Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVII, Number 3, 21 January 1888 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAKAU I A NO KA NUPEI'A kuokoa. | T A manawa no i huli ac ai o KakuiJ[ hewa a olelo aku la i kona mau kahu, he mea oiaio paha auanei no Lonoikamakahiki io ro keia inoa, akahi maoli n> ka pololei me ka paanaau o na wahi pana a kaulana hoi o keia aina o Oahu nei ia Lonoikamakahiki, me he mea la he kamaaina keia alii no Oahu nei, owau hoi o ke alii kamaaina o keia aina, aohe iho la he paanaau o na wahi kaulana o ka aina. Ia manawa 1 olelo aku ai o Lonoikamakahiki, i na kahu a me ke alii o Oahu nei. Pane aku la o Lonoikamakahiki, oia ae la ke kumu o* ko'u inoa la, i lohe mai ke lii o Oahn nei, a pehea aku ka oukou kumu o ka hana ana i kuu inoa ? I mai la o Lanahuimihaku ma, aele ia o ke kumu o ka inoa o ke alii Kakui hewa, a penei no ia: O kahi ka honua Ia elekaukama O Halala ka ulua onae O nana na maka ika eleuakam?. 1 aku la o Lonoikamakahiki i r.a kahu oua alii nei o Oahu nei, e hana no paha olua a paanau ko'u inoa mai ka mua a ka hope, aole o ko oukou lawe waena wale ae no i ko'u inoa me ka pau pono ole o na hua. Ia manawa i kulou iho ai ke poo o Kakuihewa ilalo, aeaae la kona mau maka a kau pono mai la imua o ke alii 0 Hawaii, ine ka hoopuka ana mai i kana mau huaolelo e hoinomo mai ana 1 ka aina e Lonoikamakahiki, e like no me ka kakou i ike mua ae nei ma na helu mua, i ka aina ai ole 0 ko Lono* ikamakahiki 0 Hawaii, aka, ua ike ae nei kakou, he aina ai ko Lonoikamahiki aole i ai na makaamana 0 Lonoika makahiki i ka lepo, aole 110 hoi i ai ke alii i ka lepo, o Kakuihewa a me kona mau makaainana, ua ai ae la i ka !epr, oi.i hoi ka lepo ai o Kawainui.

I aku la o Kakuihewa ia Lonoikania kahiki, he aina ai ole io ae la ko'u, aka nae, ma ka i a, aole e loaa mai ko'u aina. He nui aina wale iho no kou o Hawaii, aohe nae he nui o ka i-a. Pela paha, wahi a Lonoikamakahiki i olelo aku ai ia Kakuihewa, o kou paha ka aina i a, aole ke manao nei no wau, ina i nele kou aina i ka ai, alaila ua nele pu no i ka i-a. Pehea i maopopo ai ia oe e ke alii o Hawaii aohe i-a a roe ka ai nko'u aina wahi a ke alii Kakuihewa. Apene», eiike me na hua inoa o ko'u inoa. malaila wau i ike al aohe i-a 0 kou aina. E heluhelu mai ana oe i na hua mele 1 ike aku wau he aina i-a ole ko'u o Oahu nei, ke manao nei wau he aina | i-a no ko'u, he nui na i a kauiana o ko'n ! aina, a hoi keii: O ka uhu kai o Makapuu. O kala koi o Waimea. O ka anae o ka Ihuopalaai. Ia manawa i hene iki iho ai ka aka a ke alii Ix>noikamakahiki, no ka akena aku o Kakuihewa me ka poiheke pu aku i ka nui o ka i' a o kona aina o Oa hu nei. Ia wa i oielo aku ai o Lonoikamakahiki ia Kakuihewa, e pono oe e hoolohe oono mai i kuu wa e heluhelu aku l ai i kuu īnoa, a malaila auanei oe e ike iho ai he aina ia ole kou. Ia manawa, ua hoomaka aku nei ua Lonoikamakahiki nei e heluhelu i ua moa nei ona. Eta Ku, eia I«ono Eia Kane o Kanaloa ~ Eia kim o ke akua Ka hookuku ana o ka olelo A popoi aku la i Mahiki Poeleele Hamakua Ka ua kualau ma ka moana # Pehi ae la iuka o Mokaulele Owa ka leo o ke kai o Paikaka Nalewale Hilo i ka ehukai ke ua A ua Hilo a Malama ka pilina o Hanakahi Malie ka ua, malie ka ua

I hele, hek ka ua oKū i ke kai A Keaau ke alahele malie Popo ka pa u Au ka hulaana Lei i ka ? o lei p-u U'awe aku e hiki aku laau Ka i*a o kalo i hikii la o Hilo 0 Hilo ia o ka ua kinai Kinakinai ka ua o Kekila Ka ua mao ae o Hilo Eia Ia o Hila Ia manawa i olelo aku ai o Kawauhoha ma 1 ke'alii o Hawaii, wahahee wale hoi oe e ke alii l.onoikamakahiki» Ka ua mao ole 0 Hilo Hia la o Hiio. He aina ua mao ole o Hilo, aole be aina ua mao ole ae o Hilo, he aina ua mao ole o Hilo, Eia la o Hiio. Hilahila auanei oe i kou aiua, i ka nui 0 ka ua o Hilo. I aku la oLonoikamakahiki.aole paha ia he mea hilahila na'u o ka ua o ka aina, he ola hoi paha ka ka ua, he ola hoi la no ke keiki 0 ka aina kula, e like me Kona, aia ke ola o ia aina i ka mtka oka opua, e hoike aku au ia oe e ke alii Kakuihewa i ka mea oiaio, a oia keia: He ua no o Hilo, he ua no hookahi la, a ina no hoi e nui loa ka ua ana, e hala ana ke anahulu hookahi, ao ka malie ae la no ia. Oia iho la no ke ano o ka ua 0 Hilo he ua no a mao ae, e like no paha me ka ua o kou aina 0 Oahu nei, he ua ne a mao ae, e like me ka ua a Hiiaka i olelo ai:

Ke ua mai la la i Maelieli Ke hoowaa mai la la i Heeia kea Ke kupa mai la ka ua Mauka o Ahuimanu. Oia la i lohe mai ke alii, o puni he* wa auanei oe ike alakai lalau a kou mau kahu. Pela io, ua pololei io oe eke alii o Hawaii, he ua no ka ua e ike ia nei, he ua no a mao ae, ua lalau. io paha ka laua r*ei, e lieluhelu hou akii ana oe i ua inoa nei o kaua ? Ia wa no i hoeholo loa aku ai o Lonoikamakahiki i ua mele nei ona, a oia iho keia mau hooheno. 0 Hilo ua kului a Kauahoa A Kahiki ke kai a ka akolea Kai-o e, he kanaka Kai a hulumanu Ku a lanakila A Keawe a Ke-e A Kealohipoiua Kulia i Peapea 1 Makahanaloa A Kawelo ai kanaka A Koolau-hea pau o Kaena A Koolau Kahiliku A Helani Kauakahiakalamea Kahiki Mokukele 1 Hana Maui aina o Palena Kokio o Kauhola A Kawelo a Peekoa E noho ia Waialua Aina o ka pokii E hao ka pokii Pokii oe e Kakuihewa

la m&nawa i olelo aku ai o Kakuihewa ia Lonoikamakahiki, wahahee wale hoi oe e ke aiii o Hawaii, he pokii aku nei ka hoi wau nou, r.ia hoi ka pokii o'u nou ahe hanau mua la hoi kou mau kupuna, a\u hanau ho})e la hoi ko'u mau kupuna, alaila, ua pono ia hoopoku ana mai, a i o'e ia, he hanau mua ta hoi kou makua, a he hanau hope )a hoi ko'u inau makua, a nolaila, ua pono la ka hoopu ana mai, a i ole hoi pela, he mua !a oe o kou hanau ana, a he hope la boi au, me ;a e kohu ai ke kapa ana mai ia'u he pokii, aole ka auanei, he kaawale oe ka Hawaii ahe kaawale hoi au ke Oahu, e oluolu mai ke alii e hoike mai i kahi o'u i lilo ai i pokii nou ! I aku )a o Lonoikamakahiki ia Ka- j kuihewa, e hoolehe mai oe e ke alii Ka kuihewa. Noho ae Pa|.« me Wakea, hanau mai o Hawaii ka makahiapo, mahope ! aku o Maui, Oahu a o Kauai, a pela aku. Nolaila, ua iilu no ko'u mokupuni be hanau mua, a o kou mokupuni ha pokii ia no ko'u mokupuni, a pela wau i kapa ai ia oe e Kakuihewa, he pokii oe no'u, a owau no ka hanau mua, pela iho la i haku ia ai ko'u inoa e ka poe nana i haku keia mele. la manawa i heluhelu hou aku ai o i«onoikamakahiki penei: He anahulu o Umi a Kapo He mauna iwaiho o Kalanipuu

He hoopokii ana o KakeaUni O K.u hc mole no ka moku # A Kualoa he paii kapu 0 Kahoowahaokalani A Ohia Nui !a i Paekoa Paoa hilahila wale iho la no Halu'a 1 Hawaii o Lonoik&makahiki I Oahu nei oe t Kakuihewa I Kauai ka ma»u ena o Hulaia Aina kahiko o Mahunaiii kai akea E moe ka opua Ua o ka ama ia e moe ia E moe ka Newenewe Ka hiki ia Kukanaloa Ka maku ia Olopana Nui maka an ; nni E moe ia E moe i na alii hei maka loloa Ai enaena, ai ena Mapu ka la Kuu ka lei hina ka )a Moe ila'o Opea wale o Kahiki 0 Kahiki ka moku O Hookahuna ke kahuna O Makaoa ke kahuna O Poilani ka hale Oka hale e noho ai o Waikiki la e noho E noho ika i-a pikoi o Kalia . He kanaka ka pikoi He kanaka pohaku Kinai i ka i-a la A make. Ia manawa i pane hou mai ai o Kakuihewa, wahahee hou no oe eke alii o Hawaii, aole paha i olelo ia mai e, he kanaka ka pikoi, he kanaka ka pohaku kinai i ka i-a la e make. Aole peia, he pikoi maoli no, ahe pohaku maoli no i hoopaa ia i ka upena, kinai no i ka i-a make, aole make o ka i a i ke kanaka. oia ko'u maa la i lo* he mai oe ?

I aku la o Lonoikamakahiki la Kakuihewa, auhea la kela aina o Kalia. Aia ma Konn, wahi a Kakuihewa i pane aku ai. Ua lohe wao i ka lawaia ana o ia aina, ina ka e ku ana ka i a he anae, ua kukulu like ia na kanaka iloko o ke kai a ua leai like na kanaka, o ko lakou mau lima ke pai ala do i ke kai, a o ko lakou mawae ke kapeku la no iloko o ke kai, ia nai hele-aku 1a no ko lakou i kā i-a a komo iloko o ka opu o ka upena a o ka make no ia o ka i-a, o ke kanata naeka niea i kinai i ka i a a ma ke, oia la i lohe oe. Huli hou ae la no ke alii Kakuihewa a ninau i kona mau kahu, he oiaio anei ka ke alii e hoike mai nei, i ke ano o ka lawaia ana o keia aijja o Kalia.

| Ae, he mea oiaio ia, peia iho ia no ka lawaia ana o ia aina. ; Pane hou mai la o Kakuihewa, e hcluhelu hou aku anaoe i ua inoa nei o kaua ? Ae, he mea n\atkai ia, wahi a Lono ikamakahiki. • £ neho kikee o Paikaiulu 0 Mahunuiakea 1 ke one heie kuli o Kahaioa I ka ua Waahila mauka ■ I kinai ipukai wewena Kiai lauoho pohaku Kinohi pohaku I ke kee o kou aina la E Kakuihewa He Lipoa mai makai He Limukala mai mauka O ka i-a no ia o ia aina o Waikiki Aina i a ole a kaua i noho ai a kamaaina Aohe i-a. Nolaila, ke ike ae ia no oe e ke alii nona ka aina, heaina ia ole kou o.Waikiki. (AoU ipau.)