Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 50, 16 December 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

A pii aku ld liikou, » hol mni Ia me kā laau ala he noi loa; o ka laaa nunui a rae ka liilli. % A ike oia i ko lakou kua pa ana i ka laau liilii a iawo mai, alaila, i aku la oia ia !akou, ««Xo keaha laoukou i iawe mai ai i ka iaau ala liiiii?" I mai ia lakou, "Ua elemakuie oe a ua kokoke hoi e make, a nawai ia ia iaau aia? Aole makoa i ike ika mea nana ia laau ola inahope aku?" I aku ia o Kamehameha la lakou, i "Aole anei oukou i ike i ka'u poe koiki, a o lakou no ka poe, nana kela laau ala liilii mahope nku." A peia no oia i papa aku ai i ka poe kapili manu 00. I aku la, ( <lna e ioaa ia oukou ka manu ea, mai uumi oukou, ma ku huiu no oukou e iawe mai ai, a hookuu nku no ka manu i nui ka hulu." I inai ia iakou, «'Nawai aku ia j manu e hoola r«i, oiai ua elemakule i oe?" I aku la o Knmehanieha, "Na ka'u poo keiki ia manu mahope aku.' 7 A ma keia mau ano i maopopo ai ko Kamehameha aioha i kana mau keiki. A kuai iho la na haole mo Kuiuehameha i ka iaau ala, a ioaa ia Kainehameha he ekolu mau moku ki.ikahi nunui a me eono mau moku liilii. A ku mai la kekahi moku, kuai aku la oia no ia mok'u i ka ianu ula. a lilo ia moku iaia. Kapa aku la oia i ua moku ia o Kalaholile ka inoa. A mahope iho, kii hou ia mai U ua moku nei e kuai, a lilo no. KO KAMEIIAMEIIA 1101 ANA I HAWAIĪ. / A ulu mai la ka manao iaia e hoi i Hawaii, alaila, kauoha ao lit oia ia Kaoleioku kana hiapo e noho no oia 1 Oahu, a ae mai o Kaoleioku. A hoonoho pu ia me Kaleimoku i pukaua nona, a kiaaina. A hoonoho ia o Kaikioowa i kiaaina no Kanui; i o Keeaumoku ko Maui kiaaina.

I ka M. H. 1812, hoi aku o Kamehauaeha i Hawaii; ma na moku j iakou i hoi ai. Maiuna o kona mau moku kiakahi nunui ekolu kona mau aialo a pau, a uoe ia pu. O Uinihepa, o Laholoa, a mo Keoua na inoa o ua mau moku lu. A ma na iuoiui liiiii, u ma na auwaa no hoi kekahi poe. Ua kapaia ka inoa oia huakai aumoana, t> Kamaukani. 11010 aku o Kamehameha a Lahaina, a lioonoho ia Keeaumoku iiaila i Kiuaina, a mailaila aku, ku i Kawaihae, a maiiaiia hou aku, ku i Kealakekua. He mau la iho, holo hou o Kamehameha i Molokai; a mailaiia mai, ku hou i Lahaina. A noho iki ia mau ia e ai i ka waiwal a Keeaumoku ana i kuahaua ai i ko Maui. A he mau la iho, hoi !oi aku oia l Hawail, a ku ma Kealakekua; a malaiia aku a Kahaluu.

laia maiaiia, wi iho ia lakou i ka ai ole; aole uae ola i ike i kooa pilikia, a kii waie aku e ohi, a uhuki wale aku i ka ai a na makaainana. Aka, mahiai maoii aku oia a me kona aiaio a pau i ai na lakou ponoi iho; a ua kapaia ka inoa ota maia aī, 0 kuahewa no k* nui launa ole. Aia no ma Kaiiua, Kona. A mahope iho, ia makahik! no, haoa ia ka pa-pohaku o Kiholo, a paa i kahi makahiki ae, 1813. Ua oleloia ma ia makahiki, 1813, 1 hannu ai o Kauikeaouli ma Keau hou, Koua Akau,, I ka la 11 o Augatej pela ka hoiko a Einilia Keaweamahi, ke kahu hanai wahino o KauikeaoulK O ka Kaikioewa wa* hine ia» ke kiaaina o Kauai. Aka, he Uke oie no, olelo kekahi | poe i ka la 11, a 17 hoi ka kekahi poe o ka malama o Miwki, 18H. I ka 1813, pii nui aku na kanaka i ke oki laau aia iliahi ma ke kauoha a Kamehameiia, inahele aku oia | i kona kanaka e Uke mekoUkou iuoi ana, a kuai aku lakou me na haoie, a kuai aku hoi o Kamehameha I kona iho; a ike oia i ka nui o ka waiwai o ka laau ala, alaiia, hookapu ola nooa waie no. O ka hana uui iho la ia ia inau ia. Ua lawe mal oia 1 na mea i\ pau mai na haole mai ma ke kuai, me ka aie ole i kekahi mea. Aole ona imi! mea e hihia ai oia a me kona aupani; a e hookaomalia waie aka ai 1 kona maa makaainana. Ma k«M. H. IBia«e, «ik»4 hol

o na makahiki i hala e o ko Kame- ; humeiia noho ana ma Hawaii, lohe j iho la oii i ka hiki ana mai o na | haolo i OUiu mai Kasia mai, a me ; ko iakou oielo ana, e liio o Oahu ia lakou. He oiaio, ua holo mai keia poe haole Kukini aku ma Kauai i ka "1315 aku, a kukulu lakou i kn, papu kaua maioko o ka pa kaua ma Ha. nalei, ama Waimea, malalo oke alakai ana a Dr. Shefier. A 1816 ae, holo mai iakou i Oahu a. kukulu papu, ma ke kahua a Kaleimoku i hoolaia ai. Aua paa hoi ko (akou manao e lawe io no ia Oahu. I ko Kamehameha lohe ana i keia lono, aiaiia, hoouna akn oia ia Kaoleioku kana keiki hiapo o na ia opio a me Kaleimoku, Ulumaheihei, Xaihe, Kaeaaumoku, ame Kaikioewa, a me na kanaka he nui ioa, e kii e kaua me ua poe haole Rukini la. A hiki iakou i Oahu, hookuke aku la i ua poe haole la, alaila, kukulu ihola iakou i ka pa kaua. Ma ia wa, matce iho la o Paulo Kaoieioku, ko Kamehameha hiapo, 0 kona mau Ia opio, 1 ke 60 o kona mau makahiki. Ma ia wa no. ika mahima o Novemaba 21, 1816; ku ! mai la iio wahi moku manuwa Ru- | kini uuku, o Rurick ka inoa; o Kapena Kohzebu, ma Kealakekua oia 1 ku mua ai, a hoio loa mai i Oahu, a komo i ke awa o Kou, Honolulu. O keia ka moku mauuwa mua loa i komo i ke awa o Honoiulu; a haawi ae la oia i kona aloha ma ka hoonakolokolo ana i kona mau pukuniahi nunui. A i ka la 14 oDekemaba, haalele oia ia Honolulu. Ama ia wa no hoi i hookumu mua ia ai ka Hae Hāwai i hae no ka lahui.

A i ka 1817 ae, 1 ka malama o lanuari, paa loa ka pakaua a Kaleimoku ma i kukulu ai, i kapaia o ka Papu.

A mahope iho, kua laau aia iho la o Kaleimoku i Oahu a mo na alii a pau; a kuai aku la i lole no lakou a nui ko iakou waiwai ma Oahu. A peia no hoi o Kamehameha ma Hawali; a ma ia \va i kuai ai oia i kela moku i kapaia, o Kaiaholilo.

Ua hoomau o Kamehameha i ke kuai iaau ala ana, a pau na maka« hiki 7 kona noho ana ia Hawaii, mai kona hoi ana mai i Oahu aku. A muke oia. A kua ia no ike kau ia Liholiho, a ia Kauikeaouli. A o ka pau loa »na no ia o ka laau ala; o ka laau liilii al'a ole wale no koe. KO KAMEIIAMEHA I. MAKE ANA. A hala na makahiki ehiku oko Kamehameha neho ana ma Hawaii, mai kona hoi ana mai Oahu mal, uiake Iho la ia i ka ia 18 o Mei, 1810, ina Kailua, Kona akau, Haw«ii. IkeB2a oi o kona mau makahiki, ina nae he oiaio ka oleloia, ua hanau ia oni i ka makahiki 183(5 ma Kopoiki, Koiiala-aknu, penei ka moolelo: I ka nui loa o ka mai o Kamehameha, a aneane hiki ole i na l: \huna ona ke hoola iaia< alaila ulelo mai la kekahi iaia, <l E aho e kukuiu i haie no kou aku, no Kukailimoku, i ola oe." Kokua pu mai la na alii i ka olelo a ua kahuna nei, a kukuiu io iho ia i heiau, a paa no ia la, a kapu iho la*l ke ahiahi.

Wawa wale ae la he lono olelo na ke kahuna a roo ua aiii, e pue ana lakou ia Kameliameha © noi i kanaka no ua heiau nei. £ pau iho ana oa kanaka i ke auhee i kahi e pee ai, no ka makau i ka make; a ne kakaikahī ka poe i koe iho i ke alo alii. Kukali mal la na kanaka ma kahi. a lakou i pee nl, a owa ke kauwila, hoi mai ia lakou; a ua pau ae la ka wa e make ai.

Aole no paha i ae o Kamehameha i keia manao o na lii a me na kaliuna, aka, ua lohe ia nae kana olelo, <<i kanaka na ke alii. O ko na lii wa no hoi ia i olelo al ia Liholiho, a pela i holo ai na kanaka. A noa ia puie nui loa iho \a kn raai o ke alll; ] aolo hiki ke oni no ka nawaliwali j loa, , A hiki hou mai ka ia e k&pa hou ai ua heiau la, alaila, olelo hou aku la oia ia Lihoiiho kana keiki, "o helo i ka puie a kou akua hulu, ia KnkaiUmoku, a o ka mea malama no ia o ko akua." Mahope iho, kukuiu i& iho ia he elua mau wuhi hale, a malaiia e noho ai, me oa kahuna ona me ka iapaau ana. A Poakolu pa lloko oua mau wahi kale nel, nawaiHwali loa iho la ke alii, a pau ke komo ana o ka ia. A ike iho la kana mao wahine a me na keiki, a me na kaikamahlne, ame na 111 a pau malalo ona, oa nawaiiwaii ioa ia, hoihoi ae la lakou iaia i kona hale, A po ia !a, hapal la mai la imua e ai, hookahi no wahi 0010 pu al rae kahi muoio wal iki i komo. Olelo aku ia na Ui iaia, *<i huaolelo kau* oha na makoou" , Aole kela I ekemu iki ae, a hapai ; tt aku ia I ka hale moe. A kokoke paha 1 ke kaa, oia paha ka hora 10 oKa po, hapai hou ia no i imua e ai. I Aolē i pau. '