka papa o ka lewa o Kuoni

O pepeilani cha ka niho lu a

O ke kupua i awaawa ke au ohaki

O wakani oha ke koai e Lono.

            Ia manawa i o aku ai o Lonoikamahiki me kona leo nui moakaka, eo, o wau keia o Lonoikamakahiki, ke alii nona kena inoa, aohe he alii e ae, in a hoi olua i heluhelu i kena inoa a hiki i ka pau ana, o kuu inoa wale no ka mea e loaa ana. I aku la o Kakuihewa i kona mau kahu, he mea oiaio paha auanei o ko iala hua mele inoa ino no paha auanei ke loaa ana. Hoole aku la na kahu, aole pela a loaa aku ana no kou hua mele inoa mahope o keia mele inoa ou, nolaila, mai kanalua kou manao e ke alii. I ke aha hoi ma ka olua mau kuhikuhi wale no au e hooko mei malaila nae ka nui o ko kakou poino, ma ka olua olelo ke ko'a o Poo aohe he ahi i aa aku nei ka hana o kakou i ka alii o Hawaii, o ka hapalua o ka makupuni o Oahu nei ka moepuu o ia paakiki ana a olua, aloha wale no hoi ka aina.

            Ma ka heihei waa ana o kakou, eo hou no kakou i ke alii Lonoikamakahiki, a o ka lilo pau loa ana no ia o ke ia mokupuni i ke alii o Hawaii, aohe o kakou waho, eia no ko kakou wahi pono la o loko hale wale nei no la i lohe olua. I aku la o Kawauhoha, e kamailio liilii e ke alii, o lohe mai auanei ke 'lii o Hawaii. Heaha ka pilikia ke lohe mai ia alii? he manaolana no ka ko olua e hoi hou mai ana ko'u aina, aloe paha he manao lana ana aku i koe, pela no wau e hopohopo e nei, e lawe haaheo hou no paha auanei ke alii Lonoikamakahiki i ka inoa o maua nona, aole paha auanei no'u o maua. Pehea la ke ano o Lonoikamakahiki i ka olua haalele ana aku.

            Ua haalele aku no maua i alii nei e liilii ana no, he kamalii loa oia ia wa, pehea auanei e loaa ai kona inoa, i lele ae nei ia maluna a hiki i Kauai, i loaa ai kona inoa, no ka mea, he inoa keia i haku ia e Manokalanipo, a me kana mau wahine, oia hoi ka makuakane o Kaohaikawiliula, a holo mai nei e hoouka i keia inoa maluna ou e Kekuihewa, oia la i lohe mai oe. Ia manawa i loelo aku ai o Kakuihewa ia Lonoikamakahiki, pehea ke kumu o kuu inoa ai oe e ke alii o Hawaii? Ia manawa i mino aka iho ai ke alii o Hawaii, a olelo aku la i ka huaolelo hooheno ia Kakuihewa peni:

            Aole i laa ia'u Lou inoa, oia no ka mea ihiki ole aku ai ia'u ke heluhelu i kou inoa, a in a oe e olelo mai e heluhelu aku au i ke kumu o ko;u inoa, alaila, ua hiki ia'u ke heluhelu aku. Pane mai la o Kakuihewa, malia paha hoi o kuu inoa no ia e ke alii o Hawaii e hoopaapaa mai nei oe, e heluhelu mai ana oe? He oluolu no wai i ka heluhelu aku e heluhelu aku ana no nae wau o kuu inoa no, wahi a ke alii o Hawaii ia Lonoikamakahiki.

            Ma keia wahi o ko kakou moolelo, ua hiki mai nei kakou i kahi e hoomaka ai o ka inoa, a e maopopo auanei i ke lehulehu ke nana mai, a e hiki ana no ia kakou le koho iho, no ke alii io no ka o Hawaii keia inoa, no Lonoikamakahiki, aole ka no ke alii o Oahu nei no Kakuihewa, o ka hookohu Kauaula wale iho no ka kana, ka ka makani o Ulupai, alia nae hoi la, e ike pu ae hoi. Ia manawa i heluhelu aku ai o Lonoikamakahiki i ua inoa nei on a e like me keia:

Ia hookuku hei ae kakou

ia ku ka hei o Papio

O Loiloa

Ia wilia au e ka makani la

o lauwili- e

Komo i ka mauu pilipili o Huakini

E-o ana i ka manawa o na pali

O, o kalaupapa

He-a he-a ka nui o Kakaupapa

A ka pali iki ai i Ohia

Kike ka pupu olenalena

A ka pa-hi au i na Makana

E uwe ana

E uwe ae ana au me kuu ipo

Me ka ehu nui a Kakalii la o Molokini

Hele ana i kai

Kau ana Pueo me Puuolai

Me ke ale hulilua i kai o Mokuinoa la

Kaikoo uka.

            Ia manawa no i kahoko mai ai o Kakuihewa ia Lonoikamakahiki, me ka oleo pu ana mai, he keu no hoi oe e, ke alii o Hawaii o ka hoopunipuni nui wale, ihea kou ike ana he kaikoo aku kahi mauka aku o ka aina, hookahi no paha kaikoo e ike ia nei aia a pa mai ka makani Kona, oia ka wa e ike ia ai nei mea he kaikou, he mau la helu wale no nae aohe lohi o ke kaikoo ana, aia a nui ke koa a ka punakea, makai mai ke kaikoo, aole mauka aku nei o ka aina, oia ke kume o ko'u kamailio ana aku nei ia oe e ke alii hoopunipuni.

            Ia manawa i olelo aku ai o Loikamakahiki, aohe hoi i holo aku kuu heluhelu ana i kuu inoa, walaau e ia hoi e oe, ua ike no hoi oe he kapu ka hea inoa ana o na alii he make kapaka ko laila, in a e walaau ana ke kanaka i ka wa hea inoa alii, he make no ka hope o ia kanaka e like me oa i walaau mai nei. He kiekie no ka hoohana o ua alii nei o Hawaii, aohe wa a olelo aku ia Kakuihewa, e make oe e pono ai i ko walaau i kuu wa hea inoa. I manawa i olelo aku ai o Lonoikamakahiki, e auhea oe e ke alii o Oahu nei, e noho ana hoolohe mai ana i ka olelo a ke alii o Hawaii, a oia hoi keia:

            Aia la mahea kela aina o Kahauiki? wahi a Lonoikamakahiki. Aia ma Kona, wahi a ke alii Kakuihewa. Ae, pela io ka, i Hawaii no nae Lonoikamakahiki ua pau mua no nae na ki-na o kou aina i ka ike ia e a'u, penei e maopopo ai he kaikoo kou aina mauka aku nei o ka aina:

            Ina ka e pa iho ka makani o Kahauiki ke Komomona ka inoa o ia makani oia pa no oia makani me ka ikaika a lona aku la no i ke kai o ka loko o Weli, oia kai uo a huli ale maoli aku la no a popoi aku la ma ke kua aku o na ha le e ku una i Mokumoa, oia ka mea i olelo ia ai iloko o ko'u inoa

I kai o Mokumoa ia-e

Kaikoo uka.

            Ina hoi he hoole hilahila, hoole mai ana, a i ole hoi pela, he hoole manawa ino, alaila, he pono no ke hoole mai, aole nae ia he mea e pau ai na kee o kou aina i ka ike ia, aole no hoi ia he mea e nalo ai, aole ia he mea e pau ai ke holoi ia ia mea, maluna 'o na papalina o keia honua, ua lilo ia i kiko eleele no kou aina, a biki i ka hulihia ana o ko ke ao nei. Ia manawa i huli ae ai o Kakuihewa a ninau i kona mau kahu, he oiaio anei keia?

            Ia manawa i olelo aku ai na kahu, ae, he oiaio, he kaikoo io mauka. He ke'u no hoi ko kakou ike ole i ke kaikoo mauka, makai mai hoi ke kaikoo e ike ia nei, i ke alii mai nei hoi o Hawaii, akahi no kakou a ike he kaikoo mai no ka mauka mai o ka aina. Oia na olelo a ke alii o Oahu nei imua o kona mau kahu hawawa. Pela io hoi, wahi a na kahu o ua alii nei. I hou aku la na kahu ia Kakuihewa; e i hou aku oe, aohe e loaa hou i ke ahi o Hawaii he kaikoo hou mauka aku nei o ka aina, oia wale ae la no kahi kaikoo i loaa i ke alii o Hawaii. (Aole i pau.)