Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIV, Number 14, 6 April 1895 — Page 1
| This text was transcribed by: | Brandie Pilapil |
| This work is dedicated to: | Carl Agrellas |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXXIV. HELU 14 HONOLOULU, POAONO, APERILA 6, 1895 NA HELU A PAU, 2540
HOOLAKA LOIO.
H.R. HITCHCOK,
Notari no ka Lehulehu.
Apana Hookolokolo Kaapuni Elua,
Kaluaaha, Molokai.
2514-tf
W.R. KAKELA,
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.
2870
ANTONE ROSA,
(AKONI.)
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
Keena ilana ma Alanui Kaahumanu.
2370
ALLEN & ROBINSON,
NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU E loaa no ma ka UWAPO O PAKAKA, Honolulu, make kumukuai makephono loa, no ka pomaikai o ke lehulehu e makemake ana e ku kulu hele. Kikipa mami a e ike kumaka
@q
WILDER & CO., (WAILA MA.
Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.
Kihi Alanui Moiwahine me Papa.
396-q
JAMES M. MONSARRAT,
(MAUNAKEA.
Loio a he Kokua ma ke Kanawai
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.
E hana ia no ua Palapala Kuai, Palapala @oolimalima, a me na Palapala Pili Kanawai a ae ma ka olelo Hawaii. Dala no ka hoaio ma ke moraki ma na Waiwai Paa.
Keena Hana: Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, alanui Kalepa. 2370
Ka Edison Mekini Uwila Kupanaha.
UA HIKI MAI NEI KA MEKINI UILA Kupauaha a EDISON i Honolulu nei, a ke hoikeike ia nei ma ka HALEAI HAUPAA ONOO O HART & CO., ma Alanui Hotele. No i kenikeni wale no ike oe i na mea kupanaha a pau. Hamama mai ka 9 A.M. a i ka 9 P.M.
2332-tf
PAPA! PAPA
AIA MA KAHI O
Lewers & Cooke
(LUI MA)
Ma ke kahua hema o Alanui Papu me Moi.
E LOAA NO KA
PAPA NOUAIK@
O kei a me keia ano.
Na Pani Puka, na Puka Amani,
na Olepelepe, na Pou, na O'a,
na Papa Hale, na Papu Ku,
me na Papa Moe he nui loa
NV PILI HALE O NA ANO A PAU
A me na
WAI HOOHINUHINU NANI
O na ano a pau loa.
Na Balaki o na Ano he Nui Wa
Ke hai ia aku nei oukou e @ makamaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e ili ana ma ka laua oihana no ka
Uku Haahaa Loa,
I like me ka mea o holo ana mawaena
o Laua a me ka Mea Kuai.
Hele Mai o Wae no Oukou ihe
2896-q
HE MOOLELO WALOHIA
NO NA UI
Makua Ole Elua.
LA FOSA,
Ka Makona,
A ME
Pia Fosa,
KA MEA I PIHA I HE ALOHA
DE WODISE,
Ka Naita Puuwai Piha
Hamama a me ka Olu
Waipahe.
MOKUNA VI.
KA HOME O KA POE FOSA.
"Nolaila, ea!" i puana aku ai kahi luahine, iaia i huki mai ai i ke kaimahine a ku hou ana iluna. "Hiki no ia oe ke himeni?"
Aole i pane aku o Luisa, aka uwe ae la oia a nui.
"Hiki no ia oe ke himeni?" i uwa aku ai kahi luahine ino me ka hoohenehene, a ia manawa pu no hoi i hopu ia aku ai ke kaikamahine ma na lima a hooluhiluhi ia iho la me ka ikaika a hiki ole i ke kaikamahine ke pale ae i keia ehaeha nui.
Ae, ae - e ka wahine maikai, "i pane aku ai o Luisa iloko o ka makau.
"Ina pela, makemake au ia oe e hele pu me a'u iwaho no ka hana ana i loaa kou ola o ka noho ana."
"Pehea e hana ai, e ka wahine maikai?"
"Pehea e hana ai? Aole ka oe i ike, ma ka himeni ana ma na alanui, a oia ka oiaio."
"Aole e hiki ia'u e ka wahine maikai, aole e hiki! Ua olelo mai hoi oe e huli ana oe i kuu kaikuaana i keia la," i puana aku ai o Luisa me ka kaumaha.
"E lehulehu ana paha ia'u na la e huli ai i ko kaikuaana, o ko'u manao ia! A e pono paha oe e kokua mai i ko'u poe hoaloha," i pane aku ai o La Fosa me ka ano huhu.
"O kou manao e hele an e makilo ea?" i pane aku ai o Luisa.
"Aole, e kahi wahine. O kau hana o ka himeni a na'u ka makilo ana."
Ia manawa, hina aku la o Luisa maluna o kahi moe no ka piha makau, e like me kekahi mea i kuila i ka puupuu.
"E pono oe e lawe ae i kela mea mailoko ae ona," i akaka ae ai o Keaku, iaia i lohe ai no keia mau mea.
"Ua hooholo a ua ae aku hoi oe e hele e imi i kona kaikuaana, e mama!" wahi a Pia me ke akahele, laia e holoi ana i na waimaka o kona maka a ku ae ia oia iluna.
"Oki pau no ka hoi kahi hapakue, na wai i olelo ia oe e kamailio? Hoi oe e noho!" wahi a Keaku, me ka haawi ana aku i kekahi mana pai mahanahana, a niniu ana oia ma kekahi kihi o ka hale.
"Nolaila, ea," wahi a ka makuahine Fosa, iaia i lawe mai ai i kekahi lole nahaehae kahiko a me ka paa kamaa i ke kaikamahine, "e wehe oe i kena mau lole ou a komo keia. He kupono keia nou."
"E ka wahine maikai, ke pule aku nei au ia oe e kokua mai ia'u noka imi ana i kuu kaikuaana. E ka wahine maikai, no ke aloha o na laui, e Lokua mai ia'u, a i pupule ole ai hoi au!" i puana aku ai o Luisa me ke kukuli pu ana aku imua o kahi luahine.
A ua ko La Fosa me ko Keau leo akaaka pahenehene i hoopio i ka Pia mau olelo kaum@ha.
"Mai hoopau manawa wale no me ia, e mama," wahi a Keaku.
"Aole no au e hana pela. Nolaila, e hoolohe mai, ke aa nei au e hele e imi i kou kaikuaane; aka e hala ana he mau la loihi, a e pono ne aae oe e kokua e mai i mau wahi mea ai," wahi a kahi luahine.
A na keia mau manao lapuewale iloko o ka wahine, i wehe ae e ka lole o ke kaikamahine, no ka hookomo ana mai i keia mau welu ana e makemake nei e komo ia.
"Mai hoao oe e hookonokono iaia e hele e makilo e mama," i koi aku ai ke keiki oopa.
"Kulikuli ia oe! E hele ke kaikamahine e makilo e pono ai, a o ka panina hope loa ia, a na kakou e imi i kona kaikuaana ina kakou e makaukau ana," wahi a ko Keaku leo kauoha, a ia manawa pu no hoi oia i wiliwili mai ai i kana puupuu me ka hooweliweli ana.
Na keia mau olelo, a me ke ano o ka lakou mau mea e kamailio nei, oia ka mea nana i hoike aku ia Luisa i ke kumu o keia poo i lawe ai iaia i ko lakou hale, a me kona hooholo ana iho, aole e hoolohe i ka lakou mau olelo.
"Aole loa au e ae e hele e makilo! Ua hiki ia oe ke pepehi ia'u a make, aka, aole loa au e ae e hele e makilo! A o ke kanaka maua e haiawi mai ana me a'u, e nonoi no au e haawi mai i ke kokua ao'u mai ko oukou mau lima lapuwale ae," wahi ana i olelo aku ai me ka pii ana ae o ka ula ohelohelo ma kona mau papalina.
"He wahi wahine piena koke ka hoi keia," wahi a Keaku ma ke helehelena huhu, a i ka manawa e hoopukaia ae ai no, o ke ku koke ae la no ia o ka ihu."
"Ina pela ea, e kahi whine maikai, ua hiki ia'u ke hooponopono nou no kela mea. Makemake anei oe e makilo a i ole makemake oe e hana i kekahi hana e ae mamua o kou lae ia ana aku no ke keena o luna loa a ka hale?" a hopu aku la oia i ke kaikamahine popilikia me he bebe la, a lawe aku la iaia iluna o kekahi lua pelapela loa maialo iho o kaupoku o ka hale.
"Auwe! Mai haalele mai ia'u hookahi maanei! E make ana au! E make ana au!" i uwa mai ai o Luisa iloko aku ai i ka naholo ana ae o kekahi heluna iole nui i ko laua wa i komo aku ai, a me ka ea polopolona o kekahi iole make i mapu ae ai, a hoikaika ae la oia e oni mai loko ae o ka umii ana a kahi luahine Fosa.
"E mama, aloha ole oe iaia. Mai hoopaa oe iaia iloko o kena wahi ino a kupono ole. Mahope make oia," i pane aku ai o Pia, me ka hoomaka ana aku e holo iluna ne ka haawi ana i kokua no ka mea popilikia.
"Hoi oe ilalo, e kahi keiki kina," i akaka aku ai o Keaku a ia manawa pu no ku aku la oia i ka puupuu a waiho oni ole iho la ilalo o ka papahele. "E lawe iaia, e mama. He mau la ia koe, loaa iaia ka maikai," wahi ana i kahi puhi ino lapule nui.
Aole loa o La Fosa i ike i ka manao o ia mea o ke aloha, a pahu aku la oia i ke kaikamahine makapo iloko, i kokoke e make i na hoopailuna ana i ike ole ai, a pani ia aku la ka puka me ke ki ia ana aku.
Aole i pau.
Ua hoopii mai nei ka wahine mare a ke Kuaka Farani i make, oia o Edna Gueneviere Trosseau, i na luna hooko kauoha no ka pau dala he 427,331.16 me ka ukupanee mai Novemaba 19, 1891.
Ua haalele aku ka mokuahi Warimoo ia Kikane Australia ia ka la 18 o Maraki, hora 2 auina la, a holo ae ia a ku 1 Surea, Fiji, ma ke awakea o ka la 25 o Maraki. Ku a hoopaa ma ka uapo o Honolulu, Aperila 2, hora 6:30 kakahiaka. Haalele mai ia Honolulu i ka auina la Poalua nei, a holo loa aku no Victoria.
HE MOOLELO KAAO
NO
Namakaokapaoo
KE AHIKANANA WI
WO OLE O KULA
I MAUI.
Ke Koa Kaulana i ke Au o Imaikalari
@ka Moi o Kauai.
KA MEA NANA: I PULUMI
PAU NA KAEAEA O KAUAI
A PUNI.
KA OLALI AU MOANA O NA KAI
EWALU O HAWAII NEI, - KA
HIAPAIOLE O NA LA I
AU WALE AKU LA.
(Hoopukaia e John K. Nihia, Lihue, Kauai.)
Ae, a mana ae nei ka pule a ua mau kahuna nei, a haawi ia aku nei ka apu awa o ke keiki a paa iaia, a haawi ia anei no hoi ko ke alii a paa iaia, a inu aonei na apu awa o ua mau alii nei, a eia hoi mamua o ke aio o ua keiki nei, ke waiho nei na mea ai Hawaii like ole o kela a me keia ane, a e hiki ole ai i ka puu meni ai ke koho i ka mea ana e ono ai, oia i,
Ua nani ua iliwai like ia lalo o Kali'ia,
Ua oluolu pono lalo o Lehua i ke Koolau,
He olu, he mau lalo o Halalii,
He moku nui Kauai ua lewa i ke kai,
Ua kali'a ka po ia Limaloa,
Ua oni wale i ka anu o Ainaike,
E-o o ikea mae e Kalanamaikhiki,
Ua puhia makani ia ka mikioi,
Elua hana i holo i ka manao a loko,
Ua pili pono ka la i Papaenaena,
Rahu mai ka ena ka ehukai o lale,
Akahi ke ana ka luhi wale i ke kai,
I ka ehuehu wai o Kikiaola,
E kiki aua ka auwai a ka Menahune
E wili ana ka wai ulu me ka wai kea o Makaweli.
A pupu ae nei ka awa o ua mau alii nei, he maia hoi ka pupu, ua hele hoi ia oloko o na hake kau maia a ua alii nei a lewa i ka maia, hele hoi ia oloko o na haka kau maia a ua alii nei a lewa i ka maia, hele no hoi ia o ka maia la a pala kapule.
Haule iho nei laua nei paina, a lalau mua Iho nei ua wahi keiki la hookahi wahi onikiniki uala o komo ana i na waha, a hoopuka aenei i ka huaolelo.
Kahaha, ka ai keia o kuu aina, eia ka e ai hou au ia oe e ka ai o ka aina, a ea pono aenei na maka o ua keiki nei iluna a naua pono mai nei imua o ka anaina, aole hoi e hiki i keia anaina kanaka nui e akoakoa nei ka nana peno aku i ka ui a me ka nani o na helehelena o ka kakou koa opio, oiai ke hele 'ia ia a me ho mea aia ua hihia na maka i kapunawelewele i ka hele a powehiwehi ka ike. A mawaho ae o nei mau mea a pau loa e akoakoa nei, o ka oi loa aku o na kaikamahine a ke alii, kokoe maoli no e naha ka puuwai o keia mau kaikamahine i ka iki,
Wai hui o Kalena,
Maoli lehua i Piiholo,
Hoohie na manu i ka wai,
I ka pali kapu o Kakae.
Oiai, aia I ka wa a ua keiki nei e kulou ai ilalo a paina, o ka wa ia o keia mau kaikamahine e oleha aku ai na maka malalo o ke kuemaka a nana aku la i ke keiki, a i ko i alal wa e ea pono ae ai iluna a nana mai ia laua nei; kahuhu, ea, he like mau kaikamahine me he mea ia na kiki ia e ka nalo meli i ka hele a wili, nana aku ia la, eeke aelo o kana mai, kohu lio hou, me he mea la akahi no a pahu @a ia ke kui pele, i ka anapau a me ka owala, e noke ai keia mau kaikamahine i ke kuwili ia laua wale iho no, nana aku ia la,
Lapuu ka momoa pupue i ke anu,
Hola ke pili nape lua i Kali'ula,
Hualaia ka iwiaoao o Pua he ino,
I ka oni iuo a Hana mauuloa,
A ia wa, lalau iho nei keia I ka io o ka puaa o komo ae nei i ka waha, hao ka mikipoi, a eia hoi ke hoka mai nei ka awa no na kahuna a me ka poe e makemake ana e inu awa. E loa hoi ka apa ana, ka mili ana pau a ana koe kikikoele, a inu ae nei na apu awa o lakou nei, a haule iho nei paina.
Ke komo ala na poke o ka puaa a me ke ilio, ke poholo nei hoi na poke awa momona o Nomilu, ke awala ne na mikioi, ua hele hoi ka p@i a awawae manu, nana aku i keia poe e lo nonoke nei, aole o kana mai o ua mean he holo o ka ilo, ekolu, elua hookahi a ka lio, hele ino na auwaa liilii, aia ka pono o ka hiki i kauhale.
O ua wahi keiki nei hui, eia oia ke hoao pakahi nei i keia mau mea ai like ole a pau loa, aia iloko o kela wa a la nei e ai nei, o ka makamua loa iho la ia o ke komo ana o ka poi kalo iloko o kona opu mai kona hanau ia ana mai a hiki i keia wa na e ai nei, aiai o ka ai kamaaina o kona apaapaa ela o Kula, oia no ka uala, a aia hoi i keia wa a ia nei e ai nei, ke au nei kona mau maka ma o a maanei, aole hoi o ka huli ae e noho mai ana ka makua, aka, ua like keia me ka hua hookahi a ka A'o i ka lani,
I ka noho wale iho no i Lumahai,
Aohe o'u makamaka o Hoohila,
I ke kauleo ana mai a Kilioe wahine,
E hoi maua a ka pali o kii i Kahalahala-e,
O ka hala ka ia hauna maea keia kanaka,
Mala kuu kino me he i'a mala ala i ka moe,
O ua mea nui o ku alo - ha- e.
A ke ae nei keia ke helelei 'ia ko ia nei mau waimaka, a oia ko ua alii nei a me na kahuna i ninau aku ai. He waimaka aha keia e helelei mai nei? a eia ka pane a ua keiki nei. E aloha ae ana au i ko'u wahi hulu makuahine, a oia ka'u e u ae nei, eia la ke maalo nei i ka lau o ke kukui, i ka lau o ka awapuhi o Lili-e. I ka ua noe, i ka ua kea, lena o Lili-e, a oia ka waimaka a oukou e ike mai 'ia la, ke mauna ia aia i ke alo.
Ke ai nei no keia, a ke ano kualilii mai ia hoi ka ona o ka awa ia ia nei: ia wa, ninau hou aku nei no alii nei a me na kahuna i kua keiki nei. O hea kou aina?
Ia wa, nane mai nei ua keiki nei. Ka aina elua kuahiwi, ma o a manei, o ia hele o ka uli i ka ma'o la a moe i ke kula, a hoi ka olohe a noho i ka lua.
Pane ae nei ua 'ili nei, kahaha, keela ka hoi ke maikai o ka nane a ke keiki, aohe maikai a kana mai, ia wa kulou iho nei ua mau kahuna ia ilalo a liuliu a ea ae nei iluna a pane aku nei i ke alii:
Ua ike mai la oe ika nane a ke keiki? Ae, ua ike aku la hoi au a ua lohe, a pane hou mai nei na kahuna; ae, eia ka nane la, he nane aimeku, aiaina, aiaupuni, a aiahupuaa, o ka loaa o ka nane a ke keiki ie oe e ke alii, alaila e i aku maua ia oe, o ke aupuniiho la no ia, a o ka aina Iho la no ia, a nolaila, e huli oe i ka haina o ka nane a ke keiki.
Aia i keia a na kahuna e kamailiu nei me ke alii no na mea pili i ka nane a ua keiki nei, ia wa, ooki mai ia ka ona o ka waw i ua keiki nei, a haule iho ia keia iapee ma kahi no ana i ai ai, a hiamoe iho nei, a i aku nei na kahuna i ke alii, ei nei, ku ae oe a hapai aku i ke alii i hoomakaukau ai , oia kona wahi e moe ai:
Ia wa ku ae nei na Imaikalani ia a hapai aku nei iluna o ka nu'a kapa Hawaii, a oiai ka kakou koa opio ke hooipo aia me Niolapua i ka aina moeuhana, o Hana ka uluna, a o Welehu ka malama.
MA KE KAUOHA.
KANAWAI 20.
HE KANAWAI E PILI ANA I KE KANWAI KOA, NA HOOKOLOKOLO ANA E KE KOMISINA OIHANA KOA A ME NA HOOPAA IA ANA O NA LUNA AUPUPI A ME KEKAHI POE E AE NO NA HANA I HANAIA ME KE KINAI ANA I KE KIPI.
No ka mea, ua hoowalewale ia mamuli o na ao hewa ana a kekai poe he nui e noho ana ma ka mokupuni o Oahu, a ua ohumu me ka lima ikaika e kulai a hoohiolo i ke Kumukanawai a me ke aupuni manaei i kukuluia e like me ke Kanawai, a ma ka hooko ana aku i ua manao la, ua hana me ka ikaika me ka hoakoakoa ana i na kanaka he nui ma ka ia 6 o Ianuari, 1895, a ma kekahi mau la e ae mahope iho, iloko o ka Apana o Honolulu Mokupuni o Oahu, ua kaua aku i keia Republika, a a ua hana i ka hewa pepehi kanaka a me na feloni e ae, a ua hoolako ia lakou iho me na pua a me na poka pahu danimita me na manao ino a powa, a me ka manao a hooweliweli i na kanaka e noho ana me ke kulanakauhale o Honolulu, a no kekahi manawa a hookahuli a hoolilo i mea ole i ke aupuni; a no ka mea, i ka manawa i hoikeia aku ai i ka Peresidena no ia kipi ana ua hana ka Peresidena e like me ka mana i loaa iaia ma ke Kumukanawai, a ua kukala aku e mana ke kanawai koa maloko a maluna o na wahi a pau o ka Mokupuni o Oahu, no ka mea, O na puali koa a me na makai o ke aupuni, me ke kokuaaloha aupuni ana o na kanaka e ae o ko Hawaii Pae Aina ua kaohi i ka laha ana aku o ia kipi ana i olelo ia a ua hoopakele i na oia me na waiwai o na kanaka makee a malama kanawai mai ka hoopoinoia; a no ka mea, He mea kupono o na kanaka a pau i hana me ka manao maikai ma ke kinai ana i ke kipi e huikalaia lakou a e malamaia me ka loaa ole ia lakou ke poino no na hana a lakou i hana ai ma ia ano malama a makee i ke aupuni.
E Hooholoia a ka Aha Hooko a me ka Aha Kuka o ka Repubalika o Hawaii.
PAUKU 1. O na kuahaua a me na kauoha a pau loa i hoolahaia a i oleia a hana ia a me na hana me na mea a pau i kauohaia, kuhikuhiia a i hana ia, a i oleia e kauohaia ana, kuhikuhiia a e hanaia ana e ka Peresidena, a i oleia e kekahi luna o ke Aupuni, a i ole ia e kekahi mea e ae e lawelawe ana malalo o ka mana o ka Peresidena, no na hana a i loko hoi o ka manawa i hoakakaia maloko o keia nei, oia hoi keia, ma ka la 6 o Ianuari 1895, mailaila mai a mahope mai o ia la a hiki i ka manawa e kukalaia ai ua pau ke kau ana a me ka maua o ke kanawai koa, i na ua hanaia maloko o kekahi apana kahi i kukalaia ai he kanawai koa a e mana ana ia kanawai malaila, a i oleia ina ua hanaia maloko o kekahi apana aole i mana ke kanawai koa malaila, ma ke kukala ana a kokua ana i ke kanawai koa, a i oleia ma ke kinai ana i ka haunaele me ke kipi, a i oleia ma ke kukulu ana i kekahi aha hookolokolo koa, a i oleia ma ka hopu ana, hoopaahao ana, kipaku ana i na aina e, hookolokolo ana, hoahewa ana a i oleia hoopai ana i kekahi kanaka i hoopiiia no ke kipi, huna i ke kipi, ohumu e paipai a hana i ke kipi, a i oleia no kekahi hana kue a ano kipi, a i oleia no kekahi hana a ohumu e kue ana i ka maluhia, a i oleia i ke ola a waiwai paha, a i oleia ma ka hopu ana me ka hoopaa ana i kekahi poe i paa ia no ka ninaninau a nana pono ia ana, ma keia ke hoike a ke kukala ia aku nei ua hana ia ia mau hana malalo a maloko o ka mana i haawiia ma ke Kumukanawai i ka Peresidena a ma keia ua hoopaa apono ia nei.
PAUKU 2. E mana keia Kunawai mai kona la aku e hoolaha ia ai.
Aponoia i keia la 15 o Maraki, M.H. 1895.
[Kakauinoaia]
SANFORD B. DOLE,
Peresidena o ka Republika o Hawaii.
[Kakauinoaia]
FRANCES M. HATCH,
Kuhina o ko na Aina E.
KANAWAI 23.
HE KANAWAI E PALE AKU AI I KE KOMO ANA O KEKAHI POE NOLOKO O KEKAHI MAU PAPA ILOKO O KO HAWAII PAE AINA.
E Hooholoia e ka Aha Hooko a me ka Aha Kuka o ka Repubalika o Hawaii.
PAUKU 1. He kue i ke Kanawai ka pae ana mai o kekahi kanaka ma ko Hawaii Pae Aina mai kekahi moku mai kekahi awa kumoku o na aina e ina he lawehala oia a i oleia he mahuka mai ka lima mai o ke kanawai, a i oleia ua hoahewaia a i oleia ua hopuia no ke karaima a hana hewa e ae paha, a ua haalele a i oleia ua mahuka mai ko Hawaii Pae Ana aku i mea a pakele ai oia mai ka hookolokoloia ana, a i oleia ua kipakuia mai ko Hawaii Pae aku me ka kanoha a ka Peresidena a i oleia e ka Ilamuku iloko o ka manawa Kanawai Koa, a i ole ia ua kipikuia ma ka hoopai a kekahi Aha Hookoloko; ina aole i loaa i ua kanaka la ka ae ia ana mai ke Kuhina o ko na Aina E mai o pae mai.
PAUKU 2. O kekahi kanaka e pae mai ana a i oleia e hoao ana e pae mai ma ko Hawaii Pae Aina ma ke ano kue i na mea i hoakakaia ma keia Kanawai e manaoia ha hana oia i ka hewa Mikamina a ina e hoahewa ia e hoopai ia ma ka hoopaahao ana ma ka hana oolea no kekahi manawa aole e oi aku mamua o elua makahiki; a i ole ia ma ka hoopai dala aole e oi aku mamua o Elima Tausani Dala, a i oleia ma ia mau hoopai a elua, ke hoopaahao a me ka uku hoopai dala.
PAUKU 3. O ke kapena a i oleia aliimoku e ae o kekahi moku, a i oleia kanaka e ae nana i lawe mai, me ka ike no pela, ma ko Hawaii a hoopae a i oleia hono e hoopae a i oleia ae e hoopaeia kekahi kanaka i hoakaka ia ma ka Pauku 1 o keia Kanawai me ka ike a i oleia me na kumu kupono e manaoio ai ua komo ia kanaka malalo o ua papa ana o ka Pauku 1, e manaoia ua pili iaia ka hewa Mikamina a ina e hoahewaia e hoopaiia ma ka uku hoopai aole e oi aku mamua o Elima Haneri Dala no kela a me keia kanaka o ia ano i lawe ia mai pela a hoopaeia, a i oleia i hoao ia a i oleia i aeia e hoopaeia mai, a ua hiki e hoopaahaoia ma ka hana oolea no kekahi manawa aole e oi aku mamua o hookahi makahiki; a o kekahi moku o ia ano aole e loaa ia ka palapala ae e holo mai kekahi awa aku o ko Hawaii Pae Aina aia wale no a hookaaia ia uku hoopai.
PAUKU 4. E mana keia Kanawai mai kona la aku e hoolahaia ai.
Aponoia i keia la 15 o Maraki, M.H. 1895.
[Kakauinoaia]
SANFORD B. DOLE,
Peresidena o ka Republika o Hawaii.
[Kakauinoaia]
FRANCES M. HATCH,
Kuhina o ko na Aina E.
KANAWAI 24.
HE KANAWAI E PALE AKU AI I KA LAWE IA ANA O NA HOOPII E KUE ANA I NA LUNA O KE AUPUNI A I OLEIA I POE E AE NO NA HANA I HANAIA MA KE KINAI ANA I KE KIPI.
E Hooholoia e ka Aha Hooko a me ka Aha Kuka o ka Repubalika o Hawaii.
PAUKU 1. Aole no e hanaia kekahi hoopii, palapala hoopii hana a koi ana imua o kekahi aha hookolokolo ma ke ano hihia hewa a Kivila paha e kue ana i kekahi luna o ke Aupuni a mea e ae no hoi e lawelawe maoli ana me ka manao maikai malalo o ka mana o ka Peresidena, a i oleia me ka manao maikai no ke kinai ana i ke kipi, no kekahi mau hana a mea paha i hana ia a i oleia i hana oleia paha a i oleia e hanaia ana ma ka la 6 o Ianuari 1895, mai ia la mai a mahope mai o ia la a hiki i ka manawa e kukula ia ai ua pau ka paa ana a me ka mana o ke Kanawai Koa, ina ua hanaia ma kekahi apana kahi i kukula ia ai a e mana a e paa ana ke Kanawai Koa, a i oleia ua hanaia ma kekahi apana i kukuaia oleia ke Kanawai Koa, ma ke kinai ana i ke kipi a i oleia ma ka hooholo pono ana i ka manao o ke Kanawai Koa, a i oleia ma ka hopu ana, hoopaahao ana, kipaku ana mai ka aina aku, hookolokolo ana, hoahewa ana, a hoopai ana i kekahi kanaka i hoopiiia no ke kipi, huna i ke kipi, ohumu e paipai a i oleia e hana i ke kipi a i oleia no kekahi hana kue a hoala kipi, a i oleia no kekahi hana kue i ke Aupuni a ohumu e kue ana i ka maluhia a i oleia i ke ola a me ka waiwai, a i oleia no ka hopu ana i kekahi poe i paa ia no ka ninaninau ia.
PAUKU 2. I mea a pale aku ni i ka ulu anan ae o na manao kanalua no kekahi hana i hanaia ma ke ano i olelo mua ia ae nei me ka oleloia ua hanaia malalo o ke kauoha a i oleia mamuli o ka mana o ka Peresidena, a i oleia ua hanaia me ka manao maikai [bonfide] i mea e kinai a e hoopauia ai ka haunaele me ke kipi, ua ku no i ke Kanawai i ke Peresidena a i oleia i kona hope mai e kukala ae ua hanaia ia mau hana malalo o ia kauoha a mana paha a i oleia ma ka manao maikai [bonafide] no na hana me na kumu i olelo mua ia ae nai; i kakauia malalo o ka lima o ka Peresidena a i ole ia e kona hope mai e lilo no ia ma na hana a pau i hoike maopopo loa e kanalua ole ai ua hana ia no ua mau hana la ma ia ano, a ua hiki no e hoikeia ia kauoha a kukala ana paha malalo o ka pale ana ma ke kumu aole i pololei ka hoopii [general issue] a i aoleia ua paa ma ke kanawai [plea in bar] a ina ua pane ia a wiahoia ae paha pela, ua lawa no ia pane ana, ina no ua hoike ia ae ke ano nui wale no o ia kauoha a kukala nua paha, a i oleia o ka hoike wale ana aku no ua haawiia ke kauoha a i oleia ke kukala ana mamua ae o ka manawa i hanaia ai no hana i hoopii ia a i oleia ua loaa mai mahope iho.
PAUKU 3. E mana keia Kanawai mai kona laku e hoolahaia ai.
Aponoia i keia la 13 o Maraki, M.H. 1895.
[Kakauinoain]
SANFORD B. DOLE,
Peresedena o ka Repubalika o Hawaii.
[Kakauinoain]
FRANCES M. HATCH,
Kuhina no ko Aina E.