Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 16, 16 April 1892 — Page 1

Page PDF (1.89 MB)

This text was transcribed by:  Laszlo Boros
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

ME KO HAWAII PAEAINA I HUIIA.

 XXXI.     HELU 16.  HONOLULU, POAONO, APERILA 16, 1892.  NA HELU A PAU, 3385

 

@@ ROSA,

(AKONI.)

@@ Kokua ma ke Kanawai.

@@ HOIAIO PALAPALA.

@@ Hana ma Alanui Kaahumanu.

@@@

 

@@@ M. LOWREY,

@@@ no ka LEHULEHU

@@

HOOIAIO PALAPALA A ME NA

PALAPALA HOONIKI.

@@@@ Hana me W. R. Kakela,

@@@a ka aoao makai o ka Hale

@@@ Honolulu.      2331

 

@@@ BROWN,

@@ Kokua ma ke Kanawai

@@@ HOOIAIO PALAPALA NO

@@@ MOKUPUNI O OAHU.

@@ HANA    Ma Alanui Kalepa

2331

 

@@@ HITCHCOCK,

@@ HIKIKOKI>)

@@@ Kokua ma na mea a pau

@@@ ana ma ke Kanawai.

@@@ NO NA BILA AIE ME KA AWIWI

@@@ Hawaii.    2331

 

@@@ P. KAMAUOHA,

@@@ Kokua ma ke Kanawai.

@@ no ka Lehulehu.

@@@ Haawi Palapala Ae Mare,

No Kohala Akau, Hawaii.

 

@@@ ANA AINA.

@@@ Kohala Akau, Hawaii.

2331

 

@@@KAKELA,

@@@ Kokua ma ke Kanawai. LUNA HOOIAIO PALAPALA.

2331

WILLIAM C. ACHI,

@@@ he Kokua ma ke Kanawai

@@ ona Aha a pau o keia Au@@@

@@@ no ka Lehulehu a Boroka

@@@ Waiwai Paa.

@@ Oihana, Helu 36, Alanui

@@@ Honolulu, Oahu.     2331

 

@@ M. MONSARRAT,

(MAUNAKEA.

@@Kokua ma ke Kanawai.

LUNA HOOIAIO PALAPALA.

     @@@ ia no na Palapala Kuai, Palapala @@@ ame na Palapala Pili Kana@@@ ma ka olelo Hawaii. Dala no ka @@@ka moraki ma na Waiwai Paa.

@@ Hana: Hale Pohaku hou ma ka @@@ Waikiki o ka Halewai, alanui @@@

                                                                                              2331

@@@ & CO., (WAILA MA.)

@@@ Papa a me na Lako @@@ o na ano a pau, a me @@@e ae a pau e pono ai o @@@

@@@ Alanui Moiwahine me Papu.

       @@@

 

BIHOPA MA,

LAKO MALAMA DALA

 

@@@ NO MAKOU I NA DALA HOOMOE  @@@ hoaie ana ma ko makou BANAKO @@malalo o keia mau kumu:

@@@ mai ke kanaka hookahi i na @@@Haueri, e uku no makou i ka uku@@ Elima Hapahaneri o ka makahiki, @@ aku o ka lawe ia ana mai o ke dala. @@@ ke dala hoomoe i eloku mahina, a @@ paha ke dala a hala na malama @@ wa e hooponopono ia ai na helu. @@@ e helu ia maluna o na dala ha@@  ia elua paha o ka mahina.

@@@ panee e uku ia na dala e lawe ia @@ o ekolu mahina mai waaka o ka @@@ ana mai.

@@@ ae o ka unuhi ana aku o ke@@ i kaua mau dala, e hoike e mai i @@a e luwe pu ia mai ka buke dala i @@ ai.

@@ a e uku ia, aia wale no ma ke kikoo @@@ hoomoe mai i ke dala me ka @@i ka buke hoahu dala.

@@@ o Sepatemaba o keia a me keia @@ e hooponopono ia ai na helu o na a @@ a o ua uku panee i uku ole ia ma@@ dala a paue waiho ana me ke @@ ia e helu ia ma ka aoao o ka mea @@@ mai i hala ua malama ekolu, a ma @@ e hai ia me ke kumupaa mua.

@@@ dala haomoe mai maluna o elima @@@ e lawe ia no mamuli o ka aelike @@.

@@@ ana ka Banako ma na ua ia a pau o @@ koe na la Sebati a me na la.

                                                            BIHOPA MA.

@@@                                              @@@

 

T. WATERHOUSE,

(WALAKAHAUKI.)

@@@ o na Lole Nani Panio!

(LAKOHAO.

Lako Hana Mahiko,

@@ AKU HE NUI WALE.

Moiwahine, - - Honolulu.

2357-q

 

@@  & ROBINSON,

MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU  @@loaa no ma ka UWAPO O PAKAKA, @@@ make kumukuai makepono loa, no ka @@@ o ka lehulehu e makemake ana e ka @@@. E kipa mai a e ike kumaka.

                               @@@

 

HOIKEIKE NUI O KE AO NEI MA KIKAKO!

 

KA NANAINA O KA LOKOWAI PAPAU

 

He Moolelo

-NO KA-

 

Ui Nohea Berela.

 

Ke Kamehai hoopono – Ke kupaa me ka luli ole – He wahine na ke kane hookahi – Ke au popilikia a me ka huli ana o ka pomaikai mahope o ka wahine.

 

MOKUNA XV.

 

HOOKO IA KA KONIA APUHI.

 

    Oiai ua eo ae la ka lede Okavia i na pahele kaukauiua ole a Dane Konia no kekahi mare awiwi ana, no ka pomaikai a me ka hanohano i hoaka mua ia mai, a ke liuliu nei o Konia e holopono kaua hoolala o ka powa a me ka hao lima ikaika mo ka makau ole i ke Akua a i ke kanaka.

    Mahope iho o ka hookuu ana o kela anaina aumoe a Haku Hakahusa, hui pu aku la o Konia me kana kauwa Hapelika iloko o na kuka malu o ka hoolala mare awiwi, a kaawale ae ia iaua no ke koena o na homi o ia po.

    Ke hooluolu la na mea a pau oloko o ke kakela, a iua he mea kekahi e hooheihei ana i na amo ana a kona mau maka me na hora loihi o ka po, o Dane Konia no ia e holoholo la iloko o kona keena, e hooulu puni ia ana e na manao like ole. O kona mau noonoo ana, oia ka holomua o keia apuhi elua mamuli o kona mau manao waipahe, iloko o ke apono a me ka hauoli nui o kela elemakule waiwai, a iloko o kana i upu nui ai e noho poo maluna o na waiwai huiia o Hakahusa a me Kaletope. A iaia e kuko ia i keia mau mea, hoi hope ae la kona hoomanao i ka like ole o kana i hana aku ai ia Berela kana wahine mare mua a oiaio hoi.

    Ke hoomanao ia oia i ko Berela ui o ke kulana lede i hanauia no ka hanohano; ke hoomanao pu la i kona mamao loa mai na hewa me kona pauieie nui ana mai iaia i kane mare oiaio; a o kona nanaina oluolu, ke kulana o ka haaheo kilakila, ka maemae a me ka ikaika o ka manao aloha kane, aohe lua o Berela iaia e hookuku pu ana me ka lede opio o ke kakela o Kaletope, ka elua o na moepuu a kona haakei o ka puni waiwai a me ka wahahee ino loa o ka manao aloha ole. Iaia e hoomanao la no Berela, he leo nunuiu ka i lohe ia ma kona waha me ka awiwi pu o kona mau kaina wawae –

    “No keaha la hoi i nele ai na mea i makemake ia e kakou,” wahi ana o namunamu ana. “Berela aloha! Ina no hoi oia i hanauia mai no ka waiwai! Aka, ua hala ia – me kona ui i aneane loa e hoopoino mai ia’u – ke hoomau ia nei ko’u aloha nona. Ua aloha au iaia! A ua hoino au ia Okavia. He keu ana ka keia a ka henehene hilahila loa e moe ole ai ko ke ao nei!”

    He mau olelo hapa keia i ka mihi, a ua hoomau aku ola i ka holoholo a ao ia po. O na hoomanao no kana hana o ia ia i hooiaia mua ia i ka po, a me kona manaoio ua aneane mai ka waiwai iloko o kona poholima, oia kana i awiawi aku ia no ka paina kakahiaka, kau ma ke kaa a holo aku no Kaletope, a he mau maka oluolu ko Haku Hakahusa e nana ia iaia ma ke aia.

    “O Desemona no ka’u makemake,” wahi a ua haku ia i namunamu malie iho ai. “Aka, ke hoike e mai nei keia mau hana i ko Konia oi ae ma ka eleu a me ka hooko io ma o ka liio ana mai o ka puuwai o keia kaikamahine. He lede oiaio hoi oia iloko o ke akahele o na hooponopono aua mawaena o iaua, a e hooiaio mai ana, aia no me ia ke kulana noonoo moekahi o kona makuakane. E kohu auanei oia i haku wahine no kuu kakeia nei.”

    He mau olelo kaukau mua keia a ka haku ia Konia e hele ia ma ke ala, a o keia hele ana a Konia, aole oia i holo pololei loa no Kaletope, aka, ua kipa ue oia i kahi i kapaia o Penezane no ke uoi ana i palapala mare. He elua hora o ke kuekaa ana malaila a loaa no hoi kona makemake, a me ia palapala iloko o kona pakeke, holo aku la oia no Kaletope me ka hauoli nui.

    Hui ae ia ua mau ipo nei me na nanaina like o ka iini nui ma ko iaua mau maka.

    “ I Panezane anei ae?” wahi a Okavia e ninau hoopalaka waie ana.

    “ Mai iaila mai la au, a ua loaa mai nei ka palapala mare. Ke manao nei au aole oe e hoi hope ana ma ka kaua papa hooiaia o ka mare.”

    “Owau? Aole loa,” wahi o Okavia. “Aole au i ike, aka, o oe – oia hoi ua hopohopo au no kekahi mea nana e keakea ko kaua mare. Paa pono iho nei ia’u keia kakahiaka i ka hoouna palapala i kahi e loaa ai ia’u kekahi kahiko mare o ke ano hou loa, oia hoi na mea hiki i ke dala ke kuai. O ka wa no keia oiai na la o ka lealea.”

    “Pohihihi aku ia au,” wahi a Konia. Ke kamaiho nei oe me he la he keakea kekahi e hoea mai ana i kou pomaikai o keia mua aku. E kuu Okavia, aiai no ia oe ka mana hooponopono piha o kou waiwai mahope o ko kaua mare ana, a e hoopau ia keia houpuupu waia ana.”

    “Aole no ia, aka me ka mahalo no kou makaaia ma ia mea, e Konia. Pehea na hooiaia hou o ka mar?” wahi a ka lede.

    “E hiki mai ana au no Kaletope nei i ka la apopo, alaila hele pu kaua ma ke ano he huakai holo kaa wale no ia, a o ko kaua hiki loa no ia i Penezane a mare.”

    “Aka, aole au e mare iloko o ko’u kahiko holoholo.” Wahi a Okavia. “Pehea no hoi ke hoouna e au i kuu kauwa wahine i keia po i kahi o kuu mea hana lole ma Penezane, me kekahi puoio i mea e manao ia mai ai he lole ia no ka hana hou ana. Alaila, holo aku au i ke kakahiaka, kahiko a pau, a holo loa aku no ka luakini. E hiki e no hoi oe malaila no ka hui pu ana mai me a’u. Pehea ia?”

     Ua maikai keia i ko Konia manao, a ua pono hoi na mea a pau. Nanea loa iho la o Konia malaila no kekahi mau hora, a ua komo pu aka o Kaleneda me na ipo ku-lua iloko o na hookaau olelo.

    I ka wa o ka paina ahiahi, aia pu o Konia me Haku Hakahusa me ke pakaukau, a o ke koena aku o na hora ahiahi, ua hoohala ia e laua iloko o na kukai olelo o ke pahele ma ko Konia aoao, a me ka hialaai hoi ma ko ka halu aoao. Hoomaikai ma la ka haku iaia nei no la ahiahi o na papaleo hauoli, a hoi aku la laua e hiamoe. Mahope o ka paina kakahiaka, aia hou o Konia no Kaletope.

    E like me ka laua i hoolala ai mamua ae nei, pela i ike ia aku ai laua e kamoe pololei ana ma ke ala np Penezane.

    “Aia no anei o Mr. Kaleneda i ka home?” i ninau aku ia o Konia.

    “Aole. Ua hala mai oia no Penezane malalo o kekahi hana. Aole no paha oia e halawai pu mai ana me kaua a e keakea mai i ko kaua mare. Ua maopopo anei ia oe e Konia kona makemake e mare au i kekahi duke? O ka loaa makahiki o Kaletope, he iwakalua tausani dala.

    Pahola ae ia ka ula hauoli ma ko Konia mau helehelena. Me iwakalua tausani dala loaa hihia ole o ka makahiki, ua hiki ia ke uhaai e like me ka makemake. I keia kuko hou e kupu la iloko ona, hiki aku la lauai kahi o ka mea hana lole o ka lede, a malaila laua kaawale. Hala loa aku la oia no ka hotele a mai laila aku no ka luakini.

    Ua makaukau ka luakini iaia i hiki aku ai, a ua kipa loa aku oia i kahi noho o ke kahunapule e hoike ai i ke koena o na hana ma ka aoao o ka paa mare, a o ua kahunapuie la, kana kakauolelo, ka mea huki bele a me elua mau mea okoa iho, ua akoakoa like ae la lakou ma ka luakini a kakali no ka lede Okavia e lino la i kona kahiko o ka mare henehene.

    Aia nae iloko o ka luakini, e pili mai aua mahope o kekahi pou, he mau maka o ka hakilo – o Mr. Kaleneda keia e pee ana me ka hoike ole mai iaia iho.

    He hapaha hora keia kali ana, halulu ana ke kaa o ka lede me kana kauwa wahine pu, a mahope aku ke kaa o ka mea hana lole a me hookahi kokua. He manawa pokole no ka hooponopono ana a ku ae la ka paa mare ma ke kuahu o ka hoolaa. Puanaia mai la na huaolelo a o ka hopena me na huapule. Aia hoi, o ke kane mare a Bereia, ua mare iho la i ka wahine hou.

    Hala ae la keia henehene a paa aku la no hoi na inoa o ka paa mare i ke kakauia, a puka aku la no kahi o ke kaa e ku ana me na hoolala hou iloko o Konia na kahi mua e kipa ai – i Kaletope paha, a i ole, imua paha o ka Haku Hakahusa.

    O keia manao ana e hoi hope aku no Kaletope, i hai mua aku ai i ko laua mare ia ana ia Mr. Kaleneda, me ko lakou ike mua ole nae eia pu o Kaleneka iloko o ka luakini kahi i hakilo ai ia laua, a ia wa pu no i oili mai ai o Kaleneda a ku ana imua o laua.

    He wa ia o ke pihoihoi, oiai ke kauwa wahine e haaiuiu ana, ke kahunapule e aa ana na make malalo o kona maka aniani me ke pahaohao, ku ae la o Konia ma ka aoao o ka lede Okavia me ka mae, a o ka lede wale no ka mea hookahi iwaena o lakou i hookui ole ia me kekahi o ia mau haawina.

    Aole o Kaleneda ma ka nanaina o ka makua huhu. He oinoiu loa kona helehelena me ka manao apono loa no keia mare awiwi ana, a e hoomanao ia, oia ka mea nana i ao ka lede Okavia e awiwi a lilo o Konia he kane mare nana, mamua o ka huli hoi ana aku o ka mea nona ke kuleana oiaio o Kaletope e noho la ma Kanada.

    Mahope o ko Kaleneda hoopuka ana i na olelo hoomaikai no ka paa mare, ua pau ae la na pahaohao me na pihoihoi, kona aku la oia ia laua no Kaletope, oia ka Kouia i pane aku ai me keia mau olelo mua –

    “Ke hauoii nei au i kou lawe ana i ko maua mare i mea maikai. Ua hopohop no maua nou a me Haku Hakahusa me keia pupuahulu loa. A oiai ua ike mai oe ia maua me ka oluolu, ke lana nei kuu manao pela pu me ka Haku.”

    “Aole ia i maopopo ia’u,” wahi a Kaleneda me ka luli ana o kona poo. He kanaka ihiihi loa keia ma na hana o keia ano, a o ka huhu o ka liona kona. Aka, he punahele loa iaia o Okavia, a ke manao nei au e kipa mua olua i ona la e hana maluhia ai. Oia hoi e hiki mua olua mamua o ke kipa mua ana no Kaletope.”

    “E hana no maua e like me kau e ao mai la,” wahi a ka lede Okavia. Aole loa au i ike i hookahi minute o ka hauoli me ka maluhia ke ole au e lohe heaha la ka kuu Haku aloha e pane mai ai no keia mare awiwi.”

    Oiai nae ua lilo o Okavia i milimili na ka haku, aole no ia he mea e hooluolu ia ai ko Okavia manaomamuli o ka mea ana i hana malu iho la. Ma ko Konia aoao, ua manao mua oia he hana maikai keia ana i hooko iho la i mea hoopahaohao nui i ka haku nona mai kona pomaikai e manaoio mau la i na wa a pau, a oiai nae lakou ma ke ala no kahi o ua haku la, lohe ae la oia ia Kaleneda e olelo ana “he liona uwo o Hakahusa ke hiki kona inaina, a o kekahi hoi o ka poe i aa e ooki i ko lakou lima akau ke ulupuni ka huhu,” a naka haalulu iho la o Konia.

                                                                                                       Aole i pau.

 

Hoike Kula Sabati Kalawao me Kalaupapa.

 

    Hora 9:30, ua malamaia ka hoike hui o na Kula Sabati o Kalawao me Kalaupapa maloko o Kanaana Hou, malalo o ka noho Kahukula Sabati ana o Keoki Kekipi.

    O ka papa pokii o Kalaupapa ka mua me 12 haumana, malalo o ke alakai ana a Mrs. K. Naehu. He maikai na haawina me na himeni. Ua kupono lakou ke kapa ia “na koa liilii o Iesu.” Papa makuahine o Kalawao ka lua, me 9 haumana malalo o ke alakai ana a Mrs. M. Kahaulelio. Aohe hoohalahala ana no lakou. Papa makuahine o Kalaupapa ke kolu, me 7 haumana malalo o ke alakai ana a Mrs. K. Waiwaiole. Maikai na mea a pau i hanaia.

    Himeni Hui, Hokuao Nani aoao 190.

    Papa opio wahine o Kalaupapa, he 11 haimana malalo o ke alakai ana a C. N. Kealakai. He maemae na mea a pau, a ua kupono ke kapa ia ana o ka inoa o keia papa o Kaleookamanu. Papa ohana o Kalawao, he 7 haumana malalo o ke alakai ana a Beniamina Reid. Ku no i ka mahalo ka lakou mau hana, nolalla, hooikaika ia a loaa kela lei ma o. Papa ahi Helene o Kalaupapa, he 10 haumana malalo o ke alakai ana a Mrs. Lilia Kahoohiki. Paanaau na haawina, eleu ma na himeni. Ua pomo no ke ahi Helene o Kalaupapa.

    Himeni Hui, Hokuao Nani aoao 180.

    He lulu dala kekahi, penei: Kula Sabati o Kalaupapa, $2; Kalawao, $17.80; mai ia W. Feary hekokua aloha i ke Kahukula Sabati Keoki Kekipi, $5. Huina dala i loaa, he $24.80.

    Hoike papa opio kane o Kalaupapa, he 12 haumana malalo o ke aiakai ana a Beniamina Kaili. He noeau na lawelawe hana ana, a he maemae maoli no. He Haiolelo haole na Henry John i unuhi ia mai ma ka olelo Hawaii e John Trask. O ko lakou leo ua like me na anela e hooiea ana i ka Haku. Papa opio kane o Kalawao, he 24 haumana malalo o ke alakai ana a w. Clark. Paanaau ka lakou mau haawina a eleu no hoi ma na himeni. He ku i ke kamahao ka halolelo a Simona Kapahee. O ko lakou mau leo mele ua like me ka liona e uwo ana, a ua kupono ke kapaia ana o ka Papa Liona o Kalawao. Papa Naita o ka Aahu Ulaula o Kalaupapa, he 13 haumana malalo o W. Makakoa ke alakai. Maikai na himeni a me na haawina. I nui ke aho a loaa ka lei o ke ola ma o.

    O keia ka panina o na hana hoike kula i malamala ma ka la 27 o Maraki I hala. Na Rev. J. P. Haui i wehe na hana me ka pule a me ka himeni hui, aoao 196 o ka Hokuao Nani. He mau manao paipai mai ke Kahukuia Sabati a me J. P. Haui, alaila hookuu na hana me ka himeni aoao 23 o ka Hokuao Nani, a me ka pule a Rev. S. Waiwaiole.

    O KEIA KII MALUNA AE, ke hoike mai nei ia i ka nanaina o waena o ka lokowai papau, o ke kahua hoikeike lahui nui ma Kikako o 1893 aenei, me ka Hale Hoohana Uwila ma ka akau, ka Hale Lako Mekini ma ke alo, a me ka Hale Oihana Mahiai ma ka hema. O ka hale kai e hoolelakela ia aku ai na mea hoikeike a ke aupuni o Amerika Huipuia, e kukulu ia aku ana ma kahi kokoke i ka Hale Lako Mekini. O ia kekahi o na mea hoikeike kupaianaha ma ona iho. E hoike ia aku ana na loaa o ka aina a e wehewehe ia aku ana kona moolelo mai ka wa mai i loaa ai ia Kolona (Columbus). Eia kela a me keia lala oihana ke kohokoho mai nei i na kahua hale a me na dala e lawa ai, no ka hookelakela ana i na mea hoikeike. Ua hookaawale aenei ke aupuni i ka huina o $1,500,000.

    E hoomaka ana na hookelakela o ke aupuni ma o ka hookahakaha paikau mokukaua la e malamaia ana ma ke awa o Nu Ioka i Aperila, 1893. E poloai ia aku ana na lahui a pau e hoouna mai i ko lakou mau mokukaua ma ko kakou mau kai, a e komo pu iloko p ka paikau ana. Ke manaoia aku nei, e ae ia mai ana ka poloai e na lahui i kono ia aku, a e lilo ana ka heluna a me na ano o na mokukaua a me na lahui e komo ana iloko o keia paikau moana, o kekahi o na hookahakaha oi loa o keia au. E like me ko na mokukaua komo ana mai, pela no e hoolulu ia aku ai ma Alanui Hampton. Mailaila aku e holo ai lakou no ke kulanakauhale o Nu Ioka.

    E hoopapau nui ana ka Oihana o ko na aina e o America Huipuia i kona manawa ma ka mea pili moolelo. O ka makemake ka wehewehe maopopo ia me na kii o na mea kaulana o ka loaa mua ana o America a me ke kulana o ka aina ia wa. O ia houluulu ana, e komo pu na kii o Kolona (Columbus) a me na kanaka i komo pu e kokua iaia ma kona mau huli aina ana, me ke kii o ka hale I hanau ai oia, ke kii o ke aloalii o Ferdinand a me Isabela, me na kii nunuii kaha pu ia ko lakou mau aahu, na kii a me na palapala aupuni e pili ana i kana huakai mua i America a me na mea ano nui o kona ola ana mahope mai, me ke kii o ka moku i holo ai o Kolona a me na luina Genoese, me ko lakou aahu o ia manawa, ke kii hoohalike o ka hoopalekana ana ia Inia Komohana a me na kapakai akau o America Hema, me ka hoike pu i na ala moana lehulehu i holo ia ai e Kolona a me na poe imi aina e ae, me na wehewehe moolelo, na kii, na mea kahiko, a pela aku o Amerigo Vespuvvi, Alonza Ojeda Nukea de Balaboa a me kekahi poe e aku.

    Ma ka mea oiaio, i na mea ano nui no a pau o ka moolelo o ko America loaa mua ana, me na moolelo o ka nee ana imua.

    Na ka Oihana Kaua ka hookahakaha ana mai i na aahu koa o ko Amerika mau koa mai ka wa mai e noho panalaau ana a hiki loa mai i keia wa, na hoolako wahi hoomoana a me kiai, na hae aupuni, na lako manele o na koa poino, na kaa kaua, a pela aku, a na ka Buro o na pu kaua e hookupu mai i na pukuniahi mama, na pu panapana a me na pahikaua, me ka hoikeike pu i ka nee ana imua o keia lima lawelawe iloko o na hanauna i hala.

    Na ka Oihana Waiwai ka hoikeike mai i na kahua hoopakele ola i kukulu ia no ka hoopakele ana i na ola o na olulu moku nahaha. Na ka Papa Hale Ipukukui mai na kii o na hale ipukukui, na mouo o kela a me keia ano, na hoailona i ka wa e paa ai i ka noe a me na mea like.

    Na ka Buro Paipalapala a me kahakii leleawe mai ka hoolako i na kii o na Peresidana o Amerika Huipuia mai a Wasinetona a hiki i ka 1893, me na kii o na kanaka kaulana e ae o Amerika.

    Na ke Komisina i’a mai ka hoolako i na ike pili i na i’a, ma ka hoike ana mai i na moolelo o ka i’a, a pela aku. A pelaaku a nui wale, na mea e ae i pili I kekahi mau mea lehulehu e aku.

 

HE MAHALO I KA MOIWAHINE.

 

I ke Alii ka Moiwahine LILIUOKALANI, Moi o Ko Hawaii Pae Aina;

    Aloha oe – O makou o Kou mau makaainana e noho ana ma ka apana o Hilo, Mokupuni o Hawaii, kekahi o na mokupuni malalo o Kou malu e ke Alii.

    No ka mea, ua oluolu i ke Alii ka Moiwahine Liliuokalani ko makou Moiwahine i aloha nui ia, ka hookohuana mai ia Hon. J. T. Baker I Kiaaina no ka Mokupuni o Hawaii. Nolaila, ke haawi aku nei makou i ko makou aloha me ka mahalo, ka hilinai a me ka hoomaikai ia Oe e ke Alii. No ka hooiaio i ko makou oaulele maluna Ou, ke kakau nei makou i ko makou mau inoa. O makou no Kou mau makaainana e noho ana ma ka apana o Hilo, Mokupuni o Hawaii.

    Na inoa: M. Kaliula, K. M. Koahou, N. C. Willfong, H. C. Austin, Mrs. Hattie Kauhi, a me 206 mau inoa e ae i hui ia o na kane me na wahine.

 

Na Mea Hou o Kauai o Mano.

 

    Haalele ia Honululu hora 5 p.m. o ka la 22 o Maraki, a ku ma Nawiliwili hora elua wanaao Poakolu, a ua hookipaia aku la kamahele e ko laila kanaka puuwai hamama oia o Kahele, a malaila au i noho ai a hiki mai la ko’u kamaaina oia o J. H. K. Kaiwi, a ua hoi aku la me kona alakai ana ia’u e hoomaikeike i ka home noho o P. Kanoa, a o ka pohala ana ae no ia o kona nawaliwali, a ke pii mai nei kona ola kino maikai, a pela pu no hoi me kana lede.

    He nani a makai ka home noho e huli pono ana i ka makani, a ke alawa ae oe, o ke kiei iho a ka puu kaulana o Kalanipuu me Haupu, ua hoonanea maua malaila no kekahi mau minute a huli hoi aku la no ka home o J. H. K. Kaiwi.

    A pau ko mana paina ana, ua motio aku la ka maua huakai hele no Anahola, me ke alakai hele ana e hoikeike i ka Halewili o Kihue, a ua ike kumaka i ko laila kahua hoopomaikai i na lahui kanaka. A hiki maua i Kapaia, he wahi oawa kela nona na halekuai elima, a kuhikuhi pu ia mai la au i kahi i ku ai o kekahi halekuai Pake i lilo ai i ka wai, o na pono halekuai no a pau a me kekahi mau Pake make.

    A hiki i Hanamaulu, o ia nani okoa no hoi ia, hele mai la o ke kula o Kahaokomo a me kahi moolelo kaulana o Mololokai, a hiki i ka muliwai o Wailua, a ma kela aoao mai ua kuhikuhi ia mai la au i ka hale pohaku o Kawelo, a e ku kilakila mai ana ka puu o Aikanaka. Hele aku o ke kula palahaiaha o Wahiawa, nona kekahi wahi olelo kaulana, “E wawa ia no he hale kanaka, nawai hoi e wawa ka hale kanaka ole,” a me ka nalu kaulana o Makaiwa, oia hoi ke kee o ka nalu o Makaiwa.

    Hiki i Kapaa, oia nani like wale no, a hoea i Kealia ike kumaka i ka nani o ko laila halewili, a me ka home noho o Col. Z. S. Spalding, a hoaumoe aku la no Anahola ma kahi o Naehu. He maikai a oluolu ka noho ana o keia wahi.

    I ka Poaha ae, ua hele loa au no Hanalei e ike i ko’u mau pokii malalia, oiai ua haalele lakou ia Hana i ka makahiki 1884, a hele mai a noho me na makua, a i ka 1889, iloko o ka malama o Okatoba, make aku la ka makuakane, a koe ka makuahiue, a ua noho au malaila no hookahi pule. O ke kulana o Hanalei he maikai a oluolu ka noho ana, he nui ka mahi laiki, a he kakaikahi loa na wahi loi kalo. Eia kahi hooheno o Hanalei nei:

E ala e Kauahoa e ka ui o Hanalei,

Kapae ke kaua la e ka hoahanau,

Aole hoi na la o kuu pili makamaka,

Kuu hoahele no oe o ka wa kamalii,

Kuu hoa kui lei nei la o Waikaee nei la – e ahola.

    Eia ma Hanalei nei kekahi mau keiki opio e hoala nei i ka hui lawaia, oia o J. Kahelemauna, Ilipau, Naipuka, Kekoa, Lima, Kawaakaukahi, a me hookahi Pake o a Lock, a ua ku keia hui iloko o elua makahiki, a ke hoomau nei lakou i keia hana maikai.

    Ua haalele ia Hanalei i ka Poaha, Maraki 31, a moe ma kahi o J. W. Lota ma Anahola, he kanaka puuwai hamama oia a me kana lede. A ma ka Poaono, Aperila 2, hiki ma Lihue, ma ka ukali pu o ka Lunakanawai J. W. Lota a ka muliwaio Wailua huli hoi aku kela, haawi na good bye ana. Hiki ma Lihue a hooluolu iki ma kahi o J. H. K. Kaiwi, a nane aku la no ka uwapo o Nawiliwili, no ka ihu o Mikahala ka hoa olelo.                P. PUHALAHUA.

 

    O ka wela ikiki a ka la a me ka hoopolulihi a na ao hakumakuma, oia na mea e ike ia nei.

 

    Ua kakau mai o Messrs. Cage & Sherman o Alexander, Tesaka ia makou, no ka mea i pili i ke ola ana o ka ma’i rumatica, penei: “Ua kaa mau ia ka bela moe e ka wahine a Mr. Wm. Pruitt, ko onei Lunaleta, e ka ma’i rumatica no na makahiki loihi. Aohe mea i loaa iki iaia e hoola iki ae ai. Ua kuai aku makou iaia i ka omole o ka Chamberiain Laau Hoola Eha (Chamberiain’s me Pain Balm), a ua hoola loa ia kona eha e kela omole hookahi. Ke kuhikuhi aku nei makou i na mea a pau e ninau aku iaia no kona hoolaio mai i keia hoike.” He 50 keneta o ka omole hookahi, a e loaa i na mea kuai laau a pau. O BENSON SMITH & Co., Na Agena ma Honolulu.