Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVII, Number 3, 21 January 1888 — Page 1

Page PDF (1.71 MB)

This text was transcribed by:  Laura Yamamoto
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HOOLAHA KUMAU

GEORGE P. KAMAUOHA.

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

A He Mea

ANA AINA.

E @@aa no ma Kohala Akau, Hawaii.

2091-15

 

@OLNEY VAILLASCO@RT ASHFORD,

AKEPOKA.

He luio, Hoakaka, Pal@ ma k Kanawai, Kakauol@lo, Lainakooponopono a me ka hana ana I na Palapala Hoolilo.

LAWELAWE HOKO O NA AHA A PAU O KE AUPUNI.

E hana ia no na Palapala pili Kanawai a pau.  Keena Hana Heiu 21, Alanui Kalepa, Honolulu Hale (2150 15)

 

A ROSA (AKONI.)

LO@O A H@ KOKUA MA KE KANAWAI.

He lana Hoolalo Palapala.

KEENA HANA: Ma ke Keena Loio Kuhina, tf.

 

CECIL BROWN

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI?

he A@@na Hoolalo Palapala no ka Mokupuni o Oahu

K@PNA HANA: Ma alanui Kalepa, tf.

 

WILLIAM C. ACHI.

Loio a he kokua ma ke kanawai imua o na Aha a pau o keia Aupuni.

            He Mea Ana Aina a he Boroka ma na waiwai paa.

            Keena Hana, Helu 15, Alanui Kaahumanu Honolulu, oia ke Keena mua iho nei o Kini me Peterson. 2114-y

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.  HE MEA UNUHIOLELO MA KA OLELO BERITANIA A ME KA OLELO HAWAII.  Kaena Hana, mal@@a  Aa o ka Kanako o @@@@opa nei. 1 yr.

 

S. K. MAHOE.

LOIO A HE KOKUUA MA KE KANAWAI.

He A@en@ Hoolalo Palopalo Kope no ka Mokupuni o Oahu.  He Luna Hoolalo Palapala Kapa Puahaua no ka Apono o Waialua, Oahu.  E loaa no ma Waialua, Oahu. 2128-1y.

 

JAMES M. MONSARRAT.

(MAUNAKEA.)

LOIO HE KOKUA MA KE KANAWAI

Me Luna Hoolalo Palapala.

@Ana la no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na palapala pili kanawai e @@ ma ka olelo Hawaii.  Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na waiwai paa.  KEENA HANA : Alanui Kalepa.

 

KAMIKA, KAKINA a me KINI,

LOIO, LOIO, LOIO.

KEENA HANA: Helu-Alanui Papu, Honolulu. tf.

 

S. B. DOLE.

LOIO.  LOIO.  LOIO.

He Luna Hoolalo Palapala.

KEENA HANA: Helu 15 alanui Kaahuman 2079 1y

 

W.R. KAKELA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI  He Luna Hoolalo Palapala.  tf.

 

M. THOMPSON,

LOIO MA KE KANAWAI.

Keena Hana, aia iluna o ka Hale Pohaku o Kimo Campole, kiji o na alanui Papu me Kalepa, Honolulu.

HE LOIO IMUA O NA AHA.

Ina i makemakeia, alaila e haawi no oia kona manoa kanawai ma ke kakau ana ma ka pepa, no ke ano o ka hihia o manaoia ana e hoopii maluna o na olelo ike e waiho ia mai ana e ka mea nana ka hihia. 2121-15.

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

@@@ ku@@ papa a mo @@ l@ko kukulu hale @@ano a pau, a ma na mo @@ pono a puu no hoohalo.  Kihi Alanui Moiwahia me Papu.

 

EG. HITCHCOCK.

(AIKUE HOKIKOKI).

LOIO A KOKUA MA NA MEA A PAU E PILI ANA MA KE KANAWAI.

E ohi ia no na Hilo Ai@, me ka @wiwi HILO, HAWAII. 2114-@@@

 

WILLIAM McCANDLESS.

HALEKUAI @IPI O WILIAMA MA KALALENA ma Ulakoheo.  Na ano @ipi a me na la a pa@ o ka makeke no na ko@ukuai oluolu.  Uala Kahiki a pe@a’k@ 2002-1y.

 

HE MOOLELO

NO

NAPOLIONA I.

EMERERA O FARANI.

KA HUAKAI I AIKUPITA.

UA hoomau aku na aumoku @arani i ka holo piliaina ana i ka Hema, a ma ka la 16 o Iune, ike ia aku la na kuahiwi uliulli o Malata e oku mai ana mamua o na aumoku, ua komo aku lakou ilaila, a kailiku ia keia mokupuni e ka ikaika o na pualikoa o Napoliona.  Ua noho iki na aumoku i Malata no hookahi pule, a ke huli nei hoi ka Hakuu Nelekona i kahi o na aumoku Farani i holo aku ai, a ua haalele aku nae oia i kela mau awa i ho ike hope ia ae nei a holo pololei aku la no Aikupita.

            Ua haalele iho na aamoku Farani ia Malata a kia pololei aku la ko lakou ihu no ke awa o Abokia ma Aikupita, a oia hoi ka wa a Nelekona i hiki aku ai iwaho o ke kaikuono, a nana aku la ia loko o ke awa kumoku, aole nae he mau moku Farani i ike ia a e hiki ke lohe ia ko lakou awa i holo aku ai, nolaila, ua hoololi hou ae la o Nelekona i knoa manoa, aia paha na aumoku Farani i ka mokupuni o Malata kahi i holo aku ai, ua hoopii hou mai lakou imua o kekahi makani ikaika a p@hi aku ana mamua pono.

            He mea na Napoliona i makemake ole ka huipa ana aku o na aumoku Farani me na aumokukaua o ka Haku Nelekona ma ka moana, aka, ina he mea hiki ole la lakou ke alo ae, alaila e hoouka io ana no lakou i ke kaua me na aumoku Beritania.  I kekahi po, oiai ka makani e pa ana me ka ikaika, e pii ana ka ale a @hi pu maluna o na aumoku, e halii ana ka noe a pouli pu ka moana, ua kaalo like ae la na aumoku he umi wale no mile ke kaawale, e hooiho ana na aumoku Farani i ka Hema, a e hoopii mai ana hoi na aumoku Beritania no ke awa o Malata, a ua hiki i na aumoku Farani ke lohe aku me ka moakaka i ke kani mai a ka pu hoailona a Nelekona iloko o ka uhi paa a ka noe.

            He mau minute ia no ke pioloke nui o na mea a pau maluna o na aumoku Farani no ka hui ana aku me na aumoku Beritania, aka he mau minute pokole i hala hope ae, pau aku la ko lakou nei lohe ana i ke kani mai o ka pu hoailona, a hooiho pololei aku la na aumoku Farani no Aikupita ka ihu.

            Ma ke kakakiaka o ka la @o July, he kanahakumamawalu la ma keia huakai, a he elua @ausani mile i holo ia mai Farani mai, ua ike ia aku la na aekai o Aikupita e waiho hamama mai ana imua o ke lakou alo e like me ka loihi a ka maka e hiki a@ ke ike aku.  O ka pa a kekahi wahi makani kolonahe i ka aina, o@a ka mea nana i hoohikiwawe aku i ka nee ana o na aumoku imua i ka nani kuakea mai o ke one o ke kaikuono o Abokia.  O na moolelo kaulana kahiko e pili ana ia Aikupita, oia ka lakou e ike nei i ke kamahao lua ole i na halepakui o ke kulanakau hale o Alekanedero, ka huini oioi o Koliopatara a me ke Kiahoomanao o Pome piai, e oku ia mai ana ia maluna ae o na puu one e alai ana i ke kulanakau hale.

            Ua hooiho pololei aku na aumoku Farani a komo iloko o ke kaikuono o Abokia, a ma kahi he ekolu m@le mai ka aina mai, ua kuu iho la ko lakou heleuma i ke anoano liula o ia ahiahi.  He elua la mamua iho o ia ahiahi, ua hiki mai ka Haku Nelekona me knoa mau aumaku i keia kaikuono, a no ka loaa ole ana o na aumoku Farani ilaila, ua huli hoi hou aku ua Nelekona la no na kahakai o Europa, a oia ka mea i hoike mua ia ae nei, ua kaalo like na aumoku o na aoao elua i ka manawa hookahi ma ka moana.

            I ka wa a na aumoku Farani i kuu iho la i ko lakou mau heleuma iloko o ke kaikuono, ua pa ikaika mai la ka makani mai ke kukulu.  Akau mai, me ka halihali pa ana mai i na ale e uni pu ana maluna o na aumoku, ua haawi ae la o Napoliona i ke kauoha no ka hoolele ana i na koa i keia po:

            “No ka mea,” wahi ana i pane ae ai:  “O na minute a pau o ka hona, he mea kanalua ole ia o ka halawai ana o ke kanaka me kekahi ano ulia pilikia ke malama ole ia ka manawa.”

            O keia ko Napoliona rula mau, a o kana mau olelo pinepine hoi ia i na wa a pau a ma na wahi a pau, ina ma ke alahele a ma ke kahua kaua paha.  O kona mau puali koa o ka manawa, oia ka hua e kau mau ana ma ko lakou u@auma, a oia ka olelo mua a me ka olelo hope a lakou e hoomanao ai a e hana ai hoi.

            O ka hoolele ana i na koa i keia po, oia ka hana nui a na waapa e aloalo nei me keia ino nui o ka nalu e poi mau nei i na kahakai.  Ua pae pono aku kekahi poe, a ua huli ka waapa o kekahi, me na lio e au ana iloko o ke, kai a puni na aumoku.

            Ma keia hoohana ana i ka hoohikihiki i na koa i kela po, ua lehulehu na ola i poino a poholo i ke kai a poi ia aku e ka nalu, aka, aole nae ia mau poino he mea no lakou e kuemi hope ai ma ka au no ekolu mile a pae i uka o ka aina.  Mamua o ka puka ana mai o ka la a olino mai kona malamalama, aia ma kela kapakai aeone o Aikupita, e hulali ana ka oi o ka pahikaua a na koa lio, e winiwini ana ka oi o ka elaupu a na koa wawae, a e maki hele ana na koa pukaa e huki ia ana e na lio.

            I ka wa i makaukau ai o na koa he ekolu tausani, ua maki aku la o Napoliona me keia puali no ke kulanakauhale o Alekanedero.  Ua makemake nui oia e haule ole ka manawa mamua o ka makaukau ana o na Tureke e pale mai i ko lakou komo ana aka iloko o ke kulanakauhale.  E like me ko Napoliona ano mau o ka hai ana i na olelo hoolanalana i na koa, oia kana i pane aku a@ i ka puali i kana kuahaua mua loa iloko a ke awa o Aikupita mamua o ka maki ana:

            “ E na koa -Eia oukou ma ke ala e hoohana ia ai o ka lanakila no ka pomaikai o na waiwai, kalepa a me ka hoomalamalama ana i ka naauao o ke ao nei.  Na oukou e waiho aku me Enelani ke kaumaha o ka oukou mau hana, mamua o kona loaa ana aku i ka puupuu hope loa o kona ikaika.  O ka lahuikanaka a kakou e hele aku nei e hui, oia ka poe Mahomeda.  O ka pauku mua o ko lakou manaoio, ua olelo lakou-hookahi Akua ma ka lani, a o Mahomeda kona Kaula ma ka honua nei.  Mai kue aku ia lakou ma ke ano o ko lakou hoomana, aka, e aloha aku ia lakou e like me ka oukou i hana ai i na Italia me na Iudaio.  E aloha aku i ko lakou mau kahunapule e like me ka oukou mau hoomaikai ana i na Bihopa o Roma ma ka hoomana o Mose a me Iesu Karisto.  O na wahine o keia lahui, aole i loaa na hoopakele ana o ka maluhia e like me ko kakou.  Ma na aina a pau malalo iho o ka la, o ke kanaka e hoohaunaele ana i ka maluhia o na wahine, he kanaka puu wai haahaa eleele loa ia.  E na koa -o ka puali kaua e hahai ana mahope o kela meheu, ua kiola oia i ka hanohano o kona aina, a ua loaa hoi he mau enemi iloko o na hoaloha e hoowawaha ia ai ka aina.”

 

 

KA LAWE PIO ANA I KE KULANAKAUHALE O ALEKANEDERO.

 

            O Aikupita, ota ka aina i kaulana maloko o na moolelo e pili ana i ka au hooponopono o na aupuni o Europa, he kikowaena ia no na waiwai kalepa ma ke alah@le o ke Kaiwaenahonua mai ka Hikina a ke Komohana, a he wahi hoi i makaleho nui loa ia i ka wa kaua ma kona kaa ana i ka hapalua like o ka moana.  Iwaena o na haipule, ua pinepine na mea kupanaha i hana ia a puni ka aina i ka wa au kahiko, e hai ana i ka olelo a ke Akua maloko o na kulanakauhale nui a me na waonahele a hiki loa aku i ke Kai Ula.  Mawaho ae o ka laahia a me ka hemolele o ka olelo a ke Akua i hai ia e kona mau Kaula i na hoaolelo o ke ola, maho pe mai o lakou, aole loa he kanaka malalo iho o ka la, i hoike mai ai na lani i ke kamahao lua ole o kela la a Napoliona e paikau ana ma kona mau aekai, a i loaa hoi ka lanakila nei me ka nui ole o na koko i hookahe ia i ka wa a na puali kaua Farani i ka@@iku ae ai i ke kulanakauhale kahiko o Alekanedero.  Ua hoomaemae ia ke aupuni hooponopono hou ia na Luna Aupuni, a hoonui ia ke ao ana ma na halekula, a hoolanakila ia ka pono Karistiano a puni ka aina.  O keia mau lawelawe ana a Napoliona, he mau haawina ia na na hanauna hou o ke ao nei i kamailio nui ai malalo o kana mau alakai a me na kuhikuhi ana, i loaa ai he pomaikai nui i kela mau miliona kanaka i hoo@ kauwa kuapaa ia, ke kipi, ka powa a me ka aihue O ka Napoliona i haawi aku ai ia lakou-“o ka malamalama o ka naauao, a me ke kuhikuhi aku he hookahi no Akua ma ka lani.”

            I ka wa a Napoliona i alakai aku ai i na koa he ekolu tausani no ke kulanakauhale, oia ka wa a na kanaka i pii ae ai maluna o na wahi kiekie a me na papohaku, a ki mai la lakou me ka lakou mau pu kakaikahi i na kolamu kaua o Napoliona e nee aku nei.  Ua lawelawe ia keia hooili kaua e na koa Farani i na kamaaina o Alekanedero, me ka maopopo mua ole ia lakou ua hiki mai na aumoku Farani me na koa no ke kailiku ana i ko lakou kulanakauhale, a o keia hoi ka Napoliona mau hana o ka eleu, ua maki koke aku oia me keia mau koa kakaikahi, a koe aku la no ka heluna nui o na koa, ke hoohikihiki nui la no i na lako kaua mai no aumoku mai.

            Ua komo aku na koa Farani ma o a maanei o na alanui o ke kulanakauhale, a ua lawe ae lakou i ke kulana e pale aku ai i ke komo nui ana mai o na kamaaina e hoopoino ia lakou.  Aole i makemake o Napoliona e luku wale aku no i na kanaka o Alekanedero, ke ole na kamaaina e kue mai i ko lakou komo ana aku e lawe i na kulana ikaika a pau o ke kulanakauhale.  Ke haule keia w@hi i na koa Farani, oia ka hamama ana o ka ipuka o Kairo, kahi hoi e nohoalii ana o na Moi elua o Aikupita ke kulanakauhale kahiko i paa maloko o na moolelo a i makaleho nui ia hoi e na aupuni a pau o Europa.

            I ka wa i ano malie iho ai o ka haunaele, ua heluhelu ia aku la ke kuahaua mua loa a Napoliona ma na kihi alanui o ke kulanakauhale penei:

            “ E na Kamaaina o Aikupita :  Ua hai ia aku oukou e na poe enemi e manao ino nei ia makou, ua hele mai au e hookahuli i ke ano o ko oukou hoomana.  Mai manaoio i ka poe e hai mai ana ia oukou pela.  E hai aku oukou is lakou,-ua hele mai nei au ma ka huakai o ka hoopakele-e hoihoi hou i ko oukou mau pono-e hoopai aku i na aeahau kae-a e malama ia na hoomana malalo o ka laahia o ke Akua hookahi.  E hai aku oukou,-ua hele mai nei au malalo o ke aloha, aole malalo o ka lahui Mameluke, kona hoomana, a me kana Buke Homolele o ka manaoio.  Ina ua lilo o Aikupita nei i mahinaai no ko lakou hoomana, a o ko lakou hoomana wale no ke malama ia ma na anaina haipule a huli keia honua, e oluolu lakou e hoike mai i ka palapala hoolimalima a ke Akua i haawi mai ai ia mana ia lakou.  Ino he mau aina waiwai kekahi iloko nei o ka aina, ua lilo aku la ia no ka Mameluke ma ka ikaika.  Ina he mau hale maikai, ua lilo aku la ia no ka poe Mameluke a me ka lakou mau kauwa.  O ke Akua Ola oiaio ma na Lani Kiekie loa, he aloha palena ole kona no na poe i loohia me n@ pilikia, ua hoouna mai nei Oia i kekekahi kanaka e hoopau loa aku i na hoomana hoopunipuni ma ka honua.  E hoohauoli ia no na poe e kukaawale ana mai keia poe mai, a e loaa ana no ia lakou ke kamaaina o ka makou mau lawelawe ana.  Aka, o na poe a pau e lawe ana i na mea kaua no ke kue ana mai ia makou, aole o lakou mau manaolana e loaa kekahi kokua mai a makou aku,-he make ko lakou aku hoopai.”

            I ka wa e heluhelu ia ana o keia kuahaua ma na alanui o ke kulanakauhale, a e maki mau aku ana hoi na koa mai na kahakai aku, ua hiki ole i na ka kua Arabia me na koa Mameluke ke kue mai i na puali kaua Farani, a na lakou i lawe aku na lono i na Moi elua o Aikupita e noho ana ma Kairo, a oia ka mea i hoopuiwa ia ai o ua mau Moi wahahee la no ke kailiku ia ana o ke kulanakauhale o Alekanedero e Napoliona.  Ua haawi ia aku ke kauoha a puni ka aina, he mau lawelawe o ka hooili kaua nui ke hoomakaukau ia no ka hui ana mai me Napoliona, oia ka ua mau Moi hookano la i pane ae ai:

            “Aia a hiki moi ua poe ilio la janei, e ike lakou i ka weluwelu o ko lakou mau aoao, a e u@wo mau hoi lakou iloko o ka ehaeha a hiki i ka make ana.” ( Aole i pau .)

 

HE MOOLELO NO LONOIKAMAKAHIKI

KA

Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

(KAKAU IA NO KA NUPEPA KUOKOA.)

 

            IA manawa no i huli ae ai o Kakuihewa a olelo aku la i kona mau kahu, he mea oiaio paha suanei no Lonoikamakahiki io no keia inoa, akahi maoli no ka pololei me ke paanaau o na wahi pana a kaulana hoi o keia aina a Oahu nei ia Lonoikamakahiki, me he mea la he kamaaina keia alii no Oahu nei, owau hoi o ke alii kamaaina o keia aina, aohe iho la he paanaau o na wahi kaulana o ka aina.

            Ia manawa i olelo aku ai o Lonoikamakahiki, i na kahu a me ke alii o Oahu nei.

            Pane aku la o Lonoikamakahiki, oia ae la ke kumu o ko’u inoa la, i lohe mai ke lii o Oahu nei, a pehea aku ka oukou kumu o ka hana ana i kuu inoa?

            I mai la o Lanahuimihaku ma, aole ia o ke kumu o ka inoa o ke alii kakui hewa, a penei no ia:

            O kahi ka honua

            La elekaukama

            O Halala ka ulua onae

            O nana na maka i ka eleuakama.

            I aku la o Lonoikamakahiki i na kahu o ua alii ne o Oahu nei, e hana no paha olua a paanau ko’u inoa mai ka mua a ka hope, aole o ko oukou lawe waena wale ae no i ko’u inoa me ka pau pono ole o na hua.

            Ia manawa i kulou iho ai ke poo o Kakuihewa ilalo, a ea ae la kona mau maka a kau pono mai la imua o ke alii o Hawaii, me ka hoopuka ana mai i kana mau huaolelo e hinomo mai ana i ka aina o Lonoikamakahiki, e like no me ka kakou i ike mua ae nei ma na helu mua, i ka aina ai ole o ko Lonoikamakahiki o Hawaii, aka, ua ike ae nei kakou, he aina ai ko Lonoikamahiki aole i ai na makaainana o Lonoika makahiki i ka lepo, aole no hoi i ai ke ahi i ka lepo, o Kakuihewa a me kona mau makaainana, ua ai ae la i ka lepo, oia hoi ka lepo ai o Kawainui.

            I aku la o Kakuihewa ia Lonoikama kahiki, he aina ai ole io ae la ko’u, aka nae, ma ka ia, aole e loaa mai ko’u aina.

            He nui aina wale iho no kou o Hawaii, aohe nae he nui o ka i-a.

            Pela hah@, wahi a Lonoikamakahiki i olelo aku ai ia Kakuihewa, o kou paha ka aina i-a, aole paha, ke manao nei no wau, ina i nele kou aina i ka ai, alaila ua nele pu no i ka i-a.

            Pehea i maopopo ai ia oe e ke ahi o Hawaii aohe i-a a me ka ai o ko’u aina wahi a ke alii Kakuihewa.

            A penei, e like me na hua inoa o ko’u inoa, malaila wau i ike al aohe i-a o kou aina.

            E heluhelu mai ana oe i na hua mele i ike aku wau he aina i-a ole ko’u o Oahu nei, ke manao nei wau he aina i-a no ko’u, he nui na i-a kaulana o ko’u aina, a hoi keia:

            O ka uku kai o Makapuu.

            O kala koi o Waimea.

            O ka anae o ka Ihuopalaai.

            Ia manawa i hene iki iho ai ka aka a ke alii Lonoikamakahiki, no ka akena aku o kakuihewa me ka poiheke pu aku i ka nui o ka i-a o kona aina o Oahu nei.

            Ia wa i olelo aku ai o Lonoikamakahiki ia Kakuihewa, e pono oe e hoolohe pono mai i kuu wa e heluhelu aku ai i ku@ inoa, a malaila auanei oe e ike iho ai he aina ia ole kou.

            Ia manawa, ua hoomaka aku nei ua Lonoikamakahiki nei e heluhelu i ua inoa nei oa.

            Eia Ku, eia lono

            Eia Kane o Kanaloa

            Eia kini o ke akua

            Ka hookuku ana o ka olelo

            A popoi aku la i Mahiki

            Poeleele Hamakua

            Ka ua kualau ma ka moana

            Pehi ae la iuka o Mokaulele

            Owa ka leo o ka kai o Paikaka

            Nalewale Hilo i ka ehukai ke ua

            A ua Hilo a Malama

            Ua-a-kau-wai ka pilina o Hanakahi

            Malie ka ua, malie ka ua

            I hele, hele ka ua o Ku i ke kai

            A Keaau ke alahele malie

            Popo ka pa u

            Au ka hulaana

            Lei i ka’o lei p-u

            Wawe aku e hiki aku Iaau

            Ka i’a o kalo i hikii la o Hilo

            O Hilo ia o ka ua kinai

            Kinakinai ka ua o Kekila

            Ka ua mao ae o Hilo

            Eia la o Hilo.

            Ia manawa i olelo aku ai o Kawauhoha ma i ke alii o Hawaii, wahahee wale hoi oe e ke alii Lonoikamakahiki

            Ka ua mao ole o Hilo

            Eia la o Hilo.

            he aina ua mao ole o Hilo, aole he aina ua mao ole ae o Hilo, he aina ua mao ole o Hilo,

            Eia la o Hilo.

            Hilahila auanei oe i kou aina, i ka nui o ka ua o Hilo.

            I aku la o Lonoikamakahiki, aole paha ia he mea hilahila na’u o ka a o ka aina, he ola hoi paha ka ka ua, he ola hoi ia no ke keiki o ka aina kula, e like me Kona, aia ke ola o ia aina i ka maka o ka opua, e hoike aku au ia oe e ke alii Kakuihewa i ka mea oiaio, a oia keia:

            He ua no o Hilo, he ua no hookahi la, a ina no hoi e nui loa ka ua ana, e hala ana ke anahulu hookahi, a o ka malie ae la no ia.

            Oia iho la no ke ano o ka ua o Hilo he ua no a mao ae, e like no paha me ka ua o kou aina o Oahu nei, he ua no a mao ae, e like me ka ua a Hiiaka’i olelo ai:

            Ke ua mai la la i Maelieli

            Ke hoowaa mai la la i Heeia-kea

            Ke kupa mai la ka ua

            Mauka o Ahuimanu.

            Oia la i lohe mai ke alii, o puni hewa auanei oe i ke alakai lalau a kou mau kahu.

            Pela io, ua pololei io oe e ke alii o Hawaii, he ua no ka ua e ike ia nei, he ua no a mao ae, ua lalau io paha ka laua nei, e heluhelu hou aku ana oe i ua inoa nei o kaua ?

            Ia wa no i hooholo loa aku ai o Lonoikamakahiki i ua mele nei ona, a oia iho keia mau hooheno.

            O Hilo ua kului a Kauahoa

            A Kahiki ke kai a ka akolea

            Kai-o-e, he kanaka

            Kai a hulumanu

            Ka a lanakila

            A Keawe a Ke-e

            A Kealohipoiua

            Kulia i Peapea i Makahanaloa

            A Kawelo ai kanaka

            A Koolau-hea pau o Kaena

            A Koolau Kahiliku

            A Helani Kauakahiakalamea

            Kahiki Mokukele

            I Hana Maui aina o Palena

            O Kokio o Kauhola

            A Kawelo a Peekoa

            E noho ia Waialua

            Aina o ka pokii

            E hao ka pokii

            Pokii oe e Kakuihewa

            Ia manawa i olelo aku ai o Kakuihewa ia Lonoikamakahiki, wahahee wale hoi oe e ke alii o Hawaii, he pokii aku nei ka hoi wau nou, aia hoi ka pokii o’u nou a he hanau mua la hoi kou mau kupuna, a he hanau hope la hoi ko’u mau kupuna, alaila, ua pono ia hoopokii ana mai, a i  ole ia, he hanau mua la hoi kou makua, a he hanau hope la hoi ko’u mau makua, a nolaila, ua pono la ka hoopii ana mai, a i ole hoi pela, he mua la oe o kou hanau ana, a he hope la hoi au, me ia e kohu ai ke kapa ana mai ia’u he pokii, aole ka auanei, he kaawale oe ka Hawaii a he kaawale hoi au ke Oahu, e oluolu mai ke alii e hoike mai i kahi o’u i lilo a@i pokii nou.

            I aku la o Lonoikamakahiki ia Kakuihewa, e hoolohe mai oe e ke alii Ka kuihewa.

            Noho ae Papa me Wakea, hanau mai o Hawaii ka makahiapo, mahope aku o Maui, Oahu a o Kauai, a pele aku,

            Nolaila, ua lilo no ko’u mokupuni he hanau mua, a o kou mokupuni ha pokii ia no ko’u mokupuni, a pela wau i kapa ai ia oe e Kakuihewa, he pokii oe no’u a owau no ka hanau mua, pela iho la i haku ia ai ko’u inoa e ka poe nana i haku keia mele.

            Ia manawa i heluhelu hou aku ai o Lonoikamakahiki penei:

            He anahulu o Umi a Kapo

            He manua iwaiho o Kalanipuu

            He hoopokii ana o Kukealani

            O Ku he mole no ka moku

            A Kualoa he pali kapu

            O Kahoowahaokalani

            A Ohia Nui la i Paekoa

            Paoa hilahila wale iho la no Halu’a

            I Hawaii o Lonoikamakahiki

            I Oahu nei oe e Kakuihewa

            I Kauai ka manu ena o Hulaia

            Anina kahiko o Mahunalii kai akea

            E moe ka opua

            Ua o ka aina la e moe ia

            E moe ka Newenewe

            Ka hiki ia Kukanaloa

            Ka moku ia Olopana

            Nui maka aniani

            E moe ia

            E moe i na alii hei maka loloa

            Ai enaena, ai ena

            Map@ ka la

            Kuu ka lei hina ka la

            Moe ilalo

            Opea wale o Kahiki

            O Kahiki ka moku

            O Hookahuna ke kahuna

            O Makaoa ke kahuna

            O Poilani ke hale

            O ka hale e noho ai o Waikiki la e noho

            E noho i ka i-a pikoi kanaka o Kalia

            He kanaka ka pikoi

            He kanaka pohaku

            Kinai i ka i-a la

            A make.

            Ia manawa i pane hou mai ai o Kakuihewa, wahahee hou no oe e ke alii o Hawaii, aole paha i olelo ia mai e, he kanaka ka pikoi, he kanaka ka pohaku kinai i ka i-a ia e make.

            Aole pela, he pikoi maoli no, a he pohaku maoli no i hoopaa ia i ka upena, kinai no i ka i-a make, aole make o ka i-a i ke kanaka, oia ko’u maa la i lohe mai oe?

            I aku la o Lonoikamakahiki ia Kakuihewa, auhea la kela aina o kalia.

            Aia ma Kona, wahi a Kakuihewa i pane aku ai.

            Ua lohe wau i ka lawaia ana o ia aina, ina ka e ku ana ka i-a he anae, ua kukulu like ia na kanaka iloko o ke kai a ua kai like na kanaka, o ko lakou mau lima ke pai ala no i ka kai, a o ko lakou mawae ke kapeku la no iloko o ke kai, ia nai hele aku la no ko lakou i ka i-a a komo iloko o ka opu o ka upena a o ka make no ia o ka i-a, o ke kanaka nae ka mea i kanai i ka i-a a make, oia la i lohe oe.

            Huli hou ae la no ke alii Kakuihewa a ninau i kona mau kahu, he oiaio anei ka ke alii e hoike mai nei, i ke ano o ka lawaia ana o kela aipa o Kalia.

            Ae, he mea oiaio ia, pela iho la no ka lawaia ana o ia aina.

            Pane hou mai la o Kakuihewa, e heluhelu hou aku ana oe i ua inoa nei o kaua?

            Ae, he mea maikai ia, wahi a Lonoikamakahiki.

            E noho kikee o Paikalulu

            O Mahunuiakea

            I ke one hele kuli o Kahaloa

            I ka ua Waahila mauka

            I kinai ipukai wewena

            K@ai lauoho pohaku

            Kinohi pohaku

            I ke kee o kou aina la

            E Kakuihewa

            He Lipoa mai makai

            He Limukala mai mauka

            O ka i-a no ia o ia aina o Waikiki

            Aina i a ole a kaua i noho ai a kamaaina

            Aohe i-a/

            Nolaila, ke ike ae la no oe e ke alii nona ka aina, he aina ia ole kou o Waikiki.

( Aole i pau ).

 

 

            NA HOOHIE O KALAWAO

            I ke Sabati, Ianuari 8 iho nei, ma na hora poniponi o ia kakahiaka, na lalau mai la na lima menemene ole o ka make ia Hannah Davis Male, a ma ia a@ina la no i hoolewa ia aku ai e na hui o ka panalaau nei me ka hanohano.

            He mau la i hala ae nei, ua hanau keia Hanaah i ke keiki, a he mau la wale no ua make aku la kana bebe, a oia aku nei no hoi ma ia alanui hookahi.  Aloha wale laua.

            I ka la 9 ae, ua malama ia he mau ahaaina piha makahiki no ka hui puuwai lokahi o Kalawao nei ma ka home.  A ua hookipa ia na makamaka lehulehu e paina pu i ka lokomaikai o ka hui puuwai lokahi nona ka la.  A o na keiki puhi ohe o ua hui la kahi nani, e hoohene ana i ka lakou mau ohe.  Uhene kela.  Me ka mahalo.

JOS IMAIKALANI