Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 43, 28 October 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

Ma ka malama o lanuari no, la 24, hoi mai iao Kaianiopuu ma m&i Maui mai, loho oia i ka holo o na wahiue i ka moku e hookamakama ai, hookapu iho la oia i ka waa aole e hoio hou i kai me na wahiue. No ia inea, hoio nui mai la na liaoie i uka e hoohaumia wale ai i na wahine, ma ka hoowaiewale ana i na pauku hao, a pela waie aku* He mau hana ino a hiUhila loa ka Kapena Kuke i hana ai ma keia pae ainn, o ka mea hoi i kapaia aku he Akua, o Lono, a i mahalo nui no kona hooinana ia aku ma ka inoa Akua o Lono, aka ua uku e ia nae maauei. Maikai no. Ua hana lokomaikai nui aku o Kalaniopuu iaia ma kft haawi ana aku i ahuula, a me na kahili, a ua oleioia oia pu uo kekahi i hoomana ia Louo. Ka make ana o Lono. Ma ka la 4 o Feberuari, holo aku la o Lono a hiki mawaho o Kawaihae, iise iho ia oia ua popopo ke kia o kona moku, uiu hou ae la kona mauao e hoi iiou (ka paakai i Waimea) ma Kealakekua e kapili ai, a hoi aku la iakou a ku hou Ilaila.

A lauiia hou na kanaka ine ua haole; aole he ohohia loa ia o Lono elike me ua la mua, a ua loihi no na ia i huna ui i ka moKu no ia piiikia. Pela no hoi ka loilii o ka iauna hou ana o na wahine me na haole, a ua aioha lua lakou; nolaiia, liuhu ioa iho la iiM kane, a kii aku la i na wahine uia ka moku, a kue aku ia Lono a me c:i haole a pau, a uiu ae la ka haunaele ma ka moku, a ki mai la na haoie i na kauaka i ka pu. 0 kekahl nuiu haoie, iaiau aku ia i ku waa o kekahi alii, o Paiea ka inoa, a kue aku oia ia laua, a hili mai la lauu iaia i ka hoe, a hina oia ilalo. Ike na kanakao Palea i kona hina aua, a hailufcu ia iaua i ka pohaku mai na auwaa mai, a pakeie mahuueliuue aku ia, a auhee aku ia na w.m i ulia. A ala ae ia o Palea mo ka makau nui no Lono, o pepehi mai ke akua iaia, a hooki ae Ja oia i ka liakaka ana. Noho iho la kela manao ukiuki ia Palea no kona hana ino ia una, a he mau po mai iioio aku ia oia i kai o ka moku. Ile po pouli ia ahe ua lulii hoi; oia a me kekahi poe ona, A ike oia i ka waapa e iaua ana 110 j mahope o ka moku, a aihue oia a, iawe ia i uka, a pau iho ia no i ka j wawahi ia ia po, no ka mauao nui aua i ka iuio. O keia iho la ke kumu 0 ke kuua ana. 1 ke ao aua ae, ike ia iho la aoie ka waapa, a manao no o Lono ua uihue ia; alaila, kauoha mai ia o Lono ia Kaianiopuu e hoihoi aku i ka waapa, aka aole e hiki i ke alii ke hooko aku, oiai ua puhi ke oka 1 na iima o ka uieuehuue. A uu ka hoihoi oie ia atu, noiaila hoio aku ia o Lono 1 uka me kona poe kanaka, me ka iako i na pu, e kii ia KaLiniopuu e iawe iaia ma ka mokuj a maiaiia oia e noho ai a hiki i ka hoihoi ia ana niai oka waapa.

A liiki kalohe ia Kekuhaupio ma Keei, holo mai la oia, a iiie Naliuaa kekahi alii, he waa okoa no konn; a iio ke kokoke ana aku o Nulioiu uia; ka uioku, ua ki ia mai la oia i lia pu inai ka inoku mai a inake iho la. A ike o Kekuhaupio i ka uiake aoa o kela alii, holo aku la ia me ke | kuupau aua i tto lakou ikaika hoe, a pue ma Kaawaloa, aia malaiia o; Kaiaoiopuu ke alii, a kaohi iho la j oia me ka ikaika i ke aiii aoie e holo | i ka moku. : A iohe ua kanuka i ka make ana' 0 kekahi aiii, hui lokuhi inai ia la-1 kou no ke kau*. liookokoke aku lu ua kauuka ia JLa}uo, a iiahuu aku la kekahi iala i ku patiuu uia kona poo, a uwe ae la oia no ka eha, i ae la ua kanaka, "He kauaka no ka! Aole he akua, ke uwe nei hoi!" A koino iioko o Lono ka uiauao oo ka make. Ku ae ia o Lono a unulii ae la i kaua pahi loihi a haliau aku la i ks oiea uuna i kikuui mai i kooa poo i ka pahoa t a haia oia a moku iho ia kekahi alli, o Kalimuuokahoowaha ka inoa, ma kona lima. A laiau aka la oia U Lono uie ka iima ikaika a paa ioa» h kaia ia iiaio, uae i pepeni ihu iaia. no ka inea ua uiauao oia aole e uiake u Laoo t he akua ia. Aka, uwe nui ae la o Luno no ka uoi o ka eha i kona hiua wua llalo, aialia mooaoio iho la no na kanaka aele heakua, a kimo ikaika mai la kekahi iai» iue ka pmhoa m» kona. poo, a make k*t u Lono, a inake pu he 4 niau h**4e I ka pepehi ia e na kaoaka. Aubee aku ia na haole i ka waapa a ki īual la i na pu, a paku aku U oa kunaka i ka moena, a nui no hoi na knuaka! uiake, a kī nui uiai co hoi oa poe a k* moku, a ke-1 kahi poe o uka o ka aina. NoUila, hee a*o U o Kalanlopua j 1 uka w& m kunaka, a me na aiii, a! iawe aku La Ukuu \ ke kiuo kupepau o Loao \ uka, » >ue n* haoie 4 i make pu me ia» a hiki Uuoa o ka pall o Kaawaloa. A laila, hai iho

o Kalaniopau i ke kioo kupnpau o ' Lono iioko o ka heiau; a pau ka hai ana, alaila, holehole ia na iwi o Lono a hooma ia i ka la. Okai» a me na mea a pau, ua puhl ia 1 ke ahi. Ua ai hewa ia ka naau o Lono Kapena Kuke e kekahi mau keiki ekoiu; o Kupa, o Mohooie, a me Kaiwikokoole. He tnan keikiaiii no Ukou. Ua hoopunipuni ia lakou he naau ilio, a ai iakou. Heihoi ia aku ia kekahl mau iwl ona ma ka moku, a ua maiama ia kekahi mau iwi e na kahuna i mea hoomana.

I ka la 23 o Feberuari, holo ka moku tnai Kaawaloa aku, a i ka la 29 ku ma Kauai, a mai laila aku no Niihau. A i ka la 25 o Maraki kona nalowale loa ana aku, a o ka pau no ia o koua holo ana naai ma keia pao moku. Lohe aku la na kanaka ona aina mamao i ka noake ana o Kapena Kuke, ao!e hoio hou mai na mokn, no ka mea ua manao iakou he ioko~ ino na kanaka o Hawaii nei. A i ke au o ke alii Kamehameha 1., aiaila hoio nui mai lakou, a ike i ka lokomaikai o ia alii, holo nui mai na moku me na waiwai kalepa o lakou, a kuai aku a kuai mai me ka maluhia ma ia hope mai; aole no hoi makau na moku i ke ku mai ma Hawaii uei, no ka mea ua ike pono iakou i ka lokomaikai o na kanaka. Eia na inoa o na moku i ku mai ma Kealakekua ia uiau makahiki; o na inoa hoi ma ke kapa ana aku a kanaka, okoa ka na haoie. He eiua mau moku i ku like mai, o 010 ko laua inau inoa;o laua na moku i loaa mua mai ai ka lei i Hawaii nei. A mahope mai o laua ku hou mai he moku, o Kanikani ka inoa; ia moku i ioaa mua ai ka pahi ia Hawaii nei. A mahope mai ona o Kapilipakela; a mahope mai no hoi ona o Kane; a mahope mai ona o Koki; o Aiika mai, o Palaunu mai; o Kapilimaka mai; a mahope mai o Vanekouwa. Ma Kealakekua wale no kahi i ku mai ai o keia poe moku a pau. Ua ku mai no hoi kekahi poe mo-; ku raa Kauai, a ma Oahu, a me | Maui no hoi, aole nae i loaa ko lakou mau inoa a ko Hawaii nei i kapa aku ai. No Kalaniopuu. He kelki oia na Kaeamamao i kapa ia o Kalaninuiaiamamao, ka Keawe Nul hiapo kapu. O Kama* kaimoku kona makuahine, o Keoua kona kaikainu, aka he makuakane okoa ko Keoua, o Keeaumoku a Keawe, o ko Kaeamamao a Keawe kaikalna ia, a i noho like ia Kamakaimoku a Kuamuanu, ko Haula a me Naihe kaikuahine.

Ho alii ikaika o Kalauiopuu i ke kaua. Ma ke kaua ana i kapaia o Pauneno mawaena o Ainpai a me Peleiholani l ka 1733 p&ha, he pukaua oia a mo Keoua no Aiapai ia wa, he opio iaua ia wa. lie elua makahiki o Kamehameha I. ia manawa. Mahope mai he eiua manawa a Knlaniopuu i kauaai iu Aiapai, i ka 1749 a lue 1750, aoie uo i ianakihi;a i ka 1752 liio oia i alii no Kau a me Puna. Ma ia wa i make ai o Alapni, a iiio o Keaweopaia kana keiki i moi no Hawaii. Aka, i kekahi makahiki mal kipi ia ola e Keeau* moku 11. a hee uno-ku kohekohe i ka moana; a hui o Keeaumoku me Kalaniopu a haawi ia ke Aupuni. A i kekahi makahiki ae, 1754, make o Koaweopaia ia Kalaniopuu a maa ia ke aupuni in».