Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIX, Number 14, 5 April 1890 — HOINOIA NA KANAKA HAWAII. [ARTICLE]

HOINOIA NA KANAKA HAWAII.

Kal'M\ L\KuL' »lif POK PKKANA UviHll'll.l \ HK P®K N<) I.AUi O O MlO . K(»Kl\ Nll O AlI UKNE Kh»KI Hl'Kl y i• H\| A h. Kl'E IA K K K\N \\V.U K ka I.unahooponopono o ka Nupepa ke Kiokoa, ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii; Aloha oe:

E nluolu oe e ae mai ia'u i kekahi wahi kaawale o kou pepa, i hiki ai ke hookomo iho i keia kukulu manao ana e pili ana i kela poo manao maluna ae. No ka mea, ma ka nupepa ka Leo o ka I/ihui, e noho ona ia nei a e noho ia nei no hoi e Ai luene Keoni Buki, o ka la 27 o Mara ki a me kekahi mn: helu mamua aku nei, ua ike iho kou mea kakau i kekahi

fnau m.inao e h< iao ana a e kuamnaiii 11 ana. e kapa ana he enemi, he lili, a he poe unihipili a he poe pekana, a he poe n »lalo loa o kahi o Milu, a he mau m <n.» ) h, i e hoohaabaa maoli ana i ke kulana maikai a hoopono o na kanak i Hawaii a pAu, a me na kokua ia hana, e pili ana no ka hoopii e waiho ana iinua o ka Aha Kiekie, no ke noi an.» e hoonoa ia ke koho ia ana oka maku.i Rev. J. N. Paikuli, ka Lunamakaainana i kohoia o ka Apana Eono o Koolau, Oahu, ma ke kau koho balota nui i malamaia ma ka la 5 o Feberuari M. H. 1890.

M;u ka manawu i hoomaka mua ia'i ko k4 makua Rev. J. N. Paikuli. hopu i;i no keia hewa, no ka ele i ka hoike i hoohiki la e like me ke ka nawai koho ba'. ta uku ana i na luna h >oikaika a me kona hookomo ana i ka luna i uku ia ma ua hoike la, a hooi>u la hoi ka maku.i nj la mau hewa a h >oko!okoioia imua o ka Aha HeomaIj o Honolulu a hoopai ia; ua ike mau iho k 'ii mta kakau i na manao oolea o

. Ailuene Keoni Buki. e ahewa ana i na poe a pju i ake e huii oono a maopopo ina piha ua koho pono ia ka makua K-v J. N. Paikuli, a kapa aku ta ia lako i nn in >a e like me ia i hoiktva uia keia kukulu manao aoa. A e ipno ani hoi a ntn i ka makua a e pai ana a kiekie loa i ka lani me na huaolelo nuhalo, nie ka oIe!o ibo no nae hv>i penei : He oiaio n», ua hana ka makua ika he*a i ho.>pii i a , aole nae i hewa, oiai, na luna ia no n»e ka p >no, j o ke kanawai k.i he*a, aole i hewa ka makua l' \ hoomau ia ia mau leo ahewj i»4 4 »oe ina ka aoao hoopii a hiki i keu wa ine na olelo hoino ahoohaahaa i oleloia maluna.

Ua ku iho kou mea kakau a nana pon j me ka noonoo ana me ke akahele, a me ka makemake e imi pono, a nioau iho la; he oiaio anei ua hewa keia poe e hoopii nei, aole paha ? He oiaio anei ua p ilolei loa ka makua Kcv. | N. Paikuli aole i kue ike kana wai ? He oiaio anei he poe enemi a lili keia no ka lik> o ka hanohano Ika makua Rev J. N. Paikuh ? He oiaio anei he poe ake keia e hoopii wale no ma ke ano imihal», a me ke kumu ofc>

M*tuiia o keu mau niniu, ut noo- [ noo kou me* kikau, a o ka hopeoa i ioaa mai ma ka noii am«ki huli poo-i an». aohe k>aa iki ia Ailuene Ktoni BuVi na haina kupono o keia mau nina % o ka*u mea i ike, ua ae mai o Ai luene Keoai Buki. Ua hana o Rcv. J N. P&ikuH i na hana a pau i papa ia ma ke kanawai, a i kue ia hoi. a o ka poe e hoopii /īei, aole lakou i huli aku

i hewa no ka makua Aka, na kona naaupo a me kona hawawa a hupa ike ole i ke kanawai na ia mea i aiakai 1

makoa e hookomo uu iloko oka [P"»n > a me ka piukia, naoa poooi no i houe i kooa beva ime ka poe ana i oku ai i kae ike kaoawaL A aviijio o keia mao kumu, ua maopopo loa ia'u oka makua kai bc»a f a■>♦'* oka pne e hoopii nei, he hooko «ale no ka iakou hana uia ka aoao o *e kaniwai i loaa ka pi>no kauiike n • na me* a pau, a oia ka kou mei k/<*u e oie'o ae nei : Ua kolui nui « A urne K*oni B'jki e uhai a kue u ke u-i.wai. I

O »ea poe e hcx>pu r*ci a me m ksj~ kua i komo pu ma ktia hana e pih ana » V?»2 hi. e ■ Htl W. K K ike a, H N Kakela, ua kapa u aku iakou me keia m.v: m >a ina kela miu kuk j)u manaO ana i i-'e'oia ruaium, a oia ka kou mea kakau i ku aku nei imua o ka lahui, a houe aku me ka oiaio ame ka makau ole. U keij poe keor.smana a j au i hoopii a i noi hoi e hoon >a ta hoi ko ka R- v J. N*. Paikuli koho ia ana. he poe kamaaina oiaio loa hoi lakou no ua mau paīī la, he ooe kinika Hiwaii oiaio ;na ka hanau ana, he poe 1 >komaikai a he poe kuonoono ma ka noho ana, e noho kuokoa ana maluna o ko lakou •nau laaa |>onoi iho, a be poe kanaka o ke kulana inoa maikai, a mahaloia a i hiiinai.u no hji. Ahe poe makiainana aloha alii ouio no ke A'ii ka M'ji i hoohiki a kakoo i ko ka Moi makema ke e hoomiemae i ke kuiana o kona Aupuni, a ua hoohiki hoi e oiaUma i ke Kumukaniwai a me na Kanawai, a he \o: kupono h »i i ke Koho Baiota no u Apana. Hep>e mikemeke ole i ke kuiana

hooponopono aupuni inn t aki, he poe i ake nui u»e ka no)no> maileai a me ke kiulike, i aupuni maikai ma Hawaii nei. I hooponopono aupuni maikai, i aupuni kuokoa niau loa, a i Aupuni Moi hoi i hooponopono ia malalo o ke Kumukanawai a me na kanawai—a no ka pono kaulike o na mea a pau e noho ana maluna o na papalina aloha ou e Hawaii; mai na kanaka Hawaii ponoi a i na ano lahui kanaka e ae o na ano a pau e noho pu nei me kakou.

A o na kokua hoi ma kiia hihia ano nui o kamanawa, o Hon. W. R. Castle a me H. N. CastL', he ma>i keiki Hawaii oiaio laua, ua hanau ma Hawaii

nei, ua hanai ia maluna o ka umauma o Hawaii, ua ulu ae a ua nui a ua kanaka makua rna Hawaii nei, he home maanei, a he kuenoono maanei a me ka waiwai, he mau makua n aanei, a ine he mea la, e noho ana no laua maa nei a uhi na lepo o Hawaii nialuna o na iwi a na ke karaka Hawaii no e uhi iho. He mau hoaloha oiaio ioa laua no na kanaka Hawaii, he-aloha 1 ke kanaka nui a me ke kanaka ikr, a he aloha i ka Moi ame ka ohana alii a pau o Hawaii, a maluna ae o na mea a pau he mau kanaka aloha aina oiaio, i like loa no me na kanaka Hawaii ili ula, aole he wahi ano «, Hookahi wai o ka like.

O keia poe a pau ka Ailuene Keem Buki e kapa mai nei, he poe ino, he poe manao lili, he poe nnihipili, he pne pekana ; he poe no lalo loa o kahi o Milu ma, he poe o ke kulana haahaa loa, a pela aku, a ma ka nana iho i ke kao* na a me ke kulana maoli o ko Keoni Ailuene Buki mau kalaimanao ana e pili ana i keia mea, ua hiki no ke koho iho ua ahewa loa oia i keia poe a pau i hoopii a i kokua paha e hoonoa ia ke koh.> la ana o ka Rev.'J. N. Paikuli; a ke koho hou iho no hoi, ua makemake loa oia, aole pono e hoopii ia e hoonoa ua makemake loa oia ina no ua hewa a ua kue i ke kanawai«ke ano o ko J. N. Paikuli kuhoia ana, ua pono iho la no ia, kupanaha no hoi ko Ailuene Keoni Buki ano, kai no ua pau kela kiko eleele iluna ona-o ka hololua a roe ke kolohe, eia no ka ke inau nei 00, ua kuhi la hoi kou mea kakau ua pau la hoi i ka holo ana aku nei t Samoa i ka ai ulu a alualu ia ai e ka poa Geremania no ka epa, eia ka aole.

| Ma ka hoomaopopo maoli ana iho i na kuinu na kahua ,kahi i kukulu ia'i ka hoopii a keia poe kupono i ke koho haloU o ka apana o Koolaupoko e noi ana e hoonoa ia ke kohoia ana o Rev. J. N. P-ikuli, ua ike ia iho, he mau kuinu kupooo loa, e hiki ai i na poe kanaka noonoo maikai a pau loa a me na kanaka naauao ke haawi i na mahalo ana a nui no keia poe me ke kuio, he poe hoopono, he poe hoopolo'ei, he poe makemake io e hooko pololei ia ke kanawai e pili ana i ke kulana koho balets, he poe hoopil'imeai ole ia Ailuene Keoni B«iki—kamaa b iti, he poe noonoo kuokoa no lakou iho, be poe hiki ole ui Ailuene Keoni Boki ke lawaia me hana maunu ekaeki, o ka papai ke loaa ia oe, aole e loaa keia poe ia oe, he poe ua hele a loea i oi aku mamua ou.

O keia poe ka poe makemake b e hana ia ka pono, i kulana aupuni mai* kai a mau loa aku, i loaa he noho ana maikai no na opio o keta mua aku, a pela aku.

NolaiLi, moe a imua a hiki i ka hna kila ana, mai puni a mai ku a hoolohe I na olelo hoino a hix>haahaa u kakou oa kanaka Ha«ratt, kuu aku no kakou iaia e hoino ia kakou, kuamuamu, haiki, a me na hoino e ae ana he nui loa; ne manawa no ma keia hope aku a e hoi no kana mau olelo hoino a ai iho

oo uia: ke n*na nei oia i ko hai bc«a a me ko hai ioo, ke kukaia neī imaa o ke akea, me ka ouoao oia Lina pahj e la ai i peoi kakod iaia. (> ka poe noo 000 nawaliwaii ke pum taij. a o ka \xx kuon*.ofio o ka aina a me ka poe naauao ma«aena o kakou a r»u aoie e

punī iaia t oui be kaaaka alakai he«a oia i ka lahui, abe kanaka boa!a i oa manao hookuee ooho ana maluhia, a he h x»w irreai, be kanaka hubu h;ki«ra«re, he ep*. a oka Lahui na hs/ue no kana auu hana epa mamua i kooa wa e nobo Kuhina ana. Ia wa, kan na iluna i ka lani i kahi kiekie f aone ike *ale iho i ke au nui ke au iki, ke kanaka nui ke kanaka iki t aia a be poe iiuna, oia ka hoa olelo, ma 0 ka uwihi, he mako'e i ka lahui ponoi 0 ka aina oi«i o ka makuahine ona. | Nolaila, o kela poe i hoopii ai me ka 1 uanao maikai e hoonoa ui ko Rev. f. N Puiku i kohoia ana, a no na kumu maikai hoi i ike la. aole loa lakou e e kapaia a hoinoia me na leo hoo henehene lapuvale, ua kupono loa ke naawi ia ia lakou na mahalo nui a kiekie me kr kuio, a ma ka hoomaopopo iho a kou mea kakau i ke ano a me ke kulana o ka Aiiuene Keoni Buki kahi ana ma keia kumuhana, he mea ku i ka hilahila ke ike iho, i ke kanaka 1 kaena iaia iho he kanaka makee i ka pono, he kanaka alona aina, aloha lahui, kue i ka hewa, hoino i na poe ha* na hewa a pau, he kanaka i makemake oka pono ke hanaia, a pela aku, aka, ma keia mea e pili ana no ka makua Rev. J. N. Paikuli ke kokua nei oia, ine ka ike no ua hewa, olelo no ka waha he p?no, hoopuka no na manao apono ma kana mau nupepa e hoino ana i kela keoninana maikai o ka apana o Koolaupoko me ke kahua kupono ole, he mea hiLhila loa keia ke ike iho ia Ailuene Bjki, a ke haawi nei kou mea kakau i ka inahalo nui ina pi>e koho bilota o ka apana i o Honotulu no ko oukou koho ole ana iaia, oiai, ke ike pu ae la no kakou i ko ianei makemake nui e kokua 1 ka poe kue 1 ke kanawai a olelo iho ua pono no, o ka hewa iaia nei, he pono no la, a o ka pono a ka lahui e manao ai he pono, he hewaia, a aia na ia nei na manao hewa, alaila, he pono wale no ia lapuwale, ina pela ma ka aoao o ka lahui, e hoomaikai nui loa ia lakou a mau loa aku no ko lakou ake nui e hookoia ke kanawai me ka pono a me ka pololei me ka ewaewa ole, a no ka pono kaulike o na mea a pau, a o na poe kuonoono a naauao a me ka lahui holookoa me oukou i na wa a pau e kokua e hoomau loa aku i ka apono ana i ka oukou mau hana me ka pono a me ka pololei, me ke kuokoa a me ka wiwo ole no ka pono o ka aina aioha a me ka lahui kanaka a pau, mai ka Moi ira ka Nohoaiii a i na Alli a pau, a me na makaainana pu no hoi. Me ka mahalo, 1 • ' KOKUA I KA PONO.