Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVII, Number 1, 7 January 1888 — NA MAKAI KIU o Amerika a me Europa. [ARTICLE]

NA MAKAI KIU o Amerika a me Europa.

[Ke hooouka aku nei makou ma keia helu o ke Kuokoa i kekahi o na moolelo oiaio a maikni loa i unuhiia mai loko mai o ktka* i btxke nona ka inoa i mahelein mai loko mai o ka oīe~ Io Bentania a ka o!do Hawaii, a oii no hoi keia e kao ae !a maluna: a Na Makai Kiu o Europa a me Amenka." Ua kakau u keia mooielo, mamuli o ke noi ;a ana aku o ka mea nana i haku e kekabi o kona poe hoaloha, me ka manao e hoom*ike ke aku imua oke ao i kumu no lakou e ike iho ai a hoopakele ae ia lakou maileko mai 0 na hoowaiewale ia a rue na hana ino maoli a ka poe i ao a akamai wale ma na hana ino a pau: eia hoi ke apuka ta, ka aihue ana, ki pepehi kan%ka, a me na hana hoowalewale a me na karaima eaeo na ano a ]vau. Mamua ae oko makou awiwi loa ana aku e hoopuka he mea pono ma keia wah; e lawe mai makou a waiho aku imua oko makou mau tausani poe heluhelu i na manao ponoi o ka mea nana keii i haku, oia hoi ka Makai Kiu Geo. S. McWatters. a per.ei no ia: "O ka'u mau mea e hoike aku ana ma keia kakau ana, a'u e kapa iho ai na'u ponoi, oia no kekahi o ka ? u mau mea i ike pono; a o kekahi a'u e hoopuka nei, oia no na mea oiaio i hana maoli ia a i loaa mai hoi ia'u mai na hoalauna mai oka oihana makai kiu. "Ina he mea e hoopomaikai ia ai ke ao holookoa mamull o ke pai a hoolaha ia ana o na moolelo pakahi o na hihia 1 okomo ia maloko o keia mau hoomaikeike ana, ina paha mamuli o ke ala kai a ao ana aku i kekahi poe, a 1 ole, ma ka hookomo ana aku paha iloko o ka puuwai oka mea e heluhelu ana i na manao e huikala aku ana i ka poe i alakai hewa ia a i lehia hoi ma ka hana hewa, aiaila, e hooluolu ia mai no auanei ko'u noonoa ana."

Ma na olelo hoakaka a ka mea nana i pai keia buke, ua unuhi makou i keia:

I "Ma ko makou manao ana he mea e | hauoli a e hoonanea loa ia ai no hoi ko makou poe heluhelu a me ka lehulehu ma ke pai ana i ka moolelo piha oka mea nana i haku ktia moolelo, oia noi ka Makai Kiu Geo. S. McWatters, ua nonoi aku la makou iaia no ia mea, a eia ka pane i loaa mai: 'Aole au i manao e akena no'u iho, a aole no hoi au i manao ma ke kakau ana i keiu e imi aku i kumu no'u e kaulana ai, a i ole e manao ia mai ai paha he kanaka wiwo ole a maikai loa au, aka, o ko'u nianao nui ma keia kakau ana, oia no ka hoomahuahua ana aku i na mea he'.uhelu hoonnnea, me ka hoikeike pu ana i keia mau mea ma ke ano he moolelo no keia au i hojpiha ia me na hoonanea oiaio, oiai, ma ko lakou ano huna 1 hana ia ai, he mea loaa waleole a hoomaikeike ole ia imua o ka lehulehu.'" A oiai aole i manao keia makai kiu e hookaulana iaia iho mamuli o kana mau hana maikai loa i hana ai, aka, mamuli oka imi a me ka ninaninau ana o ka mea pai i kekahi poe e ae no na mea e pili ana i keia makai kiu, a me ka losa ana mai (mamuli o ka hoouna la ana o kekahi mea kakau e huli i na mea e pili ana no keia kanaka) o kekahi paila pepa nui i hoopiha ia me na moolelo oiaio e pili ana nona, a o ka nui o ia mau mea i loaa mai ua kapae ia no ka nui hewahewa loa, a me ka manao ana hoi a pai hou ia aku mahope ine na mea hou e loaa mai ana e pili ana no ua kanaka nei, ua ioaa iki la lakou ke kau wahi mea e piii ana no kona moo'elo, aua manao iho ia ka mea pai he mea kupono ke pai pu ia ana o kekahi wahi giootelo e pili ponoi ana i keia kanaka, a oia iho keia:

HE WAHI HOAKAKA PILI KINO NO KA MAKAI KIU McWATTERS.

Ua hanau ia o Geo. S. McWatters ma Sekotia, Beritania Nui, a i kona wa opiopio ua lawe ia ooa ka Akau O Irelani, a malaila oia i noho ai me ka hoonaauao ia ana ma kekahi o na kula o ia mokupunL Mahope inai, oiai no e opiopio ana, ua haalele aku la oia Ta wahi a hoi raai la ma ke ku!anakauha!e 0 Laehna, me ka hoo oau no i kona ao ia ana a hiki i kona mare wahine ana, | a he ehiku ona makahiki i noho ai n.a--j laila; mai laila mai holo mai !a oia no | Ameiika, a ma Pi!ade!epta oia i noho ai me ka lawelawe ana i ka oihana loio. 1 Mamuli o kona launa mau ana ma Ladana a me Fi'ade!epia me na makai kiu he nui wa!e, eia hoi na «nakai kiu ma!a!o o ke alakai ana a ke a me na makai kiu i kukulu i oihana jjonoi na !akou iho» na hoohala nui oia i kona manawa ma ka noon>o ana i ea haoa hoopomaikal a keia poe nn ka pono o ka lehuWhu, a na ta mea i hoo* komo iho iloko ona i ka man*o hoohihi e laweUwe ma keia oihana. Ke hahai e aku makou ma keia wahi no na mea e pili ana i keia kanaka, a me kona akamai ma ka hakoko ana a lanakiia maluna o ke pohihihi o na hewa i hana ia, o ko makou uhaki pu ana ihono k i na hoohialaai, a me na ma-

halo pa ana i ha kekahi ako makou ( poe he(uhe» j it > na lam hoopomaikai a keia karala *iwo o!e i pa mea a pao i hoopcini> i.«. Oai wj im e hwelawie ana i ka oihana he ?eKol:hu n«i hanailawe| ia isai e hatM, a o kekahi o b mau hana he ku ole i kooa makemake a he hoehaeha loa hoi t kona mau ka iavela«rc ana aku, t»b h"*i kon% kena b ana e hite e ohi i ni uku hoolima!ima ona wshi r.oho nui ka poe ilihune a me na k«nki makua ole, na wahinekanemake i hoopoino ia mamuli o ka make ana o na kane ka mea nana e imi \c ota, ajel i wale aku. Ma kona ha* iawai m:*u ani me keia poe t hoopoino ia i hoehaeha loa i kona naau a haalele aku la oia la oīhana, a holo aku la oia me kekahi mau tausmt poe e ae mana lua eh g'ila o Kaleponi Ma keia *rahi no, ike hou aku la no ia ina hana ino a lapuwale he nui wale i hana ia malaila, me ka hana ia ana o oa hewa karaima e kekahi poe i kumu e hoomahuahua ae ai i ko lakou mau waiwai, a na ia mea i kono mai iaia, mahope o kona noho ana malaila eiwa mahini, e hoi hou aku no Nu loka, a malaila oia 1 noho ai a hiki i ka wa i kakau ia ai keia nioolelo.

He nui na mea c pili ana no m hana maikai a keia kanaka e hoohala wale ia ma keia wahi o ko kakou moolelo no ka ioihi loa, a o ka makou mea i wae ae, oia kona komo ana iioko o ka Puali Makai Metero|)olitaua iloko o ka makahiki 1858, a haalele* aku la oia i ua oihana la me na hoohanohano kiekie loa 1 hookau ia maī tmluria ona, aole ma kona makaala wale i kana hana, aka, mamuli kekahi o ka hooholo jx>no ia ana o na hana a ka puali me ka hoopomaikai nui ana i ka lehulehu ma kekahi 0 kana mau alakai a kuhikuhi ana. I kona haalele ana ma ka la 170 Okatoba, 1870, ua piha na makahiki he umikumamalua iaia ma keia oihana, a na ka nupepa \Vorld o Nu loka o ka la 22 o Novemaba, 1860, i hoikeike ae i Kekahi o na hana maikai )oa a Mr. McWatters ma ka hoala ia ana o kekahi puali nnkai i kapaia ka "Puali Makai no na Mokuahi a me na Aiahao,'" a na ia hoala ia ana o ia puali i huoooaiaikai nui mai i ka poe e kaahele ana mai ko iakou hoopakele ia ana e keia puaii mai na hana koiohe a aihue a hana ino e ae a ka poe puni koiohe. He nui wale na hana niaikai e aku a Mr. McU*atters i hana ai, a i pai ia hoi maioko oka buke a makou e unuhi aku nei i keia, aka, ua manao makoō, ua iawa keia mau hoikeike ana i hai ia ac ia 110 ka hoolauna ana aku iaia me ko makou poe heluhelu, a he mea nele ola paha ia ia iakou ka ike ana iho, ina na mea i hai ae la, i ka maikai launa oie o ke kanaka nana keia mau moolelo i»iiii a makou e hoopuka aku nei, mt ka man.iuiaip, ma ke ano oiaio o keia mau mea i hana ia, e apo lokahi mui ana ko makou poe heiuheiu.J

UMI PALA OKA MAHINA: HE WAHI MOOLELO PIHA I KA LUULUU A ME KA HAUOLI.

OKEKAHI o na hana aloha loa a ka Makai Kiu McWatters i hana ai, oia kona hele mau ana e ike i kekahi ohana i hoopilikia ia mamuli o ka ilihune ame ka nawaliwali. O Paterika Berina ka inoa o ka makua o keia ohana, me kana wahine a me na keiki opiopio ekolu. Mamuli o na alina manaonao 1 hookau ia mai maluna o ke kino o keia kanaka maikai oiai oia e hakaka ana ma ke kahua kaua no ka hoopakele ana i ka aina ana i 3loha ai, ua hikt ole iaia ke imi aku i ola no kona ohana, a kaa iho la*naluna o kana wahine aloha opiopio ka hooikaika ana nie kona kino palupalu i loaa ai ke ola o ko l&kou noho an i. O kahi l _»aa uuku loa e loaa mai ana i keia wahine hoomanawanui mamuli o ka hana oo'ea ana oia iho la ka lakou e hilinai aku ai, me ka hiki

pono ole o ia wahi loaa ke hoolawa i ko lakou mau makeimke. Ika ike ana oka Makai Kiu i keia man mea, ua heokaumaha loa la kona | naiu. Noonoo iho la ia ika mea pono e hana aku ai no lakou, a hai aku la i !ua 4*hana la o ka pono waie no ka hoo'unaanaakui ka maieuakane, ma ke kokua ana mai o ka Hui Manawalea o na Lede ma ka uku ana i na lilo no ka hoouna ana tata. m i Ka Home ona Koa, ma ke kulanakauhale o D*yum, 'ma ka m ,k?.aīna o Ohio. Me ka hookaumaha nui ia o ka naau o ka wihine a me ke kane no ko laua hookaawale ia, a pela no h »i nie ko na keiki, ua ae aku lak u i keia mmao me ke kaniuhu a me ka hekhi ana o na waimaka, oiai ke nana aku aohe wahi pono e ae e kaukai aku ai o keia wale no. Mahope iho o na kuka al"ha ana, eu ae la ka Mikai Kiu e hele, haawi aku !a mai : loko ?ku o kona pakeke ponoi i mau wahi dj!a no ke kokua ana ia lakou, a hai aku la e hiki hou mai ana oia i o lakou la ekolu ta mahope iho. me ka lawe pu am mai 1 kaa no ka lawe ana ako i ke kanaka ihhune a hookau iluna o ke kaa ahi, no ka lawe ana aku iaia ma kona home hou. Ua makemake keia kanaka ihhune e lawe ia oa i ka po, nohma,o ka manawa loaa o!e ia iaia o ka hiamoe. a no ia kumu, ua kau aku U ko lakou mau maka me ka pOihua o na manao no ke kolu o ka po f ka po hoi nana e hookaawale ae > ko lakon noho aloha ana. Ak»„ oiai keia ohana ilihone e piii* hua ana no ko lakou hookaawale ia, mamuli o ka hooikaika ana ame ka pauaho oleob Makai Kio McWn(^

oa hoopoha hou ia mai fa na kukuna malamalama o ka haooU nui maluna o lakou. Ma ka hoonui loa ia ana ae 6 kt aloha o keia makaī kiu no keia ohana T ua noonoo hou iho !a oia, mahope 1 0 kona haalele ana aku ia lakoiu e hoo ikaika ttou aku oia ma ke noi ana aku < 1 ka oiuolu o ka Hui Manawaiea» me ka hahai pu aku i ke kulana o keia ina he mea hiki ia iakou ke kokua ana mai i keia ohana piUkia me ka hookaawale o!e ae i ko Ukou noho atol a i ke kolu o ka U loaa mai la i ma« kai kni kekahi !eta mai ka hui mai e hai mai ana i ka ae loKahi ana o na ta!a o ua hut lokomaikai nei e kokua mai i keia ohana pilikia, ma ka haa«i ana mai he umi dala oka mahina, H paa manawaiea.

mai la keia hooia ika makai kiu mai ka hui mai i ka manawa i hooholo ia ai e lakou e hoea aku ana ia, a hoomakaukau koke iho la no ka hele ana aku e pahoia i keia nu hou hauoli imua o Ukou. Ua aumoe loa kona hoea ana aku ma ko lakou wahi pupupu haie (he hookahi wale no wahi rumi o keia waht hale, a he heokahi wale no wahi punee moe nana e heohala ae i ko lakou mau po), a i kona hoea sna aku ua pau nui i ka hiamoe. me ka manao aole e hiki aku ana ka makai kiu ia pa Kikeke aku la oia ma ka puka a hai aku la i kona inoa, a ala mai ia ka wahine mai ka moe mai no ka hoo kipa ana aku iaia. Hikilele ae la na keiki mai ka moe mai mamua ae oka hiki ana ika makai kiu ke hai aku i kana nu hou hauoli* a no ka manao paha e kii ia aku ana ka makuakane e lawe, haaleie aku ia i kahi moe a holo mai ia imua o i nei e noi ai, me ka uwe ana, aole e I&we i ko iakou makua niai' o iakou aku; a no ka nui loa o kolakou hoopiiihua ia ana ua hakaiia ioa ka h >opuka ana o ka makai kiu i kona manao. Aia mai ia ka makuakane, ame ka n?au i hookaumaha ta no ke aloha t kona ohana, hui pu mai ia ma ke noi a me ka pule ana e huii hou aku ka ma kai kiu i pono e aku, a aohe make hookaawale laia mai kona ohana nui. Mahope o na minutc loihi i hoohala ia ma ktia mau mea, akakuu iiei mai la ko lakou ()aiauma ana, a la manawa i hai aku ai ki makai kiu i ke anoo kana huakai a me ka pomaikai i loaa mai ia iakou ma ona ia. I ka pau ana ae o ka ka makai kiu heiuheiu ana i ka lt-u e hooia mai ana no ka pomaikai i loaa mai ia iakou mai ka hui mai, he mea e ka hauoli o keia ohana, a heielei mai la na waimaka o ke aloha a me ka ma haio no ka hui» ka mea nana i kokua ia iakou i ko iakou wa piiikia loa, a no ka makai kiu hoi, ka mea nana i hooikaika a i imi i pomaikai no lakou. "He umi daia oka mahina Ea, he wahi dala uuku keia, eia nae, na ia wahi mea uuku i lawe mai imua o keia ohana ilihune iioko o na hora aumoe o ka po i na hoohauoli ann he nui waie, a orai hoi he mau h.ineri a tausani o na poe waiwai e kiola wale ana ma na hana leaiea a me na hana iapuwaie ana ma kahi o kaumi eiala o ka hora me ka manao oie ia aku oia mau lilo lapuwale, eia keia poe ke noho nei me ke kuhohonu iioko.ō ka pilikia nui me ka manao oie h mai e ua poe wai wat nei. He elua makahiki mahope iho o kei.i make iho ia ua kanaka ilihune nei, a haalele iho ia i kana wahine aloha a me kana mau keiki e paiauma aku nonn ma keia ao, me ke kokua pu ana mai o ka hui i ka uku ana i na 1110 o kona make ana. I hoike no kona mahaio piha i ka iokomaikai nui o na lala o ka Hui Manawalea, kakau iho la kana wahine i kekahi leta haawi mahalo i ka Hui, a o ka leta, ua iawe ia mai e keia hui a maiama ia me ka hiipoi loa, a no ko makou manao ana he wahi kupono ke a no ka hoike ana aku i ua leta la iuu>a o ka lehulehu, ua iawe mai makou a okomo iho maialo nei, i kia hoomanao no m iede iaia o keia Hui Manawalea o na Lede no ka lakou mau hana lokomaikai aku i ka mahalo ia, a eia tho ua ieta nei:

Nu loka, Mei 3, IH7O. /na Lala oka Hui ManawaUa rui Ena Lede. Mc ka naau i hoopiha ia i ke kaumaha au e hai aku nei ia oukou i ka make ana o ka'u kane, I'a terika Berina. Kae mai ia'u a me ka'u mau keiki e pahola aku imua o ouVcm i ko'u mau manao hiipoi kuhohonu ana no ka lokomaikai a ko oukou Hut 1 pahola mai ai»maluna o maVou no na makahiki e*ua i hala ae nei, oiai ka'u kane e waiho ana me ka ehaeha a ka mai. Ua hoonui loa ia ae ka waiwai o ka lokomaikai a oukou i pahola mai ai mamuli oke ano i loaa mai ai. O Mr. Mc\Vatters, ke kanaka ahonui nana i { pahola mai i ka oukou mau kokua aloha ana imua o makou, oia ka mea nana i hoopalahalaha a hooluolu ae 1 ke alahele o ka uhane oka mea 1 hala e aku;ainaao!e mamuli o kana hon.i ana mai i kuu kane okeia iokomaikai i pahola la mai aoie ma ka manawaieu ; wale ia mai mamuli o ke aloha ia, aka, o ka uku maoli ia 0 kekina ana o kona kino rna kona kulana koa t ina la ao)e paha ia e ae ana i ko oukou lokomai kai nui, a ina la paha ua heoi loa ia aku ka pilikia o kona mau la hope ma- | muli o ka ilihune loa a me ka ae anu aku paha i kekahi mea okoa ae no na kokua ia mal u Ua houhala ka u kane eha makahik i o kona ola ana ma ke ano he' koa m.v Eak) oke Aupuni, a oiai oia e kaua ana no ka hoomau ana aku i kona kuokoa ana f ua loaa iaia na palapu miinoino nana i alako aku iaia ma ke kae o ka luakupapau. He mea hiki ole iaia ke hoomanawanui ina ia i mahuī īki eia oia a me a'u a me kana mau keik' ke lawe mai nei i na manawalea wale ana o keia ao i pono no keia noho ana, aka, mamuli o ka wehewehe maikai ia ana aku imua ona o ke ano t loaa mai ai na kokua l&komaikai mai a oukaa mai, a'u e mahalo ae nei, ua hoomalie; lie ia kona manao a ua hooluolu loa ia k<m mau !a hope ma keia ao. oluolu, e na tede, e lawe aku i oa mahalo piha a me na hoomaikai mau loa ana a f u aka wahine a me na keiki makua ole ekoiu a kekahi o na koa wmo ole 1 hala aku. * Bbkin«v,"