Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 51, 22 December 1894 — Page 2

Page PDF (1.71 MB)

This text was transcribed by:  Siira Phoenix
This work is dedicated to:  beauty, truth, and understanding

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

MA KE KAUOHA.

KANAWAI 5.

 

HE KANAWAI E EOOMANA ANA I KE KUHINA KALAIAINA E HAAWI I NA LAIKINI I NA MOKU O NA AINA E E LAWELAWE MA KA OIHANA HOLO PILI AINA MA KEKAHI MAU HANA.

E Hoohoioia o ka Aha Hooko a me ka Aha Kuka o ka Repubaliko o Hawaii.

            PAUKU 1.  Ma keia ua baawi ia ka mana i ke Kuhina Kalaiaina e haawi aku i na laikini i na moku o na aina e e halihali i na ukana a me na ohua mawaena  o Laysan Island, Lisiansky Island, Morrel Island, Pearland Hermes Beef  and French Frigate Schoals a me na awa kumoku o na aina e o ko Hawaii Pae Aina.  E hoopukaia ua mau laikini la no kela a me keia holo puni ana ma ka hookaa ia ana ma ka hookaa ia ana i ka Luna Dute Nui o na dala he Iwakaluakumalima ($25.00).   E haawi ia he @@@a no ka huina o Elima Haneri Dala ($@@@@@) ma ka aoao o ka moku i haawi ia ai ka laikini e hoakaka ana aole ia moku e uhai i kekahi rula i hana ia e ke Kuhina Kalaiaina e pili ana i ka oihana @@@@@@ku piliaina, a i ole ia i kekahi ka@@wai e pili ana ia mea.

            PAUKU 2.  E mana keia Kanawai mai @@@a hoolaha ia ana aku.

            Apeneia i keia la 30 o Angate M. H. 1891.

            Kakanin@aia)             SANFORD B. DOLE, Pere@idena o ka Repubalika o Hawaii.   Kakauinoaia)                  J. A. KING,  Kuhina Kalaiaina.

 

KANAWAI   6.

HE KANAWAI E HAAWI ANA I KA MANA I KA AHA HOOKO E HANA I NA AELIKE NO KA HALIHALI ANA I NA LETA MAWAENA O NA AWA MA KA REPUBALIKA O HAWAII A ME NA AWA MA AMERIKA AKAU A E HAAWI I NA KOKUA I NA MOKUMAHU NANA E HALIHALI IA MAU EKE LETA

            E Hooholoia @ ka Aha Hooko a @@ ka Aha Kuka a ka Repubalika o Hawaii.

            PAUKU  1.  Ua haawi ia ka mana i ka Aha Hooko e hana i na aelike no ka halihali ana i na leta, no kekahi manawa i oi ole ae mamua o elua makahiki, malalo o na kumu a lakou i manao ai oia ka mea i oi ae ka pono no ka lehulehu, me na akena a ona paha o na mokumahu e holo mau ana mawaena o kekahi awa ma keia Pae Aina a me kekahi awa ma Amerika Akau; a e haawi aku i na moku o kekahi mea hana aelike o ia ano no kona halihali ana i na eke leta me ka uku ole, i ka pono o hookuu ia ana mai na auhau a pau e pili ana i ke awa, koe ka uku bailata, a me ka uku ole i kekahi wahi hoahu @@nahu no na hana o ia mea hana aelike i oi ole aku mamua o ekolu tausani tona i ka manawa hookahi.  E hanaia nohoi o kekahi kumu o ia haawi ana e ae ka hui mokumahu e haawi ia ana ia lakou ia pono aole e koi i na uku no na ohua a me na ukana i oi ae mamua o ka mea e kuki ia nei i keia manawa e ka Oceanic Steamship Company.

            PAUKU 2.  Aole e manaoia mamuli o kekahi mea maloko a keia Kanawai ua haawi ia ka mana i ka Aha Hooko e hoopaa a i oleia hoolilo i ke Aupuni i mea nana e uku i kekahi uku kokua.

            PAUKU  3.  E mana keia Kanawai mai kona la aku e aponoia ai.

            Apeneia i keia la 30 o Augate M. H. 1891                 (Kakaminoaia)  SANFORD B. DOLE, Peresidena o ka Repubalika o Hawaii.

                                                                                                (Kakaminoaia) J. A. KING.   Kuhina Kalaiaina.

           

            Ua hookohu ia o G. P. Wilder Esq. i keia la i lala no ka Papa Alanui o ka Apana Auhau o Wailuku, Mokupuni o Maui.  Ma kahi o C. M. Walton i waiho mai.                     Eia ka Papa i keia wa.  C. B. Wells,  Lunahoomaiu.  M. P. Waiwaiole,  G. P. Wilder.  J. A. King, Kuhina Kalaiaina. Keena Kalaiaina,

Dec, 18, 1894.    2525-3

            Ua hookohu ia o C. P. Kanakanui i keia la i lala no ka Papa Alanui no ka Apana Auhau o Ewa a me Waianae, Mokupuni @ Oahu.

Eia ka Papa i keia wa:   J. T. Campbell, Lunahoomalu.  H. D. Johnson,  C. P. Kanakauni.  J. A. KING, Kuhina Kalaiaina. Keena Kalaiaina, Dec. 18, 1894.  2525-8

 

            Ua hookohu ia aku o S. H. Mahuka i keia la i Notari no ka Lehulehu no ka Apana Hookolokolo Kaapuni Ekolu o ko Hawaii Paeaina.

J. A. KING.  Kuhina Kalaiaina.  Keen Kalaiaina, Dec. 17, 1894.                  2525-3

 

            Ua hookohu ia o Mr. C. Lake i keia la i Agena no ka Hooiaio ana i na Palapala Kope no ka Apana o Hana, Maui.  THOS. G. THRUM, Luna Kakou Kope.   Honolulu, Dec. 11, 1894.  Ay ono ia e  J. A. KING, Kuhina Kaleiaina.   2525-3

 

            Ua hookohu ia o William Coates i keia la i Luna Pa Aupuni no ka Pa Aupuni ma Kaupo Hana Maui, ma kahi o G. P. Nehemia i waiho mai.  J. A. KING

Kuhina Kalaiaina,  Keena Kalaiaina, Dec. 18, 1894.     2525-3

 

            Ua hookohu ia o F. M. Wakefield Esq. i keia la, i Notari no ka Lehulehu no ka Aha Hookolokolo Kaapuni Apana Eha o ko Hawaii Paeaina.

 

            Ua hookohu ia o John J. Rice Esq. i keia la, i Notari no ka Lehulehu no ka Aha Hookolokolo Kaapuni Apana Eha o ko Hawaii Paeaina

J. A. KING,  Kuhina Kalaiaina.  Keena Kalaiaina, Dec. 12, 1894.             2525-3

 

            Ua hookohu ia o Thomas Ain Esq. i keia la, i Agena Hooiaio Palapala Aelike Paahana no ka Apana o Kona Akau, Mokupuni o Hawaii.

 

            Ua hookohu ia o W. H. King Esq. i keia la, i lala no ka Papa Alanui o ka Apana Auhau o Makawao, Mokupuni o Maui, ma kahi o G. E. Simpson i waiho mai.

 

            Ua hookohu ia o Dr. John Weddick i keia la, i lala no ka Papa Alanui o ka Apana Auhau o Kawaihau, Mokupuni o Kauai.  J. A. KING, Kuhina Kalaiaina.  Keena Kalaiaina, Dec. 3, 1894.                                             2523-3t.

 

KUAI O KA AINA AUPUNI MA KAUNAMANO, HAMAKUA, HAWAII.

            Ma ka Poakahi Ianuari 7, 1895, hora 12 awakea, mamua iho o ke alo o ka Hale Mana Hooko e kuai ia aku ai ma ke kudala akea kela Aina Aupuni e waiho la ma Kaunamano Hamakua Hawaii, nona ka ili he 59 mau eka oi iki aku a emi mai paha. 

            Ua kupono keia aina no ke kanu Ko, Kope a me na mea mahi e ae.  Kumukuai kiekie:  He $800.  J. A. KING,  Kuhina Kalaiaina.  Keena Kalaiaina, Dec. 3, 1894.   2523-3t.

 

KUAI O NA PA AINA AUPUNI MA KA APANA O HILO MOKUPUNI O HAWAII.

            Ma ka Poakahi Ianuari 7, 1895, hora 12 awakea, ma ke alo iho o ka Hale Mana Hooko e kuai ia aku ai ma ke kudala akea he 17 mau Pa Aina Aupuni ma Kaumana, Kahoahana, Paana a me Laupahoehoe, Hilo Hawaii.

            O na Pa Aina o Kaumana, eia lakou ke waiho nei ma kahi he 5 mau mile maluna aku o ke kaona o Hilo, a ua kupono no ke kanu Kope a me na mahiai mikiala e ae.

            O na Pa Aina o Kahoahana, Paana a me Laupahoehoe, eia lakou ke waiho nei ma kahi i kapa ia ko Hilo Akau Apo Kope, a ua kokoke loa i ka Mahi Kope a Barnard.

NA PA AINA O KAUMANA.

HELU                                     LILO               KUMU-

OKA                                       ANA               KUAI

AINA              ILI                   AINA.                        KIEKIE.

 

17                    91.07               $63.65             $92.00

20                    117.90             81.80              89.00

21                    106.80             74.15              54.00

22                    116.00             80.50              58.00

 

NA PA AINA O KAHOAHANA.

10                    43.2                 28.10               216.00

11                    63.8                 41.45               319.00

12                    72.7                 47.25               364.00

13                    66.9                 43.50               335.00

 

PAANA

8                      17.4                 23.00               87.00

9                      9.6                   12.00               48.00

 

NA PA AINA O LAUPAHOEHOE

2                      24.8                 16.10               75.00

3                      19.9                 16.95               100.00

4                      12.4                 10.15               38.00

5                      92.3                 60.00               370.00

6                      104.2               67.75               417.00

7                      20.7                 16.55               104.00

8a                    81.1                 52.70               406.00

 

KE ANO A ME NA KUHIKUHI.

            Aole he kanaka e ae ia e kuai a oi aku mamua o hookahi Pa Aina.

            O ke ano o ke kuai ana, he kuike ke dala, a i ole ia e like me ka manao o ka mea kuai he hookahi hapaha o ke kumukuai e hookaa ma ke dala, a o ke koena aku e hookaa ia ma na puu like iloko o hookahi, elua a me ekolu mau makahiki me ka ukupanee e hookaa ia ma ka hapalua makahiki ma ka ehiku (7) pa keneta o ka makahiki.

            E hoomaka koke ka mea e lilo ai e mahi a e hookomo i na hana hou ma kona pa aina i ka makahiki mua, a e hoomau aku pela ia mahi ana a pau na makahiki elua mahope iho.

            I ka hopena o ke kolu o ka makahiki ina ua hooko ia ke ano o na mea a pau e ka mea i lilo ai, e loaa no iaia ka Palapala Sila e hoolilo loa ana ia kuleana nona.

            O ka hooko ole ia o na kuhikuhi maluna, he mea ia e nele ai i ke kuleana ole iloko o ka aina.

            I ka wa e haule ai, alaila e kuai kudala ia aku ana ka aina e ke Aupuni,  a ina ma ia kuai ia ana ua loaa mai ke dala a oi mamua o ke kumukuai mua, alaila e loaa ana i ka mea nana i kuai mua mailoko mai o ia huina, ka nui o na dala i hookaa ia i ke Aupuni ma ka helu o ke kumukuai me ka ukupanee ole, a e hoohalike ia ka mahele ma ia dala loaa mai e like me kana mau hookaa ana.  Iua ma ia kuai ia ana, e emi mai ana na dala loaa malalo o ke kumukuai mua, alaila e hoihoi ia aku no kana mau hookaa dala ana e like me ka mahele o ia emi ana mai.

            E kakau ia i aelike e na mea kuai aina pakahi me ke Aupuni e uhi ana i keia mau kuhikuhi a pau, a ina e hoolilo ia aku keia aelike, e nele ia i ka pomaikai ole.

            E uku ua mea kuai aina pakahi i na lilo o ke ana ia ana a me ka hoonoho ana i na kii o na aina mahope koke o ke kuai ia ana aku a me ka puu dala hookaa mua o ke kumukuai.

            O ka palapala aina i hoike ana i na kii, e ike ia no ma ke Keena Aina, Oihana Kalaiaina a ma ke Keena Oihana o A. B. Loebenstein, Hilo, Hawaii, kahi e loaa ai na wehewehe piha a pau i pili i keia mau mea.                 J. A. KING, Kuhina Kalaiaiua.  Keena Kalaiaina, Dec, 1, 1894.      2523-3t.

 

            Ua hookohu ia o H. John Ahu Esq., i keia la i Notari no ka Lehulehu no ka Apana Hookolokolo Kaapuni Ekolu o ko Hawaii Pae Aina.

J. A. KING.  Kuhina Kalaiaina  Keena Kalaiaina, Dec. 12, 1894.              2524-3t.

 

            Ua hookohu ia na keonimana malalo nei i keia la no ka Papa Alanui o ka Apana Auhau o Hilo Akau.  Mokupuni o Hawaii.  O ko lakou mau hookohu e hoomaka mai Sepatemaba 1, 1894.   W. G. WALKER, Lunahoomalu;             Manuel Brone,

J. A. KING, Kuhina Kalaiaina.  Keena Kalaiaina, Dec. 6, 1894.     2523-3

 

            Ua hookohu ia na keonimana malalo nei i keia la no ka Papa Alanui o ka Apana Auhau o ka Mokupuni o Hawaii:   Aug. Gramberg.  Lunahoomalu

S. Lazaro.                                                                    J. A. KING,  Kuhina Kalaiaina, Keena Kalaiaina, Dec. 6, 1894.                           2523-3t

 

            Ua hookohu ia o George Harrison De La Vergne Esq, i keia la, i Notari no ka Lehulehu no ka Apana Hookolokolo Kaapuni Elima o ko Hawaii Pae Aina.

J. A. KING,    Kuhina Kalaiaina.   Keena Kalaiaina, Dec. 1, 1894.                                                        2325-3t.

 

KUAI O KA HOOLIMALIMA O KE KOENA O NA AINA AUPUNI I WAIHO ANA MAWAENA O ALAENUI A ME PUUHAOA, MA NA APANA O KIPAHULU A ME HANA MAUI.

            Ma ka Poakolu Ianuari 16, 1895 hora 12 awakea ma ke alo iho o ka Hale Mana Hooko, e kuai ia aku ai ma ke kudala ka hoolimalima o ke koena o na Aina Aupuni e waiho nei mawaena o Alaenui a me Puuhaoa, iloko o na Apana o Kipahulu a me Hana, Mokupuni o Maui, nona ka ili he 1,500 mau eka oi aku a emi mai paha.

            Manawa hoolimalima 20 makahiki.

            Kumukuai kiekie e koho aku ai he $150 no ka makahiki e hookaa mua ia ma na hapalua makahiki.

            Ke kuai ia nei keia hoolimalima malalo o ke kumu aole e oki ia na laau a aole e hoolilo ia i kula holoholona ua mau koena aina la.

            Ke hookoe nei ke Aupuni i ka pono e lawe mai i kekahi mau apana o ua mau aina la maluna ae ke makemake ia i kela a me keia manawa no ka hana mahiai, e hoemi ana i ka uku hoolimalima e like me ka nui o ka aina i lawe ia pela.     J. A. KING, Kuhina Kalaiaina Keena Kalaiaina, Dec. 11, 1894.  2524-3t

 

HOOLAHA HOOHUI.

Hoopau ana i ka Hanalei Sugar Mill Company, he Hui Hawaii i Hoohuiia.

            Oiai o ka Hanalei Sugar Mill Company, he Hui i kukuluia malalo o na kanawai o ko Hawaii Pae Aina, ua hooko pono i na kuhikuhi ana a ke kauawai no ia mau mea, a ua hookomo mai ma ka Keena o ke Kuhina Kalaiaina he noi e hoopau ana i ua Hui la, me kekahi palapalahoike e hoopili ia nie e like me ke kauoha a ke kanawai.

            A no ia mea ke hoolaha ia aku nei ka lohe i na poe a pau he kuleana ko lakou i keia Hui i olelo ia i ka wa i hala a i keia wa paha, e hookomo mai lakou i ka lakou mau keakea no ka ae ia ana aku o keia noi hoopau ma ke keena o ka mea nona ka inoa malalo iho ma a mamua ae o ka Poaono, la 19 o Ianuari, 1895, a o kekahi mau mea paha i makemake e lohe ponoi ia, e hele mai lakou ma ko'u keena ma ka Hale Mana Hooko, Honolulu, ma ka hora 10 kakahiaka o ia la, a e hoike mai i ke kumu i manao ia aole e ae ia ke noi.  J. A. KING. Kuhina Kalaiaina. Keena Kalaiaina, Nov.12, 1894.                             2520-10

 

            A PANA HOOKOLOKOLO EHA O KO Hawaii Pae Aina.  Ma ka Hooponopono ana i na Palena Aina o ke Ahupuaa o Mauiua Nui, Apana o Hilo Hawaii.

            Ma ka heluhelu a me ka waiho ia ana mai o ka palapala noi a A. B. Loebenetieu, Hope no Geo. Robertson a me na ona aina o Maulua Nui, a e noi ana e hooponopono ia na Palena Aina o Maulua Nui.

            Ke kauoha ia nei, o ka POAONO, la 5 o IANUARI  A. D. 1895, ma ka hora 10 AM. oia ka manawa i koho ia ne ke hoolohe ana i ua noi la ma ke Keena Hookolokolo o ka Aha Hoomalu ma Hilo Hawaii, a ma ia manawa, a ma ia wahi e hele mai ai ka poe a pau i loaa kekahi kuleana ma keia aina, a me na aina pili pu me ia, e hoike mai i ko lakou ike e pili ana i na palena aina o keia aina.

            Kakauia ma Puna Hawaii K. H. P. A. Dec. 1, 1894.     RUFUS A. LYMAN.      Komiaina Palena Aina Apana Ekolu a me Apana Eha      2523-3

 

            AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI APANA.  Eha o ko Hawaii Paeaina.  Ma ka Keena.  Ma ka hana o ka waiwai o KAULA (w) i make o Kawainui Hilo Hawaii.

            Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka palapala noi a me ka hoike helu waiwai a E. Kahaleoku a me J. Pinao, na Lunahooko Kauoha o ka waiwai o Kaula (w) i make o Kawainui Hilo Hawaii, a maloko oiaiia e noi mai ana e ae ia aku laua e hoolilo i ua dala he $364.67 mailoko mai o ua dala he $334 i loaa ia laua, e nana a apono ia, a e kauoha ia e maholo aku i ka waiwai e koe ana iloko o ko laua mau lima i ka poe i kuleana ia waiwai, a e hookuu ae ai laua a me ko laua mau hope mai ia noho ana.

            K@ kauoha ia nei e ka POALIMA, la 23 o Dekemaba A. D. 1894, ma ka hora 10A.M. i@ua o ua Lunakanawai la ma k@ Keena ma ka Hale Hookolokolo ma Hilo, oia kahi a me ka manawai koho ia no ka hoolohe ana ia noi a me ka papa helu waiwai, a o ka poe a pau i pili malalia e h@le mai a @ hoike ina he kumu ka lakou e a@ ole ia ai ke nei, a malaila @ waiho mai ai i @a ike no ka poe i kul@@na i ua waiwai la.

            Kakauia ma Hilo, i keia la 9 o Novemaba A. D. 1894.  Ma k@ kauoha a ka Aha:  DANIEL PORTER,              Kakauolelo             2523-3

 

            A HA HOOKOLOKOLO KAAPUNI APANA.  Eha o ko Hawaii Paeaina.   Ma ke Keena.  Ma ka hooponopono waiwai.  Ma ka hana o ka waiwai a AKU (k) o Kuhua Hilo Hawaii, i make kauoha ole.

            Ma ka heluhelu a me ka waiho ia ana mai o ke noi o Keaka (w) o Kuhua Hilo Hawaii, e olelo ana o Aku (k) o Kuhua Hilo Hawaii.  Ua make kauoha ole ma---------------ma k@------o--------------A. D. 1@76, me ka waiho iho ke waiwai ma ko Hawaii Paeaina i kupono ke hooponopono ia, a e noi ana e hoopuka ia o@a kauoha e keia Aha i na hooilina o Aku (k).

            Ke hoolaha ia nei o ka POALIMA, la 23 o Dekemaba A.D. 1894, hora 10 A.M., oia ka manawa a me kahi i koho ia no ka hoolohe ana i ua noi ia ma ke Keena Hookolokolo o keia Aha ma Hilo, Hawaii.  A ma ia manawa a ma ia wahi @ hele mai ai ka poe a pau i pili @ hoike ina he kumu kekahi @ ae ole ia ai ua noi la.                    Kakauia ma Hilo, Novemaba 20, A.D. 1894.  Na ka Aha:            DANIEL PORTER,   Kakauolelo.                              25@3-3

 

KA

NUPEPA KUOKOA

ME

Ko Hawaii Paeaina i Huiia

No ka Makahiki                      $2.00

No Eono Mahina                     1.00

Kuike ka Rula

 

PUKA             1          2          3          4          5          6

ANA               Pule     Pule     Pule     Pule     Pule     Pule    

 

  Iniha             $1.50   $2.00   $2.50   $3.00   $3.50   $4.00 

2 Iniha             2.00     2.75     3.50     4.00     4.50     5.00

3 Iniha             2.30     3.50     4.50     5.00     5.30     6.00

4 Iniha             3.00     4.00     5.00     6.00     6.75     7.30

5 Iniha             3.60     4.75     6.00     7.00     8.00     9.00

6 Iniha             4.00     5.50     7.00     8.00     9.00     10.00

 

            O na Olelo Hoolaha a pan e hoouna ia mai ana no ka Hoolaha maloko o keia Nupepa, e hoouna pu mai me ka auhau, a ina aole, aohe hookomo ia.

 

HOOPUKAIA E KA

HAWAIIAN GAZETTE CO.

GEO. H. PARIS,  Luna Nui.

J. U. KAWAINUI, Luna Hooponopono.

No Honolulu, Oahu, Lakou a pau.

 

POAONO,                 DEKEMABA  22,  1894.

 

Aloha Karisimaka Kakou a pau.

            A keia Poalua iho e olino mai ai ka la hanau o ka Haku ma ke kino, ka la hoi e kapaia nei e ke ao karitiano ka La Karisimaka, oia hoi, he la haawi makana, hoomanao haipule, a hoakoakoa i na ohana ma kahi hookahi ma kekahi mau wahi.  Aole no i kuikahi loa ka poe naauao ma ka olelo ana , o ka la hanau maoli keia o ka Haku, aka ua lokahi lakou ma ka hooia ana ua hanau io ka Haku ma ke kino, a nolaila he mea pono e hookaawale ia kekahi la o ka makahiki i la e hoomanao ai ne kona hanau ana mai.

            Nolaila, mamua o ke ko ana mai o ke kehau o ia la nui a kakou e hoopalahalaha aku nei i ke kulaia ana, ke pahola e aku nei makou i ko makou Aloha Hauoli Karisimaka i ka poe a pau e kilohi ana 1 ko makou nani a e anoi ana i ka wehi, mai ka poe ma ke aio ponoi a i ka poe ma kahi mamao, mai ka poe e noho ana ma na pupupu hale a i ka poe ma kahi kiekie, mai ko makou poe luna a i ka poe lawe, mai na hoaloha a i na enemi hoomauhala ole ma na kala@ olelo ana, me ka manaolana no ko oukou holomua, pomaikai a me ke ola oluolu.

 

Ka Ripubalika Wikani o Hawaii.

            Mamuli o ka ako e ia ana ae nei o ka ohumuhumu hookah@li i ke aupuni e ku nei, iloko o ko na poe paipai kipi wa e hoolala ana e hoala i ke kaua kipi me ka lima ikaika ma ka hopu pio ana i na poo o ke aupuni a me na poe koikoi o ka aina, paniku ana i na huina alanui i keak@aia ai ka holo ana aku o na kiai o ka lahui i kokua i na koa kumau o ke aupuni ma ka Hale Mana Hooko, ke kaili ana i na hale aupuni, ka huli ana i @a hale kalepa kuai pu, ke puhi i na mahiko i komo kuleana like ai na poe hoohuiaina a me anee alii, a me na mea a pau a lakou i noonoo ai no ka hooko, aia hoi iloko o ko na poe ohumu kipi mau anaina he mau hoaloha no kekahi o ke aupuni iwaena o lakou.  E haawi ia na mahalo a nui i ke aupuni mamuli o ka makaala a me ka eleu i ka hakilo ana i keia mau mea a na enemi o ke aupuni e liuliu ana e lele mai e pakaha i ka Repubalika.  No ka mea mai hookahe ia ke koko ma ke kulanakauhale o Honolulu ina i mahuihui a makaala ole ke aupuni, aka, ua pomaikai kakou ua o muo e ia i ka wa opiopio.

            Ke hoike nei ke aupuni i kona makaukau a wikani e malama i ke ola o ka lehulehu a me na waiwai o ka poe kuonoono maluna o ka aina, a he hana nui hoi nana e kaikai ae i ka Repubalika i anuu hou ae o ke kiekie ma o ka hilinaiia e ko ka aina nei a me ka mahaloia mai e ko na aina e.  Ua manao na poe paipai kipi, o ka opiopio la o ka Repubalika i keia manawa he mea ia no lakou e hooholo lea ia ai ka lakou hana kipi, aka aole loa pela.  Ua haule auanei i ko ai ka olelo, "aohe kipi e lanakila."

 

Ua Piha ko Buki Kiaha o ka Inaina ia.

            Ua piha ke kiaha o ko Ailuene Buki inaina ia i keia wa, a nolaila, ua hoopaiia mai oia me ka ehaeha ma o ka hoohaikila ana o kona lanakila a me ke kuokoa ma ka uhaoia ana iloko o ke puhi o ka hoohaahaa loa ia.

            Iloko o na makahiki elua e kokoke nei e pau, ua hoopuka mau aku oia ma kana mau nupepa i na olelo wahahee a hoopunipuni loa ma na mea pili aupuni, a apuhi wale aku me ka ike no aohe oiaio.  Ua nuku wale aku i kela a me keia mea a kona lunaikehala i hoomawhala ai a me ka poe i like ole ka noonoo me kona.

Ua kepa aku oia e like me ko na puaa nahu ana i na misionari me kona nana ole iaia iho a me kana mau hana, a aole hoi hoopololei i kana olelo aia na ka mea hewa ole e pehi mua i ka pohaku.  Ua ike no oia i kona hoopai a me kona hopena i kona wa e hoino kumu ole wale aku ai ia hai, ina he lunaikehala kona e hiki ai e hookaawale i ka pono mai ka hewa mai, aka aole pela.  Ua hoonaaupo oia iaia iho a naku poeleele aku la me ka manao o na hoolaha hoopunipuni lapuwale aku ka mea e hoomau ia ai kona mana.  Aole pela, a ua kuhihewa loa.

            Ke hoi mai nei e nahu kaua mau olelo ponoi iaia iho, ke noho nei oia ma ke kehena o keia honua, ua hookaawale ia oia mai ka ohana a me na makamaka aku.  Ua pokole ka wa i ola ai kana mau epa a ako koke ia ae la.  E like anei kona hopena me ko ka popoki uhane ola ole?

 

Heaha ke ano o keia?

            Auwe kakou e! Pehea, "e kui i ka hao oiai e wela ana,"  ea!  O ka pono paha ia,--O i a !!  Alia paha, o umi iki iho ka manao.  Oia paha ea!  O i hoi ha!!-

-Makaainana o Dekemaba 17, 1894.

            Heaha ke kaona o keia mau mamala olelo pokopoko a ka nupepa Makaainana e pu'a mai nei i kona poe heluhelu?  He hoolalelale kaua paha, a i ole he kauoha maoli no paha e hoala ia ke kaua i keia wa, oia hoi, e kaua koke ano, oiai e wela ana ka i@aina.

            Eia nae, he mau wahi olelo hookuihe no kekahi mahope e like me "alia paha" a me "umi iki iho ka mauao."  Malia ua ike aohe i makaukau i keia wa i hoehu ai ke kaua, nolaila hookomo ai i keia mau huaolelo hope.  A ina aole ia, alaila ua kuihe paha no ka hopu e ia ana iho nei o kekahi poe anee alii hoomakaukau kipi i loaa aku nei kekahi e lakou me na lako kaua i hoahuiu ma na hale noho.

            Aole anei ua lawa ua ohuuhumu kipi ana mahope iho o ka huea ia ana ae nei o kela mau laau moe wai o lakou e kaulai ia mai nei ma ka luahi o ka honua, a e leha aku na noonoo imua no ka pono o ka aina a me ka pomaikai o ka lehulehu, aole hoi ke kuaki lili maka ewaewa wale iho no he hoopau koalaala ka mea loaa.

            O ka makou olelo ao i ka poe a pau e nana mai ana i ka makou, mai hooulu hakaka mai na kanaka maoli me ka manao e lanakila lakou ma ka wai ke paea.  Ua lawa na kino uhane ehiku i ulupa ia ai i ka 1889 a me na maewaewa o ia makahiki no ka pulumi loa aku ia mau noonoo mai na umauma aku o ko kakou mau wahi heluna kanaka uuku i koe, no ka mea ke ike e nei makou ina e ulu mai ana he haunaele, alaila o na Hawaii maoli no ka poe @i loa aku o ka poino.  Nolaila, e noonoo me ke akahele a hoopau.

 

KA LA KAMAHAO O KE KULA KAMEHAMEHA.

Hoomanao i ka La Hanau o ka Lede Nana i Kukula.

            He la nui hoomanao ka la 19 o Dekemaba no ke Kula Kamehameha, no ka mea, oia no ka la i hanau ai o ka lede Bernice Pauahi Bishop, nana i hookumu i ka noonoo i hookaawale i kona waiwai nui no ka hoonaauao ana i na opio o kona lahui ma na ike lehulehu a me ka hoomaamaa i ka noho ana pono ma ke ola kino ana.  Nolaila ma ka Poaha iho nei o keia hebedoma, ua hoomanao ia keia la ma ke kahua o ke kula, ma ke ano e hoau ai i ke Kula Kaikamahine a me ka Hale Hoahu o na mea kahiko.

            Ma ka hora 8 kakahiaka, ua kahiko iho na keikikane he 100 paha ka nui i ko lakou aahu koa, kau ae la maluna o na kaa hali ohua nunui, holo mai la a lele ma ka huina o na alanui Nuua@u a me Moi, alaila kai like aku la me ua lei, i alakai ia e ka puali puhi ohe o ke kula ponoi mamua me Prof. H. Berger kumu puhi ohe, a hiki i ka halelua o na alii ma Mauna Ala, hoowehiwehi iho la i ka lua o ka wahine Hawaii hanohano nona ka la.

            Ma ka hora 2 auina la, oia ka manawa no na hana hoau maloko o Bihopa Hale.  Mamua o ka hiki ana mai o ia wa, ua hoopihaia o loko e na makamaka a me na hoaaloha o ke kula a koe aku he hapanui okoa iwaho.

            Maluna o kahi kiekie i huonohoia ai o Rev. C. M. Hyde D.D., Mrs. A. A. Haalelea, Col. W. F. Allen, Miss Dodge a me Rev J. Waiamau.  Ai ka hiki ana i ka manawa, ua wehe mai @ Rev. J. Waiamau me ka pule.  He himeni na ke kula mahope mai, alaila, ua haawi mai o Kauka Hyde he haiolelo pokole heahea nona ke ano nui i hopu ia aku ua kukulu ia keia mau hale aole wale no ka hoomau aku i ka inoa o ka mea nana i kukulu aka no ka hoomau aku no ka pomaikai o ka poe e ae no lakou i lini loa ia ai e hoohalike me kona ola ana.  Alaila ua hele ae oia ma kekahi mau mea pili i ko Bihopa makemake e kukulu i hale hoahu o na mea kahiko, a me ka moolelu o ka Bihopa mau hoolala hana i haawi ia ai malalo o na kahu waiwai, a pela aku.

            Alaila, ua kahea ia o Col. W. F. Allen ma ke ano he elele no Mr. Bihopa e haawi mai i kekahi mau olelo, a ua pane pokele mai oia penei:

            Ke ike nei au ua minamina oukou apau loa i ko Mr. Bishop hiki ole ana mai ma keia hana, a i ka wa i noi ia mai ai au e ku i elele a e kamailio nona, he makemake loa au e hoole, aka manao iho la ua he hana keia na'u e lawe aku ai.  Eia no o Mr. Bishop me oukou i keia la ma ka uhane, ua kaawale nae ma ke kino, aka o koana kuleana iloko o keia mau kula, aole loa i emi iho.  Mamuli o na holo palapala ana me na kahu waiwai, na kumu poo a me kekahi poe e ae, ua maopopo loa iaia na mea a pau a oukou i hana ai.  Ma keia la hanau o Bernice Pauahi Bihopa, ka la i hoala ia ai o keia halekula, keia kia hoomanao hanohano o kona aloha a me ka makee no kona lahui, ua hala loa aku mawaho o ko'u mau mana ka hana aku i ka mea pono ma keia wa.  Ua ike piha o Mrs. Pauahi Bihopa a me kana kane o ka malama pono a me ka hoonaauao ana i na opio oia wale no ke alanui e hoola ai i ka onipaa o ka lahui, a nolaila laua i hookaawale ai i ko laua mau noonoo maikai a me ka hapanui o ko laua mau waiwai no ka hooko aku i ko laua inau iini.

            Un haa maluna o oukou e na kahu waiwai, na kumu poo a me ua kumu ke koikoi o ka lawelawe ana aku e hooko i ana iini o na mea nana i hoala keia kula, a mai na ike mai o na makahiki kakaikahi i hala mai ka hoomaka ia ana mai, nolaila aole he hopohopo ana e hookomo ia iho ai no ka hopena pomaikai.

            Ia oukou hoi e na keikikane a me na kaikawahine o ka kula Kamehameha au e olelo aku nei i hoike no ko oukou mahalo i keia mau makana nui o ko oukou mau pomaikai, he pono ia oukou e hooikaika e apo mai i na mea a pau maanei e haawi ia nei ia oukou, i hiki ai la oukou i keia mua aku ke hoike ma ko oukou mikiaia hana a me ka aoho ana pono i ka ke Kula Kamehameha i ao ai no oukou.

            Ma ka inoa o Mr. Bihopa, ke aloha aku nei au no ko oukou hoike ana mai i keia mahalo no ka hana kaulana a me ka hoomanao i ka mea nana i kukulu keia halekula--Bernice Pauahi Bihopa.

            Alaila ua kamailio mai a Kauka Hyde no ko Mrs. Pauahi Bihopa ola ana a ma ka heluhelu mai i na meolelo o na halawai a na Kahu Waiwai a me kekahi mau olelo kupono loa no Pauahi.

            Hoolauna ia mai o Mrs. A. A. Haalelea imua o ke anaina, no ka mea oia kekahi haiolelo, a heluhelu mai la i ka haiolelo malalo iho:

            E na makamaka a me na hoaloha, na makua a me na opio o ka lahui Hawaii:

            Me oukou a pau ke aloha:--     Mamuli o ka olelo hooholo a na kahu malama waiwai o na aina hooiliua o ke alii wahine Burniece Pauahi Bishop, ua kono ia au i keia la e kamailio pokole i na mea e pili ana i ka mea Hanohano nona ka la hanau a kakou i akoakoa mai nei.

            O ka maka mua o n@ manao i haupu ae nei 1 kuu noonoe, o ke aloha i ke'lii ka mea nana 1 hoala kekahi hana pookela o ka nani a kaulana, oia hoi kona hoomanae ana e kukulu i mau hale kula hauai no na keiki Hawaii i mea e kokua ai i ka hoonaauao ana i na opio o kona aina hanau.  O ka iini nui no la o kona noonoo o na kamailio pinepine i na mea e pili ana i ka pono a me ka pomaikai o ka lahui.  E ake no ia e pau lua ua keiki Hawaii i ka hoomalau @ ua i i@ @ ike a makaukauk@@ l@@ i m@@@@@@@, i ua a me no h@na maikai e ao e@@ no ai, a o m@@@ @ ai @@@@@@ @ n@.  He mea nana i makan@ke nui k@@@ ho ana moon@@@@ @e k@@@@@.  No ka mea, w@hi au @@@@@@@@@u he holomua kua lahui ma ia mea @@@@nauao.  E like me k@n@@ @ @@@li pinepine ai, peia no ku @@@@@@@@ i h@@ana, he maemae, @@ @@@pono, he @@@hiu@hi ma na han@ @ @@ @e kamailio ana,  aole i lohe ia ua olelo @@o e, na olelo ana papalua mai kona waha mai.  He makee a wakaala ia i na hana Karistiano, na lawelawe nui ia i na hana pono e kokua aku ai i ka poe iloko o ka pilikia, he kumu hoohalike maikai ia uo na mea a pau e nahai ana aiah pe o na hana maikai.   He alii i manao nui ia a i aloha nui ia e ka lehulehu.

            O ka lua o na manao, aia maluna o oukou e na kaikaiwahine, na hooilina pomaikai o na mea hoonaauao, ka mea a @a kupuna o kakou i moe uhane ole ai.  Oia hoi, ua hoomakaukau ia no oukou he mau hale kula hanai, i wahi no oukou e imi ai i ka naauao i waiwai io no oukou.  No ia mea ua lilo oukou i poe aie i ka lokomaikai nui i hooili ia mai maluna o oukou me ke kumukuai ole, a me ka luhi ole.  Nolaila, e apo mai oukou me ka iini nui e loaa ia oukou ka waiwai makamae, ka waiwai i oi ae ka nani mamua o ke gala a me na waiwai e ae o ke ao nei, ke loaa ka naauao aole he mea nana e kaili mai ia oukou aku.  E hoolohe oukou me ke aloha i ka leo o na kamu, e makaala i na haawina a oukou, e haahaa malalo o na aiakai ana a lakou, e mikiol a maemae ka noho ma.  E hoomanao nau oukou i ke ano o ka noho ana o ke alii Pauahi, ka maemae, ka hoopono, ka nihinihi ma ua hana a me ke kamailio ana.  E ima ikaika oukou i ke kulana hanohano o ka wahine noho pono.  Pela e ili mai ai na pomaikai maluna o oukou--A pela hoi oukou e hooko ai i ka makemake o ko oukou Makua iloko o ka lani.

            O ka manao hope me oukou e na makua.--Aia maluna o oukou ka hoomaka ana o ka pono o na keiki ma ka oukou alakai ana e pono ai a e pono ole ai lakou.  Aia iloko o ko oukou mau lima ka mana hiki ke hookele i na keiki ma na mea a pau a oukou i makemake ai.  He kumu hoohalike ka makua no na keiki, e like me ka ka makua mea e hana pela no na keiki e hoopili mai ai.  I na e kue ka oukou mau hana m@ ka oukou ao ana i ka na kumu, alaila e poho ana ka ike i ao ia ia lakou.  Nolaila, e oluolu oukou e na makua e hoomana wanui i ke kakou a huki like me na kumu ma ke ala malamalama o ka naauao, e hiki ai na keiki a kakou i ka kulana kiekie o na hana maikai a pau, alaila makepono ka luhi ana, a hauoli no hoi oukou na makua.

            Ma keia mau maawe ekolu, oia hoi na kumu, na haumana a me na makua, e loaa ai ia kakou ke kaula ikaika nana e paa a hoomau i ka pono, a me ka pomaikai o ka lahui, no ke au e hiki mai ana.  Pela e hoopomaikai mai ai ke Akua ma na hana a pau a kakou e lawelawe ai.

            I ka pau ana o ka haiolelo ua malama ae ka puali puhi ohe Kamhameha he mele, alaila heluhelu mai la o Kauka Hyde i ka hapa o ka palapala hooilina  a Mrs Pauahi Bihopa e hooili ana i kona waiwai no ke kukulu a malama ana i ke kula Kamehameha.  Ia manawa, ua haawi ia aku la, haawi ia aku la na ki o ka Halekula Kaikamahine ia Mi@@ Pope, ke kumu poo, a apo mai la i na ki me na huaolelo kupono, a pela aku.        

            Ua hookuu ia no hana me ka himeni a na haumana, a i komo ia mai e ka puali puhi ohe.  Puu malaila, alaila ua komo ka lehulehu e nana i ka Hale Hoahu Mea Kahiko.

            Mahope iho, ua mala@a ia h@ mau lealea e na kamalii.

 

            E hoomaka ana ka hoomaha Karisimaka o na kul@ aupuni a me malu mai ke@a hebedoma aku a o hoomau ia no elua hebedoma.